[zaloguj się]
[pdf]

NIEŻYWY (21) ai

nieżywy (16), nieżyw (5).

W pisowni rozłącznej (14), w łącznej (7).

e jasne.

Fleksja
sg
mNnieżywy, nieżyw fNnieżywå nNnieżyw(e)
Anieżyw(e)go A A
pl
N subst nieżyw(e)
G nieżywych
A m pers nieżywych
subst nieżyw(e)
I m nieżyw(e)mi

sg m N nieżywy (8), nieżyw (5); ~ (attrib) nieżywy (4); ~ (praed) nieżyw (5), nieżywy (4); nieżyw MurzHist, ReszList; nieżywy KochSz, KmitaSpit; nieżyw : nieżywy BielKron (3:2). ◊ A nieżyw(e)go (1). ◊ f N nieżywå (1). ◊ n N nieżyw(e) (1). ◊ pl N subst nieżyw(e) (1). ◊ G nieżywych (1). ◊ A m pers nieżywych (1). subst nieżyw(e) (1). ◊ I m nieżyw(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn s.v. nieżyjący, Linde XVIII w.

Martwy, umarły; inanimatus, inanimus Calep, Cn; exanimus Mącz; apsychon Calep; inanimalis, inanimans, sensu et vita carens Cn (21): wiele ich powiedáli iż nie żyw mąż [Penelopy]/ á ſtali o to áby [...] im k woli byłá BielKron 25v, 78v, 111 [2 r.], 458; Mącz 10b; KochSz B3; temu co [...] vtonął/ máło ná tym ieſli ná [...] ſążeniu álbo ná pálcu wodá nád nim ſtoi/ ponieważ iuż nie żyw ReszList 192; Calep 85a, 516b; Dźiatkiſz mię ćieſzyć máią? czy żoná cnotliwa? Y dźiateczki Bóg pobrał/ y mátká nie żywa. KochFrag 54; Ledwo do kordá przyſzedł/ żoraẃ go [Geranosa] iuż duśi. [...] Y támći go zchowano w polu nieżywego. KmitaSpit B3v, A2v.

[W przeciwstawieniu: »nieżyw ... żyw«: gdzye anna manieczſka [...] wſzdala ſzpadek po Iacubye ſthryyu ſzwogym [...] mnymayąncz aby był Jacub nyezyw. Alye yz zyw yeſth then Jacub, tho wſzdanye thego ſzpathku yeſth nykczemne. ZapWpol 1549/174.]

W porównaniach (4): wſzyſtekem zadrżáł/ i vpádłem prawie nieżyw/ iako na tęſzſzem piorunem zabity MurzHist N4v; RejZwierc 62v; Oniscus ‒ Stonog robąk ktori dotknioni zwinie ſie iakobi nieziwi. Calep [730]b; RybGęśli C4v.

[Wyrażenie: »jakiego nieżyw [= jakiegokolwiek, któregokolwiek] stanu i kondycyjej«: Lecz Bráctwo Rożáńcá świętego [...] nie gárdźi żádną perſoną/ niechay będźie iákiego nieżyw ſtanu y kondyciey [cf któregó(żby)- (a. iakiégo-)kolwiek ſtanu y kondiciiéy SarnStat 61, 967, 1038, 1165 cuiuscunque status et conditionis JanStat] BzowRóż 14 (Linde).]
W przen (1): A przeto tákye chore y martwe członki/ to yeſt źli á przeźreni ná potęmpyenye weſpołek z dobrymi ſą w tym ćyele á koſcyele/ á práwemi/ ácz nye żywemi/ członkámi yego. KromRozm III D5.
α. W funkcji rzeczownika (1):
Szereg:»i żywy, i nieżywy« (1) Tákći Pan Bog od wieku ten świát w gárśći trzyma Y żywych y nie żywych wſzytkich w mocy ſwey ma. KołakCath C.
a. Nie będący istotą żywą, nieżywotny, nieożywiony (2):
Szereg:»tak żywy jako nieżywy« (2): iż Adám był ták wyſoki/ iż widźiał wſzytki rzeczy ná źiemi/ ták żywe iáko nie żywe BielKron 462; świadomość o przirodzeniu rozumowi ludzkiemu zgodliwa y prziſtoina ieſt: przes ktorą przirodzonych rzeczy/ ták żywych iáko nieżywych początki y doległości [...] poznawamy KwiatKsiąż I4.

Synonimy: martwy, umarły.

Cf NIEŻYWNY, ŻYWY

KK