Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBRAŹLIWOŚĆ

Następne hasło: OBRAŹNE »

OBRAŹLIWY (17) ai

o oraz a jasne.

comp obraźliwszy (2).

Fleksja

sg
m	N	obraźliwy	f	N	obraźliwszå	n	N
	G	obraźliwsz(e)go		G			G	obraźliwégo
	A	obraźliwy		A			A
	I			I			I	obraźliwym
	L			L	obraźliw(e)j		L

pl
N	subst	obraźliw(e)
G		obraźliwych
I	n	obraźliwymi

sg m N obraźliwy (4). ◊ G obraźliwsz(e)go (1). ◊ A obraźliwy (2). ◊ f N obraźliwszå (1). ◊ L obraźliw(e)j (1). ◊ n G obraźliwégo (2); -égo : -ego SarnStat (1:1). ◊ I obraźliwym (1). ◊ pl N subst obraźliw(e) (1). ◊ G obraźliwych (2). ◊ I n obraźliwymi (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) – XVIII w.

Znaczenia

1. Mogący spowodować obrażenia, kaleczący, raniący (2)
- W przen (1)
- [Przen: nieprzyjemny, przykry]
2. Wyrządzający szkodę, krzywdzący (3)
- Przen (1)
3. Stanowiący obrazę; znieważający, uwłaczający (8)
4. Łatwo obrażający się, mający za złe, zgryźliwy, zrzędny (2)
5. Gorszący, demoralizujący (1)

1. Mogący spowodować obrażenia, kaleczący, raniący; offensus Cn (2):

Wyrażenie: »obraźliwe drzewo« = kopia (1): cwicżenie wpotkaniu skonnymi gdy ſię obrazliwymi drzewy śćieraią y ſmielſze ryczerze cżyni/ y ku obronie y bićiu biegleyſze KwiatKsiąż O2.

W przen (1):

Wyrażenie: »kamień obraźliwy« (1): A przeſto kożdemu wierzącemu Pan Kryſtus Syn Boży/ ieſt moc Boża/ żywoth/ y ſwiátłość/ y zbáwienie. A niewierzącemu záſię/ ieſt vpáść kámień obrázliwy/ ſmierć/ piekło/ y potępienie. KrowObr 43v.

[Przen: nieprzyjemny, przykry:

Szereg: »przykry i obraźliwy«: Bo iáko lutnia gdy dobrze náſtroią/ dla zgodnych koncertow álbo dźwiękow ieſt wdzięcżna w vſzu ludzkich: odſtroiona záſię gdzie głoſy z zgodney á miſternie náſáczoney melodiey wykrocżą/ ieſt przykra i obraźliwa. GrzegŻarnPos 1582 3/514 (Linde).]

2. Wyrządzający szkodę, krzywdzący; nocibilis JanStat (3): Ná tym ſtopniu niewdźięcżnośći [wobec kapłanów] nieſtánęła ieſzcże Polſká/ poſtąpiłá do drugiego obráźliwſzego/ ná ktory ſie P. Kryſtus w oſobie Ieremiaſzá Proroká żáłobnie vſkarża mowiąc: Azaſz dobrze złym bywa oddawano? PowodPr 19.

obraźliwy czemu (2): SarnStat 36 [idem] 224 cf Szereg.

Szereg: »obraźliwy i szkodliwy« (2): co będę wiedźiał/ y będę rozumiał Máieſtatowi krolewſkiemu/ y Rzecżypoſpolitey obráźliwego y ſzkodliwego [Maiestati Regiae, Regno et Reipublicae nocibile et damnosum JanStat 270]/ przeſtrzegáć będę: a żeby to nie było SarnStat 36 [idem] 224.

Przen (1): Niebo/ mieſzczánie Boży/ co w ſobie niemaćie Zadnéy wády/ ni złośći obráźliwych znaćie: Odwróććie twarzy wáſzé od oſiár ſtráſzliwych ZawJeft 31.

3. Stanowiący obrazę; znieważający, uwłaczający; aculeatus, offensus Cn (8): Tobiem wyſtąpił/ y zgrzeſzyłem tobie/ Záłuię z ſercá: [...] odpuść dobrotliwy/ Odpuść/ o Pánie/ ſkutek obraźliwy. GrabowSet N2v, S4v.

obraźliwy komu (1): my dalibog podamy WM taki [reces], jako nie będzie obraźliwy nikomu, ktory będzie więcej potciẃie miłował aniż pożyteczne. DiarDop 119.

obraźliwy przeciw czemu (1): Wyſtępki przećiw wtoremu przykazániu Bogá obrázliwe. PowodPr 47 marg.

N sg f comp w funkcji orzecznika (1): Ieśli też fałſz [się przysięga]: to ieſzcże obráźliwſza/ prawdę iſtą ktorą Bog ieſt/ do fałſzu przyſádzáć. PowodPr 48.

W przeciwstawnieniu: »poććiwy ... obraźliwy« (1): s prziiacielem igray ſłowkiem rzadko/ ále rącżką nigdy/ y to ſłowkiem poććiwym á nie obráźliwym RejZwierc 72v.

W charakterystycznych połączeniach: obraźliwy(-a) grzech, rzecz, skutek.

Wyrażenie: »słow(k)o obraźliwe« (2): nam nie przyſtoi thákowymi ſlowy obrázliwymi/ mowić/ y piſáć KrowObr C3; RejZwierc 72v.

Szereg: »ani szkodliwy, ani obraźliwy« (1): żárt/ ábo kuńſztowna poſługá nic inego nie ieſt/ iedno iákieś oſzukánie przyiacielſkie/ w rzecży áni ſzkodliwey/ áni obráźliwey GórnDworz S3v.

4. Łatwo obrażający się, mający za złe, zgryźliwy, zrzędny; morosus, submorosus Calep; odiosus Cn (2): Morosus, Curiosus, diligensque, qui nimis exacte omnia ſieri exposcit. [...] Zuviel geſuchtig/ muhſelig/ vngeſchacht. [...] – Obrazlin i [lege: obraźliwy] dziwak. Calep 675a; Submorosus – Kwaſno patrząci, obrazliwi. Calep [1019]a.

5. Gorszący, demoralizujący (1):

W połączeniu szeregowym (1): Márchułtow zmyślonych/ obráźliwych fabuł/ ſproſnych kuńſztow/ y nie do końcá vczćiwych fráſzek y ſnow w Polſzcze wydrukowanych pełno LatHar +5v.

Synonimy: 1. raniący; 2. krzywdzący, szkodliwy, szkodny; 5. gorszący.

Cf NIEOBRAŹLIWY, 2. OBRAŹNY