Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PRZEBYWAJĄCY

Następne hasło: [PRZEBYWANY] »

PRZEBYWANIE (51) sb n

Pierwsze e oraz a jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	przebywanié	przebywaniå
G	przebywaniå	przebyw(a)ń
D	przebywaniu
A	przebywanié	przebywaniå
I	przebywanim
L	przebywaniu

sg N przebywanié (12); -é (1), -(e) (11). ◊ G przebywaniå (15). ◊ D przebywaniu (3). ◊ A przebywanié (13); -é (3), -(e) (10). ◊ I przebywanim (1). ◊ L przebywaniu (3). ◊ pl N przebywaniå (1). ◊ G przebyw(a)ń (1). ◊ A przebywaniå (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „przebywać” (34)
II. Miejsce (17)
- 1. Miejsce przebywania, mieszkanie, to, w czym się mieszka, przebywa jakiś czas lub na stałe (11)
  - Przen (3)
- 2. [Miejsce służące przejściu, przejście, droga (6) ]
  - Przen: Możliwość, droga do poznania (1)

I. Rzeczownik od „przebywać” (34):

1. Bycie, znajdowanie się gdzieś, pozostawanie w jakimś miejscu, zamieszkiwanie; habitatio HistAl; peregrinatio PolAnt; commoratio Cn (26): Nie ieſt też potrzeba wyſokich grodow ſtawiać á ie gąſtimi [!] wieżami ogradzać ku przebywaniu krolowi BielŻyw 144; Eufámian dla miłośći ſyná ſwego/ kazał go przyiąć w dom ſwoy/ y dał mu mieyſce oſobliwe ku przebywániu HistRzym 124v.

przebywanie z kim (1): Przebywánie iego [biskupa Hugona] z kartuzyány. SkarŻyw 291 marg.

przebywanie czyje [w tym: pron poss (3), G sb i pron (3), ai poss (1)] (7): Przebywanie twoie w iakiem powietrzu ma bicz. FalZioł V 61v; Drugiego dniá poruſzywſzy ſie z woyskiem Alexander/ iádąc przez ony láſy/ nálezli tám niewiáſthy máiąc brody áż do pierſi [...]/ ktore gdy vyrzáł Alexander przykazał ich Indiyskim ięzykiem ſpytáć/ iáko w leſiech ſwoy żywot wiodły/ gdyż thám żadne przebywánie ludzi nie było HistAl I2v; RejAp 165; RejPos 351; w ziemi przebjwánia twe^go ſędzić ćię będę. BudBib Ez 21/35; Tám z mieyſcá niecżyſtośći/ dom ſię modlitwy y Angielſkiego przebywánia vcżynił. SkarŻyw 69, 291 marg, 356.

przebywanie gdzie (2): y modlitwy vſtáwicżne y poſty/ y przebywánie w kośćiele do tego iey [Annie] pomogłi [!]: iſz nad inne poznáłá zbáwićielá y Bogá wćiele SkarŻyw 114; A ći [opaczni ewanjelikowie dzisiejszy] przećiw poſtom/ długim modlitwom y częſtemu w kośćiele przebywániu vſtáwicznie mowią y wołáią WujNT 201.

Wyrażenia: »miejsce przebywania« (1): pewnie ſie też iuż tobie [miły synaczku] sſtánie zbáwienie y káżde błogoſłáwieńſtwo/ y thobie y temu mieyſcu przebywánia twego. RejPos 351.

»spolne przebywanie« (1): á ieſth nas w licżbie dwá kroć ſto tyſiąc y cżterdzieſći tyſiąc wſzytko białych głow/ mężowie nie mieſzkáią ſnámi ſpolnym przebywánim [habitatione communi]/ ále zá rzeką przeciwko nam mieſzkáią HistAl H3.

a. O życiu wiecznym w niebie po śmierci (10):

przebywanie z kim (3): Bądźmyż my wdzięcżni iego prze nas národzenia/ by nam racżył vżycżyć ſwego pożegnánia/ z Oycem ſwym y z Anioły w niebie przebywánia. Amen. ArtKanc B10, H2v; LatHar 426.

przebywanie gdzie (10): przeklęći niech będą przed Iehową [synowie człowieczy]/ bo mię wygnáli dziſia od przebywánia wdziedzictwie Iehowy BudBib 1.Reg 26/19; ArtKanc B12v; LatHar 630. Cf »w chwale przebywanie«, »w niebie przebywanie«.

Wyrażenia: »w (wiekuistej) chwale przebywanie« (2): Iednayćie nam świętą/ á Pánu BOgu przyiemną modlitwą wáſzą [...] po śmierći w wiekuiſtey chwale niebieſkiey z wámi przebywánie LatHar 426, 65.

»w niebie (a. w pałacach niebieskich) przebywanie« (5): Prze dárowánie/ Duchá Swiętego zesłánie/ day nam przezeń w Niebie przebywánie. ArtKanc H18; grzechow odpuſzcżenie przez imię Iezuſá/ y w niebie przebywánie bierze wierna duſzá ArtKanc N15v, B10, H2v; LatHar 630.

»szczęsne przebywanie« (1): Iezus naſs miloſciwy [...] dáy nám dobré ſkonanijé/ ij ſſcżęſné przebywanijé/ wiecżné radowanijé. OpecŻyw 17v.

»wieczne (a. wiekuiste) przebywanie« (2): ArtKanc B12v; RAcż miłośćiwy Boże/ rządźić y ſpráwowáć dom moy/ ſyny/ cżeladkę/ y domowniki moie: áby zá przycżyną wſzytkich Swiętych twoich/ wſzytkim grzechow vbywáło/ cnot wſzelkich przybywáło/ á po przyſtoynym docżeśnego żywotá ich opátrzeniu/ w páłacách niebieſkich/ wiekuiſte ſię im przebywánie gotowáło. LatHar 630.

b. O mistycznej obecności Boga na ziemi (4):

przebywanie w czym (1): ten bog to zebránie miáſtá ſwego práwie vpodobał ſobie/ [...] A my ktorzychmy pilniprzebywánia wzebrániu tem zwielkiem duffániem mieſkamy oczekawáiąc dobrotliwoſći twoiey náſz miły pánie RejPs 71v.

przebywanie czyje [w tym: G pron (1), pron poss (1), ai (1)] (3): ábowiem ieſt rzecz pożądliwa ſlugam twoiem/ áby też mogli oględáć kámienie miáſtá przebywánia twego [tj. Syjonu] RejPs 148v; KromRozm II t; nád wſzytki ſkárby nadrożey ſobie cżłonki/ w ktorych Duch S. przemięſzkiwał y pałac Boſkiego przebywánia[tj. ciało św. Wojciecha] pocżytáiąc [książę Bolesław]: zebrał wielką kupę ſrebrá/ y poſłał do Prus. SkarŻyw 356.

Wyrażenie: »wieczne przebywanie« (1): A ták oná obyetnicá Páńſka o ſwym j duchá śwyętego vſtáwicznym á wyecznym przebywányu/ [...] áni yednemu narodowi/ áni też yednemu wyekowi álbo czáſowi ſluży: Ale wſſyſtkyemu krzeſciyáńſtwu KromRozm II t.

2. Przeprawianie się, przedostawanie się, przechodzenie przez coś (8): [A ći co ſye ná przod przepráwią/ tedy gdyby tego potrzebá/ [...] máią około ſyebie przekop/ á wał iáki máły vczynić/ áby gdźieby nieprzyaćiel ná nie przyſzedł iżby y ſámi ſyebie y przebywánia drugim coby zá nimi przebywáli/ bronić mogli TarnConsil 17v.]

przebywanie do kogo, do czego (2): Ná Dunáiu moſt dał [syn Trojanusa] zmurowáć dla przebywánia do nas Sármátow. BielKron 149; Ma też vſtáwicżnie ſtraż Moſkiewſki Kniáż nád tą rzeką Don/ dla przebywánia Tátárow do iego kráin. BielKron 431.

przebywanie przez co (1): oſobne kthemu mieli [Rzymianie] młodzieńce [...] ktorzy przed woyſkiem przodkiem chodzili/ [...] áby ſie też wywiádowáli [...] gdzie theż trudne przebywánie przes rzeki álbo przes błothá/ przes gory/ przes láſy/ máią pierwey ſzukáć godnego mieyſcá dla przepráwienia BielSpr 7.

przebywanie czyje [w tym: G sb (4), ai (2)] (6): K tey dzyerżáwie ieſzcże Krol Polſki miał dáwáć Pruſkim zakonnikom ná káżdy rok dwa tyſiącá złotych cżyrwonych/ [...] aby zá nie przyimowáli ſłużebne dla ſtraży y inych pothrzeb ná gránice/ dla ćichego przebywánia pogan. BielKron 415v, 117, 149, 431; WIdząc wielkie złodzieyſtwo przes łotry Cygány/ Oſádzaymy ie w polách od Tátárſkiey śćiány. Zbudowawſzy im twierdze/ dla ſwych záchowánia/ Niechayby Tátárſkiego/ ſtrzegli przebywánia. BielSat L4 [idem] BielSjem 27.

Wyrażenie: »przebywanie morskie [= przez morze]« (1): oſiedli dla przebywánia morſkiego wyſep Saláminę. BielKron 117.

3. [Obcowanie cielesne:

Wyrażenie: »przebywanie nierządne«: chćiwoſć brzuchá á żądza przebywánya nyerządnego nyechay nas nyezáchwyca PańskModlWyłoż E6.]

II. Miejsce (17):

1. Miejsce przebywania, mieszkanie, to, w czym się mieszka, przebywa jakiś czas lub na stałe; habitatio HistAl, Cn; atrium PolAnt; commoratio, domicilium, habitaculum, mansio Cn (11):

przebywanie czemu (żywotne) [= czyje] (1): Y zrodzą páłáce iego ćierznie/ pokrzywę/ y oſet/ ná zamkách iego/ y będzie mieſzkániem ſmokom/ przebywánie [!] ſtruſom. BudBib Is 34/13.

przebywanie czyje [w tym: G sb i pron (3), pron poss (3)] (6): Poty^m gdy wſtępowala [Maryja] w niebo iaſné/ gdzie przebywanijé iéſt wſſytkich ſwiętych aniolow/ anieli wſſytcy ze wſſytkich korow iéy zabieżeli OpecŻyw 182; Abowiemeś ty ſobie miły pánie obrał mieſce Sion to ieſt zebránie ſwych ẃiernych [...] mowiąc to iż to ieſt wieczne mieſce moie á tum ſobie wſſytko ſwe przebywánie vlubił. RejPs 199v, 160; BielKron 42v; Przebywánie náſze ieſt wyſep/ ktori ogárnęłá rzeká HistRzym H2v; Tám [w Jeruzalem] było nawdzyęcżneyſze przebywánie iego [Pana]/ y napilnieyſza náuká iego. RejPos 195v.

W porównaniu (1): Obacżył Báláám iż to byłá Boża wola áby dobrorzecżył ludu Izráelſkiemu/ rzekł: O iáko piękne namioty twoie Iakobie/ á przebywánia twoie Izráelu/ iáko wáły gáiowe/ iáko ogrody miedzy potoki/ á iáko namioty ktore Pan Bog rozłożył/ iáko Cedrowie bliſko wod [Vulg Num 24/5] BielKron 42v.

Szereg: »mieszkanie, przebywanie« (1): Niech twéy pomocy/ pánie/ Swiátło prawdźiwé wſtánie/ Zá którémi ia póydę/ Y twych wyſokich dóydę Páłaców: gdźie mieſzkánié/ Gdźie ty maſz przebywánié. KochPs 64.

Przen (3): Poydzi matuchno milá/ dziewitzo cżyſtá/ ſlodká Mariá w przybytki roſkoſſné ſyna twégo/ bos ty mnie w tym náſwiętſſym żywocie ſlodkié przebywanijé dala/ gdys mie duchem ſwięty^m w twym żywocie pocżęla/ ij w cialo oblokla OpecŻyw 185v.

przebywanie czyje (2): To ieſt práwy Koſcioł iego/ á w tym Koſciele ieſt nawdzięcżnieyſze przebywánie iego/ á thego on Koſciołá Kápłanem ieſt/ ták iáko o nim piſmá powiedáią. RejPos 49, 153.

2. Miejsce służące przejściu, przejście, droga (6): Otrzymawſzy Skánderbeg Kroią miáſtho/ y zamek y okolicżne kráiny/ zaſádzył dwá tyſiącá wybornych mężow w ćiáſnych mieyſcách ná przebywániu/ áby bronili Turkom przyśćia do Albániey. BielKron 243v, 252v; [A ták ieno mieyſtcá mocne/ álbo ktoreby ná iákim przebywániu były/ iżby ná tákim mieyſtcu wiele należáło/ tákie ma oſádźić Heytman. TarnConsil 12v].

przebywanie gdzie (3): Ale w thym poruſzeniu/ Krol Ferdynánd roſkazał ludu poſpolithemu w Tyrolſkim Grábſtwie zbroynie do Eniponthu ćiągnąć/ nád kthorymi przełożył Káſztellatá Fránćiſzká Trydeńſkiego Stároſtę/ ktorzy przebywánia w gorách wolne vcżynili BielKron 226v, 227, 309.

Szeregi: »przebywanie i droga« (1): ále drudzy przećiw temu byli mowiąc/ iż tám złe przebywánie/ y ćiáſna drogá miedzy ieźiory/ ták iż muśi po iednym koniu iecháć ieden zá drugim. BielKron 227.

»szlak albo przebywanie« (1): gdy ſzláki álbo przebywánia ná gorách záſkocżą [Turcy]/ nie dopuſzcżą do nas żywnośći BielKron 309.

Przen: Możliwość, droga do poznania (1):

W połączeniu szeregowym (1): A żadnego niemożem tak łatwie zdradzić iako ſámi ſiebie/ áni żadnemu więtſzey ſzkody vcżynić. A to bywa dla tego/ yż ieſzcże niedoświádcżeni nie obacżyli/ áni vważyli/ przebywań/ przebiegow/ y ſkrytośći/ ktore w naukach potaiemnie tkwią KwiatKsiąż L3v.

Synonimy: I.1. bycie, mieszkanie, życie; 2. przechodzenie, przejeżdżanie, przeście; 3. obcowanie, spanie, złączenie; II.1. mieszkanie; 2. droga, przeście, szlak.

Cf PRZEBYWAĆ