[zaloguj się]
[pdf]

OBORZYĆ SIĘ (79) vb pf

oborzyć się (69), oburzyć się (10); oburzyć się SkarŻyw (7), PowodPr, SkarKazSej (2).

się (42), sie (37).

Oba o jasne.

Fleksja
inf oborzyć się
praet
sg pl
2 m oborzyłeś się m pers
3 m oborzył się, jest się oborzył m pers oborzyli się
f oborzyła się m an
n subst oborzyły się
imperativus
sg pl
2 ob(o)rz się ob(o)rzcie się
conditionalis
sg
3 m by się oborzył
n by się oborzyło

inf oborzyć się (10). ◊ fut 1 sg oborzę się (5). ◊ 3 sg oborzy się (8). ◊ 1 pl oborzymy się (1). ◊ 3 pl oborzą się (1). ◊ praet 2 sg m oborzyłeś się (1). ◊ 3 sg m oborzył się (23), jest się oborzył (1) LibMal.f oborzyła się (1). ◊ 3 pl m pers oborzyli się (11). subst oborzyły się (1). ◊ imp 2 sg ob(o)rz się (1). ◊ 2 pl ob(o)rzcie się (1). ◊ con 3 sg m by się oborzył (8). n by się oborzyło (1). ◊ part praet act oborzywszy się (5).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI w.

1. Zaatakować kogoś lub coś, ugodzić, uderzyć zbrojnie; consurgere, impetum facere, in aliquem irruere, adversum aliquem arma ferre, impetum vertere contra aliquem Vulg; adgredi adveniere, irrumpere, percutere, proeliari adversum aliquem, restare alicui PolAnt; adoriri JanStat (44): [Doeg z rozkazu królewskiego] oborzywſzy ſie mordował kápłany/ á zábił ich dniá onego ośmdźieſiąt y pięć mężow BibRadz 1.Reg 22/18; WujNT przedm 19; Nie mieſzkáiąc Grekowie/ wnet ſię oborzyli/ Ilium zacne miáſto/ y Troią zborzyli. PudłDydo A2.

[oborzyć się ku komu: Hektor [...]/ widząc go być tákowym/ wnet ſie ku niemu oborzył/ potkał ſie s nim/ y [...] zábił. HistTroj F2.]

oborzyć się na kogo, na co (25:7): Diar 81; ten Pſalm nie tylko przećiwko tym kthorzy nienawidzą prawdy Bożey ieſt właſnie położony/ ále też y przećiw Turkowi okrutnemu/ ktory ſie dziś oborzył ták ſrodze ná kreẃ Krześćiyáńſką. LubPs M; Leop 2.Mach 12/35; UstPraw K3; Krol Moábſki iż ſię bitwá tym więcey ſrożyłá/ [...] chćiał ſię oborzyć ná Krolá Edomſkiego/ Ale thego dowieść nie mogł. BibRadz 4.Reg 3/26; Nie chodź w drogę z człowiekiem zvfáłym/ by ſię ſnadź ná ćię nie oborzył [ne gravetur contra te]/ ábowiem on będźie czynił co ſię mu podobáć będźie/ a thy zginieſz przez ſzaleńſtwo iego. BibRadz Eccli 8/18, 1.Reg 15/2, 22/17 [2 r.], 3.Reg 2/34, Ier 21/2, 13 (10); Zelimus oycá/ bráćią y ſynowce pobiwſzy ná inne ſie też oborzył/ á zebrawſzy woyſko przyiechał do Afryki BielKron 259; Lácedemonowie s tego gniewu oborzyli ſie ná Thebany/ iż przechowáli Atheńſkie/ tam też od Thebanow poráżeni. BielKron 121v, 128v, 300v; A gdzieby ſie ná wſzytki kto możny oborzył/ Muſiałćiby pokukáć niżliby ie zborzył. RejZwierc 247; BudBib Iudith 5/18 [24]; [Mojżesz] ſam ieden oburzył ſię ná ony łotrzyki/ y obronił dziewek onych/ płći ſłábey SkarŻyw 479; StryjKron 300; Tákżeć też kto ſię rzecży dobrze przypátrzy/ w figurze tey Antyochu pokazáney/ obacżyć może y Antychriſtá figurowanego. Ktory też nie ſkądći inąd wyſzedł y powſtał/ iedno z Rzymá/ y ná Rzym ſię oborzył y Rzym potym opánował CzechEp 370; SarnStat 117; Tá mátká ſkupiłá wam do iednego ćiáłá Rzeczypoſp: ták ſzerokie y zacne narody/ rózſzerzyłá páńſtwo ſwe od morzá do morzá/ y ſąśiádom was ſtráſzliwe poczyniłá/ iż oburzyć ſię ná was nie śmieią. SkarKazSej 666a. Cf Zwroty.

oborzyć się przeciw komu (3): WYſsimirus Kſiążę Polſkie potomek Lechow [...] bacżąc przeſladowánie ſwego nieprzyiaćielá/ oborzył ſie przećiw iemu/ áby mocą moc odpędził BielKron 339v. Cf Zwroty.

W charakterystycznych połączeniach: oborzyć się z gniewu, srodze.

Zwroty: »jawnym gwałtem a odkrytym okrucieństwem oborzyć się [na kogo]« (1): tedy ſie iuż iáwnym gwałtem á odkrytym okrucieńſtwem oborzyć mieli ná wierne ludzi/ morduiąc ie á roźlewáiąc niewinną kreẃ ich. LubPs A4.

[»hurmem się oborzyć«: á iné Sąśiády [ludzie nam przylegli] ná nas podſzczuwáią/ chcąc ſye ze wſząd hurmem ná nas oborzyć. SolikZiem A3.]

»oborzyć się jeden przeciw drugiemu« (1): ſynowie Hammonowi [...] gdy porázili obywátele Sehirſkie/ oborzył ſię ieden przećiw drugiemv/ á ták ſię ſpolecznie pobili [etiam in semetipsos versi mutuis concidere vulneribus]. BudBib 2.Par 20/23.

»jednostajnie [na kogo] się oborzyć« (1): A (oni) krzyknąwſſy głoſem wielkim/ zátkáli ſobie vſſy/ á iednoſtáynie ſie nań oborzyli [impetum fecerunt unanimiter in eum]. Leop Act 7/57.

»mężnie się [przeciw komu] oborzyć« (1): Mężnie ſie przećiw iemu [Domaratowi] práwie oborzyli/ A tego krwie przelanim znátznie popráwili. WierKróc A3.

»oborzyć się mieczem jeden na drugiego« (1): Y przyzowę przećiw iemu miecż ná wſzythkich gorách moich/ mowi Pan Bog/ á oborzy ſię miecżem ieden na drugiego [gladius uniuscuiusque in fratrem suum dirigetur]. BibRadz Ez 38/21.

»(z) wielką mocą oborzyć się« = advenire de virtute magna PolAnt [w tym: na kogo (1)] (3): BibRadz 4.Esdr 15/30; Potym ſie nań oborzył Phul krol Aſyriyſki z wielką mocą/ ále ſie mu odkupił złotem á ſrebrem. BielKron 88; WujNT Act 12/1.

»oborzyć się z toporkiem [na kogo]« (1): Czyeſſyelczik [...] sto yacz przed zanthuzem yeſth ſzią oborzil stoporkyem Na Gabriela Slonyka tham theſch bądaczego. LibMal 1554/194v.

»[na kogo] wojną się oborzyć« (1): też Filippá/ y Perſę Getheyſkiego krolá/ y ine krole ktorzy ſie ná nie ſmieli woyną oborzyć/ ſthárli woyną [qui adversum eos arma tulerant, contriverunt in bello]/ y otrzymáli ie. Leop 1.Mach 8/5.

»z wielkim wojskiem [na kogo] się oborzyć« (1): Y ſmiem to twirdzić/ iż prędzey obycżáie złe w ludziech/ pańſtwo/ y kroleſtwo káżde ſkáżą/ y w niwecż obroczą/ niż nieprzyiaciel gwałtowny/ kthory by ſie z wielkim woiſkiem ná nie oborzył. GórnDworz Ii.

W przen [na kogo] (3): Iákoby przebiwſſy mur/ y otworzywſſy drzwi/ oborzyli ſie ná mię [irruerunt super me]/ y ſthocżyły ſie do moiey nędze. Leop Iob 30/14, 2.Par 32/2.
Zwrot: »oborzyć się z mieczem« (1): Y rzekł Pan: Oto ia położę kiellę w pośrzod ludu mego Iſráelſkiego: niebędę go więcey thynkował. [...] oborzę ſie ná dom Ieroboámow z miecżem [consurgam super domum Ieroboam in gladio]. Leop Am 7/9.
Przen (1):

[oborzyć się na co: A gdy ſpadł wielki deſzcż/ przybiegły rzeki/ vderzyły też y wiátry/ á oborzyły ſie [irruerunt; vderzyły WujNT] ná on dom/ przedſie ſie nie obálił: bo był vgruntowány ná opoce. Leop Matth 7/25.]

Fraza: »nacz się kolwiek oborzy« = cokolwiek przedsięweźmie (1): Gdy kto dobrze Pánu wierzy/ Hoynym funtem wſzytko mierzy/ A nacż ſie kolwiek oborzy/ Dziwno mu ſie wſzytko ſporzy. RejZwierc 231.
2. Wystąpić przeciw komuś, czemuś, skierować gniew na kogoś, na coś, unieść się gniewem, oburzyć się; adzelari PolAnt, Vulg; invalescere PolAnt; corripere, desaevire Vulg (35): Też to wiecżey ſpichy [lege: z pychy] ſtroył Kedy tam ty Foſky broył Aby miał na Swiecże pamieċ Tuċ dla Boga nieċińił nicz A ſtąd mu ſnaċ Sercze roſło Iż miał w Niebo wleczeċ proſto Ale trzebaċ ſię oborziċ Lepiey razem wſſytko włoziċ RejKup aa8v.

oborzyć się przećiw(ko) komu, czemu (3): Lecż tufzę/ iż by podobno I.M.X.K. mogł ſię przećiw mnie oborzyć ku obronieniu poſtępku ſwego CzechEp 31; NiemObr 164; Gdy [w Afryce] kácerſtwá Mánicheuſzow/ Donatyftow/ y inſze przez Auguſtyná S. przekonáne/ nabárźiey ſię przećiw ſtolicy Rzymſkiey oburzyły: dopuśćił Pan Bog/ iż ią Wándali pośiedli. PowodPr 31.

oborzyć się na kogo, na co (23): LubPs A3v, Y5v; Leop 3.Esdr 2/19; BibRadz Ez 30/22, 34/10; Po Ekkiuſie oborzył ſie nań [na Lutra] mnich Sylweſter kácermiſtrz Papieſkiego dworu/ y piſał przećiw iemu temy ſwoie BielKron 193; RejAp 104; GórnDworz Q5; BudBib Is 3/5; Ná Tyrráná Eceliná iáko ſię oburzył/ y iáko go odmienił. SkarŻyw 546 marg, 89, 517; CzechEp 366; NiemObr 164; A ná przykład weźmi ieden ktory ártykuł Wiáry náſzey chrześćijáńſkiey/ z tych ná ktore ſię Heretycy oborzyli. ReszPrz 16. Cf Zwroty.

Zwroty: »[na kogo] oborzyć się z fukiem a z łajaniem« (1): Pokarze mię ſpráwiedliwy wſzákoż w miłoſierdzyu wielkim/ Achoć ſie ná mie oborzy s fukiem á z łáiániem wſzelkim [Corripiet me iustus in misericordia et increpabit me Vulg Ps 140/5]/ Wſzákże mie nic w gniew nie wzruſzy to iego karánie ſrogie LubPs ee3v.

»oborzyć się [na kogo] (a. słówkiem)« (5): OD Spártanow v Krolá Pirruſá poſeł był/ A gdy ſie nań ſrogiemi ſłowy Krol oborzył/ Rzekł/ ieſliś Bog/ tedy ſie ieſzcże mniey boimy/ Bo iż ieſt ſpráwiedliwy/ o tym pewnie wiemy. RejZwierz 8v; GrzegRóżn L3v; RejAp 102v; Ale ſie ty oborz nań [na dyjabła] onymi ſłowy Páńſkiemi/ wzyąwſzy ná ſie wſpomożenie iego RejPos 116; Lecz ſam ſzedł [Józef] dobrowolnie/ y vſt nie otworzył: A nań ſie téż y ſłówkiem żaden nie oborzył. GosłCast 73.

»oborzyć się srodze [na co]« (2): Takież ty teraz ná nász ſtan Oborzyłeś ſie ſrodze ſam A rowno wſſytko ſſácuiesz Nic nikomu niefolguiesz RejRozpr C2v; LubPs A4v.

Szereg: »oborzyć a zaprzeć się« (1): Co ieſli tho miáſto [Jeruzalem]/ y mury iego pobuduią ſie/ nie thylko że nie będą dani pláćić/ ále ſie y ná krole oborzą á záprą ſie im [sed etiam regibus resistent]. Leop 3.Esdr 2/19.
W przen (8):

oborzyć się na kogo, na co (7): Bo gdy ſię oborzyłá ná nie ſroga popędliwość beſtyi [saeva supervenit bestiarum ira]/ á ginęli od kąſánia wężów ſzkodliwych. BibRadz Sap 16/5; A przetoż iesliby ſię ná ćię [szczęście przeciwne] oborzyło/ A prze nierząd w tym páńſtwie zámieſzánie było. Naprzod nie chćiey ſam ſobie/ Synu/ pochlebowáć/ Ani złego ſąmnienia ſłużebniká chowáć. Prot D2v; BudBib 4.Esdr 16/49; SkarŻyw 14. Cf Zwrot.

Zwrot: »oborzyć się w gniewie [przeciwko komu], z gniewem wielkim [na kogo]; [na kogo] gniew się oborzy« (1:1;2): A oborzę ſie w gniewie ſwem przećiwko wam [Et dabo iram meam in vos]/ ták iż od nieprzyiaćioł ſwych poráżeni będźiećie/ á ći co was nie nawidzą/ nád wami pánowáć będą BibRadz Lev 26/17; Wyśćie dziś z grzeſzyli przećiw Pánu/ á iutro ná wſzyćiek ſię lud Izráelſki gniew iego oburzy [et cras in universum Israel ira eius desaeviet Vulg Ios 22/18]? SkarŻyw 504 [przekład tego samego tekstu] 151; SkarKazSej 703a.

Synonimy: 1. napaść; 2. rozgniewać się.

Formacje współrdzenne cf BURZYĆ SIĘ.

Cf OBORZENIE

JR