[zaloguj się]
[pdf]

OBIERANIE (169) sb n

obieranie (149), obiranie (20); obiranie KromRozm II, KromRozm III (19).

o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie); -é- (63), -e- (7); -é- OpecŻyw (2); -e- Mącz (3); -é- : -e- SienLek (1:2), SarnStat (60:2); -é (21), -e (3); -é : -e OpecŻyw (1:1), SienLek (1:1), SarnStat (19:1) (Cn oba e pochylone).

Fleksja
sg pl
N obiéranié obiéraniå
G obiéraniå
D obiéraniu
A obiéranié obiérani(a)
I obiéraniém, obiéranim
L obiéraniu

sg N obiéranié (46); -é (16), -e (2), -(e) (28); -é SarnStat (14); -é : -e OpecŻyw (1:1), SienLek (1:1). ◊ G obiéraniå (55); -å (48), -a (1) SkarŻyw, -(a) (6). ◊ D obiéraniu (8). ◊ A obiéranié (17); -é (5), -e (1), -(e) (11); -é : -e SarnStat (5:1). ◊ I obiéraniém SarnStat (3), obiéranim KromRozm III (2). ◊ L obiéraniu (34). ◊ pl N obiéraniå (3). ◊ A obiérani(a) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) w. s.v. obrać.

I. Rzeczownik od „obierać” (161):
1. Wybieranie jednej z różnych możliwości lub rzeczy możliwych; lectio Mącz, Cn; electio Modrz, Cn; creatio, delectus, electus, selectio Cn (159): RejWiz 80v; SkarŻyw 284; Dwie pyęśći Borzuy zámknione pokazał/ Iedną z nich obráć Fiedurowi kazał. On wziął zá práwą/ w obierániu zbłądził KochSz A4v.

obieranie czego (9): MetrKor 38/286; W Obierániu Potraw/ k ſwemu przyrodzeniu/ memnieyſza pilnoſć ma być SienLek 5; Obiéránié koniá dobrégo SienLek Aaaav, Sss3; WujJud 196, Mm8; WujJudConf 196; [różnojęzyczne teksty Nowego Testamentu] mi do obieránia ſłow co nawłaſnieyſzych Polſkich nie máło pomogły. WujNT przedm 21, s. 661.

obieranie w czym (1): A obieranie y roznoſć wpokarmiech/ cżaſiech/ y wedniach zowie S. Paweł navką dyabelſką. SeklWyzn f2.

W charakterystycznych połączeniach: obieranie czasow, dni, konia, pokarmow (3), potraw (2), słow co najwłaściwszych; obieranie w pokarmiech; obieranie pogańskie.

Zwrot: »obieranie uczynić« (1): dla tego ſię tá Ewángelia czyta/ ábyſmy [...] dobre obieránie vczynili/ támtą ſzátáńſką [górę] gárdząc/ [...] á ná tę Chryſtuſowę gárnąc ſię y ćiſnąc. SkarKaz 116b.
Wyrażenie: fil. »wolność obierania« = wolność woli (1): Nie iżby duſza brała złoſc albo dobroc od nieba albo od ciała (acżkolwiek wzdy nie iako ſie zanim ſkłania) Bowiem iużby tak nie miała wolnoſci obierania, ktore połatinie zową Liberum arbitrium GlabGad L8.
Szereg: »obieranie i brakowanie« (1): Item Aby kaſzdy myal konye sbroyą pacholky dobre y dobrze godne bo thych wſzythkych rzeczy bandzye pylne obyeranye y bracowanye MetrKor 38/286.
Wyrażenie przyimkowe: »z obierania« (1):
~ Szereg: »z obierania i upodobania« (1): [Bóg wolność] dał cżłeku: áby ſpráwy ſwe wolne miał/ y nic nie cżynił/ iedno z obierániá [!] y vpodobánia SkarŻyw 259. ~
a. O osobach: wyznaczanie kogoś na stanowisko, urząd itp.; mianowanie; electio Modrz, JanStat; lectio Mącz (143): KromRozm III I6v, I7, I7v [3 r.], I8v; WujJud 146v; Ktore obieránie/ ábo ſeym/ ábo ieſliby go długo niebyło/ Krol/ niechby ſwą zwierzchnośćią potwierdzał ModrzBaz 93; SkarŻyw 353; Tákiego obieránia iákie ieſt v nas/ źiemiá żadna nie ma na świećie GórnRozm A, A2; PaprUp Ev; SarnStat 10, 11, 850, 1011, 1012, 1020 [2 r.]; SkarKaz 607a, 610b; SkarKazSej 694a.

obieranie kogo (100), czego (3): KlerPow 10; KromRozm II e3v; KromRozm III F6, 17 marg, I8v [2 r.], Kv, K2; [posłowie proszą] aby KJM raczył sejmiki powiatowe złożyć dla obierania poborcow Diar 80, 82 [2 r.]; GroicPorz g3, nn2v; UstPraw Cv; Lectio senatorom, Obieránie rady. Mącz 187b; RejPos 24v; WujJud 159; MycPrz I kt, II Cv, C3v; Z tych slow możemy obácżyć/ że Bog/ ktory inſzych vrzędnikow obieránie ludowi porucżył/ obieránie Krolá ſobie tylko ſámemu záchował. ModrzBaz 75, 15, 25, 46 [3 r.], 75, 75v (13); SkarŻyw 537; ArtKanc K16v; Więc co ieſt naygorſzego w wáſzey electiey, to ty chwaliſz naybárźiey/ to ieſt obieránie Krolá w polu GórnRozm Av, A marg, A2 [2 r.], A2v [3 r.], K4v; PaprUp D2v; ActReg 30, 32, 43; Phil L2; WujNT 398 [2 r.]; SarnStat 10 [2 r.], 11, 14 [2 r.], 15, 19 (45); SkarKaz 606b, 610a [3 r.], 611a; CiekPotr 49. Cf obieranie kogo od kogo, »obieranie posłow«.

obieranie kogo od kogo [= ktoś kogoś obiera] (1): I Co moze bydź znacznieyszego wzwiązku vniey naszey nad wolno spolnemi głosy od Polakow y od Litwy obieranie apotym y Koronowanie Pana ActReg 40.

obieranie na co (2): O Obiérániu ná Tribunał Ich M. PP. Deputatów, trzebá weyźrzeć w conſiderátią, iáko de repub. tráctat w ſobie zámyka. SarnStat 1300. Cf »obieranie na urząd«.

obieranie czyje [= kto obiera] [w tym: G sb (2), ai poss (2)] (4): Bo nye obiránye kápłáńſkye/ [...] ále ſtáwyenye álbo poſwyęcenye biſkupye biſkupá czyni. KromRozm III K; SarnStat 911 marg, 1011, 1020.

W charakterystycznych połączeniach: obieranie biskupa (4), deputata (6), dyjakona, kapłana, (nowego) krola ((i) pana) (31), książęcia (3), ludzi, ministrów (kościelnych) (2), pasterzow, (nowego) pisarza (4), poborcow (2), podsędka, podwojskiego (2), przełożonych, rady, sądu ziemskiego, sędziów (trybunału, do sądow) (17), sług kościelnych (2), trybunalistow (3), urzędnikow (kościelnych, sądu ziemskiego, świeckich) (8); obieranie na trybunał; obieranie kapłańskie [= kogo], pisarskie [= kogo]; obieranie dobre, ludne, nierządne, poważne, wedle [czyjego] przywileju, skażone, spolne (spolnymi glosy) (2), szczęsne, urzędowne, zuchwałe, obieranie w kościele, w polu (4); obieranie na sejmikach; obierania czas (2), dzień (2), miejsce (2); obieranie [komu] poruczyć; na obieranie przyszło.

Zwrot: »obieranie złożyć (a. składać)« (3): [nie mamy mianować] áni obiéráć/ áni obiéránia iákiégo ſkłádáć żadnym ſpoſobem/ áni kſztałtem wymyślonym/ królá na pánſtwo ſucceſsorá náſzégo wſadzáć. SarnStat 19, 1216 [2 r.].
Wyrażenia: »obieranie posłow« (1): Naprzod obieránie poſłow ná ſeymikách tákie ieſt: iż możnieyſzy á śmielſzy czynią co chcą. SkarKazSej 694a.

»porządek do obierania, przy obieraniu« (3:2): Porządek przy obierániu Podwoyſkiego GroicPorz g3 [idem] nn2v; PORZĄDEK NA SEYMIE Wálnym, do obiéránia Páná y Królá nowégo SarnStat 15; Porządek do obieránia Sędziów. SarnStat 851 [idem] 867.

»sejmik obierania, na obieranie; sejm walny dla obierania, sejm koronny ku obieraniu« (7:1;3:1): Pánowie y Rádá oboygá Stanu wedle ſtárádawnégo zwyczáiu/ Piérwéy niż ku wybiérániu poſtąpią/ Séym wálny dla obiéránia poſtánowią [conventum electionis generalem statuerant JanStat 10] SarnStat 11; żaden ná Séymiku obiéránia Sędźiów/ [...] áby nieśmiał przyieżdżáć y przychodźić z brónią SarnStat 871, 10, 34, 58, 65, 723 [2 r.] (12).

»obieranie z pojśrzodka siebie« (1): Przeſtrogá. To ieſt pokazánie vpadkow inſzych źiem/ tákże y Korony Polſkiey/ z obieránia Páná s poyſrzodká ſiebie. MycPrz I kt.

»sposob obierania« (3): Ale naprzod niż co trzebá opiſáć ſpoſob obieránia Krolá [sed ante omnia regis electio praescribatur]: kto ma być obran/ od kogo/ á iákim ſpoſobem. ModrzBaz 75, 15; złey ſłáwy wy Panowie Polacy vść byście mogli ſnádnie,/ gdybyśćie mieli pewny ſpoſob obieránia Páná GórnRozm A2v.

»obieranie na urząd« (1): Przetoż w obierániu ná tákowy vrząd [sędziego] ludzi/ ma być náſládowan on zacny Ietro Swiekier Moiżeſzow Phil L2.

»wolne, wolno obieranie« = libera electio JanStat; optio Cn [szyk 10:5] (14:1): Bo iż wolne obiránya biſkupow ſkáżone/ tego nye chwalę. KromRozm III 18v, 17 marg, 17v marg, 18; ActReg 32, 40, 43; ABy we wſzem wolność ſzláchecka ſie záchowáłá/ wolné obiéránia ſędźiégo/ Podſędká/ Piſárzá ma bydź. SarnStat 556; naród Polſki y źiemie dawné Koronné obiéránié Páná záwżdy wolné mieli y máią SarnStat 1001, 10, 11, 14 [2 r.], 19, 65.

Szeregi: »obieranie i koronowanie (a. koronacyja)« (1:1): ActReg 40; tedy przy obiérániu y Koronáciiéy ma bydź záraz obwołan Królem Polſkim SarnStat 1021.

»obieranie i stanowienie« (1): Bo aby też ty sejmiki miały być dla obierania sędz[i]ow i stanowienia sądów, iż to są rzeczy niemałe i [...] potrzeba, aby wszyscy o ty [!] radzili Diar 82.

Wyrażenia przyimkowe: »bez obirania« (1): A mogłoby ſye też pokázáć/ gdźye kwoli Ceſárzom bez obiránya [biskupi] wſtáwyáni bywáli/ á wſſákoż przez ty/ ktorym to należáło. KromRozm III K.

»krom obirania« (1): krom wſſelákyego obiránya biſkupy wſtáwyáli. KromRozm III K.

»za obiraniem« (2): yáko ſwyádſſy Euſebius/ Páweł Titá y Timotheuſſá ná biikupſtwá wſtáwili/ nye czytamy iżeby zá yákim obiránim KromRozm III K.

~ W przeciwstawieniu: »za losem ...za obiraniem« (1): Ano Máćyey S. zá loſem á nye zá obiránim ná ápoſtolſki vrząd wſádzon. KromRozm III K. ~

2. Zbieranie owoców; przen [czyje] (1): Azá nie lepſze obieránie poſlednie Efráimowe [nonne melior est racemus Ephraim] niż ſamo zbieránie pirwſze (winá) Awihezerowe? BudBib Iudic 8/2.
3. Grabienie, łupienie (1): Grassatio – Obieranie na drogach, plundrowanię. Calep 463a.
II. Rzeczownik od „obierać się” (8):
1. Zajmowanie się czymś, exercitium, labor, practica BartBydg; tractatio Mącz (7): gdy była [druga Sybilla] wſwym nabożnym obyeranyu modlącz ſyą panu bogu podluk onego zwyczayu/ y uſrzala w oblocze yaſnym ſtoyącz panną pyąkną z dzyeczyąthkyem PatKaz II 58; BartBydg 120b.

obieranie około czego (1): dziwne roskoſzy na vmyſlech ludzkich obierania około nauk mnożą KwiatKsiąż G4.

obieranie w czym (3): OpecŻyw 160; żádná [praca] nadtę nie ieſt vżytecżnieyſſá/ [...] iako cżęſté obiéranié w żywocie Iezuſa miłégo. OpecŻywPrzedm C3; Mącz 461a.

obieranie z czym (1): Exercitium, labor, obyeranye z robotą BartBydg 54.

2. Mieszkanie, przebywanie z kimś (1): Conversatio, Obieránie/ mieſzkánie/ obcowánie. Mącz 487c.

Synonimy: I.1. wybieranie, wybor; a. mianowanie, nominacyja, wzywanie; 2. zbieranie, zrywanie; 3. grabienie, łupienie, plundrowanie; II.1. obchodzenie się; 2. obcowanie.

Cf OBIERAĆ, OBIERAĆ SIĘ

DJ