[zaloguj się]

NIEUCZCIWY (89) ai

nieuczciwy (65), nieućciwy (14), nieutciwy (10); nieuczciwy Mącz (6), GórnDworz (3), KuczbKat, BudNT, PaprPan, ModrzBaz (10), SkarJedn, KochPs, SkarŻyw (10), StryjKron, CzechEp, ReszHoz, Phil (2), LatHar (5), RybGęśli, WujNT (2), SarnStat (3), SiebRozmyśl, SkarKaz (2), SkarKazSej, KlonWor; nieućciwy GórnRozm; nieutciwy KromRozm I, GroicPorz (5), KarnNap, ZapMaz (3); nieuczciwy: nieućciwy GliczKsiąż (2:4), Leop (2:4), BielKron (3:1), RejZwierc (3:4).

W pisowni łącznej (70), w rozłącznej (19).

e jasne.

Fleksja
sg
mNnieuczciwy fNnieuczciwå nNnieuczciw(e)
Gnieuczciwégo Gnieuczciw(e)j Gnieuczciw(e)go
D Dnieuczciw(e)j D
Anieuczciwy Anieuczciwą Anieuczciw(e)
I Inieuczciwą Inieuczciwym
L Lnieuczciw(e)j Lnieuczciwym
pl
N m pers nieuczciwi
subst nieuczciw(e)
G nieuczciwych
D nieuczciwym
A m pers nieuczciw(e)
subst nieuczciwé
I f nieuczciw(e)mi, nieuczciwymi
n nieuczciwémi, nieuczciwymi
L nieuczciwych
inne formy
pl m I - nieuczciw(e)mi

sg m N nieuczciwy (4).G nieuczciwégo (3); -égo (1), -(e)go (2).A nieuczciwy (1).f N nieuczciwå (5).G nieuczciw(e)j (3).D nieuczciw(e)j (1).A nieuczciwą (3).I nieuczciwą (2).L nieuczciw(e)j (1).n N nieuczciw(e) (6).G nieuczciw(e)go (9).A nieuczciw(e) (3).I nieuczciwym (3).L nieuczciwym (1).pl N m pers nieuczciwi (2). subst nieuczciw(e) (6).G nieuczciwych (12).D nieuczciwym (1).A m pers nieuczciw(e) (1). subst nieuczciwé (11); -é (1), -(e) (10).I m nieuczciw(e)mi (1). f nieuczciw(e)mi (2) BielKron, RejZwierc, nieuczciwymi (1) Phil. n nieuczciwémi (5) Mącz (2), ModrzBaz, SarnStat (2), nieuczciwymi (1) GroicPorz; -émi (2), -(e)mi (3).L nieuczciwych (1).

stp, Cn notuje, Linde XVII(XVIII) w. s.v. uczciwość.

Niegodny, niepoważany, nieszlachetny, niechwalebny; nie zachowujący się jak należy, nie postępujący według obowiązujących zwyczajów i obyczajów; inhonoratus Mącz, Cn; male feriatus Mącz; illiberalis, indecorus, inhonestus, inhonorus, obnoxius Cn (89): Mącz 121b, 158; Bo táko ziemiá ztąd Micraimem przezwaná/ że wniey napierwey ośiadł Micraim ſyn Chámá onego nie vcżćiwego ſyna Noachowego. BudNT Hhv; Nieprzyiaćiél móy ſtrwożóny Podał tył nieuczćiwy/ Y padł ſtráchem ogárnióny KochPs 12; Przetoż P. Bog rádom ich [sejmikującym w kościołach] nie błogoſłáwi: y iáko ony nievczćiwie [!] Zydy/ gniewáiąc ſię o dom ſwoy/ o dom modlitwy y czći ſwey/ nie powrozem/ ále biczem żeláznym káráć ie będźie SkarKaz 456b.

W przeciwstawieniu: »uczciwy ... nieuczciwy« (1) Bo ſię vcżćiwych ludzi ſtrzegłá/ á nie vcżćiwym mieyſce dawáłá SkarŻyw [237].

Szeregi: »nieposłuszny a nieuczciwy« (1): Ieſt [...] mieyſce/ do ktorego mężowie niepoſłuſzne á nie vcżćiwe żony ſwe wpráwuią ReszHoz 130.

»nietrwały i nieuczciwy« (1): á wſzeláka przyiaźń/ wſzelákie towárzyſtwo/ ktore ſie ná cnocie nie buduie/ nietrwáłe y nieucżćiwe bywa. Phil H2.

a. Zhańbiony, zniesławiony; zasługujący na hańbę i potępienie (o ludziach); inhonoratus Modrz; contaminatus, famosus, infamis, inquinatus, maculosus Cn (14):
Wyrażenia: »nieuczciwa nierządnica« (1): Bo nic trzećiego nie máſz/ iedno ábo ieſt przy prawdziwey oblubieńcy/ abo przy nie vcżćiwey nierządnicy SkarJedn 38.

»nieuczciwa niewiasta, białagłowa« = kobieta prowadząca się niemoralnie, nierządnica [szyk 5:1] (5:1): GliczKsiąż B8; Boć zápłátá nieuććiwey niewiáſthy [pretium enim scorti; céná bowiém nierządnice WujBib]/ ledwie ſtoi zá ieden chleb Leop Prov 6/26, Prov 7 arg; W obozye gdy leżeli/ iáwne złośći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſámi przełożeni cżynili/ [...] w wánnach ſiedząc z nieucżćiwemi ſie niewáſtámi [!] obłápiáli iáwnie BielKron 398v; SkarŻyw 200; LatHar 116.

»złoczyńca nieuczciwy« (1): lepiey [...] ſię w práwiech ćwicżyć/ krętnych/ świekotliwych/ A przed ſądem złocżyńcow ſzcżyćić nie vcżćiwych. RybGęśli B3.

Szeregi: »niesławny i nieuczciwy« (1): ták ſię odmieniáią/ że ktorzi byli we cżći y w sławie/ hnet bywáią niesławni y nieucżćiwi [qui in honore et gloria erant, inglorii sint et inhonorati]. ModrzBaz 57.

»nieuczciwy a urodziwy« (1): nápráwili nievcżćiwą á vrodziwą niewiáſtę/ áby táiemnie do niego wſzedwſzy/ o cżyſtość ſię iego pokuśiłá SkarŻyw 200.

W przen (3):
Zwrot: »z nieuczciwego łona się począć, się rodzić« = być dzieckiem nieślubnym (1:1): że ći wſſytcy ludzye/ kthorzy ſye z nyeucżćiwego łoná rodzą/ nyemáyą być [...] wtákiey wadze/ w yákyey te potrzebá być/ ktorzy według práwego á vcżćiwego małżeńſtwá rodzą ſye. GliczKsiąż B4; Coż tedy bękárt gdy z nieuććiwego łoná ſie pocżnye/ izaſz ma być cżłowyekyem swyetnem GliczKsiąż B7v.
Wyrażenie: »z nieuczciwego łoża syn« = syn nieprawy, bękart (1): Yákoby Diogenes [...] z nyeucżćiwego łożá ſynowi gdy ćiſkáyąe kámyeńmi ludzyom ſye przykrzył/ rzekł: Wyáruy ſye ábys w oycá ktorego nye tráfił GliczKsiąż B2v.
α. W funkcji rzeczownika (2):

W połączeniu szeregowym (1): Bo bezbożnych/ nieucżćiwych/ drapieżnych/ ſwowolnych/ opiłych/ nieſpokoynych/ niezdrowych/ niebeſpiecżnych/ bo iuż obroná áni ſtraż Páńſka nád nimi nie chodzi. RejZwierc 131v.

Szereg: »nieuczciwy i wszeteczny« (1): Niech ſię vkarzą ći nieuczćiwi y wſzeteczni [...] ktorzy ná ſeymiki iezdżąc zbroyno/ w kośćiołách nie tylo po ołtarzách depcą/ ále też przed ołtarzmi kreẃ roźlewáią y zábijáią. SkarKazSej 681a.
b. Niegodziwy, niecny, niemoralny, bezwstydny; przynoszący wstyd, ściągający hańbę i potępienie na sprawcę (o czynach, rzeczach itp.); foedus, turpis Vulg, Cn; impudicus, inhonestus, nefarius Modrz; luteus, lutulentus, obscoenus, probrosus, sordidus, teter Cn (48): GroicPorz k2v; nie z przymuſſenia/ ále z dobrey woli/ według Bogá/ áni dla nieuććiwego zyſku [áni dla ſzkárádego zyſku WujNT]/ ále dobrowolnie Leop 1.Petr 5/2; Mącz 117b, 403d; GórnDworz H7v; W Broniewſkich zacnym domu ſtrzegą pilnie tego/ Iákoby nikt nie záſtał nic nie vcżćiwego. PaprPan P3; málowánia nieucżćiwe/ pieśni wſzetecżne/ weſpołek y ztemi ktorzi ie cżynią/ niech będą zmiaſt wyrzucone. ModrzBaz 82v, 32v, 53v; SkarŻyw 341, 459; GórnRozm D; SkarKaz 458b; KlonWor 59.

W połączeniach szeregowych (6): kto ſie iuż w táki obrzydły/ niewolny/ nieuććiwy/ á zábáwiony żywot wda/ ieſliże ſłuſznie dobrze poſtánowionym cżłowiekiem zwáć go może. RejZwierc 105, 19v; pátrzay ábyś iuż grzeſzyć przeſtał/ á cżłonkow twoich niewydawał potym ná iáką márność/ ná żyćie nieſpráwiedliwe/ niepobożne/ y nieutćiwie [!] KarnNap D; SkarŻyw 293; że ludzie cáłą chęcią zwykli ſie kuśić o rzecży vcżćiwe/ poważne/ y przyiemne: ſzkárádnymi/ nieucżćiwymi/ y ſproſnymi brzydząc ſie Phil B4; LatHar 117.

W przeciwstawieniu: »uczciwy ... nieuczciwy« (2): A nye przećiwyą ſye to/ gdy piſmo ſwyęte powyáda/vtćiwe máłżeńftwo we wſſytkich/ A ludźye powyádáyą: Nievtćiwe wkápłanyech? KromRozm I C2; ModrzBaz 25v.

Zwrot: »z bydlęty nieuczciwą sprawę miewać« = uprawiać sodomię (1): ktorzy rodzicom łáią/ y zbydlęty nieucżćiwe ſpráwy miewáią/ máią być śmierćią ſtráceni. Leop Lev 20 arg.
Wyrażenia: »dom nieuczciwy« = dom publiczny (1) ſpiſał ſobie wſzytki wſzetecżne niewiáſty/ w domach nieucżćiwych: y zá káżdą z nich/ ofiárę modlitwy ſwey gorącey ofiárował Panu Bogu. SkarŻyw 106.

»nieuczciwa myśl« [szyk 2:2] (4): wnet ſię ſerce iego do tak ſproſney myśli y żądzey ſkłoniło: ták iſz ſię corki ſwey zápálcżywie rozmiłował/ y otworzył iey nieucżćiwe myśli ſwoie SkarŻyw 487, 293, 445; LatHar 588.

»nieuczciwa pożądliwość, żądza« [szyk 1:1] (1:1): GórnDworz Mm3v; Ieden Egipcyánin do niektorey vcżćiwey niewiáſty żony Pártheniká/ w nieucżćiwą pożądliwość vpadł SkarŻyw 35.

»nieuczciwa rzecz« [szyk 7:3] (10): GliczKsiąż E3; Bo nie vććiwa rzecż ieſt [Foedum est enim; Bo to ſromotá WujBib] v Aſſyriycżykow/ gdyby niewiáſtá pośmiewáłá ſie z mężá Leop Iudith 12/11, 1.Cor 7/36; iáko żadney nieucżćiwey rzecży nie prágnie/ telko tego iżby kiedy oſobno mogł ſie [z panną] námowić. GórnDworz Bb4; KuczbKat 320; RejZwierc 74; Ktora rzecż ieſt ku vcżynieniu ſproſna/ tá y ku mowieniu y ku myśleniu ieſt nieucżćiwa [quod facere turpe, id et loqui et cogitare inhonestum]. ModrzBaz 10v, 25v; StryjKron 562; Phil B4.

»słowo nieuczciwe« = niemoralna propozycja (1): Był młodzieniec kwitnącey y piękney vrody/ á práwie z ocżu iego/ iáko mowią/ cnotá pátrzyłá. Ieden ſąſiad iego nie podły/ iednym ſłowem nieucżćiwym wkráść ſię weń chćiał SkarŻyw 459.

»nieuczciwa sprawa« [szyk 1:1] (2): A wſzytki ine ſzkodliwe przypadki/ iáko ty gniewy/ ty zwády/ ty nieuććiwe wſzytki ſpráwy y bieſiády precż [...] od ſiebie odrzućić może. RejZwierc 74v, 19v.

Szeregi: »nieuczciwy abo niebezpieczny« (1): Przećiwko Szoſtemu [przykazaniu]. CVdzołoſtwo/ y wſzelki ſpoſob niecżyſtośći vcżynkowey. Dotykánie nierządne kogożkolwiek. Tańce nieucżćiwe ábo niebeſpiecżne. LatHar 116.

»niepotrzebny a nieuczciwy« (1): A ták poććiwego á ſtałego cżłowieká iuż áni krzywda/ iuż áni zwádá/ iuż áni gniew/ áni żadna rzecż niepotrzebná á nie vććiwa nigdy go ruſzyć nie może RejZwierc 74.

»nierządny i nieuczciwy« [szyk 1:1] (2): Lecz iáko nierządne y nie vczćiwe ieſt małżeńſtwo oycá z corką/ [...] ták też nie vczćiwe y nierządne ieſt małżeńſtwo mnichá z mniſzką/ ábo kśiędzá z iákążkolwiek białągłową. WujNT 782.

»nieuczciwy i niewstydliwy« (1): iż tym zákazánim cudzołoſtwá wſzyſtkie rzecży nieucżćiwe y niewſtydliwe/ ſą zákazáne KuczbKat 320.

»nieuczciwy i rozpustny« (1): oddal odemnie pożądliwość/ á myśli nieućżćiwey y roſpuſtney nie poddaway mię. LatHar 588.

»sprosny a (i) nieuczciwy« (4): Heliogábálus [...] ktory żadney godzinki nie opuśćił/ áby był iákiey ſproſney á nieuććiwey krotofile nie wymyſlił RejZwierc 102v; ktoregoby dźieći w vcżćiwośći miáły/ wſtydáły śię go y obawáły/ á nieśmiáły przed nim nic tákowego mowić áni cżynić/ coby było ſproſnego á nie vcżćiwego [quod turpe ac inhonestum esset]. ModrzBaz 11, 25v, 137v.

»szalony i nieuczciwy« (1): wnet ſię ſędzia ślicżnośćią iey/ w ſzaloną y nieucżćiwą myśl vwichłał. SkarŻyw 445.

»szkarady i nieuczciwy« (1): ále od przedſięwzięcia moiego ktorymem ſię iuż po wſzyſtkim Świecie [...] oſławił [...] zda mi ſię rzecz ſzkáráda/ y nie vczćiwa przeſtáć. StryjKron 562.

»szkodliwy i nieutciwy« (1): gry ſzkodliwych y nieutćiwych iáko karth/ koſtek/ y innych ktoreby ſye niegodźiły/ zábraniáć GroicPorz b4.

»wszeteczny i nieuczciwy« (1): kthora [nadobna wspaniłość] ma być iáko krzyſztał przeźrocżyſta/ nicz do ſiebie áni wſzetecżnego/ áni nieucżćiwego nie przypuſzcżáiąc RejZwierc 54.

»zbytni albo nieuczciwy« (1): [Grzechy przeciw dziewiątemu przykazaniu bożemu] Zbytnie ábo nieucżćiwe/ ábo złym ſercem wymyślone/ [...] ſtroie/ y głádzenia/ od kogokolwiek. LatHar 118.

»zły a nieućciwy« (1): áby [...] rzecży ſie złych á nie vććiwych przed nimi [rodzice przed dziećmi] chronili GliczKsiąż E3.

c. Obraźliwy, urągający, obelżywy, uwłaczający (o słowach i tekstach); inordinatus JanStat; fescenmnus, flagitiosus, foedus, lutulentus, obscoenus Cn (19): [Rapsak] obległ Ieruzálem/ poſławſzy pirwey lifty Ezechiaſzowi z wielką groźbą nieucżćiwe. BielKron 89v, 218v; áby żaden pozwu nieuczćiwégo y ſłów/ któréby czyiéy poczćiwośći y dobréy ſławie dotykáć miáły/ [...] wnosić/ [...] nie śmiał SarnStat 141.

W połączeniu szeregowym (1): gdy iedná ſtroná [.,.]. naiedźie drugą ſtronę przy ſądźie ſłowy nieutćiwymi/ ſwarliwymi/ nieſławę nioſącemi/ ná then czás gdy przą s ſobą máią GroicPorz c3v.

Wyrażenie: »nieuczciwe słowo« = wyzwisko, obelga; maledictum, verbi improbitas Modrz; turpe verbum Cn [w tym: zada(wa)ć [komu] (5)] [szyk 9:6] (15): GliczKsiąż Ev; Nád to dgyby [!] kto komu łeż/ álbo inne nieutćiwe ſłowo zádał GroicPorz k3v, c3v, i2; BielKron 105v; Maledice, Złorzeczliwie/ Nievczćiwemi słowy. Maledice alicui insustare, Nie vczćiwemy słowy ná kogo powſtáć. Mącz 205c; Powodowá ſtroná áby ſie ſámą prawdą podpieráłá/ vcżćiwa rzecż ieſt: ále łáiániem y nieucżćiwemi słowy ſię puſzcżáć [conviciis autem et maledictis indulgere] ſproſna y nieludzka. ModrzBaz 95, 10v; CzechEp 53; ZapMaz II G 78/380v, 97/90; SarnStat 1163, 1285; Lecz złośliwi kátowie/ przyſtępić nie dáli/ Pcháiąc ćię [Jezusa] nie vczćiwéć ſłowá zádawáli. SiebRozmyśl H3v.
Szeregi: »przykry i nieuczciwy« (1): owſzem zá ſámo Ráchá ſłowo przykre y nieucżćiwe kaźń náznácżył etc. CzechEp 53.

»zły a nieuczciwy« (1): naprzod namowiwszy mu złych szłow mowiącz iemu szkurwyszynu złodzieiu y inszych szlow nieuthcziuich zadaiącz iemu [...] thych zlych a nieuthcziwich słow nadawsy iako przedthym złodzieiaiącz skurwisynaiącz wywoływaiącz ZapMaz II G 78/381.

»nieuczciwy a zwadliwy« (1): ieſliby iedná ſtroná drugą [...] ſłowy iákiémi nie vczćiwémi á zwádliwémi nágrawáłá SarnStat 1163.

Synonimy: niechwalebny, niegodny, niepoważny, nieprzystojny, nieślachetny; a. osławiony, swowolny, wszeteczny, zhańbiony; b. bezwstydliwy, haniebny, nieobyczajny, plugawy, sprosny, sromotny, szkarady; c. obelżywy, przykry, sprosny, szkarady, zelżywy, zły.

Cf NIEUCZLIWY, UCZCIWY

KK