![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: ROZGNIEWAĆ | Następne hasło: ROZGNIEWAŁY » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ROZGNIEWAĆ SIĘ (364) vb pf
rozgniewać się (364), [rozniewać się].
sie (278), się (86).
o, e oraz a jasne.
| inf | rozgniewać się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 1 | m | rozgniewåłem się, -m się rozgniewåł | m pers | |
| 2 | m | rozgniewåłeś się, -ś się rozgniewåł | m pers | |
| 3 | m | rozgniewåł się, rozniewåł się jest | m pers | rozgniewali się |
| f | rozgniewała się | m an | ||
| n | subst | rozgniewały się | ||
| plusq | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 3 | m | był się rozgniewåł, rozgniewåł się był |
| f | była się rozgniewała | |
| imperativus | |
|---|---|
| sg | |
| 2 | rozgniewåj się |
| conditionalis | ||
|---|---|---|
| sg | ||
| 1 | m | bych się rozgniewåł, bym się rozgniewåł |
| 2 | m | byś się rozgniewåł |
| 3 | m | by się rozgniewåł |
| n | by się rozgniewało | |
inf rozgniewać się (11). ◊ fut 1 sg rozgniewåm się (4). ◊ 2 sg rozgniewåsz się (3). ◊ 3 sg rozgniewå się (17). ◊ 2 pl rozgniewåcie się (2). ◊ 3 pl rozgniewają się (4). ◊ praet 1 sg m rozgniewåłem się, -m się rozgniewåł (3). ◊ 2 sg m rozgniewåłeś się, -ś się rozgniewåł (5). ◊ 3 sg m rozgniewåł się (177), [rozniewåł się jest]. f rozgniewała się (13). ◊ 3 pl m pers rozgniewali się (20). subst rozgniewały się (1). ◊ plusq 3 sg m był się rozgniewåł (8) BierEz, KrowObr, BibRadz (2), RejPos (2), RejZwierc, ModrzBaz, rozgniewåł się był (2) BudBib, CzechRozm. f była się rozgniewała (1). ◊ imp 2 sg rozgniewåj się (1). ◊ con 1 sg m bych się rozgniewåł (6), bym się rozgniewåł (1) Phil. ◊ 2 sg m byś się rozgniewåł (1). ◊ 3 sg m by się rozgniewåł (8). n by się rozgniewało (1). ◊ part praet act rozgniewåwszy się (75).
Sł stp: rozgniewać się, ozniewać się, rozniewać się, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. rozgniewać.
rozgniewać się dla czego, dla kogo [= z powodu czego, kogo] (17): OpecŻyw 73; HistJóz B3v; BielŻyw 104; HistAl K2v; Dla niepráwośći łákomſtwá iego rozgniewałem ſie/ y ſkarałem go Leop Is 57/17, Deut 1/37; Tákżeć ſie y ná mię dla was Pan rozgniewał/ á powiedźiał mi/ I ty támo [do ziemi obiecanej] nie wnidzieſz. BibRadz Deut 1/37; Swátopełk rozgniewał ſie ná poſły dał ie do więźienia/ dla cżego rozgniewáli ſie Połowcy woiowali okruthnie Ruſkie źiemie. BielKron 350, 20v, 22, 106v, 123v, 167; Rozgniewał ſię teſz był Iehowá ná mię dla słow wáſzych BudBib Deut 4/21; ModrzBaz 143v; WujNT Hebr 3/10.Cf Ze zdaniem przyczynowym.
rozgniewać się z czego [= z powodu czego] (2):BielŻyw 155; A gdy Posłowie Cárzowi Kaidanowi onę zupháłą odpowiedź Erdźiwiłowę [...] oddáli/ wnet ſię z oney lekkośći hołdowniká ſwego (iáko mniemał) rozgniewawſzy/ woyſko Hordy Zawolſkiey przez Dniepr przepráwił StryjKron 269.
rozgniewać się przeciw komu (3): Y rozgniewał ſie Fárao przećiw tem dwiemá dworzánom BibRadz Gen 40/2.Cf Zwroty.
rozgniewać się na kogo, na co (żywotne) (103): Lew gdy żábę rzegocąc słyſzał/ Wielkim ią źwierzęćiem mnimał: [...] Y zaſtawił ſie ſłuchaiąc/ Aże vźrzał żábę łażąc. Rozgniewał ſie ná żábę vbogą/ Rozdeptał ią ſwoią nogą BierEz K3v, O, P4v; Drudzy rozgniewáwſſy ſie nán lantzuchem go wglowę bili ij nogami kopali OpecŻyw 122v, 74v; HistJóz B; Ten też Archites [...] rozgniewał ſie na ſłuzebnika ſwego y rzekł bychci ſie nie gniewał iſcie bychcie pokarał. BielŻyw 39, 106, 132, 155; HistAl B7v, D5; GroicPorz B4v; KrowObr 34, 145v; RejWiz 184; A rozgniewawſſy ſie Pan ná lud Iſráelſki/ wodził go po puſzczy czterdzieśći lath/ aż wyginął wſſyſtek on narod/ kthory czynił złe rzeczy przed oblicznością iego. Leop Num 32/13; Odpowiedział Angioł Páńſki/ á rzekł: Pánie zaſtępow/ y długoſz ſię ty niezlytuieſz nád Ieruzálem/ y nád miáſty Iudſkiemi/ ná ktoreś ſie rozgniewał? Leop Zach 1/12, Num 32/10, Deut 1/37 [2 r.], 1.Reg 25 arg, Iudith 5/26, Ps 17/8 (10); BibRadz Num 31/14, Deut 1/37, 9/20, 2.Reg 24/1, 2.Par 28/9, Cant 1/6, 1.Mach 9/69; Y rozgniewał ſie Pan Bog ná Azotſkie ludzi/ przeto ná nie dopuśćił plagę/ wielki bol wnętrzny gdy ie myſzy gryzły BielKron 63; [król] gdy ſkazánie Papieſkie przećiw ſobie obacżył/ rozgniewał ſie ná Papieżá/ wypowiedział zwierzchność Papieſką we wſzem ſwoim kroleſtwie BielKron 212; Potym też Ceſarz przyiął towárzyſtwo z Krolem Angielſkim przećiw Krolowi Fráncuſkiemu/ [...] ſthey przyczyny Papież rozgniewał ſie ná Ceſárzá BielKron 221, 20v, 22, 50v, 54, 60 (24); RejAp 103v, 135; GórnDworz C5; HistRzym 68v; Iáko y w on cżás gdy ſie był Pan rozgniewał ná ono ſwowolne miáſtho ná Ieruzalem/ gdy byli odſtąpili od woley iego/ tedy ták powiedział Ieremiaſzowi Prorokowi: [...] RejPos 50v, 20v, 75v, 179, 185, 236v, 244v; Wnet ſie Pan rozgniewał ná wſzytko woyſko/ iż ie ták vſtráſzył/ iż co pirwey dwá żydowie dzieſięć pogánow gonili/ tho w ten cżás przed dwiemá pogánow ſto żydow vciekáło RejZwierc 64v, [282], 62v, 88, 92v, 198v; A krol Dawid vsłyſzał wſzytkie rzecży te/ y rozgniewał ſię nań bárzo. BudBib 2.Reg 13/21, Gen 41/10, Lev 10/16, Deut 4/21, 3.Reg 11/9, 2.Par 16/10 (9); CzechRozm 30; PaprPan Hh2v; ModrzBaz 7v, 80; y rozgniewał ſię Pan Bog ná wſzytki/ ták iſz ſię im wnet/ woyná nieſzcżeśćiłá. SkarŻyw 502, 212, 278, 573; ReszPrz 63 [2 r.]; WerGośc 257; Kiedy ſie nań [zła żona na męża] rozgniewa/ názywa go/ ſmrodzie BielSjem 10; ArtKanc L; Phil I; GrabowSet Gv; WujNT Hebr 3/10, 17, Apoc 12/17; Choćia ſię Bog rozgniewa ná pieſzcżone Pány: Muśi ten gniew odnośić ná ſobie poddány. KlonWor 77; [Leop1575Gen 30/2 (Linde s.v. rozgniewać)]. Cf Zwroty.
rozgniewać się na co [= z powodu czego] (1): Niewydaway vſt ſwoich/ áby grzeſſyło ćiáło twoie [...]: by ſie lepak nierozgniewał Pan Bog ná mowę twoię/ á nierozproſzył vcżynki rąk thwoich. Leop Eccle 5/5.
rozgniewać się nad kogo (1): BibRadz Ps 105/40cf »rozgniewać się w popędliwości«.
rozgniewać się o kogo (1), o co (17): BierEz A4, K4; [Pan Jezus] widząc weſelące ſie/ ij ſlyſſątz bluzniącé krzyżowniki/ [...] Oto ſie nie rozgniewál OpecŻyw 143v; Klął też [papież Adrian] y Frydrycha Ceſárzá [...] o co ſie Fryderyk nań rozgniewał y cżynił z nim o to BielKron 181v; [Gritty] dał śćiąć Biſkupá Wárádzynſkiego Cybaká/ o ktorego ſie rozgniewał Laſki y Máylat/ dáli ſámego ſćiąć BielKron 310v, 54, 162; GórnDworz Bb8, Kk4; RejZwierc 25v, 76, 80; BudBib 2.Par 25/10; CzechRozm 30; SkarKazSej 699a.Cf Ze zdaniem przyczynowym.
rozgniewać się prze co (3): LudWieś B3; Dawid rozgniewał ſie ná Nabálá prze niemiłoſierdzie iego/ ále Abigáil żoná iego vkrociłá gniew iego Leop 1.Reg 25 arg; [Tarsja przystąpiła ku Apollonowi] iákoby go chćiáłá obłápić. Ale Apollon ſie przetho rozgniewał/ y odepchnął ią od ſiebie áż vpádłá. HistRzym 25v.
rozgniewać się za czym (2): OpecŻyw 76; [Salomon modlił się za ludem swoim prosząc] Iż ieſlibyś ſie kiedy miły Pánie rozgniewał ná ten lud zá wyſtępkiem iego/ zá ſpráwiedliwym ſądem ſwym/ á iáki ſrogi mor ábo iákie ſrogie powietrze przepuśćił ná nie/ [...] proſzę zmiłuy ſie nád nim RejPos 75v.
rozgniewać się skąd [= z powodu czego] (2): Ale nie weyzrał [Bóg] ná Kainá/ áni ná ofiárę iego. Zkąd ſię Kain bárzo rozgniewał/ y záfráſował ſię ná twarzy ſwoiey. BibRadz Gen 4/5, 2.Reg 4 arg.
Ze zdaniem przyczynowym i czasowym uprzednim zawierającym przyczynę [w tym z zapowiednikami: o to (3), dla tego (1); iż, że (23), gdy (5); na kogo iż, gdy (13)] (28): Páiąk śię niegdy rozgniewał/ Iż iáſkołkę w domu widział: A oná okny przelatáłá/ A prędko muchy łápáłá. BierEz O2; OpecŻyw 113v; Abowiem tzwárty Hádryanus Papieſz bárzo ſię był oto ná Ceſárzá Fryderyká rozgniewał/ iż mu nie práwe/ ále lewe ſtrzęmie v nogi trzymał/ gdy ná koniá wſiádał. KrowObr 34; BibRadz Num 22/22; iż z niego [z Eszkulapiusa] był wielki Lekarz/ ták iż dwu wroćił od śmierći [...] dla cżego ſie Iupiter rozgniewał/ iż go przechodził w náuce/ zábił go gromem. BielKron 22; iż ſię rozgniewał ná żonę ſwoią Anáſtázyą [...] gdy ią doznał w nierządnym chowániu BielKron 428, 22, 69, 140v, 166, 168v (13); Bo dyabeł dla tego żeś go opuścił rozgniewał ſię/ rozmáitym obycżáiem vbiera ſie przećiw tobie. HistRzym 128; RejPos 42v, 50v; Bo tákież [Noe] z opilſtwá rozgniewawſzy ſie ná ſyná ná Chamá iż go nie zákrył/ przeklął go y wygnał go precż RejZwierc 62v [idem WerGośc]; BudBib 3.Reg 11/9, Is 64/4[5]; ModrzBaz 29v; SkarŻyw 566; Potym Włodimirz rozgniewawſzy ſie iſz był wzgárdzon/ wnet z onym woyſkiem gotowym/ ná Rechwoldá Pſkowkiego podniosł woynę StryjKron 130; WerGośc 257; GórnRozm E4v.
W charakterystycznych połączeniach: rozgniewać się barzo (38), jadowicie (2), maluczko, prędko, srodze (5), tym (jeszcze) więcej (2), wielmi (3).W charakterystycznych konstrukcjach typu: rozgniewał się, (i, a) rzekł (152); rozgniewawszy się rzekł (63), rozgniewawszy się i zabił (2); (tak) się rozgniewał, iż ... (9), rozgniewała się aż ...(1); usłyszawszy (8), gdy usłyszał (6), słysząc (3) rozgniewał się.
»rozgniewać się w popędliwości« [w tym: przeciw komu (1)] (2): Rozgniewał ſię tedy Pan w popędliwoſći nád lud ſwoy [Et iratus est furor Domini in populum suum]/ á obrzydźił ſobie dźiedźictwo ſwoie. BibRadz Ps 105/40, Iudic 2/14.
»z serca się rozgniewać [na kogo]« (1): A ia wam thego ieſzcże dokłádam/ iż nie tylko ábyś zábić miał/ ále kto ſie s ſerczá rozgniewa ná brátá ſwoiego/ iż ieſt godzien tego ſądu á tego dekretu Moiżeſzowego/ ieſliby ták sſzedł w tym zátwárdzeniu przed oblicżność Páná ſwoiego. RejPos 179.
rozgniewać się o co (1): IEſlim ſwé Kśięgi fráſzkámi miánował/ A drugi mi ie kiepſtwem poczeſtował: O tytuł táki ſye nie rozgniewáią PudłFr 60.
Ze zdaniem przyczynowym (1): Przetoć tho iż odſtąpili przymierza á vmowy Páńſkiey [...] á że ſie vdáli ſłużyć bogom inym/ [...] dla tego tedy rozgniewáłáſie [!] zápálczywość Páńſka ná thę źiemię Leop Deut 29/27.
Synonimy: rozboleć się, rozgorzlić się, rozjątrzyć się, rozjeść się, rozmietać się, rozrzewnić się, rozsrożyć się.
Formacje współrdzenne cf GNIEWAĆ SIĘ.
Cf ROZGNIEWAŁY, ROZGNIEWANIE, ROZGNIEWANIE SIĘ, ROZGNIEWANY
LW