[zaloguj się]
[pdf]

OBYŚĆ (58) vb pf

obyść (9), obejść (5), obyć (1), obyść a. obyć (5), obyjść a. obyjć (1), obyść a. obejść a. obyć (37); obyść BielKron (8), GórnDworz; obejść Mącz (5); obyć RejKup; obyść a. obyć KochPs (4), StryjKron; obyjść a. obyjć KrowObr.

o jasne; w inf obejść e jasne; w formach praet i con e jasne.

Fleksja
inf obyść, obejść, obyć
praet
sg pl
3 m obszedł m pers obeszli
f obeszła m an
n obeszło subst obeszły
imperativus
sg pl
2 ob(e)jdź ob(e)jdźcie, obydźcie
3 niechåj obyjdzie niechåj ob(e)jdą
conditionalis
sg pl
1 m m pers bychmy obeszli
3 m by obszedł m pers
con praet
sg
3 n by było obeszło
impersonalis
praet obeszto
participia
part praet act obszedszy

inf obyść (2) BielKron, GórnDworz, obejść (1) Mącz, obyć (1) RejKup. ◊ fut 1 sg ob(e)jdę (2). ◊ 3 sg obejdzie (4) Mącz, HistLan, SkarŻyw, CzechEp, obydzie (1) StryjKron; e- (1), -(e) (4). ◊ 2 pl ob(e)jdziecie (1). ◊ 3 pl ob(e)jdą (1). ◊ praet 3 sg m obszedł (5). f obeszła (7). n obeszło (5). ◊ 3 pl m pers obeszli (8). subst obeszły (6). ◊ imp 2 sg ob(e)jdź (1). ◊ 3 sg niechåj obyjdzie (1). ◊ 2 pl ob(e)jdźcie (1) BibRadz, obydźcie (1) KochPs. ◊ 3 pl niechåj ob(e)jdą (1). ◊ con 3 sg m by obszedł (1). ◊ 1 pl m pers bychmy obeszli (1). ◊ con praet 3 sg n by było obeszło (1). ◊ impers praet obeszto (1) WujNT. ◊ part praet act obszedszy (4).

Sł stp notuje, Cn s.v. obchodzę, Linde XVI – XVIII w. s.v. obchodzić.

1. Idąc, okrążyć coś, przejść wokół czegoś; circuire PolAnt, Vulg; gyrare Vulg; circumcursare, concursare, obambulare, obire Cn (23): Zá to dobrodzyeyſtwo dáli mu Rzymiánie imienia/ to ieſt roley iáko może zá ieden dzyeń pługiem obyść BielKron 106.

obyść co (14): Potym rzekł do ludu/ Idźcie á obeydźćie miáſto/ á ktorzy ſą zbroyni niechay idą przed ſkrzynią Páńſką. BibRadz Ios 6/7, Ios 6/14, 15 [2 r.], Iudith 13/12; Wyſzedſzy potym z obozu/ obeſzły onę dolinę/ á wſzedſzy ná gorę Bethuliiej/ przyſzłj áſz do ſamych bran. BudBib Iudith 13/12; Wiárą/ mury Ierychá vpádły/ gdy ie obeszto [corruerunt circuito] przez śiedm dni. WujNT Hebr 11/30. Cf obyść co z kim; Zwrot.

obyść co z kim (1): Omyyę ręce ſwoye myędzy nyewinnemi/ A obeydę ołtarz twoy Pánye ſpołu z nimi LubPs G2.

obyść około czego (1): Owa dobry pan záwiodł go do iedney wieże/ ktora oddzielnie od koſciołá ſtałá/ iż około niey mogł cżyſcie wkoło obyść GórnDworz T6v.

Zwrot: »obyść wkoło, około, okołem« [w tym: co (6)] = circuire gyrando PolAnt [szyk zmienny] (5:2:1): A Cżiyże to nowy Trzem Ia obeydę okołem Niemogłem tam naydz dzwierzec LudWieś A2v; RejKup n2; BibRadz Ios 6/3; BielKron 47, 263; GórnDworz T6v; KochPs 72; Xiądz Wurſchait opáſawſzy ſię ręcznikiem/ wzywa po wtore wſzystkich Bogow [...] potym ſzepcząc/ obydzie trzy kroć Byká około/ y zárzeżą go StryjKron 161.
Przen (1):
Zwrot: »obyść [co] w krąg« (1): A ták Skrzyniá Páńſka obeſzłá miáſto w krąg ieden raz [Et circuivit arca Domini civitatem gyrando semel]/ á oni ſię wroćili do obozu BibRadz Ios 6/11.
α. W opisie gwiazdozbioru [co] (1):
Zwrot: »obyść kołem« (1): Potym ſye ſam [Smok] ku głowie Cynozury złożył. A obſzedſzy ią do nóg oſtátecznym kołem/ Rzućił ſwe wzad/ y ſtánął KochPhaen 3.
a. Otoczyć zbrojnie; circuire Vulg [kogo, co] (3): Pobacżył tedy Ionáthás że zá nim záſádzono ná zdrádze [!] y obeſſli oboz iego Leop 1.Mach 10/80.
Zwrot: »obyść w koło« (1): Pan mu odpowiedział. Nie wyieżdżay przećiwko im/ ále obeydz ie w koło z tyłu [sed gyra post tergum eorum]/ y przydzieſz ná nie z thyłu Leop 2.Reg 5/23.
W przen (1): y podnieſione będą obłoki wielkie y mocne pełne gniewu [...] Y przeydą vſtháwicżnie á ſthále áż do Bábilonu/ y zetrą ią/ zeydą ſie do niego/ y obeydą ie [convenient ad ipsam et circuibunt eam]/ á wyleią gwiazdę/ y wſſyſtek gniew ná nie Leop 4.Esdr 15/43.
b. O polowaniu [co] (1): DWá obeſzli Międzwiedziá/ więc ſobie ſzeptáli/ Szácuiąc zacżby onę ſkorę w mieſcie dáli. RejFig CC6.
2. Idąc, być kolejno w różnych miejscach, odwiedzić różne osoby (przeważnie o wyczerpaniu wszystkich możliwości); circuire, circumdare PolAnt; peragrare, perreptare Cn [kogo, co] (9): Obſzedſzy Krolá Biſkupy/ Idźcieſz do Wielickiey żupy/ Do páná ſwego żupniká BielKom A3v; niechay kto obyidzie/ w Krákowie wſzyſtki kośćioły/ y niechay ſpyta KrowObr 219v; A gdy obeſzli wſzythki źiemie/ przyſzli po dźiewiąćiu mieſiącoch y po dwudźieſtu dniu do Ieruzálem. BibRadz 2.Reg 24/8, Iudith 2/14; BielKron 25; BudBib Iudic 11/18; Wſzytki obſzedſzy tedy przyiaćioły/ Oycá/ y mátkę co go vrodźiłá/ Nie nálazł/ okrom żony/ która żywot Zań chce położyć KochFrag 44.
Przen (2): DZyeń dziſieyſzy ieſt przywłaſzcżon y wyzwolon od zboru á od koſciołá ſwięthego krześćiáńſkiego/ ábychmy weń obeſzli y roſpomnieli ſobie powołánie á przeźrzenie/ ſpráwy y żywot Mácieiá s. RejPos 286v.
Fraza: »[czego] żadne oko nie obeszło« = nikt nie zobaczył (1): Pan Bog ktory w ſobie vfáiących nie zápomina/ oney zelżywośći wſtydu pánieńſkiego ták zábieżał: iſz ćiáłá iey żadne oko nie obeſzło. Bo wnet/ z iey włoſow od głowy/ ták gęſtą zaſłonę vcżynić rácżył [iż nagość jej pokrył] SkarŻyw 69.
3. Rozciągnąć się wokół czegoś, być wokół czegoś; claudere Mącz [co] (18): Oceanus. Das hoch mer ſo das gantz ertricht vmbget. Morze ktore ſwyát obeſło. Murm 23; BartBydg 100b; Leop Apoc 22 arg; [Mezopotamiję] obeſzły ſláchetne dwie rzece/ Tygrys od wſchodu Słońcá/ á Eufrates od zachodu. BielKron 264v; Mącz 356b; Niech obeydą dźiedźinę mytne láſy po dwu ſtron/ ſpuſtne ſtáwy po trzećiey/ á łąki z iednę. GostGospPon 170; [LustrRaw 90, 186].
Zwrot: »wkoło, zewsząd obyść« (3:1): bowiem gory w koło obeſzły Cżechy/ ſiedzą iáko w mieśćie zá murem BielKron 321, 264, 461; Mącz 56b.
Przen [kogo, co] (7): Wżdy kiedy wonia tá świętych ſpráw ich nas obeydzie/ iż kiedy záwołamy? Idziem iuż zá wonnośćią cnot wáſzych święći Boży. SkarŻyw A4; WisznTr 29.
Fraza: »sen [kogo] obszedł« (1): Obrepsit mihi somnus, Napadł mie ſen/ Z nienacká mie obſzedł. Mącz 352b.
Zwrot: »obyść wkoło, kołem, ze wszech stron« [szyk zmienny] (2:2:1): Albowiem mię zewſſech ſtron obeſzły rozliczne ſprzećiwnoſći [Quoniam circumdederunt me mala quorum non est numerus Vulg Ps 39/13] RejPs 61; Tobie niechay chwałę dáie Wſzytká źiemiá/ wſzytki kráie/ Tobie niechay bije czołem Cokolwiek świát obſzedł kołem. KochPs 94, 132, 154; NIE może być cżłowiek wolny od przygody/ Obeſzły go wkoło by gwałtowne wody. WisznTr 32.
4. W funkcji strony biernej: Zostać otoczonym, ogarniętym; przen [czym] (1): Skoczy nań/ á śćiſka go obiemá rękomá/ Chcąc ku ſobie przyćiągnąć kámienne rámioná: Chceſz/ niechceſz/ przećięś ty móy/ á wſzytká ſie trzęſłá Krwią gorącą oblaná/ ták wſzytká obeſzłá. GosłCast 60.
5. Fraza: »[co] (nic a. mało, a. namniej, [a. barzo]) (nie) obeszło (a. ani obejdzie) [kogo]« = coś (nie) zainteresowało, (nie) poruszyło, (nie) dotknęło kogoś [szyk zmienny] (7): Clamores imperia nihil moror, Nic mie ich wołánie s roskázowániem nie obeydźie. Mącz 232d; Mnieć tho nic nie obeydzie niech ſie co chce sſtánie HistLan F6; CzechEp *3, 164; NiemObr 4; KochFr 103; Którégo twoiá łáſká/ wiárá moiá po tym/ Nieruſzyły nic/ y to/ lub źle/ lub przyſtoynie Nic go to nieobeſzło GosłCast 64; [pewnieby ich było nycz nie podkało, wschakze iako tho k.j.m. barzo obeschło CorfusDocum 1567 nr 154].

Synonimy: 1. obtoczyć, okrążyć, otoczyć; b. obegnać, osaczyć.

Formacje współrdzenne cf IŚĆ.

Cf OBESZŁY, OBEŚCIE

LW