[zaloguj się]
[pdf]

PRZEDŁUŻENIE (107) sb n

-enie (104), -ęnie (3).

Pierwsze i drugie e jasne, końcowe pochylone.

Fleksja
sg
N przedłużenié
G przedłużeniå
D przedłużeniu
A przedłużenié
I przedłużeniém, przedłużenim
L przedłużeniu

sg N przedłużenié (16); -é (4), -(e) (12). ◊ G przedłużeniå (59); -å (51), -(a) (8). ◊ D przedłużeniu (1). ◊ A przedłużenié (21); -é (1), -(e) (20). ◊ I przedłużeniém (4) BibRadz, SarnStat (3), przedłużenim (2) BielŻyw, Calep; -ém (3), -(e)m (1). ◊ L przedłużeniu (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde bez cytatu s.v. przedłużyć.

I. Rzeczownik od „przedłużyć” (89):
A. O czasie (45):
1. Uczynienie dłuższym, przeciąganie w czasie; productio, propagatio, prorogatio Cn (4):

przedłużenie komu (1): mocen był Bog niebo wſpák nákierowáć do przedłużenia żywotá Ezechiaſzowi PowodPr 3.

Zwrot: »przedłużenie [w czym] czynić« (1): ComCrac 18v cf Szereg.
Wyrażenie: »przedłużenie żywota« (2): proſzę Páná Bogá/ o przedłużenie żywotá/ ábym záczęthéy rzeczy dokonáć mogł/ ku rozmnożeniu chwały iego SienLek 196; PowodPr 3.
Szereg: »trudność a przedłużenie« (1): Procuratorovie pienięzni ktorzy znaimv movią [...], aby vięczey trudnoſczi a przedluzenia wſpravie nieczynili mayą bycz przyſięgli iz rzeczy nieſpraviedlivey przymovacz [...] niemayą od ſtron. ComCrac 18v.
a. O iloczasie, dłuższym wymawianiu samogłosek (1):
Wyrażenie przyimkowe: »z przedłużenim« = długo (1): Producte – Zprzedłuzenim. [...] Et ne multis, quibus in verbis eae primae literae sunt, quae in sapiente atque foelice producte dicuntur, in caeteris omnibus breviter. Calep 854b.
2. Przesunięcie na inny termin, odłożenie na później; odroczenie, odwleczenie czegoś; opóźnienie, zwłoka [zwykle w czynnościach prawnych]; prorogatio BartBydg, Calep; prolatio Mącz; cunctatio, dilatio, extensio, mora, productio, prolatatio, prolongatio Calep (41): Owcá śię ku długu przyznáłá/ Iże przed wilkiem muśiáłá. Y prośiłá przedłużenia/ Ná krotki cżás odelżenia BierEz N2v; BartBydg 125; iż gdy iednego znich Dioniſius okrutnik ſtracić chciał, tedy on proſzącz aby ſwe domoſtwo opatrzić á zrządzić mogł pirwey niżby miał ſtraczon być, by iedno miał przedłużenie nieiakie, tedy towarzyſz iego zany ſie ſtawił BielŻyw 30; BielKron 57, 75v, 190, 196v, 423v; Mącz 124a; Dilatio – Przedłuzenię odwłoka. Calep 322a; Mora, Expectatio, temporis dilatio, cunctatio – Przedłuzenie. Calep 673b, 854b, 857b, 863a; [UstKościel 77v].

przedłużenie czego (10): Rozdrżemała ſie duſza moia przed teſknoſcią [Ps 118/28] (koment) A to dla przedłużenia tich rzecży ktorichem żądał WróbŻołt nn8; ComCrac 18v; BielKron 101v, 211; INTERROGATIO Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy, áby nic ſkwápliwie nie czynili: biéráli więc ſobie ná pytánié. [...] Ale iże per abuſum przedłużenié ſpráwiedliwośći ztąd roſło, tedy ten obyczay y Státut iest ábrogowány. SarnStat 791; [A tak Bog/ pokutę/ przes przedłużenie wysłuchania od nas wymącza UstKościel 77]. Cf »na przedłużenie nie przedłużać«, Wyrażenia.

przedłużenie na co [= w jakim celu] (2): Oni [Saskowie] pothym odpowiedzieli/ gdyż áni Kopiey dekretu/ áni przedłużenia cżáſu ná rozmyſł ná ty wſſytki rzecży vprośić niemożem/ niemáſz iuż nic ocobyzmy mieli więcey proſić BielKron 209. Cf »wziąć przedłużenie«.

przedłużenie w czym (3): Pruſki Miſtrz poſłał proſząc o zgodę chcąc mu [Łokietkowi] wroćić y nágrodzić iego ſzkody y dzierżáwy/ przeto było przedłużenie miedzy imi w they rzeczy do roku. BielKron 373, 99v, 235v.

przedłużenie do kiedy (3): A gdy záſię s plonem ſzli Tátárowie ná zad/ pothkáli ſie ſnimi v Sokalá ſkwápliwie bez rad iednoſtáynych/ ábowiem Konſthántyn prośił przedłużenia do záiutrza/ áby ná nie inſze mieyſce vpátrzyli BielKron 417v. Cf »dać przedłużenia«, »wziąć przedłużenie«.

W połączeniu z określeniem długości czasu [w tym: [ile] miesięcy (2), do [ilu] dni, do roku, o [ile] godzin, przez [ile] dni, za miesiąc] (7): poráźili náoſtátek Troiani Greki/ áż muſiał Agámenon prośić przedłużenia do trzydzyeśći dni/ w ktorych pobite ciáłá chowáli. BielKron 58v; wſzyſcy ſie powſciągnęli od ſwych ſtrzał/ á przedłużenie wzyęli zá mieſiąc/ á potym zgodę krolowie ſpolną vcżynili miedzy ſobą przyiacielſką pod przyſięgą. BielKron 100; Było przedłużenia ná dzyeń o trzy godźiny niż potkánia vcżynili BielKron 411v, 51, 196v, 217, 373.

Zwroty: »dać przedłużenie; przedłużenie będzie dano« [w tym: komu (3), do kiedy (1)] [szyk zmienny] (3;1): Ceſarz áby mogł mieć rozmowę doktorow o wierze krześćiáńſkiey/ dał Auſzpurcżánom mieſięcy 15. przedłużenia/ y wyrok vcżynił/ áby im nikt nieprzekażał przez then cżás w ich wierze. BielKron 217, 64, 196v, 217.

»na przedłużenie [czego] nie przedłużać« = nie zwlekać (1): prikazvyem vam abiſczie vieczey thego na przedlvzenie they rzeczi nieprzedlvzaly. LibLeg 10/57v.

»wziąć (sobie) przedłużenie« [w tym: na co (1); do czasu (= do określonego momentu) (1), do czasu (=na razie, tymczasem) (1)] [szyk zmienny] (6): Oná [Dydona] ſobie wzyęłá do ſłuſznego cżáſu przedłużenie/ á w tym przedłużeniu rzekłá zá mąż iść. BielKron 75v; Kſiążę Frydrych iż wielka rzecż byłá/ wziął ſobie przedłużenie ná rozmyſł/ potym dał táką odpowiedź przez ſwoie poſły/ iż [...] BielKron 196, 100, 147, 196v, 211.

Wyrażenia: »przedłużenie czasu« = przesunięcie terminu (3): Sáſkie Kſiążę/ wźiąwſzy ſobie przedłużenie cżáſu odpowiedzi/ ták odpowiedział/ [...] BielKron 211, 202, 209.

»przedłużenie czasu [=śmierci]« (1): A rozmyſlay iáki tho ieſt ſtrách/ y iáka pomſtá/ gdy rozmyſliſz grzech ſwoy w ſumnieniu ſwoim/ á nie rozmyſlay ſie nic ná przedłużenie cżáſu. RejPos [249]v.

»wielkie przedłużenie« (1): to ſie ma rozvmiecz iz to popravovanie prze ma bycz ieden raz na Rokv zavitem [...]. Bobysie mial popravovacz kilkakroc a ſędzia tez kilka krocz deliberovacz, tedyby vielkie przedluzenie ſpraviedlivoſczi belo ComCrac 18v.

Wyrażenie przyimkowe: »bez przedłużenia« (1): A obaczyli Stároſtá álbo Podſtároſći/ iż celnik vſtąpił nád wolnoſć poſpolitą/ tedy onę winę ma z Celniká bez przedłużenia złupić. UstPraw E2.
B. O tekście: długie omawianie tematu (44):
Wyrażenie przyimkowe: »z przedłużenim« = wyczerpująco, dokładnie (1): Radzić maſz z przedłużenim tak aby przikłady zminęłych rzecży ku teraz będącim dawał. BielŻyw 44.
a. Niepotrzebne za długie omawianie jakiegoś tematu (43): FalZioł II 3b; WujJud 134v; Z tákich ſcriptur może ſie obacżyć w wielu rzeczách nouitius. Ia ieno niektórych tylko dotykam, vchodząc przedłużenia. SarnStat 1267.
[Zwrot: »[czym] czynić przedłużenie«: Ia widząc [...]/ Iż nie w cżytániu ludźie kſiąg dziś ſwoy wiek báwią/ [...] Kroćiuchno dla przykrośći ſtrzegąc ohydzenia/ Niechcąc ći też ſwym wierſzem cżynić przedłużenia PaprGniazdo A4.]
Wyrażenie przyimkowe: »dla [= aby uniknąć] przedłużenia« (40): I ynich ieſt wiele niechrzeſcijańſkich przyſiąg ktorich teras dła przedłvżenia y koſcioła chrzeſcijańſkego ſgorſzenia/ nievipiſvię SeklWyzn a4v, g4; KromRozm I [H3]v; KromRozm II h3v; KromRozm III E2, N2; Tá źiemiá [Arabia] doſyć ma w ſobie drogich á rozmáitych owocow. Y innych doſyć miaſth bogáthych/ kthore dla przedłużenia opuſzcżam. BielKron 264, 305v; BiałKat 278v; WujJud 179v, 193v; WujJudConf 179; RejPosRozpr c4; Lamániem chlebá zwáli ſtárzy ſtoł Páńſki/ ábo wiecżerzą Páńſką. Przycżyná cżemu/ dla przedłużenia/ opuśćić ſie muśi. RejPosWstaw [1433]; Tho też bacząc/ iż tym wolnośćiam náſzym ktore mamy/ inſzy wſzyſcy poſtronni ſie dźiwuią/ iáko ſą opátrzone y przywileymi vgruntowáne/ to dla przedłużenia loco ſuo ſtet MycPrz II A2v; BudNT przedm c2v, k. Kk3; Azaż nie mocne były kroleſtwá Iudſkie y Izráelſkie? Azaż też nie mocna Monárchia Bábilońſka/ y innych wiele? ktorych ia wylicżáć y przypomináć dla przedłużenia niechcę. CzechRozm 255, 6, 52, 166v; Ale to odłogiem/ dla przedłużenia/ puśćiwſzy/ wrácam ſię do tego: iáko mi kłamſtwo X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ zádáie niewſtydliwe CzechEp 216, 117, 186, 197, 202, 242 (11); Prawdá to/ iż dziećinny chrzeſt wymyſł ludzki/ ále nie zárázem od wſzytkich przyięty/ y pochwalony: cżego mogł bych wiele dowodow/ y przykłádow pokázáć: lecż dla przedłużenia/ niektore tylko przypomnię. NiemObr 145; Inſich [spraw króla] naten tzas niewſpominam dla przedluzienia PaprUp Cv, H; ActReg 54; [BielKron 1551 7; BudArt C5].
~ Wyrażenie: »dla przedłużenia rzeczy« (2): odkłádáć to y odrzucáć będę ná ſtronę/ cżego/ wiele I. M. X⟨iądz⟩ K⟨anonik⟩ w ſwym przećiw mnie (procż tego co ſię w pierwſzych kśiążkách odrzucáło/ y co ſię dla przedłużenia rzecży opuśćić muśi) piſániu nákładł CzechEp 103, 374.
Szereg: »dla przedłużenia i (a) zatrudnienia« [szyk 1:1] (2): KromRozm III C5; Bo káſowánych Státutów nie trzebá kłáść dla zátrudnienia y przedłużenia. SarnStat 28. ~
II. Rzeczownik od „przedłużyć się” i może od „przedłużyć” (18):
A. O czasie: przetrwanie, trwanie dłużej lub za długo, przeciągnięcie się w czasie; longitudo PolAnt (17): A prośbá iego/ gdy by czego kolwiek proſił iż by mu ſie záwżdy opák obroćiłá y miáſto przedłużenia rádſſey niechay będą ſkrocone dni czáſow iego. RejPs 163.

przedłużenie czego (15): Wtora przyczyná [wszystkich niemocy]/ przedłużenie obiádu álbo wieczerzey SienLek 12v, 27v; Przedłużenia Séymów, zganiáią niektórzy przyczynę ná wielkość Poſłów SarnStat 45. Cf Wyrażenia.

przedłużenie do kiedy (1): Trfaią y trfáć będą te przywileie/ od ſamego Chryſtuſa nádáne/ ktorych prawdę y ſtátecżność nie tylko kośćioł wſzytek po wſzytki wieki/ ále y to áſz do tego cżáſu náſzego przedłużenie poćwierdza: iſz ſam Rzymſki Biſkup ieſt podporą wſzytkiey Kátholickiey prawdy SkarJedn 401.

W połączeniu z określeniem ilości czasu [za ile lat] (1): [Bóg] poſłał do niego [Ezechiasza] Ezáiaſzá/ áby Ezechiaſz sſtąpił do kościołá/ á będzye miał przedłużenie żywotá zá XV. lat BielKron 89v.

Wyrażenia: »przedłużenie czasu« (5): [dla zachowania od powietrza morowego] to wżdy miej na bacżnoſci obys richło wyieżdżał/ á gdy będzie po zmienieniu powietrza: możeſz ſie zaſię przywrocić do mieſzkania twego po przedłużeniu cżaſu. FalZioł V 73v; BiałKat 253v; áby ſpráwy ludzkié [...] zá przedłużeniém czáſu nie były zniſczoné/ opátrzna ludźi mądrych poſtánowiłá roſtropność ſpráwy wiecznéy pámięći godné piſmá świádectwem ku wiádomośći potomſtwu przywodźić. SarnStat 1036 [idem (2)] 1056, 1185.

»więtsze przedłużenie [czego]« (1): Też blado żołta Ipoſtaſis/ ieſt gorſza niżli cżyrwona/ abowiem bywa taka z wodney krwie. A tak znamionuie więtſze przedłużenie niemoczy: niżli cżyrwona. FalZioł V 10.

»przedłużenie żywota, wiekow« = longitudo dierum PolAnt [szyk 5:1] (5:1): Smyluy ſyα tez myli panye nad onimy. Ktorzi przeſmyα w grzech vpadly [...]. dayze gym tu myli panye ziwota przedluzenye czas pokutowanya ij wſſitkych grechow odpuſczenye BierRaj 19v; RejPs 30v; BibRadz Eccli 1/19; [Ezechiasz] vcżynił modlitwę do Páná Bogá s płácżem/ áby mu dał iákie przedłużenie żywotá dla potomká [tj. aby mógł mieć potomka]. BielKron 89v, 89v, 247v.

W przen (1): Bać ſię Páná/ ieſtći korzeń mądrośći/ á gáłązki iey ſą przedłużeniem żywotá. BibRadz Eccli 1/19.
B. O przestrzeni: stanie się dłuższym [czego] (1):
Szereg: »rośnienie i przedłużenie« (1): Bowiem niemiaſty [!] wilgotnieyſze ſą y pełnieyſze flegmy niżli otroci A tak więcey materiey maią ku włoſow roſnieniu y przedłużeniu. GlabGad A7v.
III. [Długość w przestrzeni:

przedłużenie czego: Wysiewają wedla przedłużenia pola i uprawy rolej ćw. 180. LustrMalb I 109, I 66.

przedłużenie jako ile: Ienze krzis na dluza byl osmnasczie stop, a wissokoscz cziala Pana Iesusa bylo gest iako ssiedm stop przedluzenye, a przeto tego krziza daliey nosicz nyemogl. SprChęd 87.]

Synonimy: I.A.2. odłożenie, odwłoka, omieszkanie, przedlenie, przewleczenie, przewłoka, zwłoka; III. długość, dłuża.

Cf PRZEDŁUŻYĆ, PRZEDŁUŻYĆ SIĘ

AN