[zaloguj się]
[pdf]

OBFITOŚĆ (350) sb f

obfitość (302), okwitość (31), okfitość (10), opłwitość (5), obkwitość (2); okwitość KwiatKsiąż (13), StryjKron (2), KołakSzczęśl (3), WysKaz, SarnStat (3), GosłCast (2), SkarKazSej; opłwitość BierRaj, BierRozm, SienLek (3); obkwitość MiechGlab (1); okwitość : okfitość Mącz (3:9), BiałKat (2:1); okwitość : obkwitość RejKup (1:1).

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N obfitość obfitości
G obfitości obfitości
D obfitości
A obfitość obfitości
I obfitością obfitościami
L obfitości obfitościåch

sg N obfitość (80). ◊ G obfitości (73). ◊ D obfitości (1). ◊ A obfitość (79). ◊ I obfitością (22). ◊ L obfitości (55). ◊ pl N obfitości (6). ◊ G obfitości (8). ◊ A obfitości (12). ◊ I obfitościami (4). ◊ L obfitościåch (10); -åch (8), -ach (2); -åch RejWiz, RejAp, RejPos (4); -ach RejPs; -åch : -ach LubPs (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Wielka ilość, dużo; copia HistAl, Mącz, Modrz, Cn; abundantia Vulg, Mącz, Cn; multitudo Vulg, PolAnt; amplitudo Cn [w tym: czego (158)] (233): będzieſſli ſie w nich [rozmyślaniach o Chrystusie] iako w proſtych rzecżach obierál/ obfitoſci zlez ij pociechę duſſną nad twoie domnimanijé będzieſs miál. OpecŻyw 30, [127]v; yako mam uyſlouycz w pannye maryey pyczya yedzenya myernoſzcz pracze yey obfytoſzcz gdy pyerwſcha rzecz myernoſzcz wmaryey byla nad naturą PatKaz III 146v; HistJóz C [2 r.]; á ktho ma wylkoſczi złych obfitoſć w ocżoch/ tedy dobry cżoſnek iadać FalZioł I 5d; w korzeniu y wkwieciu/ w gałązkach [spiki rzymskiej] ieſt obphitoſć woniey. FalZioł I 138b, ‡8d, I 6a, 7d, 41a, II 13b (25); Żeś mi taką naukę dał, Ktorąm błąd ludzki porozumiał. A to iże tako w bogatych Ieſt opwitość [!] zbytkow wielkich BierRozm 4; Wdáł iem [Bóg Żydom] wpoſluſſeńſtwo ſuche ſkáły ták iż gdy iem było potrzebá obfitoſć wody ſnich plynęlá RejPs 114v, 190v, 194, 214v; RejJóz N4v; Widze Niebieſke radoſczj Wſſech roſkoſſy okwitoſczj RejKup cc7; złotho miłuieſz/ domy wielkie buduieſz/ á żądaſz mieć obfithoſć ſlug HistAl I8v, D2v [2 r.]; Bo ten ſtrumień krwáwy rozumieć mamy/ obfithość boleśći/ [...] ktore [...] Pan Iezus Kryſtus dla narodu ludzkiego/ wycżerpnąć racżył. LubPs Z4, D4, N4 marg, P6, Q4v [2 r.], Rv (15); RejWiz 14v, 157; táka byłá obfitość pſzenice/ że ſie theż piaſkowi morſkiemu rownáłá/ y wſzelką miárę przeſiągáłá. Leop Gen 41/49 [przekład tego samego tekstu HistJóz C]; BibRadz Gen 27/37, 2.Par 32/4, I 281a marg, Ps 80/17, Is 60/6, I 478v; BielKron 283v, 284v, 286v, 287, 461v; KochSat C; KwiatKsiąż E, G3v, I3v, I4v, O4v; Torrens verborum, Okfitość słów. Mącz 459d, 64c, 65d, 262d, 502d; SienLek 27, 32v [2 r.], V3v; RejPos 165v, 261v; Ktemu ieſzcże gdy onę rádę zácżęli/ áby niemowiątká świętych twoich mordowáli/ [...] tedyś ty ie pozbawił obfitośći dziatek BudBib Sap 18/5; y wydam ná was błogosłáwieńſtwo/ że obfitośći nie będzie (miary) [ut non sint vobis sufficientia vasa]. BudBib Mal 3/10, Iob 22/11; CzechRozm 23, 75; PaprPan Cv; [O ludziach mówiących pochlebstwa] á iáko doſtoynośćią y obfitośćią rzecży drugie przechodzą/ ták ſię też wielce kocháią w słowách gornych ModrzBaz 59v, 33v, 42v; KochOdpr A4v; Iáka obfitość tych omylnych bogów/ Iáka (ó błędźie) ćiżbá do ich progów KochPs 20, 106, 196; StryjKron 406; KlonŻal D2; KochPhaen 15; Calep 100b; GrabowSet Lv; LatHar 485 [2 r.], 489; Iob święty [...] nápełnion był od Páná Bogá okwitośćią bogactw KołakSzczęśl C3; SarnStat 278 [2 r.]; PowodPr 18.

obfitość w czym (1): Ty Xiąze rozpomni ſobie Co yeſt było dano tobie Wielké Panſtwa/ poczczywoſczj A w Bogácztwach obkwitoſczj RejKup z2v.

W połączeniu z przymiotnikiem odrzeczownikowym [połączenie pełni tę samą funkcję, co połączenie z rzeczownikiem] (4): korzenie opichowe vwarzone s korzeniem włoſkiego kopru/ wſoku polney ruty y w ſoku ſwiniego mlecżu [...] piy dla opuchliny ktora pochodzy s flegmiſtey opfitoſći FalZioł I 8d; Proch ruciany z piretrowym [...] ieſt dobry naprzeciwko ſwiętego walantego niemoczi y na inſze boleſci j cięſzkoſci głowne kthore z obphitoſci ogniſthey pochodzą. FalZioł I 118a, I 2a, II 6c.

W połączeniach szeregowych (2): Dawa znáć iż Kryſtus roſkázuie [...] áby wierni Miniſtrowie iáwnie á ſtátecżnie [...] mowili przećiw Aniołom/ to ieſt tym fáłeſznym naucżyćielom/ ktorzy ſą v rzeki Eufrátes/ to ieſt/ ktorzy mieſzkáią w wielkiey obfitoſći y doſtátku wſzech rzecży/ y w roſkoſzach/ w ktorych práwie vwięzli BibRadz II 138b marg; GosłCast 17.

W przeciwstawieniu: »okwitość ... ubostwo« (1): więczey nieporządna wſzęlakich rzeczy oquitość/ niżeli naiwiętſze vboſtwo/ dobrym dowćipom zwykła záſzkadzać KwiatKsiąż Fv.

W charakterystycznych połączeniach: obfitość bogactwa (3), bogow, boleści, bydła, chleba, cnot, dobrodziejstw, dziatek, flegmy (4), gron, gwiazd, jabłek, karmy, kolery (2), koni, krwie (16), ksiąg, ludzi (3), łupow (2), migdałow, miłości (2), mleka, narodu, natury, niezbożności, oliwy (2), owocow, pamięci, pereł, picia, potomstwa, potrzeb, prace, prawdy, przykładow, przywilejow, pszenice (2), ptakow, radości, rozkoszy (2), rol, ryb, rzeczy (przyrodzonych, rozkosznych, wszelakich itp.) (12), siarki, skarbow, sług, srebra (2), stada, szat, świętych, trawy, trzciny, uryny, węgorzow, wielblądow, wilkości (3), wina (4), wod(y) (7), woniej, zasług, zboż(a) (15), zbytkow, ziela, ziołek, złości (3), złota (2), źwierzow (2), żyta, żywności (pożywienia) (4); obfitości [czego] dostawać, pozbawić; obfitości pełny; z obfitości [czego] pochodzić (3), radować się (2); obfitość [czego] brać (2), czynić, dać (9), mie(wa)ć (17), nabrać, naleźć (2), nazbierać, obiecować, okazować (ukazować) (3), otworzyć, poznać, przynieść, udzielić, urodzić, uźrzeć, użyczyć, używać (2), wypądzać, zjednać, znamionować (7), znaszać; obfitością [czego] nagrodzić, (na)karmić (2), obdarzyć; obfitością napełnion, pomazany; z obfitością [czego] wynieść; o obfitości [czego] prorokować; w obfitości [czego] kochać się, mieszkać, utuczyć się, (za)chować (2).

Zwroty: »[czego] okwitością opływać« (1): wtymże [...] mieście/ ktore rozmáithych wybornych nauk czwicżenim kwitnieie/ y wſzyſtkich rzecży okwitośćią [...] opływa/ s [...] Kxiążećiaś ſię národził. KwiatKsiąż A3.

»obfitość [czego] rozmnożyć; mnoży się obfitość [czego]« [szyk zmienny] (2;1): Y był myeſſkáyąc w zyemi Chám cżáſu nyemáłego/ A rozmnożył tám obfitość narodu ſwoyego LubPs Y, ff2v; będzie trwáło kroleſtwo twoie [...] A będzie ſie w nim mnożyłá ſpráwiedliwość y obfitość pokoiá RejPos 53v.

»w obfitości [czego] używać« [szyk zmienny] (5): LubPs cc5v; Nie toć ieſt ieſzcże roſkoſz iż kto w obfitośći/ Swiátá márnie vżywa á bez roſtropnośći. RejWiz 48; RejPos 82v, 318v; RejZwierc 32v.

Wyrażenia: »obfitość (darow) Ducha Św.« [szyk zmienny] (3:1): z gor popłynie moſzdz/ á pagorki opływáć będą mlekiem [Ioel 3/18] (marg) Dawa żnáć [!] o obfitośći dárow Duchá święthego w kośćiele páńſkim. (–) BibRadz I 461b; CzechRozm 228v; LatHar 58.

»obfitość dobr« [szyk 6:1] (7): RejPs 190v; W opuſſcyáłey ſtárośći moyá nędzna głowá/ Oleyem łáſki twoyey będzye pomázaná/ A obfitośćyą dobr twych hoynye dárowaná. LubPs V2, Y5, V2 marg; StryjKron 160; Ziednay mi też obfitość wſzelką dobr duchownych y ćieleſnych LatHar 489, 612.

»obfitość łaski« = abundantia gratiae Vulg [szyk 9:1] (10): przeuyſſa panny maryey poſzwyączenye ynſzych wſzytkych [...] obfytoſzczyą laſky bo ſtey ſamey obfytoſzcz laſky poſzpolyczye na wſzytky ſyą uyleua PatKaz III 96, 109v; WróbŻołt V8v, Xv; LubPs ddv; BiałKat 16; CzechEp 245; Domieść nas wiecżnych rádośći/ Vżycż łáſki obfitośći LatHar 37; dáleko więcey ći ktorzy obfitość łáſki y dárowánia y ſprawiedliwośći biorą/ w żywoćie krolowáć będą WujNT Rom 5/17.

»obfitość miłosierdzia« [szyk 5:1] (6): BierRaj 22v; O yák v Páná thego wyelkye obfitośći/ Miłoſyerdzya y łáſki á wyelkyey miłośći LubPs ddv; RejPos 66; prośimy ćię ábyś nas pożądáną miłośierdźia twego obfitośćią/ zá prośbą niezlicżoney licżby przycżyńcow náſzych/ litośćiwie opátrzył. LatHar 473; SiebRozmyśl E2. Cf »według obfitości miłosierdzia«.

»jako obfitości morskie« = otchłań wodna (1): Pan Bog przez Izáiſzá [!] ták mowi: O kiedybyś był/ (ludzie moy) pilnował przykazánia mego/ byłby ſie sſtał pokoy twoy iáko rzeká [...] y ſpráwiedliwość twoiá/ iáko obfitośći morſkie [sicut gurgites maris Vulg Is 48/18]. PowodPr 27.

»obfitość pokoju (a. pokoja)« (2): proſimy pokornie aby to zgromadzenie ludu twoiego [...] vzywaiąc obfitoſci pokoiu twego ktoryś iem tu naziemi zoſtawic raczył: [...] tobie ſluzyli. RejPs 106; RejPos 53v.

»obfitość urodzaju« (2): iáko ſie rozráduie grzeſſny człowiek z wybáwienia ſwego nieináczey iáko zły goſpodarz wątpiąc wżyznoſći ſwoiey gdy vzrzy obfitoſć vrodzáiu ſwego. RejPs 193v, Ff6v.

»obfitość wesela« = abundantia gaudii Vulg (2): Oznaymiłeś mi drogę żywotá/ á obfitość weſela ieſt z oblicżem thwoim GrzegŚm 25; WujNT 2.Cor 8/2.

»wielka, niemała obfitość« [szyk 41:3] (43:1): Iezu ktorys poſluſznym bedączym [!] tobie wielką obyhitoſcią [!] rib ſieci ich napełnić racżył. ſmi. ſie nad nami. TarDuch C8; bańki nie maią być ſtawiane wnetki po naſtaniu, ani na z chodzie kxiężycza/ ale pod pełnią á po pełni/ abowiem tego cżaſu krew y inſze wilkoſci ſą więtſzey obphitoſci FalZioł V 61, I 108b, V 11v; Bo zaiſte wſzitkich rzecżi viętſza obfitoſć nam ieſt niż im było. BielŻyw 126; náſyćił duſſycżkę thák ná wſſem zgłodnyáłą/ Dał łáknącey wſſytkich dobr obfitość nyemáłą LubPs Y5, B3v, I4v, P5, S5 marg, Yv, ddv; á bogáctwá wſzythkich narodow okolicżnych zgromadzone będą/ złoto y ſrebro/ y wielka obfitość ſzat [et vestes in multitudine valde]. BibRadz Zach 14/14, 2.Reg 6 arg, I 283d marg, 4.Esdr 6/44, II 138b marg, 143c marg; BielKron 191v, 267, 284v, 331v; Też w niktorych wielka okwitość pamieći iedrnieie KwiatKsiąż K2, K4v, M2, N2v; KuczbKat 406; MycPrz I B4v; Bo y miodu/ y bydłá/ y źwierzu/ y wſzelákiego zboża/ dźiwna rzecż/ iáko w támtych źiemiách wielka obfitość [in modum terrae illae abundant]. ModrzBaz 103v; CzechEp 385; LatHar 58; WysKaz 9. Cf »w wielkiej obfitości«.

»obfitość wszytkiego, wszego« [szyk 6:4] (6:4): Przyſtęṕcyeſz ſie k tey gorze Páná Bogá ſwego/ W ktorey wyelka obfitość wſſytkyego dobrego LubPs P5, P2v; Gdym ieſzcze śćieſzki ſwe vmywał máſłem [Iob 29/6] (marg) To ieſth/ gdym miał thák wielką obfitość wſzego/ iákoby też y ná drogách było másłá pełno (–) BibRadz I 283d; BielKron 5v, 283v, 284; Vćieſzy ćię potomek/ á obfitość wſzego Przenieśie licżbę kwiátow/ y liśćia rożnego. GrabowSet K4; KołakSzczęśl C3v; GosłCast 69; SkarKazSej 666b.

»obfitość złości« (3): LubPs D4v; Stworzyćiél [...] ták chćiał: áby zá okwitośćią złośći ludzkiéy/ okwitość łáſki iego ludźiem przyſzłá. BiałKat 16; Przetoż odłożywſzy wſzelákie plugáſtwo y obfitość złośći [abundantiam malitiae]/ przyimićie w ćichośći ſłowo wſzczepione w was, ktore może zbáwić duſze wáſze. WujNT Iac 1/21.

Szeregi: »dostatek i okwitość« (1): Doſtátku y okwitośći wſzelákich rzeczy w powiećiéch po Woiewództwách áby doſtawáło, Wowodowie [!] máią opátrzyć. SarnStat 278. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obfitość, dosyć« (1): Ma Hiſzpánia winá/ zboża obfithość/ źwierzow/ miąs doſyć/ owocow dobrych BielKron 279.

»obfitość, (a) moc« [szyk 1:1] (2): Bibliotecalis copia, Okfitość/ á moc xiąg. Mącz 24d; Gęśi moc wielka w łęgu ſzcżebietliwych/ Kácżek łákomych/ łábęći krzykliwych. W domu obfitość ſádowi ſię wſzędźie Kurow pogrzędźie. KlonFlis Cv.

»obfitość, niemało« (1): Dał mu obfitość oleiu y wſzytkiego niemáło LubPs X5v.

»wielkość i obfitość« (1): [nauczyciel mówi do ucznia:] tobie nie trzebá iáko ná wielkość y obfitość duchá/ ktorego Bog dał Chriſtuſowi pátrzáć CzechRozm 228v.

Wyrażenia przyimkowe: »w obfitości« = obficie, pod dostatkiem (32): vwarziwſzi wodny oſtrziż w winie albo w wodzie/ [...] á thego ciepło przyłoż na nyrki albo na krzyże/ wywiedzie vrynę w obphitoſci. FalZioł I 29c; y chleb niebieſki w obfitoſći zobłokow pádał przed namioty ich. RejPs 155v; W twych ręku cżąſtká moich wſſytkich oſiádłośći/ Ty mnye łáſkáwye nádárzyſz wſſego w obfitośći. LubPs H2v, I4v, P3, Rv, R6v, Y2v, hhv; RejWiz 54v; Cyrnea taxus, Cyś [lege: cis] który tám w okfitośćy rośćie. Mącz 76d; okazáć to racżył/ iż káżdemu wiernemu ſwemu [...] dawa wſzytko w obfitośći bez wſzego ſtáránia iego RejPos 81v, 63v, 82 [2 r.]; Prośmy [...] By/ błogoſłáwił/ polam w obfitośći/ Ták/ iżby źiemiá miłá/ Więcey owocu niż kwiećia rodźiłá. GrabowSet T3v. Cf »w obfitości używać«.

~ W charakterystycznych połączeniach: w obfitości błogosławić, da(wa)ć (4), dzielić, jeść, mieć, nadarzyć [czego], napełnić, padać, płynąć, rosnąć (2), rozrozkoszować się, szafować, upaść, użyczać, używać, wziąć, występować, wywieść (2); w obfitości napojony, nasycony.

Przysłowie: Lepyeći ieść ſuchy chleb/ w dobrey przeſpiecżnośći/ Niżli w domu ſwarliwym/ mięſo w obfitośći. BielKom C.
Wyrażenie: »w wielkiej obfitości« (12): RejPs 169; RejJóz A5; O dobrotliwy Pánye naſłodſſy w ćichośći/ Száfuiąc miłoſierdzye w wyelkiey obfitośći LubPs T2; A w wyelkyey obfitośći dobr ſwych vżywáli. LubPs cc5v, P5; Y vczynił Krol Sálomon táką hoyność ſrebrá y złotá w Ieruzálem/ żego było iáko kámienia/ á drzewá Cedrowego iáko płonek Fygowych/ ktore roſtą po polu w wielkiey obfitośći [multitudine magna]. Leop 2.Par 1/15; RejZwierz 111; RejPos 10v, 158, 318v; GrabowSet F4v; źiemiá [...] dawa/ Zboża w wielkiéy obfitośći/ Synóm ludzkim ku żywnośći. KochFrag 18. ~

»według obfitości« (1):

~ Wyrażenie: »według obfitości miłosierdzia« (1): Piotr s. nápiſał: Iż błogoſłáwiony Pan Bog náſz/ ktory według obfitośći miłoſierdzya ſwoiego [secundum misericordiam suam Vulg 1.Petr 1/3]/ odrodził nas znowu RejPos 112v. ~

»z obfitością« = obficie (1): Aby ſie zachowywał na wſzem nie omylnie Bowiem to z obfitoſcią na wſzem wſzędy ſlynie A kto chcze nazbyt mędrować ten narychley zginie RejJóz L8.

W przen (2):
Wyrażenia przyimkowe: »w obfitości« (1): On dáie śnieg iák báwełnę práwie w właſney białośći/ A mgłę iák popioł roſtrząſa tu w ciemney obfitośći [qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit Vulg Ps 147/16] LubPs ff3.

»z obfitości« (1): káżdy iuż kędy może z wymyſłu ſwoiego/ prożnych báśni ſnow práwie náucża Bliźniego. Bo ſercá ich ſą ſrogim błędem nápełnione/ á z oney obfitośći vſtá ich zmamione ArtKanc Q3.

2. Bogactwo, majętność, dostatek; abundantia Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; affluentia Mącz, PolAnt, Calep, Cn; ubertas Modrz, Calep, Cn; fertilitas Vulg; copia Mącz; dignitas PolAnt; fecunditas Calep; largitas, opimitas Cn [czyja (64): pron poss (32), G sb (29), ai poss (3)] (117): HistJóz B2; o Ieruſalem niechay przydzie obfitoſc tym ktorzy ciebie miłuią. WróbŻołt 121/6; RejPs 72v; Dziwnie ſie w potomſtwie ſwoim wſſędi rozmnożyli Syny ſwoye w obfitoſcyach możne zoſtáwili LubPs D4, H, M2v, Rv, X6; A obchodzi ſie z námi ten ſwiát ták fáłſzywie/ To iedno w zyſku mamy co tu kęs záżywie. A ták y ty gdyż cie cżás chowa w obfitośći/ Záżyway kędy możeſz roſkoſzy w młodośći. RejWiz 22, 11v; Nálezlichmy iuſz wodę/ przetho nazwał ią (Sebbá) tho ieſth Obffitość [appellavit eum abundantiam] Leop Gen 26/33; Mawiałem do ćiebie w obfitośći twoiey: powiedziałeś/ Nie będę ſluchał. Leop Ier 22/21, Ps 29/7; WIęc w tey zyemi obfitość/ więc ſławni portowie/ Więc wielkie zacne miáſtá/ więc wieldzy ſtanowie. RejZwierz 109; KwiatKsiąż H; Affluentia, Zbytek/ Okfitość. Mącz 131d, 502d; RejAp 150v; RejPos 81v, 185; RejZwierc 242v; HistHel Bv; Wiele ich [kupców]/ ktorzi wywożeniem tych rzecży y ſámi bogáćieią/ y obfitość [et ubertatem copiamque] do poſtronnych ludźi przenoſzą: á w tem cżáśie v nas głod ná poſpolſtwo ModrzBaz 34; Calep 40b, 388b; WujNT 2.Cor 8/19, s. 639.

W połączeniach szeregowych (4):Otho thá byłá niepráwość Sodomy ſioſtry twoiey/ Pychá/ Sytość chlebá/ y obfitość/ y proznowánie [superbia, saturitas panis et abundantia et otium ipsius]/ iey ſámey y corek iey Leop Ez 16/49; wiedz z nieomylney obietnice Páńſkiey/ iż bogáctwá y obfitośći y wielka pocżćiwość rozmnoży ſie w domu twoim. RejPos 264v, 194; ReszList 179.

W porównaniach (2): Zmáłego náſienia y ná płoney ziemi porzuczonego wielką żyznoſć vczyni że vroſćie iák Lás obfitoſć iego RejPs 105v; Roſpomni też ſobie/ iż będzyeſzli wiernie á ſpráwiedliwie przy nim ſtał/ á w nim wſzytkę nádzyeię pokłádał/ iż tobie wſzytkich tych obfitośći zewſząd iáko wody nápłynie. RejPos 107.

W przeciwstawieniach: »niedostatek (3), nędza (2), ubostwo ... obfitość« (6): RejJóz P6v; Myſli cżłowieká dużego záwżdy w obfitośći [in abundantia]: ále káżdy leniwiec w nędzy ieſt [in egestate]. Leop Prov 21/5; W káżdey pracy ieſt obfitość [est dignitas]/ á thylkoż z słow prożnych przychodźi vboſtwo [ad defectum]. BibRadz Prov 14/23; HistRzym 69v; Ná ten czás wáſzá obfitość/ niech rátuie ich niedoſtátku [vestra abundantia illorum inopiam suppleat]: áby też ich obfitość byłá porátowánim wáſzego niedoſtátku/ áby było porownánie WujNT 2.Cor 8/14.

W charakterystycznych połączeniach: obfitość dać, mieć (2), przenosić; obfitość dziwna (2), pogańska, sprosna, wszytka; obfitość umniejszać, zbywać; obfitością opatrzyć; z obfitością wrocić się, wyniść; w obfitości kłaść (pokładać) nadzieję (2), zostawić [kogo].

Zwroty: »być (obfity) w obfitości« [szyk 2:1] (3): Bo tam w wielkiey obfitoſći byli A barzo ſie byli rozmnozyli Tyć był Iozeph do Egiptu przywiodł Ktore Moizeſz z Aaronem wywiodł RejJóz Q3v; Wſzyſcy ći co przed tym ták byli łácżnymi/ Teraz w obfitoſciách ſą iuż obfitymi LubPs hh2; BielKron 159.

»kochać się w obfitości« (1): A coż ty chceſz vcżynić nędzny Apoſtole/ [...] ktory leżyſz á kochaſz ſie w obfitoſciach ſwoich. RejPos 104v.

»obfitość mnożyć, rozmnażać; obfitość rozmnoży się« [szyk zmienny] (1:1;1): Y znowu rozmnażali nániey [na swojej ziemi] goſpodárſtwá ſwoie ſſczepiąc y ſieiąc rozliczne pożytki/ á pan Bog raczył rozmáitą hoynoſćią rozmnażáć obfitoſći ich. RejPs 160v; RejPos 264v; A gdźie ty kolwiek ſtopę ſwą położyſz/ Obfitość mnożyſz. KochPs 93.

»napełnić aż do obfitości« (1): Otworz ku mnie twe vſtá w pokorney modlitwye ſwoiey/ Nápełnię cie wſzytkiego áż do obfitośći twoiey. LubPs S4v.

»posieść obfitości« (1): Pan był racżył wywyſzſzyć lud on Izráelſki/ dawſzy im poſieść ony dziwne obfitośći pogáńſkie RejZwierc 257v.

Wyrażenia: »ludzie obfitości« = bogaci (1): Zmiłuy ſie nád námi/ Pánie/ bo lud hárdy/ Obroćił doległość/ ná nas wſzelkiey wzgárdy. Iuż duſzá/ pod zbytkiem ćięſzkośći vſtawa/ Ludźiom obfitośći/ pośmiechem ſię sſtawa GrabowSet S2v.

»wielka obfitość« (6): błogoſláwiony człek/ ktory noſi boiazń bożą [...] á wielka czeſć y obfitoſć bywa wdomu iego RejPs 167, 191; RejJóz Q3v; LubPs B3v; Ezau dla wielkiey obfitośći [Bo bárzo byli máiętni Gen 36/7] z żoną y z dziećmi odſzedł od Iakobá brátá ſwego. Leop Gen 36 arg; RejPos [279]v.

»zbytnia obfitość« (1): Marne ieſt vboſtwo ktore pochodzi z bytniey [lege: z zbytniej] obfitoſci. BielŻyw 51.

Szeregi: »bogactwo i obfitość« [szyk 5:1] (6): Mącz 502c; Tu iuż widziſz iżby tobie nic nie záwádziłj bogáctwá twoie j obfitośći twoie/ byś ich ták vżywał á rozſzyrzał ie/ ták iáko cie tu Pan twoj miłośćiwie vpomináć racży. RejPos 163; Bo bogáctwy/ obfitoſciámi/ opátrzył á rozhoynił ſtoł twoy RejPos 341v, [279]v, 325v, 330v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»obfitość i (a) dostatek« (2): Owa gdy on lud namilſzy miał doſyć wſzytkiego/ Wnet iął wirzgáć iák buyny źwierz nic nie bacżąc tego/ Iż táki wielki doſtátek á ty obfitośći/ Dał im pan Bog nie ná zbytki lecż ku ich żywnośći. LubPs gg4v; Mącz 64c.

»obfitośći, państwa« (1): Co wżdy ieſt nalepſzego [...] A nigdy ſie myſli w tym ludzkie nie zgadzáły. Iedni ie w obfitoſciach w páńſtwach pokłádáli/ A drudzy wdzyęcżną roſkoſz nád to przekłádáli. RejWiz 19v.

»pokoj a (i) obfitość« = pax et abundantia Vulg (2): WróbŻołt 121/7; Wándálitowie [...] thám [w Afryce] dwie ſcie lat byli w pokoiu y w obfitośći BielKron 159.

»rozkosz a obfitość« [szyk 1:1] (2): Rácż mie ſtrzedz od onych ludzi ktorzy żywą w ſwowolnośći/ Abych nie iadł z roſkoſzy ich á s ſproſney ich obfitośći. LubPs ee3v; RejPos 102.

»obfitość a rozmnożenie« (1): [Żydzi w zakonie] ták wſzytkę nádzyeię ſwą pokłádáli/ iż mieli zá to byli być błogoſłáwieni w domiech/ y w rolach/ [...] y w inſzych obfitoſciach á w rozmnożeniu ſwoim. RejPos 179v.

»obfitość i skarby« (1): Ludzi nágorę przyzową/ tám ofiárowáć będą ofiáry ſpráwiedliwośći/ bo obfitość wod morſkich ſáć będą/ y nákryte ſkárby piaſku [affluentiam marium sugent et tecta abscondita arenae]. BudBib Deut 33/19.

»stolce a obfitość« (1): Pan nie ma ná piecży onych mocarzow á onych bogacżow/ ktorzy ſiedząc ná ſtolcoch ſwoich á obfitoſciach ſwoich/ nic nie myſlą o tym Pánu ſwoim. RejPos 184v.

Przen (30): mouy ſwyąty Byernad karz ſyą czo chczeſch mącz ſyą czo chczeſch nyedacz myly bog obfytoſzczy ſwey alyſz bądzyeſch cznotamy okraſſon PatKaz III 150; Ci [wybrańcy Boga] mogą wyſláwić wielką obfitoſć kroleſtwá twego á dziwną chwałę máieſtatu twego RejPs 214, 153, 157; RejZwierz 53; RejPos 157v, 237v; Chriſtus [...] zobfitośćią duchá Bożego przyſzedſzy/ choć miecżem/ kámieniem/ y ogniem/ nikogo od báłwochwálſtwá nieodſtráſzał CzechRozm 95.

W połączeniach szeregowych (6): RejPs 220v; A coż tho zá zapłátá ma być náſz miły Pánie? [...] iż iey obfitośći/ bogáctwá/ á roſkoſzy/ żadny ięzyk wyſłowić/ żadne piſmo wypiſáć/ żadna myſl rozważyć nie może. RejPos 263, A4v, 168, 341 [2 r.].

Wyrażenia: bibl. »z obfitości serca, serdecznej« = ex abundantia cordis PolAnt, Vulg (7:2): Zobfitoſći ſerdetzney vſtá rádi mowią. March3 V8; KromRozm I A4v; LubPs ccv; KrowObr 66; RejZwierz 76; BiałKat 48v; Dobry cżłowiek z dobrego ſkárbu ſercá ſwego wynośi dobro/ a zły cżłowiek/ ze złego ſkárbu wynośi zło. Bo z obfitośći ſercá mowią vſtá. BudNT Luc 6/45 [przekład tego samego tekstu KrowObr 66, WujNT]; WujNT Matth 12/34, Luc 6/45.

»ziemska obfitość« (1): Odłęcz twe máłe ſtadecżko od złych ſpołecżnośći/ Gdyż ſie w doſtátkoch ſwych ważą dziwnych wſſetecżnośći/ Nápełnilić żywoty ſwe zyemſką obfitoścyą/ Zákryli potępyenye ſwe ſwą ſwyątobliwoścyą LubPs D4.

»źrzodło obfitości« (1): Iáko ieleń ſprácowány/ chłodney ſzuka wody/ Ták/ źrzodło żywe/ k tobie/ duſzá ma/ przechody Wiedźieć żąda/ chcąc cżerpáć/ z źrzodeł obfitośći/ Zbáwićielá ſwoiego rzek/ wſzelkiey wiecżnośći. GrabowSet Q4v.

Szeregi: »pokoj a obfitość« (1): Pokóy w twárdych báſztach twoich niechay ſye mnoży/ A obfitość ſwé w páłacách gniazdo záłoży. KochPs 188.

»obfitości, skarby« (1): A gdzieſz ſie thy proſty nędzniku vciec chceſz o iákie wſpomożenie [...] iedno do tych dziwnych obfitośći/ á do tych niezmierzonych ſkárbow/ [...] iedno do tego kthorego moc ieſt nád wſzytkimi mocarzmi RejAp 55v.

a) O bogactwie języka (4): I ktoż wżdy wyſłáwić może tu Páńſkie możnośći/ Ięzyk ludzki nie może być thakiey obfitośći (–) Aby kiedy wyſławić miał chwałę Páná tego LubPs Y2; I ſlyſzyſz tu/ potzym mamy poznáć dobrego tzłowieká? to ieſt/ wiernego/ álbo niewiernego/ Syná Bożego/ álbo Syná Dijabelſkiego/ iż z obfitośći mowy iego. KrowObr 66; KwiatKsiąż A; GórnDworz F7v.
a. Żyzność, urodzajność ziemi; także plon; feracitas Mącz, Calep; ubertas Vulg; fecunditas Calep (19): Ty miły panie daſz bogoſlawieńſtwo roku żyznoſci y płodnoſci twoiey/ a pola twoie pełne będą obfitoſci [replebuntur ubertate]. WróbŻołt 64/12; Ty obżywyaſz z łáſki dzdzem zyemyę záboláłą/ A potym z nyey wywodziſz obfitość nyemáłą LubPs P5; Leop Ps 64/12; Feracitas, Plenność/ Okfitość/ Vrodzáyność. Mącz 122a; Hubertas – Vrodząy dobry, obfitosc. Calep 490b, 414b, 426b, 1104a.
Wyrażenia: »wielka obfitość« [szyk 2:1] (3): HistJóz B2; RejJóz K7v; Otho ſiedḿ lath prziydą obfitośći wielkie y [!] [fertilitatis magnae] we wſzyćkiey ziemi Egypthſkiey Leop Gen 41/29 [Przekład tego samego tekstu HistJóz, RejJóz].

»obfitość ziemi; ziemia wszelkiej obfitości« (7;1): A przijechawſzy [Goci] do Pannoniey gdy ſie im tam wino y obkwitoſć ziemie [et regionis ubertate] ſpodobała tam ſie poſtanowili MiechGlab 53; ty możnoſćią ſwą rozmáyćieś wykorzeniał pogány á poſádziłeś na ſtolcoch ich przodki náſſe w wiodſſy ie do ziemie wſſelkiey obfitoſći ich. RejPs 65v, 154v; LubPs S3v; Izáák oćiec iego/ odpowiedźiał mu temi ſłowy W obfitosći źiemie będźieſz miał mięſzkánie twoie [Ecce de pinquedinibus terrae erit in habitatio tua]/ y w roſie niebieſkiey zgory. BibRadz Gen 27/39; BielKron 40, 283v; KołakSzczęśl B3v.

Synonimy: 1. ćma, mnogość, mnostwo, moc, rozliczność, siła, wielkość; 2. bogactwo, dostatek, majętność, mienie; a. płodność, rodzajność, urodzajność, żyzność.

Cf OBFITŁOŚĆ, OBFITNOŚĆ

AS