[zaloguj się]
[pdf]

NIESPRAWIEDLIWIE (166) av

W pisowni łącznej (149), w rozłącznej (17).

Wszystkie e oraz a jasne.

comp niesprawiedliwi(e)j (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII (z Cn) ‒ XVIII w. s.v. sprawiedliwy.

1. Wbrew temu jak należy, wbrew słuszności (zawsze z czyjąś krzywdą jako skutkiem); (per)inique Vuty, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; iniuste Vulg, Modrz, Calag, JanStat, Cn; minus iuste Modrz, JanStat; iniuriose Calep, Cn; nequiter, non recte Modrz; contra fas a. ius a. legem, indigne, nullo iure Cn (153): Ototz żalobliwa matka ktoreé ſyn dzis tak okrutnie ij nieſprawiedliwie ieſt zawieſſon na krzyżu. OpecŻyw 158, 159; MetrKor 57/120v, 59/282v; BielŻyw 4, 44, 118, 161; BierRozm 15; Męże krwawe zowie thy ktorzy nieſprawiedliwie ſądzą, biorącz dari za ktore skazuią na ſmierc niewinnie. WróbŻołt Iv; Alem ia niebył natym ſądze/ yeſli go tak ſądzono iako mnie/ niemoże być nieſprawiedliwiei. SeklWyzn Av; SeklKat I3; MurzNT 61; Zgrzeſſyliſmy wſſyſcy ſpołu y z oycy náſſymi/ Bacżem iż nyeſpráwyedliwye tu wſſytko cżynimy [...] Obrażáyąc máyeſtat twoy [Boga] LubPs Y2v, S5 marg; GroicPorz ppv; Iob karząc przyiaćiele z okrućieńſtwá/ okázuie że nieſpráwiedliwie [non aequo iudicio] był káran od Bogá Leop Iob 19 arg; y rozkrzewili ſie ći co mie nienawidzą nieſpráwiedliwie. Leop Ps 37/20, Lev 19/15, Eccli 14/4; UstPraw C, Ev, H4, H4v [3 r.]; RejFig Aa2v; RejZwierz 10, 32v; BibRadz Lev 19/15, Ps 81/2, 2.Mach 4/40, 8/16; zábiłeś y wzyąłeś nieſprawiedliwie/ á ták wiedz / gdzye pśi lizáli krew Nábothowę/ tám będą tákież y twoię lizáć. BielKron 85v; Lubuſki powiát odłącżon ieft od Polſki nieſpráwiedliwie/ gdzie thám kilko kſiążąt leży Polſkich práwych dziedzicow w kośćiele S. Piotrá BielKron 362, 158v, 373v, 392v, 418; KwiatKsiąż C4; Mącz 82c, 281d; HistRzym 75; RejPos 172v; RejZwierc 43v, 56; Nieſpráwiedliwie ſektę Heretykow z Mnichy zrownywaćie/ gdyż oni iáko Heretycy od Kościołá ſą potępieni/ á Mniſzy záwſze mieyſce ſwoie w kośćiele mieli. WujJud 213; ále y tych ludźi świętych przodkow wáſzych dochody bezbożnie łupićie/ á co Bożego y Kośćielnego ieſt/ nieſpráwiedliwie ſobie przywłaſzcżaćie. WujJud 230v, 4, 34v marg, 126v, 128, L13v; BudBib 4.Esdr 11/41, Eccli 34/20[21]; A gdźie maſz o tym piſmo: iż BOG ieſt ſpráwiedliwy y miłoſierny/ á iż nic nie cżyni nieſpráwiedliwie k woli nikomu. CzechRozm 217; PaprPan Hh2v; Wcżem też záwieram práwo o wrácániu pieniędzy ábo podatkow nieſpráwiedliwie wźiętych. ModrzBaz 76; Bárzo tedy nieſpráwiedliwie cżynią/ ktorzi o ſwą rzecż ludźi ſwemu pánowániu poddáne ſądzą. ModrzBaz 88v; Aleby táki ártykuł trzebá vſtáwić/ iż ná kogoby to pewnie przewiedźiono/ iżby nieſpráwiedliwie ſwego beneficium dochod oſzácował [qui ... compertus foret paum verus fuisse [in] iudicanda sui sacerdotii aestimatione]/ ten okrom tego/ żeby był zá krzywoprzyśiężcę rozumian/ niechby onego beneficium zbył ModrzBaz 138v, 36v, 75, 88v [3 r.], 92, 95, 133; Calag 531a; inne zakonne pánny/ ktorym ſię ſroga być zdáłá: barzo ią zle do onego Amelbertá fundatorá odnioſły/ y nieſpráwiedliwie obżáłowáły SkarŻyw 193; StryjKron 452 marg; To y tym podobne rzecży/ ktorymi mię lży niefłuſznie/ y ktore mi też nieſpráwiedliwie przycżytá CzechEp 88, *4v, 51, 56, 77, 140 (9); Niechayże káżdy z tákowych ſpraw y poſtępkow vważa/ kto ſię tu Bogu nieſpráwiedliwie rownáiąc/ moc ſobie iego przywłaſzcża NiemObr 154, 63, 91, 137; ArtKanc D9v; GórnRozm Fv [2 r.]; PaprUp F; Calep 538b; LatHar 163, 290, 338; WujNT 740, 1.Petr 2/23; [król Władysław] obaczywáiąc iż rzemieſłnicy w przedawániu rzeczy nieſpráwiedliwie ſie záchowáli/ ná to vczynił práwo oſobné SarnStat 285 [idem 625, 930], 160, 226, 625, 795, 798 [2 r.], (12); SkarKaz 2a; GosłCast 71.

W połączeniach szeregowych (3): gdi pożądąmy maiętnoſcy nieſpráwiedliwie/ zdradą/ chitroſcią/ zoſzukanym y ſkodą bliznego naſzego SeklKat M4; Iż chocia ty mnie nieſláchetny czárcie ná to wiedzieſz/ ábych ia niecnotliwie/ nieſpráwiedliwie/ á niepobożnie s płácżem á s krzywdą bliźniego ſwego nábywał żywnośći ſwoiey/ á práwie iáko s kámieniá vżywał chlebá ſwego RejPos 71v, 71v; [Ya Marek Furmann zeznawam [...] yſch pana Barthoſcha Kargą [...] yeſtem nieſprawiedlywie zlie y vpornye obmowil. ZapWpol 1547 204/132v].

W przeciwstawieniach »ſprawiedliwie, w sprawiedliwości ... niesprawiedliwie« (2): bo y ci ktorzy lotroſtwem żywi ſą vżywaią ſwoich cżęſci w ſprawiedliwoſci/ Bo złodzieie gdyby łupem nie ſprawiedliwię ſie dzielili, wnet by od towazriſzow [!] żbici byli BielŻyw 119; WysKaz 7.

W charakterystycznych połączeniach: niesprawiedliwie (po)brać (3), ciążać (2), dzielić (2), dzierżeć, dekreta ferować, karać, naby(wa)ć (6), obżałować, odjąć, oskarżyć (2), oszacować, posądzać (2), posiadać, posiąść, przedawać, przyczytać, przypisować, przywłaszczać (3), (o)sądzić (26), skazać (5), skazanie, strofować, szacować, winować, wziąć (6), zadawać, zbierać (2), zdać (7), zwać.

Szeregi: »bezprawnie i niesprawiedliwie« (1): Ale cosmy tez w tey ziemi Inflanckiey [...] od 30 lat trzymali bez prawnie y nie sprawiedliwie wzięto y prawie iako gwałtem wydarto ActReg 41.

[»niesprawiedliwie i fałszywie«: aby [pan Bartosz Karga] pyenyądze na mnye nyeſprawiedlywye y ffalſchiwye wygral ZapWpol 1547 204/132v].

»niesprawiedliwie i gwałtem« (1): dochody kośćielne ná pożytki ſwoie obroćili. á drugie nieſpráwiedliwie y gwałtem Kátholikom odiąwſzy: miniſtrámi ſwemi oſádźili. SkarKaz 45 3b.

»łakomie a (i) niesprawiedliwie« (2): RejWiz 191v; Ale dziś rodzicy ni ocż ſię więcey nie ſtáráią/ iedno áby bogáto dzieći zoſtáwili/ y corkom wielkie poſági łákomie y nieſpráwiedliwie (duſze ſwe dla dzieći głupie trácąc) zbieráli. SkarŻyw 143.

»nędznie a niesprawiedliwie« (1): A gdy ná cię przydą iákie myſli á iákie pokuſy ſwiátá tego/ ábyś nędznie á nieſpráwiedliwie nábywał bogáctwá á roſkoſzy iego RejPos 107.

»niemiłosiernie i niesprawiedliwie« (1): Pánie Boże day I. M. X. K. rychłe vpámiętánie: ktory nas ták niemiłośiernie y nieſpráwiedliwie ſądźi CzechEp 99.

»niesprawiedliwie, (albo, i) niepobożnie« [szyk 3:1] (4): Kradną á greſſą poddany/ gdi nieſprawiedliwie/ albo niepobożnie przedaią/ kupuią/ płaczą/ robyą/ ſlużą/ bierzą przełozonym ſwoym albo ynym SeklKat L2v; wyznawáiąc iż zgrzeſzyli/ á nieſpráwiedliwie y niepobożnie vczynili [inigue egimus, impie egimus]. BibRadz 3.Reg 8/47; Mącz 170c; RejPos 71v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»niesłusznie i niesprawiedliwie« (3): á iáko to ſobie y nieſłuſznie y nieſpráwiedliwie przywłaſzcża/ żeby on miał być namiáſtkiem ábo Wikáryim iego [Chrystusa]: y iáko nic y do Piotra ś. Apoſtołá Chriſtuſowego nie ma. CzechEp 421, 88, 92.

»niewiernie i niesprawiedliwie« (1): A ieſli więc [rajca łupy wojenne] niewiernie y nieſpráwiedliwie Oddał/ co w boin doſtał y ná krwawym żniwie: Przypłacał tego dobrze y zá to ſię wſtydźił KlonWor 17.

»(jeśli) sprawiedliwie a(l)bo niesprawiedliwie« (5): RejPos 85, [323]; CzechEpPOrz **2; tylko o tym myſl ieſt/ iákoby co wylichwił/ zyſkał/ ſpráwiedliwie álbo nieſpráwiedliwie. WerGośc 214; SarnStat 1269.

»swowolnie a niesprawiedliwie« (1): A iżby nie káżdy mogł ſwowolnie á nieſpráwiedliwie donáſzáć kogo do ſędźiego/ ábo komu wcżem winę dáwáć [Ac ne ... permittatur iniuste vel deferendi nomen alicuius vel accusandi]/ ma być vſtáwiono karánie ná tákowe. ModrzBaz 85v.

»niesprawiedliwie a nieprawie wstydliwie« (1): Niech będźie vſtáwione karánie ná powodową ſtronę/ ktora nieſpráwiedliwie á nie práwie wſtydliwie [iniuste et parum verecunde] poſtępuie/ ieſliże w rzecży ſwey vpádnie ModrzBaz 87v.

»niesprawiedliwie, zdradliwie« (1): a ktore zamky, woloſczy. y zyemie. y wodi wyeky xyadz moſkyewſky nieſprawiedlywye sdradlywie [...] pobral LibLeg 10/96.

»złościwie a niesprawiedliwie« (1): ábowiem złośćiwie á nieſpráwiedliwie záwſze ſie záchowali przećiwko mnie Pánu ſwemu y przećiwko woley mey. RejZwierc 257.

a. W połączeniu z wyrazami, w których znaczeniu już mieści się pojęcie krzywdy [w tym: mordować, prześladować (3), przykrość czynić, soczyć, ściskać, ucisnąć, utrapion, wzgardzić, wydrzeć (4), złość popełnić, złupić] (17): Poćwirdzeni ſą kthorzy przeſladowali mie nieprzijaciele mogi/ nieſprawiedliwie/ cżegom nie wziął tom wypłacał TarDuch A6; A niechci będą zeſromoceni pyſzni boć nieſpráwiedliwie złoſc nademną popełnili [iniuste iniquitatem fecerunt] WróbŻołt 118/78, 37/20, oo5v, 118/122; Nyeſpráwyedliwye przykrośći mnye záwżdy cżynili [...] Dług ktoregom winyen nye był ná mnye wycyągáli. LubPs P6v; UstPraw Ev; Damnatus esse repetundarum et de repetundis, Przekazan yeſt álbo potępion w tym co nieſpráwiedliwie wydárł ná ludziech kiedy był Stároſtą álbo vrzędnikiem Mącz 77c, 77c; RejPos 115v; ModrzBaz 27, 75; SkarŻyw 88: GórnRozm Fv; SarnStat 954.

W przeciwstawieniu: »słusznie i sprawiedliwie ... niesprawiedliwie« (1): To ſpołeczne prześládowánie rożnych ſynow Abráhámowych/ figurą ieſt kośćiołá Kátholickiego haeretyki ſłuſznie y ſpráwiedliwie karzącego: y haeretykow ſynow niewolnice/ nieſpráwiedliwie kośćioł prześláduiących. WujNT 662.

Szereg: »niesprawiedliwie albo niesłusznie« (1): Ieſt tu co chwalić/ gdy kto dla ſumnienia Bożego/ fráſunki odnośi/ będąc nieſpráwiedliwie ábo nieſłuſznie vtrapiony. CzechRozm 233.
2. Niezgodnie z prawdą, kłamliwie, fałszywie (13): MetrKor 34/134v; A ieſli nieſpráwiedliwie przyſyęgam/ áby mię Pan Bog zátráćił [...]. A ieſlim ieſt fáłſzywy w tey przyſyędze moiey/ áby mię Pan Bog zágubił GroicPorz h3; Abowiem ſye to trafia iż y Powod czáſem nie ſłuſznie kogo winuie/ y świádkowie nie ſpráwiedliwie świádczą. GroicPorz o, h3, aav, aa2v [2 r.]; Były ſprzodku miedzy Lutrem á Zwingliuſem ſrogie ſpory y roznice o tym Sákrámenćie [...] tedyć ono fáłſz [...] iákoby nieſpráwiedliwie Kátholikowie náſzy o niezgodźie miedzy Lutrem á Zwingliuſem powiádáli. WujJud 248v; ModrzBaz 86v; SkarŻyw 519; StryjKron 452.
Szeregi: »niesprawiedliwie a krzywie« (1): A ieſli nieſpráwiedliwie á krzywi przyſyęgaſz/ day pánie Boże [...] przeklęſtwo GroicPorz aa2.

»sprawiedliwie abo niesprawiedliwie« (1): łákomy człowiek/ ſpráwiedliwie/ ábo nie ſprawiedliwie [...] nie raz/ ále ſto kroć prżyśięże. GórnRozm F.

Synonimy: 1. bezprawnie, fałszywie, łotrowskie, niepobożnie, nieprawnie, niesłusznie, niesprawnie, niezbożnie, swowolnie, zdradliwie, złościwie, złośliwie; 2. fałszywie, krzywie.

Cf SPRAWIEDLIWIE

AK