[zaloguj się]
[pdf]

OBRAŻONY (148) part praet pass pf

obrażony (107), obrażon (38), obrażony a. obrażon (3).

Pierwsze o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).◊ W formach złożonych: -on- (34), -ón- (1) BiałKat. ◊ ◊ W formach niezłożonych: -on (1) OpecŻyw, -ón (1) Mącz, -(o)na, -(o)no.

Fleksja
sg
mNobrażon, obrażony fNobrażonå, obrażona, obrażon(a) nNobrażoné, obrażono
Gobrażonégo Gobrażonéj Gobrażon(e)go
Dobrażonému Dobrażonéj D
Aobrażon(e)go Aobrażoną Aobrażon(e)
Iobrażonym I Iobrażon(e)m
Lobrażonym L L
Vobrażony V V
pl
N m pers obraż(e)ni, obrażęni
subst obrażoné
G obrażonych
D obrażonym
A m pers obrażon(e)
subst obrażoné

sg m N obrażon (33), obrażony (30); ~ (attrib) obrażony (10); ~ (praed) obrażon (33), obrażony (12); obrażon OpecŻyw, RejPs (2), SeklKat, ZapWar, GroicPorz, RejWiz, RejZwierz, BibRadz (4), BielKron, Mącz, RejAp (2), GórnDworz, HistRzym, RejPos (3), KuczbKat, StryjKron, CzechEp, ArtKanc, WujNT (2); obrażony OrzRozm (2), GrzegRóżn, RejZwierc, KochPs, ActReg, PowodPr (2); obrażon : obrażony ModrzBaz (2:1), SkarŻyw (1:2), GrabowSet (3:1). ◊ G obrażonégo (6); ~égo (1), -(e)go (5). ◊ D obrażonému (9); -ému (5), -(e)mu (4). ◊ A obrażon(e)go (1). ◊ I obrażonym (4). ◊ L obrażonym (2). ◊ V obrażony (1). ◊ f N obrażonå (6), obrażona (2), obrażon(a) (3); ~ (attrib) -å (2), -(a) (1). ~ (praed) -å (4), -a (2), -(a) (2); -å HistAl, RejZwierz, GórnRozm; -a ModrzBaz; -å : -a RejPos (1:1). ◊ G obrażonéj (2); -éj (1), -(e)j (1). ◊ D obrażonéj (10); -éj (5), -ej (1), -(e)j (4); -éj : -ej SarnStat (5:1). ◊ A obrażoną (3). ◊ n N (praed) obrażoné (3) CzechRozm, ModrzBaz, SarnStat, obrażono (3) GlabGad RejPs, LibLeg; -é (1), -(e) (2). ◊ G obrażon(e)go (1). ◊ A obrażon(e) (1). ◊ I obrażon(e)m (1). ◊ pl N m pers obraż(e)ni (14), obrażęni (1) MurzNT. subst obrażoné (6); -é (1), -(e) (5). ◊ G obrażonych (1). ◊ D obrażonym (3). ◊ A m pers obrażon(e) (1). subst obrażoné (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: obrażony od kogo, od czego (15), przez kogo (3) RejPs (2), LibLeg.

Sł stp s.v. obrazić, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. obrazić; ponadto w objaśnieniu s.v. obraza.

1. Uszkodzony, zniszczony, zepsuty; nadwerężony, umniejszony; laesus Modrz, JanStat (56):

obrażony czym (1): Roratio – Roſſa obrazoni kwiat na winnie. Calep [928]a.

W porównaniu (1): iáko ſzkło obráżone nie bywa/ choć ie promień ſłonecżny przebija/ ták też przed rodzenim y po porodzeniu nie náruſzoną panną Márya zoſtáłá. CzechRozm 157v.

Przen (13): Záwżdy gdy obráżona/ przyiaźń bywa názbyt/ Ná wiecżne tám przymierze/ trudno bywa o kwit. RejZwierz 119v; ModrzBaz 90.

obrażony o co [= z powodu czego] (1): [św. Paweł mówi] że ſie tych rzecży ktore w iátkách przedawano/ ſtrzedz było niepotrzebá/ áni mieć o nie ſumnienia obráżonego/ iáko o onych/ ktore były báłwánom ofiárowáne. WujJud 198.

obrażony czym (5): LibLeg 11/159v; BibRadz II 138a marg; ModrzBaz 60v; częſtokroć vczćiwe y ſzczęſliwe Ludzi przeważnie ku trudnym wſtopniom cnoty idących dowćipy bywáią zemdlone/ iż niewdzięcznością oną obráżone/ niechcą ſie ná ſwiátło czáſſem pokazáć. StryjKron A6; GórnRozm Kv.

obrażony na czym (2): abychmy tak niezginęli ze złoſciwemi a niebyli obrazeni naduſſach naſſych RejPs 56v; RejZwierz 44v.

obrażony w czym (1): prziyaſzn y przimyerze kthorą ſczeſſarzem yego m. mami [...] abi przeſz naſz wnyczem obrazona nyebila. LibLeg 11/173.

W porównaniu (1): Ale dźiśieyſzych cżáſow/ y ći ktorzi fáłſz mowią/ y ktorzi wiedząc że inácżey ieſt/ drugich kłamſtwu vſzy nákłániáią/ ták ćięſzko słowem nieprawdy bywáią obráżeni [verbo mendacii offenduntur]/ iákoby śmiertelną ránę podięli ModrzBaz 60v.

W charakterystycznych połączeniach: obrażony(-a, -e) kościoł, przyjaźń (2), przymierze (2), sprawiedliwowść, sumnienie, wolność pospolita, wstyd (2); obrażony niewdzięcznością, słowem nieprawdy; obrażony na czci stanu swego, na duszy; obrażony ciężko.

Przysłowie: Wſtyd obrażony trudno ma być naprawion RejJóz Fv marg, Fv.
Wyrażenie: »słowem nieprawdy obrażony« (1): ModrzBaz 60v cf W porównaniu.
Szeregi: »obrażon i zaćmion« (1): Náuká fáłſzywa ktorą ieſt koſćioł obráżon y záćmion BibRadz II 138a marg.

»obrażony, zgwałcony« (1): tym iednániem/ obrażona zoſtáwa Wolność poſpolitą [!]/ zgwałczony zoſtáie Koronny pokoy GórnRozm Kv.

a. O zdrowiu i organizmie ludzkim lub zwierzęcym: zraniony, skaleczony; laesus JanStat; exulceratus, saucius Cn (41): OpecŻyw 124; thego [soku z koryjandru] ciepło napuſzcżay w oko obrażone/ dziwnie pomaga na ſiepanie oka. FalZioł V 78, III 18d; Cżemu gdi ſerce bywa obrażono abo mozg cżłowiek nie może być żyw. GlabGad B4, D8v; Potym z oney trzćiny ráki bárzo wielkie wychodziły/ máiąc grzbiety twárdſze nád Kokodrille/ á gdi ćiskáli ná nię [!] włocżnie nie byli żadnym obycżáiem obráżeni [nullatenus laedebantur] HistAl H6v; ZapWar 1558 nr 2686; Ieſli by od onego żelázá namniey niebył obráżon/ iuż ſye sſtawał wolnym iáko niewinny. GroicPorz z4; BielKron 371; Mącz 369d; Bywáią téż niegdy żyły obráżoné/ á ták iż by im téż pomoc byłá/ weźmiem tu tho przedſyę. SienLek 143v, 143v, 144, 146, S[ss]3v, Ttt3; HistRzym 111; WujNT 506; O koniu obráżonym/ gdy go ieden drugiému pożyczy. SarnStat 291 [idem] 673.

obrażony czym (4): sſtáło ſie potym że głowá iego byłá obráżona wielkiemi boleſciámi [laesio maxima facta est in capite eius] HistAl E2; SkarŻyw 329; StryjKron 406; Gdźieby bydlę iákié vderzeniém, álbo poćiſkiem zá czyim dániém przyczyny w grzbiet było obráżoné, ma dáć pułtory grzywny. SarnStat 675.

obrażony na czym (2): SarnStat 604, 617 cf »ochromiony albo obrażony«.

W charakterystycznych połączeniach: obrażony(-a, -e) koń (2), mozg (3), oko, pan, pani, serce, umysł; obrażone członki, żyły (5); obrażony w grzbiet; obrażony naczyniem, pociskiem, uderzeniem, wielkiemi boleściami, żelazem; obrażony na palcu (3); obrażony od ognia, od żelaza; obrażony śmiertelnie.

Fraza: »o najmniejszy kamyk aby nie była (a. nigdy nie może być) obrażona noga [czyja]« = aby nie odniósł żadnego uszkodzenia; aluzja do Vulg Ps 90/12 [szyk zmienny] (2): nogi iego ſtrzedz kazał Anyołom ſwoim/ áby y o naymnieyſzy kámyk nie byłá obráżoná. RejPos 228, 341v.
Szereg: »ochromiony albo obrażony« (2): á zá káżdy iny pálec trzy grzywny groſzy ochromionému álbo obráżonému ná pálcu [mutilato vel in digito laeso JanStat 607]/ będźie powinien zápłáćić. SarnStat 604 [idem] 617.
W przen (7): BibRadz Apoc 2/11; RejAp 21, 22; Ktoż tedy zá to niema/ iż gdy ktory cżłonek tego ćiáłá bywa obráżon/ że y on ſam obráżon będzie [cum membrum corporis huius laesum fuerit, se quoque laesum iri] ModrzBaz 77v; Kto zwyćięży; nie będźie obráżon od wtorey śmierci [non laedetur a morte secunda]. WujNT Apoc 2/11 [przykład tego samego tekstu: BibRadz, RejAp (2)].
Szereg: »chory albo obrażony« (1): Abowim gdyż wſſyſtek koſćyoł álbo zbor krzeſćiyáńſki yeſt yedno ćiáło [...]/ yákożkowyek chory álbo obráżony członek/ może być vzdrowyon/ poki ſye ćyáłá dźyerży KromRozm I O3.
α. W funkcji rzeczownika: człowiek zraniony (6): obráżonemu zámięſzkánie y ſzkody/ ktoreby mu s tąd vroſły nágrodzić winien GroicPorz k3v, k4, mmv; A ieſli ránią álbo zábiią tego/ który zboża bróni/ niech zápłácą rány obráżonému [solvant vulnera laeso JanStat 617]/ álbo głowę dźiećióm SarnStat 679, 253, 620.
2. Skrzywdzony, poszkodowany; laesus Vulg, Modrz, JanStat; offensus Modrz (37): RejPs 16v; Bogáty nie ſluſznie vcżynił/ a będzie ſie gniewał: á vbogi obráżony będzie milcżał. Leop Eccli 13/4, Sap 18/2; BielKron 108; Thák Chryſtus pan vczy/ gdy każe y ofyáry przy Ołtarzu odbieżéć/ á iść do bráta obráżonégo/ y ziednáć ſye snim. BiałKat 213v; KuczbKat 335; Záprawdę ludźie vcżćiwi á Rzecżpoſpolitą miłuiący/ ſrodze bywáią obráżeni [gravissime oſfenduntur]/ y od tych wykrętácżow y od onych wzgárdźićielow poznáney prawdy. ModrzBaz 28v, 64v, 102v; WujNT Bbbbbb4.

obrażony czym (1): A nieprzyiaćiel ſie moy kocha/ [...] ácz nigdy był przez mię żadnem ſkutkiem nieobráżon owſſem mię ſam więcey przeſláduiąc RejPs 58.

obrażony w czym (1): Obácz że miły pánie ich ſſaleńſtwo á rácz wykroczyć przećiwko iem ábowiem ći oni bieżą ſſukáć mnie ácz niwczem nieſą nigdy odemnie obrażeni. RejPs 86v.

W charakterystycznych połączeniach: obrażony brat (3), ubogi; obrażony rozmaicie, srodze, żadnym skutkiem.

Zwrot: »przejednać obrażonego« (1): [grzesznik] rozwiązan być nie może/ poki [...] nie opráwi/ á nie przeiedna onego obráżonego bráćiſzká ſwoiego. RejPos 120.
Wyrażenie: praw. »strona obrażona« = pars laesa Modrz, JanStat [szyk 17:1] (18): Ty pieniężne karánia/ y nágrodzenia ſtronie obráżoney/ dla tego ſą wynáleźione dowćipem Ludzkim/ áby pokoy poſpolity był záchowan GroicPorz k4v, k3v [2 r.]; ModrzBaz 84v, 96; ActReg 18; Interconciliare – Porownanie ſtron obrazonich. Calep 550a; tedy ſtroná obráżona drugiéy ſtronie będźie powinna przez Poſły ábo przez piſánié tákowé krzywdy y nielubośći oznaymić SarnStat 1115; pokonan wedle práwá poſpolitégo/ ſowitą zapłátę ran ſzlácheckich/ ſtronie obráżonéy zápłaćić będźie powinien. SarnStat 1170, 128, 612, 1077, 1171, 1172 (11).
a. W funkcji rzeczownika: człowiek skrzywdzony (6): Nie prziymie Pan oſoby przećiwko vbogiemu/ á prozbę obráźonego [!] wyſlucha [deprecationem laesi exaudiet]. Leop Eccli 35/16; BiałKat 213v; ModrzBaz 123; PaprUp G4; ták długo ie ći Stároſtwie trzymáć máią/ áżby [...] z tákowych dóbr ſzkody y ſzácunek obráżonym/ y którzy ſzkodę máią [laesis vel iniuriam passis JanStat 244]/ doſátecznie ſie zápłáćiło. SarnStat 898 [idem] 190.
3. Znieważony, urażony, dotknięty; offensus Modrz, Cn; exulceratus Cn (32): A zaż niewidźiſz iáko obráżony ieſt ten Ołtarz w Kroleſtwie Polſkim/ odárty/ złupili go ći kácerze ze wſzytkiey zacnośći y z poczćiwośći iego OrzRozm Gv, Gv marg; OrzQuin E3; co ieſth cięſzſzego/ ieſli obráźić thego kogo miłuieſz/ cży być obráżon od niego. GórnDworz C6; ModrzBaz 60; ActReg 116.

obrażony czym (3): GrzegRóżn A3; Tą odpowiedzią ná poſelſtwo ſwoie obráżeni Xiążętá Swatopelk y Włodimir Monomach/ pirwey ná Olechá niż ná Połowce woynę podnieſli StryjKron 195; GrochKal 19.

obrażony w czym (1): Boiſz ſię mnie ábyś wcżym niebył odemnie obráżon/ gdy ia ofiáry Bogom cżynić nie będę SkarŻyw 566.

W charakterystycznych połączeniach: obrażony czytelnik, książę, ołtarz (2), pan niepospolity; obrażony niewdzięcznością, odpowiedzią, prostotą; obrażony dziwnie.

Szereg: »obrażon i znieważon« (1): Cżuięć ia to bárzo cżyśćie/ iż I.M.X.K. ták ieſt niechętnego ſercá ku mnie/ y ku bráćiey moiey/ choćiaż tego rzec nie może/ żeby kiedy odemnie miał być obráżon y znieważon/ ábo nie vcżcżon CzechEp 11.
α. W funkcji rzeczownika: człowiek znieważony (1): [Kto kogo obraził, powinien] twarzą/ poſtáwą y mową dáwáć znáć/ że onego vcżynku żáłuie/ y do tego ſię gárnie/ że z onym obráżonym [qui sit offensus] záśię w miłośći mieſzkáć prágnie. ModrzBaz 65v.
a. O Bogu; zapewne też rozgniewany (konteksty nie dają możliwości odróżnienia tych znaczeń) (20): RejPs 124v; áby był nie obráżon on Krol á on wodz/ [...] ktory nas ma dowieść á doprowádzić do onego wiecżnego á błogoſłáwionego kroleſtwá ſwoiego RejPos 251v; Acżeś obráżon/ wżdyś niechćiał ſromoty/ W świećie przepuśćić/ ná moię proſtoty. GrabowSet M2v, C4, G3, Q2.

obrażony przez co (1): [krąg świata] tym/ ku mnie zwaśniony Ześ ty/ moy Boże/ przez grzech obráżony. GrabowSet Tv.

obrażony czym (11): RejPs 196; SeklKat F3v; RejWiz 2v; TEn wſzechmogączy Pan/ nigdy żadną rzecżą nie był więczey obráżon/ iedno gdy gdzye iáwnie bluźniono á poſromocano było ſwięte imię iego RejPos 194v, 253; więcey mamy myślić o woynách/ ktoremi Bog będąc obráżony [quibus Deus offensus]/ wylewa ná nas gniew ſwoy ModrzBaz 114; KochPs 86; SkarŻyw 290; Bog był obráżon/ złością ludu przeklętego/ widząc ták bárzo zránionego/ Syná ſwego miłego. ArtKanc E10; GrabowSet C3; Siodmym przykazániem iáko bog oſobliwie bywa obráżony. PowodPr 75 marg.

obrażony na czem (1): iakoby ninaczem przez nas niebyło obrazono ſwięte imię twoie RejPs 123v.

obrażony w kim [= poprzez kogo] (1): BOG ſam w ſługach ſwjch bjwa obráżony. PowodPr 24 marg.

W charakterystycznych połączeniach: obrażony(-a, -e) Bog (6), (święty) majestat boży (2), Pan Bog, święte imię twoje (2), święta łaska twoja; obrażony grzechy(-ami) (2), przysięgami, siodmym przykazaniem, złością ludu przeklętego; obrażony osobliwie.

4. Wzburzony, podrażniony, poruszony; występujący przeciw; infensus Calep; concitatus, exulceratus, (per)turbatus, turbidus Cn (6): RejZwierc 51; Co mowiſz iż ſie beſtye y gádźiny bezrozumne obrażone będąc mſzcżą: tedy to prawdá że ſię mſzcżą: ále ſie mſzcżą: iż rozumu/ bácżnośći/ y rozſądku nie máią. CzechRozm 242; Infensus – Obrazoni, nienawidząci, rozgniewani. Calep 532a.

[obrażony przeciw czemu: Bo wyele było okruthnych Ceſarzow/ ktorzi byli barzo obrazeni przecziw słowu bożemu [...] FlinsCunDzień C3.]

Szereg: »obrażony i zatrwożony« (1): Takći też Izráelitowie cżęſto obráżeni y zátrwożeni chćieli ſię wroćić do Egiptu/ y Moiżeſzá vkámionowáć GrzegRóżn G.
Przen (2):

obrażony czym (2): ſercá ludźi tym bywáią obráżone [et hominum animi offensiores fiunt]\ gdy widzą/ iż w wielu rzecżách przygány godnych wſzytkie mieyſcá wychwalánie záſtąpiło ModrzBaz 61v, 80.

W przeciwstawieniu: »obrażony ... uspokojony« (1): áza więcey w ten cżás trzebá káráć złocżyńce/ poki ieſt ſerce świeżą krzywdą obráżone/ niżli kiedy ieſt vſpokoione [magis ... cum animus est recenti iniuria incitatus, quam cum est sedatus]? ModrzBaz 80.

5. Mający komuś coś za złe, nie aprobujący czyjegoś postępowania (8): Phariſeuſzowie/ vſłyſzáwſzy ty to słowa obrażęni (marg) zgorſzęni abo we złé obroćili (–) ſą [audientes sermonem scandalizati sunt] MurzNT Matth 15/12; RejPos 209.

obrażony na kogo (1): illo feruore, niebył ten namnię obrazony do IM Pana Gnieznimskiego [...] słow tak Vsczypliwych ktoreby obrazę vczciwego mniemania miały, nieodniosłem. ActReg 139.

obrażony przez co [= z powodu czego] (1): Vzdrawia w ſzábát w bożnicy/ máiącego vſchłą rękę/ y ſtrofuie Pháryzeuſze prze to obráżone. WujNT 35 przedm.

obrażony czym (4): A yſz then goſpodarzs obrazony thakovym błuznyerſtwem dom ſwoy yemv zakazal LibMal 1554/188; wierni Páńſcy obráżeni bywáią/ gdy bacżą iż ſą iákoby ná ſtronę od Páná zárzuceni/ á iż ſą niewierni od niego wywyzſzeni/ y w fortunach kwitnący. LubPs K; SkarŻyw 31; WujNT Ioann 6 arg.

6. Który uległ ujemnym wpływom, demoralizacji; upadły (3): Kto bywa trapion/ żebych ia theż nie miał być trapion? Kto bywa obráżon/ żebym ią theż nie miał być vpalon [quis scandalizatur, et non ego uror; ktoż ſię zgarſza/ á mnie to nie pali WujNT]? BibRadz 2.Cor 11/29.

obrażony czym (1): Ktory náſláduie zakonu/ będźie im nápełnion ale obłudny będzie nim obráżon [Qui quaerit legem, replebitur ea; et simulator scandalizabitur in ea; Kto ſſuka zakonu będzie nápełnion od niego: á kto zdradliwie poczynáć będzie pogorſzy ſie w nim Leop Eccli 32/19]. BibRadz Eccli 32/17[19].

Szereg: »upadły albo obrażony« (1): Abowiem ty każdemu wiárę dzierżyſz w obietnicach twoich y ieſſcze nád to żadnego vpádłego álbo obráżonego bez wſpomożenia nieopuſćiż [allevat Dominus omnes qui corruunt et erigit omnes elisos Vulg Ps 145/14] RejPs 214.
*** Bez wystarczającego kontekstu (6): A valentiore interire. Być przezwyciężonym/ Obráżonym. Mącz 105b, 182c, 261a [2 r.]; Offensus – Obrazoni, ottrączoni. Calep [726]a, 578a.

Synonimy: 1. naruszony, skażony, zepsowany, zgwałcony; 2. skrzywdzony, ukrzywdzony.

Cf NIEOBRAŻONY, OBRAZIĆ

DD