[zaloguj się]
[pdf]

OCHĘDOSTWO (116) sb n

Wszystkie o jasne.

Fleksja
sg pl
N ochędostwo ochędostwa
G ochędostwa
D ochędostwu ochędostwåm
A ochędostwo ochędostwa
I ochędostw(e)m ochędostwy
L ochędostwie ochędostwach
V ochędostwo

sg N ochędostwo (33). ◊ G ochędostwa (17). ◊ D ochędostwu (6). ◊ A ochędostwo (17). ◊ I ochędostw(e)m (19). ◊ L ochędostwie (2). ◊ V ochędostwo (2). ◊ pl N ochędostwa (3). ◊ D ochędostwåm (1). ◊ A ochędostwa (11). ◊ I ochędostwy (4). ◊ L ochędostwach (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Czystość, schludność; porządek; oczyszczenie; mundities (a. munditia) Calep, Cn (12): Bo zać tám będzie iákie ochędoſtwo v thákiego páná/ kofel brudny/ garnek o iednym vchu/ w oknie wiechcie RejZwierc 61v; Calep 679b; bo ochędoſtwo dom zdobi. GostGosp 152.
Szereg: »dostatek albo (i) ochędostwo« (2): WerGośc 235; Drewniánych ſtátkow wſzelákich ma bydź támże wielki doſtátek záwſze: śit/ przetákow/ y innych wymyſłow: z cżego doſtátek y ochędoſtwo bárzo ſie okázuie w domu. GostGosp 130.
Przen: Czystość moralna, oczyszczenie z grzechów (2): RejPos 341v; Y gdy wſzedł Pan w dom Zácheuſzow/ dźiwnie prędko wſzytko ochędoſtwo w ſercu iego ſtánęło SkarKaz 457b.
a. Dbałość o czystość (5): z ſtąd zdrowi/ do wód tákich prze roſkoſzkę/ y dla ochędoſtwá: [...] vczęśćiáć ſye ięli Oczko 12, 12, 18v, 33v; NIe ták wiele ochędoſtwo/ Iáko śiwych włoſow mnoſtwo. Ma Martoná w tey niewoli/ Ze ſię ná kożdy dźień goli. CzahTr Lv.
2. Piękność, ozdobność, wystawność; też działanie do tego zmierzające: ozdabianie a. ozdobienie (się); lautitia Calep, Cn; magnificentia Cn (45): Lautitia, Epularum magniſicentia – Ochędoſtwo. Calep [587]a; Nie pokázuie ſię miłość ku P. Bogu więtſza v ludźi/ iedno gdy [...] ná budowániu y kośćiele wſpániáłośći świeckiey/ iego máieſtat y niebieſkie páńſtwo [...] wyrażáią. Co też y do zbudowánia bliźnich ſłuży. Bo ſię tákim ochędoſtwem dźiwnie ſerce ludzkie do nabożeńſtwá wzbudza. SkarKaz 456b.

ochędostwo czego (9): BibRadz Ex 35/21; gdyż widzimy dziwne ochędoſtwá niebá y ziemie/ kwiatkow/ ptaſzkow/ drzewek/ y źwirząt rozlicznych RejAp 177; KuczbKat 260; WujJud 181v; WujJudConf 181 v; W ſámym ſobie obacżyſz vwielbienie duſze twey/ y ćiáłá twego/ wſzelkie ochędoſtwá świeckich rzecży/ by też ſnadź záraz w kupę zgromádzonych przechodzące. LatHar 680, 667; Obácz/ iż dáry ná vżywánie y ochędoſtwo kośćiołá y ołtarzow ofiárowáne/ bywáią poświęcone przez oddánie Bogu WujNT 98, Aaaaaa3.

W połączeniu szeregowym (1): [Rozmyślając o chwale niebieskiej przypatrz się] Mieyſcá onego iáſnośći/ ochędoſtwu/ przeſtrzeńſtwu/ doſtátkowi/ y beſpiecżnośći. LatHar 667.

Zwrot: »ochędostwem się zdobić« (1): áni śie złotem niech nieokłádáią/ áni zbytnim ſzat ochędoſtwem zdobią KuczbKat 260.
Szereg: »(tak) ochędostwo a (jako i) pożytek« (2): GostGosp 132; że do nich [domów] kto wewnątrz wſzedł/ [...] wſzyſtko do ochędoſtwá á do pożytku oglądał. GostGospSieb +3v.
Przen (9):

ochędostwo czego (1): Y ięzyk ogień (ieſt) ochędoſtwo nieprawośći [mundus iniquitatis]. BudNT Iac 3/6.

Wyrażenie: »ochędostwo duchowne« (1): iżći okráſy y ochędoſtwá duchownego przybywa/ przyięmnieyſzym ſię ocżom Máieſtatu Bożego sſtawaſz. LatHar 204.
Szereg: »okrasa i ochędostwo« (1): LatHar 204 cf Wyrażenie.
a) Wspaniałość, chwała [w tym: czyje (5): pron poss (3), G sb (1), ai poss (1); czego (1)] (7): poruczył mu vrząd kapłáńſki miedzy ludem/ y vbłogoſłáwił go ochędoſtwem ſwoim [beatificavit illum in honestate] BibRadz Eccli 45/8; Y gdy go obſtąpili ſynowie Aaronowi z ſwoim ochędoſtwem [in gloria sua]/ máiąc w ręku ofiáry Páńſkie BudBib Eccli 50/13, Eccli 45/8.
Szeregi: »chwała i ochędostwo« (1): Ochędożże ſię theraz zacnoſćią y wielmożnoſćią/ á oblecz ſię w chwałę y w ochędoſtwo [gloria et decore indue te]. BibRadz Iob 40/5.

»ochędostwo i zacność« (3): LubPs T5v; Y będźie ſpráwiedliwość páſem ná biodrách iego (marg) Przez pás rozumie ochędoſtwo y zacnoſć krolewlką. (–) BibRadz Is 11/5; BudBib Sap 18/24.

a. Dbałość o swój wygląd, zamiłowanie do strojów, elegancja; ornatus Modrz; gloria, cultus Vulg; elegantia Cn (22): będzieli [...] białą/ bládą/ ábo ſmiádą/ iżby [...] nie fárbą/ nie wodkámi/ ále vbiorem/ ochędoſtwem/ áby ſobie pomogłá: lecż ták ſkrycie/ ták nieznácżnie/ iżby ſie ták zdáło/ że niedba namniey o ochędoſtwo. GórnDworz X4, G2v, L6, Ii7v; RejZwierc 243v; ModrzBaz 51; iż ſię káżdemu chce dla ochędoſtwá y więtſzey powagi cudzoźiemſkich potrzeb vżywać GrabPospR K3v; Wſzelkiego ochędoſtwá niechćiey zápomináć. ZbylPrzyg Bv.

ochędostwo czyje [w tym: G sb i pron (4), ai poss (2)] (6): Tyć [niewiasty] ludziom ſzáty ſpráwuią/ y to co ieſt ku ochędoſtwu ludzkiemu BibRadz 3.Esdr 4/17; GórnDworz G2; RejZwierc Bbb; BielSjem 7; GórnRozm L3; Których [żon] ochędoſtwo niech będźie nie ono zwierzchowne w tráfieniu włoſow/ ábo w noſzeniach złotych/ ábo w vbierániu w ſzáty WujNT 1.Petr 3/3.

ochędostwo czyje [= jakie, podobne do czyjegoś] (1): áby dworzánin był ochędożny [...]: wſzákoż áby nie było białeygłowy ochędoſtwo/ ále męſzcżyzńſkie GórnDworz L7v.

W połączeniach szeregowych (2): Iż ten [Włoch] ná wielu rzecżach doſyć cżyni ſwemu/ Ochędoſtwem/ miernoſcią/ poſtawką y ſłowki RejZwierc 240v; zali tam [na zjeździe w Przeszporku] kto Polaki ochedoſtwem doſtatkiem y meſtwem celował PaprUp C4v.

W przeciwstawieniu: »ochędostwo ... plugastwo« (2): ktorą w ochędoſzce kocháiącą ſię widziáłá: [...] karáłá ią mowiąc: Ochędoſtwo ćieleſne/ duſzne ieſt plugáſtwo SkarŻyw 142, 142 marg.

Wyrażenie: »ochędostwo cielesne« [szyk 1:1] (2): SkarŻyw 142 [2 r.] cf W przeciwstawieniu.
Szereg: »ochędostwo i zbytek« (1): zbytniey do ochędoſtwá chęći y wſzelákiego zbytku [ornatus studium et luxus omnis]/ ludźie mądrzy nigdy niechwalili ModrzBaz 50.
Przen (1): trzebá rácżey cnotą niżli złotem ochędoſtwá ſzukáć [decus quaerendum est]. ModrzBaz 51v.
b. O mowie [czego] (1): gdyby mi co inego przyſzło ſię tłumacżyć/ nie ſámego Bogá ſłowo/ tedybym mogł nie ſłowo ſłowem/ ále rzecż rżecżą wyráżáć/ ále ták ſtráſzne powieśći tłumácząc ochędoſtwá mowy ſzukáć/ niebezpiecżna rzecż ieſt. BudBib b3v.
3. To, co zdobi (53):

ochędostwo czego (3): Ktore ochędoſtwo ieſt kosćioła krzesćiáńſkiego. KrowObr 115v marg [idem] Ssv; DOkończone tedy ſą Niebo y Ziemiá/ y wſzytko ich ochędoſtwo [et omnis exercitus eorum]. BibRadz Gen 2/1.

Szereg: »okrasa i ochędostwo« (5): Aleć w Swiętym krześćijańſkim kośćiele/ ſą okráſą y ochędoſthwem/ nie Obrazy martwe/ [...] ale Obrazy żywe/ ktore ręká Boża ſtworzyłá KrowObr 115v, 115v [3 r.], Ttv.
Przen (4): Ieſt teſz [w kościele] ochędoſtwo prawdziwe przepowiedánie ſlowá Bożego KrowObr 115v. [Cf też wyżej »okrasa i ochędostwo« KrowObr 115v.]

ochędostwo czego (1): SkarKaz Ooood cf Szereg.

Szereg: »ozdoba i ochędostwo« (1): ozdoba ich [kościołów] y ochędoſtwo/ obliczność Boża w nich SkarKaz Ooood.
a) Przedmiot chluby (2):

ochędostwo czemu (1): Abowiem dla ich pięknośći y pocżciwośći [córki] ſą ochędoſtwem domom ſwoim. BibRadz I 331b marg.

ochędostwo czyje (1): ſzedźiwość ieſt ochędoſtwem ludźi ſtárych. BibRadz Prov 20/29.

a. Przedmiot służący upiększeniu, ozdoba; piękny strój; niekiedy w funkcji coll.: ozdoby, piękne przedmioty; ornamentum PolAnt, Modrz, Calag; ornatus Vulg, Modrz; decor PolAnt (41): Spráwiſz też y Napierſnik Sądu/ [...] (marg) Niektorzy to zową Rácyonał/ ktore było ochędoſtwo/ co ie kłádźiono ná pierſi Biſkupowi [...] (–) BibRadz Ex 28/15, Is 30/22, 2.Mach 5/3; A gdyż to tak bydlętom y źwirzętom ſpráwić racżył tákie ochędoſtwá á takie roſkoſzy/ ktore tu porucżył pod moc cżłowiekowi śmiertelnemu RejPos 341; RejZwierc [193]v; ModrzBaz 51v; Calag 583b; Nieznam ſię do tych ſzat/ nie moy to ieſt vbior/ obce to ieſt ochędoſtwo SkarŻyw 195; śćiány kościołá onego złotemi bláchámi obite były. okrom innego nieoſzácowánego ochędoſtwá/ w iedwabiách y kámieniách drogich/ y naczyniu złotym y śrebrnym bez liczby. SkarKaz 456a; Dwu rzeczy do spráwienia weſela potrzebá. Pieniędzy [...] Ná ochędoſtwo sieſtrze, ná kuchnią, piwnicę, A mieyſcá CiekPotr 40.

ochędostwo czyje, czego [= kogo, co zdobiące] [w tym: pron poss (5), G sb (3), ai poss (1)] (9): iżby ſię nie vwodźili w vmyſlech/ gdyby złothe y śrebrne báłwány/ y ochędoſtwo ich vyzreli. BibRadz 2.Mach 2/2, I 366b marg; RejAp 175v, Dd3; GórnDworz Ii7v; RejPos 195v; BudBib 2.Mach 2/2; Ná co y białe głowy ochędoſtwá głow ſwoich/ y ſubtylne roboty przędze ſwoiey/ ſkłádáły SkarŻyw 491; [Gdy tedy przychodził cżás káżdey pánienki/ áby ſzłá do krolá Acháſzweroſzá/ to ieſt po dwunaśćie mieſięcy/ iáko był zwycżay białych głow/ bo ſię w onych dnioch ochędażáły [sic implebantur dies abstersionum earum]/ pomázuiąc ſię przez ſześć mieſięcy oleykiem z mirry/ á przez drugie ſześć mieſięci rzecżámi wonnemi/ y inym ochędoſtwem białych głow. BudBib Esth 2/12 (Linde s.v. ochędożyć)]. Cf »ochędostwo kościelne«.

ochędostwo czyje [= do kogo należące] [w tym: G sb (1), ai poss (1)] (2): KochTr 8; Zábrał mu ślicżne owce/ y bydło rogáte/ Ochędoſtwo Krolewſkie/ y ſprzęty bogáte. KlonWor 22.

W połączeniach szeregowych (4): płácżąc nad nim [Jeremijasz nad Jeruzalem] iáko wyſławiał ony bogáctwa iego/ ony ochędoſthwá iego/ ony ſkárby iego/ ony kſiążętá/ on lud/ ony koſzowne [!] vbiory/ ony dziwne á zacne ſpráwy/ y piękne przypráwy ich RejPos 195v; RejZwierc [193]; BiałKaz I2v; KlonWor 22.

W charakterystycznych połączeniach: ochędostwo drogie, mierne, nieoszacowane, poczciwe, rozliczne, złote, zlotem przykryte; ochędostwo bałwanow, białychgłow, głow, krolewskie, własne; ochędostwo mieć, sprawić (sprawować), ujrzeć (2), wysławić, zganić; ochędostwu przypatrzeć się.

Zwrot: »ochędostwem (o)zdobić (a. przyozdabiać)« (4): BiałKaz I2v; Ołtarze ſobie w lećiech onych budował/ y ochędoſtwy iákie mieć mogł/ zdobił. SkarŻyw 459; SkarKaz 453a, 456b.
Wyrażenia: »ochędostwo kościelne« (1): świátcżąm to Polſkie kośćioły/ [...] ktore [Jagiellonowie] wielkim nádánim/ ochędoſtwem kośćielnym/ wielkimi dobrodźieyſtwy ozdobili BiałKaz 12v.

»ochędostwo święte« = szaty sakralne (1): poſtáwił ſpiewaki Iehowie ktorzj go chwalili z ochędoſtwem świętem [in decore sanctitatis] BudBib 2.Par 20/21.

Szeregi: »dostatek i ochędostwo« (1): ktory [kościół wtóry] niwcżym nie miał tákiego doſtátku y ochędoſtwá/ iáki był w pierwſzym przez Sálomoná zbudowánym CzechRozm 168.

»ochędostwo i koszt« (1): LVdzie nabożni/ [...] kośćioły P. Bogu budowáli: [...] y wſzelákim ochędoſtwem y koſztem przyozdabiáli. SkarKaz 453a.

»ochędostwo i przyprawy« (1): rzezánie ozdobne z źiárniſtemi iábłki ná kápitellu ſlupowym [...]: thákoweſz miał ochędoſtwo y przypráwy drugi ſlup [Similem et columna secunda habebat ornatum]. Leop 4.Reg 25/17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»szaty i ochędostwa« (1): áby iey ſzáty ſpráwowáć y ochędoſtwá/ w ktorym by mu ſię lepiey podobác mogłá/ roſkazał. SkarŻyw 487.

»ubior, (i, a, abo) ochędostwo« [szyk 3:2] (5): A żbytnie [!] vbiory y ochędoſtwa/ niewieśći vmysł w męſzcżyznach znaczą KwiatKsiąż Qv; RejAp 158; Bo ſkromny á vcżćiwy vbior/ ábo ochędoſtwo [Modicus enim et honestus ornatus]/ dobrego przyrodzenia zda ſię być znákiem ModrzBaz 50; NIeſzczęſné ochędoſtwo/ żáłoſné vbiory/ Moiéy namilſzey cory KochTr 8; WisznTr 17. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Przen (8):

ochędostwo czego (1): oto wnet rozdam á rozſzáfuię połowicę wſzytkiego dobrá ſwoiego miedzy vbogie/ [...]. O piękneſz to były opony á wdzyęcżne málowánia Pánu temu/ o wdzyęcżneſz to było ochędoſtwo domu onego iemu. RejPos 351.

W przeciwstawieniu: bibl Is 61/3 »ochędostwo ... popioł (a. przyproszenie popiołu)« (2): RejPos 293; iżbym dał tym ktorzy w Syonie płácżą ochędoſtwo miáſto popiołu [et darem eis coronam pro cinere Vulg]. CzechRozm 119.

Zwrot: »ochędostwem ozdobić (się)« (2): Iákiemeś [Boże] ochędoſtwem myał ozdobić lato LubPs R3; RejPos 342.
Wyrażenie: »duchowne (a. duszne) ochędostwo« [szyk 1:1] (2): BibRadz I 351a marg; Láncuſzki/ perły/ złoto/ y pierśćionki/ obracáłá ná ochędoſtwo duſzne/ á dáiąc to vbogim ná wiecżne ſie bogáſtwo zdobywáłá. SkarŻyw 13.
a) Wspaniałość, chwała [czego] (1): SCeptrum krolewſkie wzyął Pan w ręce ſwey możnośći/ Oblokł ſie w ochędoſtwo Krolewſkiey zacnośći LubPs V2v.
4. Sprzęt, wyposażenie; ornatus Modrz; ornamentum JanStat (6):

ochędostwo czego [= do czego służące] (1): Bo ták ná wſſem Koſcyoł twoy Pánye ſplugáwili/ [...] Ochędoſtwá twey chwały w niwecż roſypuyą LubPs R2v.

ochędostwo na co (1): Ktemu [są w Moskwi] Rzemieśnićy pilni/ cżyniąc ochędoſtwo ná ſwoy Koń/ iáko boty/ Siodłá/ Dymitry/ Iárcżaki/ Tebieńki/ Luki/ y wiele rzecży innych BielSpr 66v.

W połączeniach szeregowych (2): od poſtronnych narodow/ cokolwiek lepſzego ſię wam zda około żywnośći/ vbioru/ y ochędoſtwá/ do tey Rzecżypoſpolitey wnośićie. ModrzBaz 143; rozrządzamy/ ſkázuiemy/ y vſtáwiamy: áby [...] ich Biſkupom/ [...] vmnieyſzenia/ ſzácowánia/ płace zápowiedzenia/ ze wſzytkiémi ich domoſtwy/ ſtrzelbą/ ochędoſtwy/ y wſzyſtkiémi rzeczámi przynależącémi/ [...] byłyby záśię wróconé. SarnStat 1097.

Wyrażenia: »ochędostwo domowe« (1): iż nie ieſt nietylko v nas ále w káżdym narodźie nikt ták ſproſny áni ná rozum ſwoy niedbáły/ coby [...] kśiąg á piſmá miedzy ſprzętem á ochędoſtwem domowym mieć rádniey niż cżego inſzego nie wolał GostGospSieb +2.

»ochędostwo kościelne« (1): á choć ſámi nic nie máiąc od inſzych iáłmużny żebrzą/ przećię z niey [...] ochędoſtwo kośćielne opátruią ReszHoz 117.

[»ochędostwo wojenne«: Ten [Herkules] wszystkie ochędóstwa wojenne porzucił, Do przędzienia kądziele z niewiastą się rzucił. HistEurial 18.]

Szereg: »sprzęt a ochędostwo« (1): GostGospSieb +2 cf »ochędostwo domowe«.

Synonimy: 1. czystość; 2., 3. elegancyja, okrasa, ozdoba, ozdobność, piękność, przybranie; 3.a. przyprawa; 4. sprzęt.

Cf NIEOCHĘDOSTWO, OCHĘDOGA, OCHĘDOGOŚĆ, OCHĘDOŻENIE, OCHĘDOŻEŃSTWO, OCHĘDOŻKA, OCHĘDOŻNOŚĆ

MC