[zaloguj się]
[pdf]

OBCOWANIE (14ó) sb n

Oba o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -é (8), -e (3); -é OpecŻyw (4), SarnStat; -é : -e BiałKat (3:3).

Fleksja
sg
N obcowanie
G obcowaniå
D obcowaniu
A obcowanié
I obcowanim, obcowani(e)m
L obcowaniu

sg N obcowanie (33); -é (4), -(e) (29). ◊ G obcowaniå (44). ◊ D obcowaniu (2). ◊ A obcowanié (41); -é (4), -e (3), -(e) (34); -é OpecŻyw; -é : -e BiałKat (3:3). ◊ I obcowanim (8) HistJóz, KromRozm I, KromRozm III, Leop, KrowObr, CzechRozm (2), OrzJan, obcowani(e)m (3) BibRadz, WujJud CzechEp. ◊ L obcowaniu (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w. s.v. obcować.

1. Współżycie, przebywanie (z kimś); towarzystwo; conversatio HistAl, Vulg, Mącz, Calep, Cn; consuetudo Mącz, Modrz, Cn; commercium Mącz, Cn; communicatio HistAl, Cn; societas Modrz, Cn; usus Mącz; communio JanStat; congregatio Modrz; congressus, consortio, consortium, contubernium, convictus, familiaritas, necessitudo, sodalitiumi Cn (93): Orzeł w iednym leśie z liſzką/ Mieſzkał iáko z towárzyſzką: A z długiego opcowánia/ Nie mieli w ſobie wątpienia. BierEz H3; Niektórym [ludziom] rodzicow Páńſtwa/ y od niemowlęſtwa w roſkoſzach obczowánie zaſzkodziło. KwiatKsiąż Fv; Conversatio, Obieránie/ mieſzkánie/ obcowánie. Mącz 487c; Calep 256b.

obcowanie z kim (26): OpecŻywPrzedm C4; BielŻyw 102; RejPs 81v; SYmon Oniáſſow ſyn/ kápłan wielki/ [...] ktory doſtąpił chwały w opcowániu z narody [in conversatione gentis] Leop Eccli 50/5; Usus item idem quod consuetudo, Towárzyſzenie/ záchowanie/ obcowánie przyaźń [!] s kim. Mącz 510c; Ma ſię tedy wyſtrzegáć káżdy cżłowiek ále naywięcey zwierzchny Pan obcowania z pochlebcámi [consuetudo adulatorum]/ ktorzi wielką przekázą bywáią do tego/ áby cżłowiek ſámego śiebie poznał ModrzBaz 17v; ArtKanc K8; WujNT 2.Cor 6 arg. Cf obcowanie z kim w czym; czyje z kim; »obcowanie mieć«, »z ludźmi obcowanie«.

obcowanie z kim w czym [= pod jakim względem] (1): vżywánye ich [świątości sprawowanych przez odszczepieńców] z wyádomoſci z grzechem yeſt/ nye z ſtrony ſwyątoſci/ ále dla oderwánya od koſcyołá/ á vpornego obcowánya w ſpráwách koſcielnych z tákimi oderwánymi. KromRozm III L.

obcowanie czyje [= kto obcuje] [w tym: pron poss (4), ai (3), G sb (1)] (8): [Maryja skarży się do Syna] Y gdzie teráz ieſt ono naſſe przez trzydzieſci ij trzy lata milé optzowanijé/ ſktorégo ſie weſelilo ſerce twoie OpecŻyw 142v;KarnNap Gv. Cf obcowanie czyje z kim, »obcowanie ludzkie«.

obcowanie czyje [= kto obcuje] z kim (3): OpecŻyw 112; CzechEp 175; O ś. Márku/ y o iego ze dwiemá Apoſtoły Páwłem y Bárnábaſzem obcowániu/ mamy w Dziei: 12, 25. WujNT 124.

obcowanie czyje [= z kim] [w tym: ai (poss) (4), pron poss (2), G sb (2)] (8): Aſenech/ ktora myała tak ſerce ſlachetne a tzyſte/ yż gardźyła wſzelkym obcowanim męzkim HistJóz B3; Ale iż wáſze obcowánie miłuiemy [conversationem vestram diligimus]/ dawamy wam ná porádzenie/ [...] żebyſcie prziſzli przed oblicżnoſć náſzę HistAl H3v; Mącz 223c; Kroyniki náſze powiádáią/ że przodkowie náſzy z powieśći y obcowánia Cżechow y Moráwcow/ wiárę Páná Chryſtuſowę poználi y przyięli ReszPrz 29. Cf »ludzkie, ludzi obcowanie«.

W charakterystycznych połączeniach: obcowanie częste, długie, miłe (2), nieustające, święte, umyślne, uporne; chronić się obcowania (2), strzec się, wiarować się; wyniść od obcowania [czyjego]; zgodzić się do obcowania; obcowanie [czyje] miłować; wrocić się w obcowanie; w obcowaniu [czyim] kochać się; osobnie od obcowania.

Zwrot: »obcowanie mie(wa)ć« [w tym: z kim (9)] = obcować; communicationem habere HistAl; commercium habere Mącz; consuetudinem habere Modrz (10): Z mądremi miey opczowanie. á dobre w ważnoſci w wielkiey mieway. BielŻyw 19, 32; HistAl K; KromRozm III O2v; GroicPorz 114v; Coutor, in Ioanne cap. 4. legitur insolenter pro commercium habere, Towárzyſzyć/ obcowánie mieć. Mącz 511b; BiałKat 341; Niech śię przeto mąż y żoná ſtáráią o to/ áby z oſobámi niewſtydliwemi/ [...] obcowánia żadnego niemiewáli: áby bieśiad/ kołácyj y nieucżćiwych ſchadzek zániecháli ModrzBaz 32v; SarnStat 622, 1173.
Wyrażenia: »obcowanie ludzkie« = społeczność; societas a. consuetudo hominum Modrz [szyk 2:1] (3): ábowiem z dobrego młodych ludzi ćwicżenia/ [...] ták nabożeńſtwu/ iáko też ſpolnemu ludzkiemu obcowániu wiele vżytku przychodzi. ModrzBaz 4, 96; wſzyſcy krzywoprzyſiężcy ná gárdle karáni byli/ iáko ći ktorzy pobożność ku Bogom zgwałćili/ y wiárę s pośrzodká obcowánia ludzkiego zgładzáli Phil F4.

»z ludźmi, ludzkie, miedzy ludźmi, ludzi obcowanie« [szyk 6:4] (5:3:1:1): OpecŻyw [34]v; Takim potrzeba aby ſie dobrze chowali w piciu w iedzeniu rzecży ciepłych y ſmacżnych, takież w krotochwili opczowania miedzi ludzmi. GlabGad L7; GroicPorz 114v; DYaná/ tá [...] dzyewicży ſtan przyięłá/ przeto od obcowánia ludzkiego wyſzłá do láſow/ á tám mieſzkáłá żywiąc ſie źwierzem BielKron 23; ZEnobia niewiáſtá ſláchetna/ [...] chcąc záchowáć cżyſtość ſwoię do śmierći/ w leſiech á puſtyniach mieſzkáłá/ chroniąc ſie z ludźmi obcowánia. BielKron 153v, 260; RejPos 149v; [od ojców] ieſteſmy náucżeni y wiáry/ y ludzkiego á poſpolitego obcowánia/ y ſzcżyrośći obycżáiow/ y nabożenſtwá. KuczbKat 305; SkarŻyw 546; WerGośc 259.

»od obcowania odłączon« (1): Niemáią ſię tedy ludźie iego [kata] vrzędem brzydźić: á niema być bezecnym/ áni też iáko od obcowánia ludzkiego/ ták od kośćiołá odłącżon [Non... consuetudine hominum aut sacris expers esse debet]. ModrzBaz 96.

»spolne, pospolite obcowanie« = congregatio Modrz [szyk 4:2] (4:2): A ſnadz by ſie był widomie a niepokryćie wzruſſył przećiw mnie ſprzećiwnik moy nieták by mi żal było/ bo bych ſie był ſtrzegł ſniem obcowánia poſpolitego. RejPs 81v; KuczbKat 305; ták maſz ſpołecżnie z nią [żoną] záwżdy żyć/ áby ſie obcowánié wáſze ſpolne podobáło Pánu Bogu KarnNap Gv; ModrzBaz 2v, 4; każdégo roſtérku y niezgody ieſt mátká ſpólné obcowánie [ipsa communio JanStat 561]/ w któréy też y bráćia rodzeni niektórzy ku nieprzyiáźni y ſwaróm wielkim częſtokróć bywáią pobudzeni SarnStat 593.

Szeregi: »obcowanie i mieszkanie« (1): A ize ſnadz obcowánie náſze y mieſzkánie [conversationem nostram et habitationem] żądaſz wiedzieć/ tobie przez ten liſt opowiádamy. Przebywánie náſze ieſt wyſep ktori ogárnęłá rzeká HistAl H2v.

»pospolitowanie i obcowanie« (1): Przeto wielebny ocietz ſwięty Franciſſek/ nie z ijnąd doſtąpil tznot rozmaijtych/ [...] iedno s poſpolitowania ij optzowaniá z miloſciwym panem Iezu Kryſtem OpecŻywPrzedm C4.

»zgromadzenie i obcowanie« (1): A iż ſię cżłowiek lepiey niż ktore inſze ſtworzenie/ do tákowego zgromádzenia y spolnego obcowánia [ad eiusmodi coetus et congregationes] zgodzi/ vkázuie to iego przyrodzony dowćip y mowá ModrzBaz 2v.

Przen (1):
Wyrażenie: »obcowanie [z kim] w czytaniu« = czytanie o kim (1): Sławá ſam[a] świętych y ob[co]wánie z nimi w [czy]tániu bez pożyt[ku] być niemoż[e]. SkarŻyw A4.
a. Wspólnota wiernych zjednoczonych przez Chrystusa i w jego imię w kościele (37): KromRozm III O4; Ia błogoſłáwionośći twoiey/ to ieſt Stolicy Piotrowey/ obcowániem ieſtem przyłącżony WujJud 20v.

obcowanie między kim (2): włąſną [!] ich [świętych] cżeść y doſtoyność/ w ſpołecżnym obcowániu świątobliwie y vcżćiwie miedzy ſobą/ wedle Kredá zàchowuiemy/ y wyznawamy. WujJudConf 62. Cf »powszeehne obcowanie«.

obcowanie z kim (5): Drudzy záś oderwawſzy ſie od świętego z poſpolitym Kośćiołem obcowánia/ woynę z nim o Synu Bożym á o Duchu ś. zácżęli WujJudConf 6. Cf »obcowania dostać«, »obcowanie mieć«, »z świętemi obcowanie«.

obcowanie czyje [= z kim] (4): A iáko ſię chleb przemienia w prawdźiwe przyrodzone ćiáło Paná Chryſtuſowo/ [...] ták y my w ćieleſne ćiáło iego/ to ieſt/ w obcowánie Páná Chryſtuſowe/ y wſzyſtkich świętych bywamy przemienieni. ReszPrz 58. Cf »w obcowanie Boże wejść«, »od obcowania odcięty«.

obcowanie czyje [= kto obcuje] (1): RejAp 172 cf »z świętymi obcowanie«.

W połączeniu szeregowym (1): SWięto nas dziśieyſze vpomina/ ábyſmy vważyli v śiebie [...] on bárzo należyty ártykuł wiáry náſzey: ktorym wierzym/ vczeſtnictwo ábo ſpołeczność ábo obcowánie świętych. SkarKaz 633a.

Zwroty: »obcowania [z kim] dostać« (1): ná ktorymeś [krzcie świętym] obcowánia z wybránymi iego y dziedzictwá niebieſkiego doſtał KarnNap E2v.

»obcowanie [z kim] mieć« [szyk zmienny] (2): A ieli chcemy obcowánié z męczenniki y z kápłany Bożymi mieć/ náſláduymy ich cnot. BiałKat 148v; KarnNap B3v.

»w obcowanie Boże wejść« (1): Przez bogi/ wybráné Bożé święté rozumiey/ którzy w obcowánie Boże weſzli/ á ſą z nim nie roźdźielnymi BiałKat 141.

»z obcowania wyrzucać« (1): iemu [Kościołowi] moc ieſt dána grzechy odpuſzcżáć/ z obcowánia wyrzucáć álbo záklináć KuczbKat 80.

Wyrażenia: »chrześcijańskie obcowanie« (2): Toć Chrześćiáńſkie obcowánie ſpółeczné zámknął pan Chryſtus w ónych ſłowiéch/ gdy mówił: Który przyymuie Proroká/ w imię proroká/ zapłátę proroká weźmie BiałKat 143v; KarnNap A3v.

»od obcowania [czyjego] odcięty, oddzielony« [szyk 1:1] (1:1): wſzyścy ktorzy ſą w klątwie/ ſą w mocy y w dzierżáwie ſzátáńſkiey/ y od obrony y opieki Páná Chriſtuſowey oddaleni/ ſkoro [...] od obcowánia wiernych Kátholikow bywáią oddzieleni WujNT 588, 664.

»powszechne obcowanie [miedzy kim]« (1): ſam pan Chryſtus to Powſzechné obcowánie miedzy námi záléćił: gdy [...] kazał káżdemu modlić ſye powſzechnie zá wſzyſtki BiałKat 143v.

»przyjęt w obcowanie« (1): iáko ten ſyn Adámow ma być przez krzeſt święty przyięt w Chrześćiáńſkie poſpolſtwo y obcowánie/ żeby ſie iuż sſtał ſynem Bożym KarnNap A3v.

»społeczne, spolne obcowanie; społeczność obcowania« [szyk 3:1] (2:1;1): BiałKat 143v; WujJudConf 62; Potrzebá thedy tego/ áby wierni trwáli w ſpolnym obcowániu. RejPosWstaw [1433]; Gdźie y Apoſtolowie męcżennicy święći/ W ſpołecżność obcowánia świętego przyięći KołakSzczęśl D.

teol. »świętych, święte, z świętemi obcowanie« [w tym: wierzę (w) świętych obcowanie (7)] = w religii chrześcijańskiej wzajemne, osobiste i nadprzyrodzone oddziaływanie na siebie istot rozumnych, pozostających w łączności z Chrystusem w niebie, czyśćcu i na ziemi [szyk 12:8] (18:1:1): [Wierzę w] Swiętą cerkiew krzeſcianſką/ ſwiętych obtzowanijé OpecŻyw 176v; SeklKat B4v, P4v; KrowObr 63; [otoś jest] Dyabłu do piekłá ná wieczne potępienie oddány/ ieſliże ſye w czás nieuznaſz/ á w obcowánie Swiętych do zboru świętego ſye niewroćiſz. OrzRozm M4v; GrzegRóżn F; Thu w tey roſpráwie zámyka ſie kilká cżłonkow wiáry náſzey Krześćiáńſkiey. [...] Drugi/ iż mamy z martwy wſtáć. Trzeći/ iż ieſt s ſwięthemi obcowánie náſze. RejAp 172; KuczbKat 225; WujJud 234, Mm7v; Iednę máią náukę/ iednę wiárę/ nádzyeię y miłość/ iednegoż duchá/ [...] Ieden Pan/ iedná wiárá/ ieden krzeſt/ ieden Bog á ociec wſzytkich/ ktory ieſt nádewſzytko/ y przez wſzytko y we wſzytkich nas etc. A to prawdziwie ieſt ſwiętych obcowánie. RejPosWstaw [1432]v; Libertyni/ obcowánie świętych ták wykładáią/ iż ma być rozumiáne tylko o docżeſtnych dobrách. ReszPrz 89, 88; ArtKanc M11; Wierzę w Duchá świętego. Swięty Kościoł Powſzechny. Swiętych obcowánie. Drudzy wolą mówić Swiętych ſpołecżność ábo vcżeſtnictwo. LatHar 9; KołakSzczęśl D; WujNT 515, Aaaaaa2v; PowodPr 34; SkarKaz 633a.

»([nie]) obcowanie i (ani) pospolstwo« [szyk 2:1] (3): A kiedy mu iuż Kmotrowie imię dádzą (przez co ſię znácży/ że go w obcowániu Chrześćiáńſkim/ y w poſpolſtwie ludzi wiernych mieć chcą) tedy Kápłan/ tchnie ná nie KarnNap B3v, A3v, B3v.

»obcowanie i społeczność« (1): Apoſtołowie odzywáią ſię ſpolną wiárą do iednegoż kośćiołá powſzechnego/ [...] w ktorym ieſt świętych Bożych nievſtawáiące obcowánie y ſpołecznośċ PowodPr 34. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

b. O niebie jako miejscu przebywania zbawionych [w tym: czyje (7): pron poss (5), G sb (2)] (8): Aleć náſſe obcowánie ieſtći w niebie [nostra autem conversatio in caelis est]: ſkąd też y zbáwićielá cżekamy Páná náſſego Iezu Chryſta Leop Philipp 3/20 [przekład tego samego tekstu (5)] CzechRozm 31v, 261; Dayże nam mięſzkáć w tych przybytkách twoich/ á day chodźić do twych Zborow świętych/ gdźie ieſt obcowánie wiernych. ArtKanc K8v; WujNT Philipp 3/20, Aaaaaa2v; SkarKaz 123a.

»mieszkanie i społeczne obcowanie« (1): Bo z wielkiey chući duſzá ma k nim [przybytkom Pańskim] prágnie/ áby miáłá w twym domu mięſzkánie/ á ſpołecżne obcowánie. ArtKanc K7v.

2. Współżycie cielesne; complexus Venereus, obscoenum opus, usus Veneris Cn [w tym: z kim (5)] (7): Páfnucyus wyznawcá Boży/ [...] powiedział być tzyſtość obcowánie z żoną właſną KrowObr 230; Incestus – Obczowanię, złączenie z krewną Calep 519a.
Wyrażenia: »cudzołoskie obcowanie« (1): A nyetylko Auguſtyn/ ále y Ambroży S. tákye złączenye [o małżeństwie kapłana] cudzołoſkim obcowánim á czártowſką kuczą zowye. KromRozm I C2.

»obcowanie męża z niewiastą, mężczyzny z białą głową« [szyk 1:1] (1:1): naſienie albo plemię mężſkie ku rodzeniu cżłowieka potrzebne/ ktoreż więc bywa wypuſzcżano cżaſow ſwych gdy bywa opczowanie męża z niewiaſtą. GlabGad Fv; KarnNap F3.

»nierządne obcowanie« (1): Z miłośći roſtą gwałcenia białych głow/ cudzołoſtwá/ nierządne z krewnemi obcowánie/ y inſze niezlicżone nierządnośći ćieleſne [ex amore stupra, adulteria incestus et infinitae libidines] ModrzBaz 7v.

»spolne obcowanie« (1): A iżby małżonkowie bogoboyni w vććiwym ſwym ſpolnym obćowániu [!] nábywáli potomſtwá/ wychowywáiąc ie w wierze Chrześćiáńſkiey y w boiáźni Bożey KarnNap F3.

Szereg: »mieszkanie i obcowanie« (1): Náprzod/ áby beło w małżeńſtwie vććiwe y cżyſte mężcżyżny [!] z białą głową mięſzkánie y obcowánie: iżby też rodzay ludzki beł ná źiemi záchowan y pomnożon KarnNap F3.
3. Postępowanie, zachowanie się; conversatio Vulg, PolAnt (42): Y gdzie teráz ieſt ono tweé iaſné oblicżeé/ widzenijé weſolé/ optzowanijé mile. OpecŻyw 147v; PatKaz III 148v; Był ten Seneca mąż pocżciwoſci, á wielkiey ſtałoſci y obczowania mądrego BielŻyw 142; Dłon wypięta w roſciągnieniu thak iż ſie palce wſzpacżą wzgorę znamię ieſt dobrego rozumu obacżnoſci, ſwiebody, y przijaznego opczowania w towarzyſtwie GlabGad P2v; Leop RR4v, Iac 3/13; Złożcie s ſiebie ſtárego cżłowieká/ tho ieſt pirwſze ono obcowánie pożądliwoſciámi ſkáżone/ á odnoẃcie ſie duchem vmyſłu wáſzego RejPosWstaw [1103]v; wzorem bądź wiernym w mowie/ w obcowaniu/ wmiłosci/ w wierze/ wcżyſtośći. BudNT 1.Tim 4/12; CzechRozm 99; Przetoż śię przypraẃmy/ wſzech złośći przeſtańmy/ ták Páná cżekaymy/ ná modlitwách trwaymy/ y w pokutowániu/ w świętym obcowániu. ArtKanc A10v; Któż [...] oſoby zacné rozumieć nie będźie/ że głupi byli á że ſie byli zápomnieli którzy ſuknią/ budowánim/ obcowánim rózni od podleyſzych nie byli? OrzJan 55; Páweł przed krolem Agrippą dáie o ſobie ſpráwę/ ták pierwſzego obcowánia/ iáko y náwrocenia ſwego ná wiárę Chrześćiáńſką. WujNT Act 26 arg; Niechże pokaże z dobrego obcowánia [ex bona conversatione] vczynki ſwe łágodney mądrośći. WujNT Iac 3/13, s. 108, 424, 655, Eph 4/22, 1.Tim 4/12 (9).

obcowanie czyje [w tym: pron poss (18), G sb (4)] (22): Trzeczye teſz to bylo dla yey [Maryjej] obcżouanya bo tak poczeſznye a mąznye ſą [!] rządzyla ue wſzytkych uczynkach PatKaz III 110; MurzHist H3v; Y ſpráwiedliwego Lotá ſprácowánego bezecnym obcowániem hániebnych ludźi [fatigatum a nefandorum luxuria conversatione] wybáwił. BibRadz 2.Petr 2/7, Hebr 13/7; BiałKat 151v; KuczbKat 260, 385; BudNT 1.Petr 2/12; CzechRozm 221; Vkázuiąc ſwe y bráćiey vcżćiwe obcowánie. CzechEp 11 marg; Owoc cżłowiecży/ ieſt wyznánie wiáry iego/ y vcżynki obcowánia iego. CzechEp 37, 309; NiemObr 119; WerKaz 289; Bośćie ſłyſzeli o moim obcowániu niekiedy w Zydowſtwie [Audistis enim conversationem meam... in Iudaismo]: iżem ſrodze prześládował kośćioł Boży WujNT Gal 1/13, Hebr 13/7, 1.Petr 1/18, 2/12, 3/2, 16 (8).

W charakterystycznych połączeniach: obcowanie bezecne, czyste, dobre (6), duchowne, mądre, miłe, plugawe, pobożne, prożne (2), przyjazne, przykładne, uczciwe (poczciwe) (2), święte (6); obcowanie w bojaźni (2).

Zwrot: »obcowanie wieść« (1): obcowánie ſwoie maćie w vććiwośći wieść y w boiáźni Bożey KarnNap F4v.
Wyrażenia: »dokonanie, koniec obcowania« = exitus conversationis PolAnt, Vulg (1:1): Pámięthayćie ná wodze wáſze kthorzy wam mowili ſłowo Boże/ á wiáry ich náſláduiećie [!] obácżáiąc co zá koniec był obcowánia ich. BibRadz Hebr 13/7; WujNT Hebr13/7.

»obcowanie pogańskie« (2): PatKaz III 102v; Bo zá pierwſzych cżáſow gdj ſię ſtrzegli obcowánia pogáńſkiego wydawał [Razis] zapálcżywą chućią ſerce y zdrowie ſwe zá Iudſtwo BudBib 2.Mach 14/38.

»zewnętrzne obcowanie« (1): Słudzy Boży ku bliźnim máią ſie ſpráwowáć zewnętrznym przykłádnym opcowánim/ ku Bogu wnętrznym nabożeńſtwem Leop 2.Cor 6 arg.

Synonimy: 1. bycie, mieszkanie, obieranie, obywanie, pospolitowanie, przebywanie, przyjaźń, towarzyszenie, zachowanie; a. pospolstwo, społeczność, uczestnictwo; 3. postępowanie, zachowanie się.

Cf OBCOWAĆ

LW