[zaloguj się]
[pdf]

ODDALENIE (75) sb n

-e- (74), -ę- (1).

o oraz pierwsze e jasne; -å- (64), -a- (3); -a- UstPraw; -å- : -a- OpecŻyw (1:1), LatHar (22:1); końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N oddålenié
G oddåleniå
D oddåleniu
A oddålenié oddåleniå
I oddåleni(e)m
L oddåleniu

sg N oddålenié (23); -é (2), -(e) (21). ◊ G oddåleniå (18); -å (14), -a (1) OpecŻyw (1:1), -(a) (3). ◊ D oddåleniu (2). ◊ A oddålenié (23); -é (4), -(e) (19). ◊ I oddåleni(e)m (2). ◊ L oddåleniu (5). ◊ pl A oddåleniå (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. oddalić.

I. Rzeczownik od „oddalić” (66):
1. Odprawienie, odesłanie; wypędzenie kogoś od siebie (1): Relegatio, Oddalenie/ odesłánie. Mącz 187b.
2. Sprawienie, żeby czegoś nie było (przestało istnieć lub nie nastąpiło), aby ktoś czegoś nie miał, nie doświadczył: odebranie, niedanie, niedopuszczenie do czegoś (50):
a. O sprawach niepożądanych: uwolnienie, uchronienie, zlikwidowanie; amotio, depulsio, propulsatio Cn [w tym: czego (46)] (47): kadzidło [mu dali] dlá ſmrodu w oné ſtayni oddálenia OpecŻyw 24v, [170]v; FalZioł III 33d; MurzNT 33v [2 r.]; cokolwiek ieſt lekarſtw przećiw iey [podagrze]/ ku odelżeniu ſą więcey niż oddaleniu. SienLek 122; Prośimy y o oddalenie ſzkody troiákiey: Naprzod przeminęłey (odpuść nam.) Potym przyſzłey (nie wwodź nas.) Więc ninieyſzey (zbaw nas.) LatHar 6; O Pánie Boże/ [...] rácż opátrzyć ſlugi twoie/ tákim pokoiem iákiego świát dáć nie może: áby [...] po oddaleniu trwogi nieprzyiáćielſkiey/ cżáſy náſze zá twą obroną były ſpokoyne. LatHar 182; Tego ogniá [w czyśćcu] álbo oddalenie/ álbo z ſtrony cżáſu vmnieyſzenie/ ziednáć ſobie odpuſty/ y miłośćiwym látem możeſz (marg) Z Cżyścá odpuſty wybawiáią. (–) LatHar 285; Przez te żáłoſne zbolenia/ Ziednay ſmutkow oddalenia LatHar 498, [+9], 102, 125, 159 marg, 210 (21); WujNT 76 marg, 579, Yyyyy3v; DLa znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów niepotrzebnych [controversias superfluas amovendas JanStat 100]/ któré mogą ſie wſzczynáć z róznośći zapiſów dóbr náſzych/ vſtáwiamy: iż [...] SarnStat 98, 161, 944, 945; SkarKaz 347b, 487a marg, 637b marg; day mądrość ná oddalenie tych niebeſpieczeńſtw ktore nád głowámi náſzymi záwiſły. SkarKazSej 663b, 660b, 66Ia, 668b, 674a.

oddalenie przez co [= jakim sposobem] (1): WujNT 537 cf »oddalenie grzechow«.

W przeciwstawieniu: »przyczynienie ... oddalenie« (1): Swięć ſię imię twoie. Bo doſyć znácżnie ſię to imię ſwięći/ wſzelákich dobr przycżynieniem/ á wſzego złego oddaleniem. LatHar 6.

W charakterystycznych połączeniach: oddalenie bałwochwalstwa, błędu, boleści, choroby, gniewu, gorszących (rzeczy) (2), kaźni (3), męki (3), myśli i sprawy nieprzystojnej, nędze, niebezpieczeństw, niedoskonałości, niedowiarstwa, niepilności, niewolej, niezgod (2), ognia, oziębłości, powietrza morowego, przeciwności, przeklęctwa, przygod (4), smrodu (2), smutkow, sporow (3), szkody, trwogi (2), tyraństwa, wątpienia, zdrady, złego (2), złej rzeczy, złych myśli, złych razow; prędkie oddalenie.

Wyrażenie: »oddalenie grzechow« [szyk 1:1] (2): BiałKat 336; Ktorych pokryte ſą grzechy. [Rom 4/7]) to zákrywánie y niepoczytánie [...] nie ieſt nie inſzego/ iedno zgłádzenie y oddalenie grzechow przez ich odpuſzczenie WujNT 537.
Szeregi: »oddalenie i leczenie« (1): Coż będźie po wáſzych ſeymách/ ktore tylo ſámy ná oddalenie y leczenie przygod y złych rázow Rzeczypoſp: wam zoſtáły: ieſli z [...] nieſtwornemi myślámi ná nie ſię ziedźiećie? SkarKazSej 673a.

»oddalenie i zgładzenie« [szyk 1:1] (2): BiałKat 336 cf W przen; WujNT 537 cf »oddalenie grzechow«.

W przen (2): Bo ták P. Chryſtus raczył powiedźiéć: Kthórym odpuśćićie grzéchy/ ſą im odpuſzczóny [...]. Otóż maſz pewné lékárſtwo twoich grzéchów oddalenia: y zgłádzenia. BiałKat 336.
Wyrażenie: »oddalenie kubka gorzkiej męki« (1): [We frasunkach proś Pana Boga tak] iáko y Odkupićiel twoy/ ták o oddalenie kubká gorzkiey męki ſwey prośił LatHar 579.
b. O Bogu: nieudzielenie (3): [mówił Bóg o faraonie:] [Ia zátwárdzę ſerce iego iż nie vſłucha [...].] To ieſt wiedźiał Pan Bog/ [...] iż wolney woley ſwoiey nie miał ná dobre vżyć. y przeto łáſkę ſwoię od niego oddalił. ktore oddalenie zátwárdzenim ſię zowie. SkarKazSej 707a.
Wyrażenie: »oddalenie łaski« (2): ZATVVARDZENIE ſercá pochodzi z oddalenia łáſki Bożey. WujNT Dddddd; SkarKazSej 707a marg.
3. Sprzedanie, odstąpienie komuś własności ziemskiej lub tego, co przynosi dochód; abalienatio Mącz, Cn; alienatio JanStat, Cn [w tym: czego (4)] (6): abalienatio, Oddalenie Mącz 6d.

W połączeniu szeregowym (1): A chcemy: áby wſzyſtkié dárowánia/ przedánia/ oddalenia/ wyſwobodzenia/ zapiſy/ od tego czáſu ná wśiách/ Zamkách/ którémy [lege: które my] Miſtrz/ Komendorowie/ y Zakon/ rzeczonému Pánu [...] będźiemy powinni zdáć/ [...] niech będą nikczemné SarnStat 1102.

Wyrażenia: »dobr oddalenie« = bonorum alienatio JanStat (2): té dobrá niemáią bydź oddaláne: áni o ich oddalenié nie ma bydź ſie przez ſtrony ſtárano przez zwolenia Prełatów Duchownych. SarnStat 1069 [idem] 1109.

»oddalenie imienia« (1): O oddáleniu imienia. Sigiſmundus folio 18. Kożdemu wolno imienie ſwe oddálić wedle myſli ſwey. UstPraw H.

Szereg: »oddalenie i zastawianie« (1): Ieſliby tákiey pilnośći [dawania liczby z darów] nieprzyłożono/ dochody rocżne bárzo by śię łácno rozlázły/ y przyſzłoby potym do oddalenia y záſtáwiánia [alienandos oppignerandosque] dochodow Zamkowych ModrzBaz 22.
4. Odrzucenie oskarżenia; remotio Cn (1): Accusatio pro defensione, Oddalenie á obroná przećiwko skárdze. Mącz 75c.
5. Odwleczenie, zwłoka (1): prorogatio, Odwleczenie/ pomknienie/ oddalenie. Mącz 358a.
** Bez wystarczającego kontekstu (7): Depulsio, Oddalenie/ Odbicie/ Odegnánie/ Odpędzenie. Mącz 287b, 163a, 235a, 287c; Secretio – Odłaczenię, oddalenię. Calep 960a, 307a, 910b.
II. Rzeczownik od „oddalić się: Zwiększenie odległości, powiększenie dystansu, dalsze odejście od punktu odniesienia (5):

oddalenie czyje [w tym: pron poss (2), G sb (1)] (3): FalZioł V 72; Cżemu ocży żołte lepiey w noci niż wednie widzą. (–) Bowiem żołtoſć zawſze ieſt iaſna, á ſama ſiebie oſwiecza, także ony duchy oſwieczone, wednie nieiako mgleyſie bywaią dla ſłonecney iaſnoſci, ale wednie [błąd zamiast w nocy] lepſzy wzrok miewaią dla ſloncza oddalenia. GlabGad B5; Bo nie ináczey Bog ieſt przyczyną zátwárdzenia złych/ iedno [...] iáko ſłońce/ dla ſwego oddalenia/ ieſt przyczyną zimná: nie zimno przywodząc/ ále ćiepłá nie podawáiąc. WujNT 556.

oddalenie od kogo (1): FalZioł V 72 cf Szereg.

Szereg: »oddalenie, (i) odeście« [szyk 1:1] (2): tego cżaſu [jesiennego] narichley ſie pocżyna mor [...] Słońce [...]/ gdy będzie promieni mdłych/ y gorączoſc iego mdła dla oddalenia y odeſzcia ſwego od nas: nie może wilkoſci grubych rozpuſzcżać ani wycżyſciać FalZioł V 72; Mącz 44d.
Przen [od czego] (1):
Wyrażenie: »precz oddalenie« (1): Widząc Pan ludzkie zgrzeſzenie/ y też wielkie záwiedźienie idąc w zátrácenie/ á od chwały niebieſkiey precż oddalenie. [...] Y weyźrzał ná nas Pan z niebá ArtKanc B6.
*** Bez wystarczającego kontekstu (4): Alienatio, odrzuczenye, oddalyenye BartBydg 7; Aversio, Odwrócenie/ oddalenie. Mącz 487b, 462a; Alienatio – Odłączenie, oddalenie. Calep 53a.

Synonimy: 5. odelżenie, odkład, odłożenie, odwleczenie, odwłoka, pomknienie, przedłużenie, zadzierżenie, zamieszkanie.

Cf ODDALIĆ, ODDALIĆ SIĘ

ZCh