[zaloguj się]
[pdf]

OBRAŻENIE (170) sb n

o, a oraz pierwsze e jasne; -é (12), -e (3); -é OpecŻyw; -e BiałKat, też Calep (3); -é : -e SarnStat (11:2).

Fleksja
sg pl
N obrażenié obrażeniå
D obrażeniu
A obrażenié obrażeniå
I obrażeniem, obrażenim
L obrażeniu

sg N obrażenié (32); -é (9), -e (3), -(e) (20). ◊ G obrażeniå (85); -å (71), -(a) (14). ◊ D obrażeniu (9). ◊ A obrażenié (20); -é (3), -(e) (17). ◊ I obrażeniem (14), obrażenim (4); -im SienLek, BiałKaz, Calep; -em : -im WujNT (1:1); ~ -em : -ém SarnStat (3:2). ◊ L obrażeniu (1). ◊ pl N obrażeniå (1). ◊ A obrażeniå (4); -å (3) CzechRozm, ModrzBaz, SarnStat; -a (1) Mącz.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. obrazić; ponadto XVII w. (z Cn) s.v. obraza oraz w objaśnieniu s.v. obraźliwość.

I. Rzeczownik od „obrazić” (160):
1. Uszkodzenie, zniszczenie, zepsucie; nadwerężenie, umniejszenie, osłabienie; offensio Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; laesio HistAl, JanStat, Cn; offensa Mącz, Vulg, Cn; laesura Vulg, Cn; vulneratio JanStat (75):
Przen (11): cżęſto ludźi pobożnych ſławá obráżenie cierpi/ á záś niepobożni ludźie z niewinności záleceni bywaią KuczbKat 60.

obrażenie czego (7): yego Kro. m. rozvmye yſch yako ſſam s ſzyebye prziczini obrazenya prziyaſzny y przimyerza, nykomv nyedawa. thak nyewneth za cziam powyeſczą kv srzvczenyv yey ſzye ſkvapy. LibLeg 11/171v; O márny ſwiecie/ o iáſkinio łotrowſka/ vkażyſz theż ty/ iákie dobrodzyeyſtwá tákiemu vcżynić możeſz/ ktory náſláduie ciebie/ [...] nic inſzego iedno fáłſz/ [...] á nákoniec ná wſzem obráżenie/ v sławy/ y zdrowia/ y żywotá wiecżnego. RejPos 173v. Cf »obrażenie sumnienia«, bez (a. przez) obrażenia czego.

W charakterystycznych połączeniach: obrażenie przyjaźni, przymierza; obrażenie na wszem; obrażenie cierpieć.

Wyrażenie: »obrażenie sumnienia« (2): A gdźie by Rękoymia dla obráżenia Sumnienia ſwego przyſyęgi niechćiał podiąć/ thedy bywa ſkazan w onym długu GroicPorz ſ. Cf »bez obrażenia sumnienia«.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia, przez obrażenia« = sine offendiculo Vulg; sine scrupulo, absque laesione, absque vulneratione Cn (3:2): Oto ſię też ſam pilnie ſtárám/ ábych záwżdy miáł ſumnienie bez obráżenia [sine offendiculo conscientiam habere] przed Bogiem y przed ludźmi. WujNT Act 24/16.

~ bez (a. przez) obrażenia czego (4): thedy pilno rozmyſlay á roſtropnie uważay/ iáko ſie maſz w tym [= pełniąc urząd] bez obráżenia cnoty záchowáć RejZwierc 38v. Cf »bez obrażenia sumnienia«, »przez obrażenia sprawy«.

Wyrażenia:praw. »przez obrażenia sprawy« = absque laesione a. vulneratione causae JanStat (2): y chcemy y ſkázuiemy/ áby od tego czáſu przez obráżenia ſpráwy ſwiádectwá tych świátkow przez ſędźiego były przyięté SarnStat 578, 578. ~

»bez obrażenia sumnienia« (1): ſtrony chcąc ku zgodzie bez obráżenia ſumniéniá [sine scrupulo conscientiae JanStat 226] przyść/ [...] dáli ſie ná náſz wyrok SarnStat 184.

α) Skaza, zmaza; offensa Vulg (2): Bog łáſká ieſth/ przez ktorego obráżenie/ ktoreſmy nábyli przez grzech przećiw pánu Bogu/ możem zgłádźić. HistRzym 101.
Wyrażenie przyimkowe: »bez obrażenia« (1):
~ Szereg: »szczery i bez obrażenia« (1): żebyście byli ſzczerymi y bez obráżenia [ut sitis sinceri et sine offensa] ná dźień Chriſtuſow. WujNT Philipp 1/10. ~
a. O zdrowiu i organizmie ludzkim lub zwierzęcym: zranienie, rana, skaleczenie, uderzenie; offensio Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; laesio HistAl Cn; laesura Vulg, Cn; offensa Mącz, Cn; offensiculum, offensus, vulnus Cn (64): ieſtliby brzemienna niewiaſta miała wmacicy albo w progu członka taiemnego iakie obrażenie/ to ieſt wrzod/ bolącżkę/ albo zranienie boleſne, Thedy ma być wezwań vmieiętny barwierz albo doctor FalZioł V 19a, I 114b; Ktorzy ſye dopuſzczą mężoboyſtwá/ [...] s tráfunku przes iákie nieſzczęſćie/ w kuńſzćie/ we grze/ w roboćie/ ták iżby z onego niebácznego obráżenia/ potym obráżonego śmierć záſzłá. GroicPorz mmv, k3v; Leop Eccli 34/20; Mącz 261a; Rozdźiał o zewnętrznym iádźie [...] kthory ſye z obráżenia włudza w człowieká SienLek 155, 89v; RejPos 256v; Ocży páńſkie pilnuią tych ktorzy go miłuią/ ieſtći [...] obroną od obráżenia BudBib Eccli 34/18[20]; Miecże/ y inſze wſzelákie nacżynia do obráżenia vcżynione [instrumenta alia ad laedendum comparata]/ niemáłą [!] być noſzone w Rzecżypoſpolitey ſpokoyney. ModrzBaz 63v; Offensiuncula – Małe obrazenie, razik. Calep [726]a.

obrażenie kogo (2), czego (7) [= kto, co został(o) obrażony(-e)]: MetrKor 26/62v; Bolącżkam/ zamierzknieniu w ocżu/ kurcżowi/ Cordijacze, cżęſtemu omdlewaniu/remie/ obrażeniu vſt: Słończe panuie. FalZioł V [51]e, V 26v; á przygadza ſye tá niemoc z obráżenia thyłu głowy SienLek 54v, 89v. Cf obrażenie kogo o co; bez (a. przez) obrażenia czego.

obrażenie czego [= co obraziło] (2): kthorych źwierząt nietilko obráżenie mogło ie wygłádzić [non solum laesura poterat illos exterminare]/ ále iedno poźrzenie dla ſtráchu vmorzić. Leop Sap 11/20. Cf kromia obrażenia czego.

obrażenie kogo [= kto został obrażony] o co (1): OpecŻyw 107 cf »zbicie i obrażenie«.

obrażenie czyje [= kto został obrażony] (1): GroicPorz mm3 cf »(ani) obrażenie albo (ani) zabicie«.

W połączeniach szeregowych (2): napraviać rany y ſtłucżenia z zbicia z obrażenia/ s ſtarcia FalZioł I 64a, V 26v.

W charakterystycznych połączeniach: obrażenie koni, macicze, tyłu głowy, ust, wnętrznej skorki; obrażenie namniejsze, niebaczne; obrażenie ze złości; obrażenie o kamień.

Przysłowie: pſi kthorzy bárzo ſzcżekáią/ nie máią żadney dowćipnoſći obráżenia [canes qui multum latrant nullam habent laesionis efficatiam]. HistAl C4v.
Zwroty: »bez (a. przez) obrażenia zachowa(wa)ć« [szyk zmienmy] (2): [Safirus] ocży od oſpic zachowawa przez obrażenia. FalZioł IV 57d; Leop 3.Mach 6/35.

»nie być winnym obrażenia; nie moc być winowan o obrażenie« [szyk zmienny] (2:1): A poſpolićie o wſzytkich ktorzy ſye báwią około rzeczy vtćiwych/ ku czynieniu dozwolonych/ w kthorych by kogo s tráfunku/ zá nieſzczęſćim mogł obrázić álbo zábić: tákowi nie ſą winni áni obráżenia/ áni zábićia/ pod Condycyámi wyſzſzey námienionymi GroicPorz mm3, mm2v, mm3.

»obrażenie wziąć« (1): Drugi raz gdy coś w garncu wrzało/ [...] ſamá w ogień wpádłá: ále żadnego obráżenia nie wzięłá. SkarŻyw 226.

»obrażeniem szkodzić« (1): Nie mniey théż chropáwé paznogćie człowieká ſzpácą/ y częſtokroć mu obráżenim ſzkodzą SienLek 136.

Wyrażenie: »obrażenie zdrowia (a. na zdrowiu)« (3): Ránienie ábo obráżenie ná zdrowiu. LatHar 115. Cf »przez obrażenia zdrowia«.
Szeregi: »[nie]mężobojstwo ani obrażenie« (1): CIeſle/ Murárze/ y inni Rzemieſlnicy/ [...] ieſliby kogo zrzucenim ná doł iákiey máteryey obráźili álbo zábili/ nie winni ſą mężoboyſtwá áni obráżenia GroicPorz mm2v.

»obrażenie a(l)bo ranienie« [szyk 1:1] (2): LatHar 115; igrá y krotochwilá nie ma ſie śćiągáć ku iákiému obráżeniu álbo ránieniu [ad aliquam laesionem, seu vulnens offensionem JanStat 601] SarnStat 620.

»szkoda albo obrażenie« (1): aby zadna przyprawa nye byla ktora by myala kv ſkodzye albo kv obrazenyv ych ſzamych albo kony ych bicz MetrKor 26/62v.

»szkodzenie i obrażenie« (1): zda ſię być potrzebna rzecż/ zákázáć/ áby żaden w mieśćie y w ſchadzkach nieśmiał nośić broni wſzelákiey ku ſzkodzeniu y obráżeniu vcżynioney [ad nocendum et laedendum comparata]. ModrzBaz 63v.

»(ani) obrażenie albo (ani) zabicie« (2): Ták iuż rzemieſlnik [jeśli ustawi znak ostrzegający o niebezpieczeństwie] nie będźie mogł być winowan o czyie obráżenie álbo zábićie/ choć by też wołánim żadnego znáku niedał. GroicPorz mm3, mm3.

»zbicie i obrażenie« (1): Iezuſa pądem ij z ſiepanijm z ogroda wywiedzienié ij w Cedron rzekę wrzucenijé ij zepchnienijé/ ij o kamiéń zbicie ij obrażenijé. OpecŻyw 107. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia, przez obrażenia« (8:5):

~ bez (a. przez) obrażenia czego [= co nie zostało obrażone] (3): gdy kniemu przyłożiſz trochę imbiru á gałganu/ tedy vcżyni purgaciją then krokos bez obrażenia żołądka. FalZioł I 33c. Cf »przez obrażenia zdrowia«.

Wyrażenia: »bez obrażenia cielesnego (a. na ciele)« (2): GroicPorz iiv; y wyſzedł Witus bez żadnego obráżenia na ćiele ſwym SkarŻyw 553.

»przez obrażenia zdrowia« (2): FalZioł I 74c; rzeczy máią być do ſtrawienia łatwié/ á coby ſye w kreẃ nalepſzą obroćiły/ przy piwieli/ przy winieli/ bylé wedle nałogu/ á przez obráżenia zdrowia Oczko 28.

»przez (a. bez) obrażenia żadnego, każdego« [szyk 3:2] (4:1): Theż gdy by ſobie kto namazał ręczę ſokiem Noſtrzegowym/ może noſić roſpalone żelazo przez żadnego obrażenia w rękach. FalZioł I 83a, I 24d, IV 58d; Azaſz nie maſz onych trzech czo ſiedzieli w onym piecu okruthnym ſrodze roſpalonym iáko w letney wodzie bez obráżenia káżdego. RejZwierc 263, 263.

Szeregi: »cale i bez obrażenia« (1): Ieſtli tedy mię ſſukácie/ dáycie tym (to ieſt apoſtolom) odeydz/ tzale ij bez obrażeniá. OpecŻyw 105v.

»bez naruszenia i obrażenia« (1): ten ktory wſſem pánuie/ wſſyſtki w obec bes náruſzenia y obráżenia záchował [incolumes eos liberavit unanimiter PolAnt]. Leop 3.Mach 6/35.

»bez obrażenia i bez ułomności« (1): In Summá/ áby tákie męki były zádáne/ żeby ćiáło było bes obráżenia wielkiego/ y bes vłomnoſći. GroicPorz ii2. Cſ »bez (a. przez) obrażenia zachowa(wa)ć«. ~

»krom obrażenia, kromia obrażenia«: (6:1): Theż wraczanie dzieci młodych/ thym [solą pieczoną] doſtatecżnie krom obrażenia ſtanowi. FalZioł V 83; Trzećia rzecż ieſt/ nośić ogień krom obráżenia/ iáko ogień pychy/ łákomſtwá: ſmylſtwá: y inych grzechow ktore cżęſtokroć káżą duſzę y ćiáło. HistRzym 111v, 92, 92v, 110, 129.

~ kromia obrażenia czego [= co obraziło] (1): Pothym dniá trzećiego gdyż ie wźięto/ náleźiono ie kromia wſzelkiego obráżenia ogniá HistRzym 132v. ~

»procz obrażenia« (1): ty gádziny [= węże] iad ſwoy ktorym zárażáią/ W ſobie procż obráżenia záwżdy wſtrzymawáią. HistLan F4.

Przen (13): abowiem bi to niekrziwda woyewodzie p. bila ale obrazeniie oka yego Cz. m. pana mego LibLeg 10/66.

W połączeniu szeregowym (1): Niechay będźie ſtoł ich śidłem/ y vłowieniem/ y obráżeniem y zapłátą im [Fiat mensa eorum in laqueum et in captionem et in scandalum et in retributionem illis]. WujNT Rom 11/9.

a) bibl. (11):
Wyrażenie:»kamień obrażenia (czyjego) ku obrażeniu [czyjemu]« = lapis offensionis Vulg (8:1): Leop Rom 9/32, 33; RejAp 179; RejPos 28, 31; ktorzy ſzukáią wymowek y przycżyn áby prawdźie Bożey mieścá v śiebie niedáli/ tym iáko niewdźięcżnym Pan Chriſtus sſtawa ſie kámieniem obráżenia WujJud 4v; WujNT Rom 9/32, 33, 1.Petr 2/8.
Szeregi: »obrażenie a pogorszenie« (1): A niewiernym ten kámień Kriſtus/ ktory buduiąc koſcioł Sálomonow wzgárdzili/ sſtánie ſie ná obráżenie/ á ná opokę pogorſzenia ich RejPos 53v.

»obrażenie a upadek« (1): ten kámień sſthánie ſie ná wiecżne obráżenie á ná vpadek/ ktorzy nie będą wierzyć ſłowom iego. RejPos 301.

»(i) obrażenie i (a) zgorszenie« (5): Otho ią kłádę ná Syonie kámień obráżenia/ y opokę zgorſzenia [Ecce pono in Sion lapidem offensionis et petram scandali]/ á kożdy kthory vwierzy weń/ nie będzie pohánbiony. Leop Rom 9/33; RejPos 28, 31; WujNT Rom 9/33, 1.Petr 2/8.

2. Znieważenie, urażenie, zniewaga, obraza; offensa Mącz, JanStat; laesio Modrz, JanStat; onerositas PolAnt; offensiuncula Mącz; offensio Modrz (50): BibRadz Eccli 27/13; Mącz 261a, 332b; BiałKaz K2; Ale ieſt ich wiele tákiego przyrodzenia/ ktorzi z málucżkiey rzecży łácno biorą wielkie obráżenia. Z ledá słowecżká/ ktorym mnimáią ſię być dotknionemi [...] z otworzenia vſt/ zákrzywienia/ marſzcżenia ModrzBaz 66, 29v, 65v, 66; Niemałe tez obrazęnie bydź rozumieją Obywatele W.X.L.go przeto iz zadaniem sprawy stronom. Mandaty niesłuszne z Cancellaryei naszey bywaią wydane ActReg 46.

obrażenie kogo (4), czego (14) [= kto, co został(o) obrażony(-e)]: Offensa fere activa significatione sumitur, Wykroczenie przećiwko komu/ Obráżenie kogo/ też nielubość. Mącz 261a; ModrzBaz 65v. Cf »obrażenie majestatu (krolewskiego)«, bez (a. przez) obrażenia kogo, czego, »oprocz obrażenia [kogo]«.

obrażenie czyje (1): ktory nieboiąc ſie nicżyiego obráżenia/ miałeś zá to/ że wſzytkiego trzebá zaniedbáć/ á naprzod o poſpolite dobre/ á zwłaſzcżá o dobrą sławę oycżyzny ſtać. ModrzBazBud π5v.

W połączeniu szeregowym (1): roſkázuiemy ninieyſzą zapowiedźią: áby żaden którégokolwiek ſtanu álbo záwołánia będąc rozgniewány iákimkolwiek obráżeniém / álbo krzywdą/ álbo ſzkodą [laecessitus offensa aut iniuria vel damno JanStat 690]/ nie śmiał przez náſzégo zwolenia woiowáć SarnStat 118.

W przeciwstawieniu: »obrażenie ... jednanie« (1): Bo ſą niektorzi do obráżenia drugich bárzo prędcy: á do iednánia ábo leniwi/ ábo zgołá niedbáli [ad offenciendum alios valide prompti, ad placandum vel tardi vel prorsus negligentes], ModrzBaz 65v.

Zwroty: »obrażenie odpuścić« (1): áby Naiáſnieyſzy Pan Káźimiérz Król Polſki/ przerzeczoné Mieſczány [...] przyiął/ y wſzyſtko obráżenié z ſercá im nigdy áni ſłowem áni vczynkiem tego nie wſpomináiąc odpuśćił [et omnem oſfensam ex corde illis nunquam verbo vel facto ipsam reminiscendo, dimittet JanStat 881] SarnStat 1102.

»obrażenie znośić« (1): Cżemu málucżkiego obráżenia niemamy ſkromnie znośić [Cur offensiones levissimas minime ferendas putemus]/ gdyż ſámi wielekroć drugie obrażamy? ModrzBaz 66.

Wyrażenie: »obrażenie majestatu (krolewskiego)« = crimen a. laesio maiestatis Modrz; crimen laesae maiestatis JanStat (13): BielKron 85v; ten mi ſię zda być winien obráżenia máieſtatu/ kto przećiwko Pánu/ ábo przećiwko Vrzędowi/ ábo Rzecżypoſpolitey/ ábo przećiwko temu/ ktoremu cżęść iáka Rzecżypoſpolitey porucżoná ieſt/ vcżynił co złą zdrádą ModrzBaz 82, 81v, 82; Obrázenie Máieſtatu Królewſkiégo, tylko w oſobie Królewſkiéy bywa dopuſczono. SarnStat 21, 21, 22, 43 [2 r.], 501, 845 [2 r.], 1310.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia, przez obrażenia« = sine offensione Modrz (2:1):

~ bez (a. przez) obrażenia kogo, czego [= kto, co nie został(o) obrażony(-e)] (2): dwori yego Kro. mczi za thak wprziwylyeyowane yſch przeſz obrazenya yeo Krolyewſkyey mczi oſſobi gwalth ſzye yem zadni dzyacz nyemoze LibLeg 11/152v; ModrzBaz 29v.

Szereg: »bez obrażenia i nieprzyjaźni« (1): proſząc wſzechmogącego Páná/ [...] áby bez obráżenia y ſpolney nieprzyiáźni/ ten ſtan święty w imię iego zácżąć ſzcżeſliwie/ [...] mogli KarnNap G3. ~

»oprocz obrażenia [kogo]« (1): Piłat był niewinnieyſzy niżli wſzyſcy Zydzi/ y ſzukał wſzelákich obyczáiow ktore iedno mogł wynáleść (oprocz obráżenia ludzi y praw Ceſárſkich) áby był Chriſtá Páná od śmierći wybáwił WujNT 121.

Przen (1): bo ktory ſyą temu przeczyuyą (yſz panna czyſzcze począta] dla (obrazenya ſzmyalego tego vyznauanya)/ krom pomſty oſobney nyebyua PatKaz I 15.
a. O Bogu; zapewne też rozgniewanie (konteksty nie dają możliwości odróżnienia tych znaczeń) (17):

obrażenie kogo (2): BielKron 78v; Wſzytkie tedy słuſzne á ſpráwiedliwe powinnośći woienne/ ktore od zwierzchnego vrzędu bywáią wkłádáne/ poddáni máią wykonywáć/ ieſli obráżenia Bogá y ćięſzkiego karánia vść chcą. ModrzBaz 125.

obrażenie czyje [= kto został obrażony] [w tym: pron poss (4), ai (4)] (8): zá grzech á zá obráżenie iego ſwięte/ nigdy nas pomſtá żadna nie minie RejPos 234. Cf »nie cirpieć obrażenia swego«, przez obrażenia czyjego, »z obrażeniem Bożym«.

Zwrot: »nie cirpieć obrażenia swego« (3): Pan nigdy nie ćirpi obráżenia ſwego. RejWiz 181v marg [idem] (2)] 181v, Ddv.
Wyrażenie: »obrażenie majestatu (boskiego a. bożego)« = divinae maiestatis offensa JanStat [szyk 4:2] (6): RejKup ee2v; ktore [przysięgi] iednák nigdy niebywáią bes obráżenia Máieſtatu Bożego GroicPorz z3; BiałKat 168v; LatHar 139; SarnStat 901, 904.
Szereg: »i krzywda i obrażenie« (1): Nie ſkóńczona á nieogárniona ieſth wielmożność Boża/ y godność Máieſtatu iego: á przetho y krzywdá y obráżenie Máieſtatu iego nieogárnióney obráżliwośći ieſt BiałKat 168v.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia, przez obrażenia« (1:1): iżby [ojcowie] ku pobożności będąc gotowi/ Páná Bogá świątobliwie y bez wſzelkiego obráżenia chwalili KuczbKat 310.

~ przez obrażenia czyjego (1): Iáko ieſt [...] też dobre á cnotliwe záchowánie w tym náſzym nędznym pielgrzymowániu/ przez obráżenia Páńſkiego y bliźniego ſwoiego/ y inych náuk do tego wiele w piſmie ſwiętym mamy. RejPos 132v. ~

»z obrażeniem« (3):

~ Wyrażenie: »z obrażeniem Bożym« (3): A Iżby ſie periuria z obráżeniem Bożym nie dźiały/ máią Kommiſarze piérwéy przypátrzyć ſie znákóm [granicznym] z obu ſtrón/ przez ſtárce pokazánym SarnStat 470 [idem 846], 710, 846. ~

3. Szkoda, krzywda; wyrządzenie szkody, skrzywdzenie; offensio Modrz, JanStat (11): A thák gdy ponieſieſz dar twoy do vbłagánia Páńſkyego/ á tám wſpomniſz iż brát twoy ma co obráżenia od ciebye/ oſtaẃ rádſzey dar twoy przed onym ołtharzem/ á wroć ſie/ y przeiednay pirwey brátá twoiego RejPos 178v.

obrażenie czyje [= kto został obrażony] (2): cżęſtoż im wżdy mamy odpuſzcżáć to od nich gdy ſie przytráfi obráżenie ſwoie/ y doſyćli będzye ſiedḿ kroć? RejPos 247v; CzechRozm 243v.

Zwrot: »odpuszczać obrażenie« [szyk zmienny] (4): RejPos 247; KuczbKat 420; CzechRozm 243v; Przeto cżłowiek Chriſtiáńſki/ ma ſię o to pilnie ſtáráć/ áby z káżdym był w łáſce: obráżenie ſzcżerze odpuſzcżał [offensiones bona fide deponat]: zá ſwe wyſtępki ſzcżerze á pokornie odpuſzcżenia prosił ModrzBaz 66.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia« (2):
~ Wyrażenie: »bez obrażenia bliźniego« (2): Iuż żywie pocżćiwym á pobożnym nábyciem ſwoim/ bez obráżenia bliźniego ſwego. RejPos 43, 289v.
Szereg: »bez szkody a bez obrażenia« (1): nic więcey Pan nie potrzebnie po wiernych ſwych/ iedno áby káżdy pocżćiwie/ pobożnie/ á cnotliwie záchowywał ten docżeſny żywot ſwoy/ bez ſzkody á bez obráżenia bliźniego ſwego RejPos 289v. ~

»okrom obrażenia [kogo]« (1): Piſarz ledwie onym ſprzecżnikom/ okrom obráżenia obu/ ábo wżdy iednego [sine oſfensione utriusque ... alterutrius]/ doſyć vcżynił ModrzBaz 88.

»z obrażeniem [w tym: kogo, czego (2)]« (3): by też to dobrze miáło być y z obráżeniem Rzecżypoſpolitey/ kiloby iákiey wioſki do cżáſu podzierżeć dano RejZwierc 36v.

~ Szeregi: »z obrażeniem i upadkiem« (1): któré [zwady] teraz oſtátnie z ćiężkim obráżeniem y vpadkiem [ex altera novissime gravi offensione et iactura JanStat 843] wczęły ſie SarnStat 1068.

»z zafrasowaniem i obrażeniem« (1): Aleć záprawdę mnieyſzy to był wyſtępek zá kupnem co otrzymáć/ [...] niżli z wiela ludzi záfráſowániem y ćięſzkim obráżeniem [cum multorum turbatione ac gravi oſfensione] cżego doſtáwáć ModrzBaz 6v. ~

4. Poruszenie, wzburzenie, niechęć; exacerbatio Vulg; offensio JanStat (8): Dźiś ieſlibyśćie głos iego vſlyſzeli/ nie zátwárdzayćieſz ſerc wáſzych iáko w onym obráżeniu [in illa exacerbatione] WujNT Hebr 3/15.

obrażenie czyje (1): kośćioł Chriſtuſow ná on czás poczynáiący/ wſzczepiony był od Apoſtołow nie tylko miedzy Żydy/ ále y miedzy Pogány [...] Co też nie pomáłu Żydy obrażáło, (marg) Zydow obráżenie. (–) WujNT 517.

obrażenie między kim a kim (2): bacząc ná roſtérki/ [...] nielubośći/ obráżenia/ któré między Naiáſnieyſzym Kśiążęćiem/ Pánem Káźimiérzem z łáſki Bożéy Królem Polſkim/ [...] z iednéy ſtrony/ á nas brátem Lódwikiem Miſtrzem wielkim [...] z drugiéy ſtrony były wſczęté: potym vmyſły náſzé ku pokoiowi y zgodźie obróćiliſmy SarnStat 1086, 1067.

W połączeniach szeregowych (2): od woien których ſie opłákiwáć godźi/ od wyśieczenia/ od nielubośći/ od nienawiśći/ od gniewów y obráżenia [a querris deflendis, excidiis, displicentiis, odiis, rancoribus, et oſfensis inter nos JanStat 843] [umyśliliśmy umysł nasz odwieść] SarnStat 1067, 1086.

Zwrot: »pojednać obrażenie« (1): to yeſli ſie sſtánie/ tedy w Niemcech poiedna wyele obráżenia BielKron 199.
Wyrażenie: »spolne obrażenie« (1): A ktemu iże ſwoi ſą/ łácno ábo powinowáctwo/ ábo ſpolne obráżenie [offensiones mutuae] ſercá ich od práwego rozſądku odwieść mogą. ModrzBaz 91v.
Szeregi: »i obrażenie i zjątrzenie« (1): tedy tákowé w Lenno dánié/ chcemy y ſkázuiemy bydź nikczemné/ [...] iáko tákowé/ któré ku ſzkodźie Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá náſzégo/ y obráżeniu y ziątrzeniu [laesionem et offensam JanStat 88] mogłoby przyśdź. SarnStat 979.

»przymowka i obrażenie« (1): A ktemu gdy by był do możnieyſzych ſzedł/ á do innych nie ſzedł/ przymowkiby był y obráżenia v wiela zbyć nie mogł. SkarŻyw 87.

5. Zgorszenie, uczynienie kogo gorszym, zdemoralizowanie; offensio PolAnt, Modrz, Vulg; scandalum Modrz, PolAnt; laqueus PolAnt; offendiculum Vulg (16): zmieſzáli ſię z narody/ y náucżyli ſię vcżynkow ich. Y służyli obrzydłośćiam ich/ ktore im były obrażeniem. BudBib Ps 105/36, Ps 118/165; Nie podobno ieſt áby nie przyſzły obráżenia. Lecż biádá przez kogo przyidą. BudNT Luc 17/1.

obrażenie kogo [= kto został obrażony] (2): Diar 53 cf »obrażenie albo zgorszenie«. Cf bez obrażenia kogo.

obrażenie czego [= co zostało obrażone] (1): BudBib Sap 14/11 cf W połączeniu szeregowym.

obrażenie czego [= co obraziło] (1): y obráżenie tákie złego przykłádu/ iáko kámień z drogi odmiátáć [mamy] SkarŻyw 108.

W połączeniu szeregowym (1): w ſtworzeniu Bożym [bałwany pogańskie] ſą wykſztałtowáne ku obrzydłośći/ y ku obráżeniu duſz ludzſkich/ y ku vśidleniu nog ludzi głupich [in creatura Dei in abominationem facti sunt, et in scandala animabus hominum, et in laqueum pedibus insipientium]. BudBib Sap 14/11.

Zwroty: »obrażenia nie dawać, obrażenie nie ma być dawane« [szyk zmienny] (1:1): poſtánowćie/ żebyśćie nie dawáli obráżenia ábo zgorſzenia brátu [ne ponatis offendiculum fratri vel scandalum]. WujNT Rom 14/13, Dddddd.

»obrażenie przynosić« (2): RejPos 17v; A ktorzi dźiatkam ſwym obráżenie przynoſzą [scandalum afferunt ac offensionem]/ ázaby nielepiey było im/ [...] áby záwieśiwſzy ná ich ſzyj ośle żarná byli w morzu vtopieni? ModrzBaz 10.

Szereg: »obrażenie a(l)bo (i) zgorszenie« = offendiculum vel scandalum PolAnt, Vulg [szyk 2:2] (4): Diar 53; więcey tego ſtrzeżćie áby zgorſzenie brátu nie było położone/ ábo też obráżenie. BibRadz Rom 14/13; WujNT Rom 14/13, Dddddd.
Wyrażenia przyimkowe: »bez obrażenia« = sine oſfensione Vulg (2): Bądźćie bez obráżenia y Zydom y Pogánom/ y kośćiołowi Bożemu WujNT 1.Cor 10/32.

~ bez obrażenia kogo (1): Zátym áby wolnośći vżywáli przykłádem iego bez obráżenia inſzych. BibRadz 1.Cor 10 arg. ~

»z obrażeniem« (1): Wſzytkoć w prawdźie ieſt czyſte: ále zle ieſt człowiekowi ktory ie z obráżenim [per offendiculum]. Dobra ieſt rzecz nie ieść mięſá/ y nie pić winá/ áni zadney rzeczy w ktorey ſię brát twoy obraża ábo pogarſza/ ábo ſłábieie. WujNT Rom 14/20.

a. Coś, co budzi sprzeciw, nie mieści się w ogólnie przyjętych normach (2):
Szeregi: »obrażenie a pośmiewisko« (1): tákowe vbożuchne národzenie iego/ v ludzi niewiernych obráżeniem ieſt/ á v mędrkow ſwiátá tego ieſt poſmiewiſkiem. RejPos 17v.

»obrażenie a szaleństwo« (1): Kriſtus Pan żydom sſtał ſie obráżeniem/ á pogánom ſzaleńſtwem. RejPos 1.

II. Rzeczownik od „obrazić się'' (3):
1. Poniesienie szkody z własnej winy; uszkodzenie się, nadwerężenie się; przen: poniesienie szkody w sferze duchowej (1): [sumnienia] gryźienie ludźiom dobrym ma być ćiężſze/ niż ktore zádánie, Ale ná tákie obráżenie [his offensionibus] niemoże być ſkutecżnieyſze lekárſtwo/ iedno gdybyś chęćią á zwycżáiem przyucżył ſię prawdę mowić ModrzBaz 60.
2. Rozgniewanie się, oburzenie się (2): Morositas – Skrzetnoſcz, richłę obrazenie. Calep 675b.

obrażenie z czego [= z powodu czego] (1): O złem obycżáiu/ y przyśięgánia nierozmyślnie: Y obráżenia zkłamſtwá [de perversitate ... offensionum ex mendaciis] choćia ſłuſznie zádanego ModrzBaz 59v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (7): Laesio, Obráżenie. Mącz 182c, 261a [2 r.]; Offensa ‒ Ottrączenię, obrazenię. Calep [726]a, 464b, 578a, 950b.

Synonimy: I. 1. naruszenie, skażenie, zepsowanie; a. rana.

Cf [NIEOBRAŻENIE], OBRAZA, OBRAZIĆ, OBRAZIĆ SIĘ

DD