[zaloguj się]
[pdf]

ODKŁADAĆ (172) vb impf

o jasne; w inf oba a jasne; w pozostałych formach: -kła- (116), -kłå- (8); -kłå- MycPrz, SkarŻyw; -kła- : -kłå- KrowObr (1:1), BielKron (8:2), CzechRozm (7:1), GórnRozm (1:1), SarnStat (25:1).

Fleksja
inf odkładać
indicativus
praes
sg pl
1 odkładåm odkładåmy
2 odkładåsz odkładåcie
3 odkładå odkładają
praet
sg pl
1 m odkładåłem m pers
3 m odkładał m pers odkładali
fut
sg
1 m odkładać będę
imperativus
sg pl
1 odkładåjmy
2 odkładåj
3 niech odkładå
conditionalis
sg pl
1 m bym odkładåł m pers byśmy odkładali
2 m m pers byście odkładali
impersonalis
praes odkładå się
con by odkładåno
participia
part praes act odkładając, odkładająć

inf odkładać (24). ◊ praes 1 sg odkładåm (22). ◊ 2 sg odkładåsz (2). ◊ 3 sg odkładå (26). ◊ 1 pl odkładåmy (12). ◊ 2 pl odkładåcie (1). ◊ 3 pl odkładają (12). ◊ praet 1 sg m odkładåłem (1). ◊ 3 sg m odkładał (7). ◊ 3 pl m pers odkładali (2). ◊ fut 1 sg m odkładać będę (1). ◊ imp 2 sg odkładåj (9). ◊ 3 sg niech odkładå (1). ◊ 1 pl odkładåjmy (1). ◊ con 1 sg m bym odkładåł (1). ◊ 1 pl m pers byśmy odkładali (2). ◊ 2 pl m pers byście odkładali (3). ◊ impers praes odkładå się (1). ◊ con by odkładåno (1). ◊ part praes act odkładając (42), odkładająć (1); -ąc : -ąć UstPraw (1:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Kłaść, odsuwać na bok, na stronę; seponere Mącz, Cn; amoliri, reicere Calep; removere, postponere Cn [w tym: co (5)] (7): Reiicio – Odrzuczam. Odkładam. Calep 907b.
Zwrot: »odkładać na stronę« [szyk zmienny] (3): Amolior, id est, recedo, [...] odtaczam/ odrzucam/ odkłádam ná ſtronę. Mącz 229d, 312a; KlonŻal B.
Przen [od czego] (1): Nie odkłáday lutośći/ Od nędzney duſze GrabowSet S4v.
a. Odsłaniać części ubioru przykrywające daną część ciała (2): gdy s Pánem rozmawiał tedy zaſłonę odkłádał/ á gdy z ludem Izráelſkim tedy zákrywał twarz. BielKron 35.
Zwrot: »odkładać od siebie« (1): ácż iuż był Krol mowę zámknął/ wſzákże [...] odkładáiąc od ſiebie przykryćie/ dawał ſtoiącym przy ſobie rękę każdemu BielKron 403v.
2. Przekładać na inny czas, odraczać, zwlekać, wstrzymywać zrobienie czegoś; differre Vulg, Mącz, Calep, JanStat; comperendinare Mącz, Calep, Cn; reservare, sustinere Mącz, Cn; reicere Modrz, Cn; longinquum putare PolAnt; proferre Modrz; reponere JanStat; protelare, protrahere, recrastinare, reservare Cn (119): A tak trúdnocz tu od kładaċ Iuż muſſicze od powiedaċ RejKup z2v; KochPs 102; iż oni pirwſzy Chriſtyánie/ nie śpieſzyli ſię do chrztu/ [...] ále owſzem [...] długo ocżekawáli odkłádáiąc NiemObr 147; KochPieś 43; W ten czás gośćiu byway v mnie/ Kiedy wſzyſtko naydźieſz w gumnie: A ieſli ty rad odkłádaſz/ Mnie do śiebie drógę zádaſz KochSob 63; ActReg 135, 164; Calep 322a.

odkładać co (53): LibLeg 11/20v, 48v; byſmy nawrocęniá ku panu naſzego nieodkładali MurzHist B; Diar 58, 82; Thák tylekroć winę [= zapłacenie kary] odkłádáiąć ile kroć potrzebá UstPraw Iv, Iv; Leop Eccli 20/31; BielKron 107v, 219v, 413, 423v; ábowiem on bárzo prágnąc náſzego zbáwienia/ nieodkłáda nam grzechow odpuſzcżenia/ ále grzeſznego iáko oćiec miły prziymuie KuczbKat 205; BudBib Am 6/3; ModrzBaz 90v; SkarŻyw 510; NiemObr 148; ActReg 139; Bądź mym pośiłkiem/ o mocny obrońcá/ A mym vćiſkom/ nie odkłáday końcá. GrabowSet Q3v; Pánie/ rátunku nie odkłáday. LatHar 179; WujNT 292, 586; SarnStat 94, 95, 127, 228, 267 (13). Cf odkładać co komu; »nie odkładając na dalszy czas«, »do jutra nie odkładając«; Zwroty.

odkładać co komu (2): Mącz 62b cf »odkładać na dalszy a na dalszy czas«; BielSenJoach 4 cf W przen.

odkładać czego (1): Nie miáłám wſtydu dóm ſwóy opuſczáiąc/ Y teraz niémam śmierći odkłádáiąc KochPieś 8.

odkładać do czego [w tym: do określonego zdarzenia (13), do jakiegoś czasu (2)] (15): Diar 82; Praesenti sermoni reservantur, Aż do ſpołecznego oſób náſzych ziechánia/ odkłádáyą. Mącz 431a; In Ianuarium mensem protendimus, Odkłádamy do mieſiąca Sticzniá. Mącz 445d, 448b; ActReg 85; Dźieśięćiny po imionách Szlácheckich [...] do Compozyciiéy/ która ma bydź ná Séymie/ odkłádamy. SarnStat 854; Przetóż tę ſpráwę do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu odkłádamy SarnStat 1050, 94 [2 r.], 95, 228, 267, 399, 400, 864.

odkładać do czego [= na jak długo] (2): StryjKron 421; rádźił/ áby dźiećinńy chrzeſt do kilku lat [...] odkłádano. NiemObr 148.

odkładać na co (13): LibLeg 11/48v; Diar 58; BielKron 219v, 423v; ponieważ niezlicżone mnoſtwo ſpraw do ſądu przychodźi/ tedy ie opuſzcżáią á ná drugi ſeym odkłádáią ModrzBaz 90v; ći rádźili o zdrowiu tey Korony mieſzkáiąc vſtáwicznie w Krákowie prży Krolu/ á ná Seym nic nie odkładáiąc GórnRozm M3; ActReg 17; SarnStat 368, 399, 1200, 1258. Cf odkładać z czego na co.

odkładać z czego na co (2): GórnRozm K; Ták ſie téż to záś z tego Séymu [...] ná inny Séym Koronny [...] do ziáchánia y ſpráwy Rewizorów [...] odkłáda. SarnStat 400.

odkładać na co [= do kiedy] (17): A w tym poſeł Ceſárſki przyiechał/ odkładáiąc to z iechánie Krolow ná środopoſtną niedzyelę. BielKron 413; WujNT 292, 586; SarnStat 127. Cf »na dalej nie odkładając«, »odkładać na dalszy a na dalszy czas«, »odkładać na inszy czas, na dalsze dni«, »na potym odkładać«.

odkładać do kiedy (8): ocż był proſzon áż do tąd odkłádał KochSz A4. Cf »do jutra nie odkładając«, »do tego czasu odkładać«, »do jutra odkładać«, »do sądnego dnia odkładać«.

cum inf (3): CzechRozm 69; Oſtátek ná Bogá wkłáday/ A dobrze żyć nie odkłáday. KochPieś 47; WujNT 838.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); zaimek względny] (2): KochSz A4 cf odkładać do kiedy; ArtKanc T15 cf W przeciwstawieniu.

Zaprzeczony imiesłów przysłówkowy w funkcji okolicznika: »nie odkładając« = natychmiast; wkrótce (7): MetrKor 40/812; LibLeg 11/20v, 86; Zyy dobrze nie odkłádáiąc: Bo dálſzych czáſow czekáiąc/ Niepodobnym obyczáiem/ Nie począwſzy żyć/ przeſtáiem. KochPieś 48; SarnStat 443, 733, 734. Cf też »niedługo odkładając«.

W połączeniu szeregowym (1): Nie milcz/ áni odkłáday: nie ćiérṕ/ boże wieczny KochPs 125.

W przeciwstawieniu: »odkładać ... czynić zaraz« (1): nie odkłádaymyſz thego co może być teraz/ ále cżyńmy co każe Pan záraz. ArtKanc T15.

W porównaniu (1): Vpominki y dáry/ záſlepiáią ocży ſędziam: á iákoby niemy w vśćiech odkłáda karánia ich. Leop Eccli 20/31.

W charakterystycznych połączeniach: odkładać chrzest, dzień zły, egzekucyją, karanie, koncylijum, koniec, nawrocenie, grzechow odpuszczenie, ratunek, rewidowanie [czego], sprawę (5), sprawiedliwość, uznanie [czego], winę (2), zjechanie krolow; śmierci odkładać; odkładać do miesiąca stycznia, do nocy, do ustnego oglądania, do poprawy statutu, do rewizyjej, do sejmu [którego a. jakiego] (7), do ujrzenia, do zjachania; odkładać do roku (do kilku lat) (2); odkładać na koncylijum, na roki, na sejm ([który a. jaki]) (10); odkładać na dzień Pański, na godzinę śmierci, na środopostną niedzielę, na święto św. Marcina.

Frazy: »nie odkładając [czego] na inszy czas« (1): abichmi sye tego prawie dowiedziely sye [!] yako sye ta rzecz sama wſobye ma nyeodkladayącz tego na ynschi czas LibLeg 11/20v.

»już dalej, na dalej nie odkładając« (1:1): Diar 22; zdáło mi ſie iuż dáléy nie odkłádáiąc/ [...] wydáć przynamniéy tę Polſczyznę nową JanNKar A3v.

»do jutra [czego] nie odkładając« (1): Ktorey [sprawie] ia pokim żyw muſzę świádectwo wydáwáć: do iutrá iey nie odkłádáiąc CzechRozm Av.

»niedługo odkładając« (1): A nye długo odkłádáyąc/ yutro dali bog tento práwy koſyoł Kryſtuſow/ ktorego ſye dźyerżeć mamy/ ná oko mi vkażeſz. KromRozm II y2v.

Zwroty: »odkładać (iny) czas« [szyk zmienny] (2): RejKup Cv; cżekáiąc Máxymiliana Ceſárzá z radośćią/ ktory przez poſły odkłádał iny cżás cżęſtokroć/ máiąc też tám ine potrzeby z Wenety BielKron 413.

»odkładać [co] na dalszy a na dalszy czas« (1): Comperendinare reum, Wléc á odkłádáć rzecz na dalſzy á na dálſzi czás oskárżoney ſtronie. Mącz 62b.

»na długi czas, na długo odkładać« [w tym: co (2)] (2:1): Kto niema dobrey woli dáć/ náutzył ſie ná długi tzás odkłádáć. March3 V5; LibLeg 10/57, 11/l41v.

»odkładać na in(sz)y, dalszy czas, na dalsze dni« [w tym: co (7)] = in diem ulteriorem reicere Modrz [szyk zmienny] (7:3:1): March1 A4v; Diar 66; DiarDop 105; Amurátes [...] Chronił ſie bitwy ſtocżenia/ odkłádáiąc to ná inſzy cżás BielKron 240, 216; Mącz 123b; Wielkiey nienawiśći godni ſą otoći/ ktorzi dla ledá przycżyn [...] ſpráwiedliwość ná dálſze dni odkłádáią. ModrzBaz 90; BielSenJoach 4; WujNT Act 24 arg; ábyśćie ná dálſzy cżás ſpraw zbáwienia wáſzego nie odkłádáli WysKaz 47. Cſ »nie odkładając [czego] na inszy czas«.

»do tego czasu odkładać« (1): O Pana Gniezninskiego [tj.jego sprawę] także do vyrzenia do tego czasu odkłada. ActReg 85.

»dzień za dzień, ode dnia do dnia, od jutra do jutra odkładać« = differre de die in diem Vulg; diem de die a. in posterum differre Mącz [szyk zmienny] (5:1:1): Prętko go [baranka] iedzą nierozmyſláią ſię áni odkładáią dzień zá dzień. KrowObr 186, 186v; Leop Eccli 5/8; Mącz 123b, 314c [2 r.]; Calep 226b.

»[co] do sądnego dnia odkładać« (1): W téy á w téy rzeczy/ ták Król Iego M. dekret czyni/ rć. A tę drugą odkłáda do ſądnégo dniá KochAp 13.

»do jutra odkładać« = zwlekać z czymś; recrastinare Calep (3): dłużnicy v drzwi záglądáią/ á on ſie krije/ [...] á do iutrá odkłáda RejZwierc 59v; ktorzy [niekarni kanonicy] popráwę ſwoię wizytko do iutrá odkładáli SkarŻyw 510; Calep 900a.

»do jutra [co] odkładać« [szyk zmienny] (2): do iutrá tą władzą/ ktorą ia mam/ ſąd ten odkłádam. GórnDworz Mm7v. Cf Frazy.

»odkładać na obietnice« = zwodzić obietnicami (1): Napisanie [lege: na pisanie] w dał doniego respons taki oiaki meś [lege: o jakimeś] w naraził od kładaiąc, na obietnice ActReg 128.

»[co] na potym odkładać« (1): A choćby go [Boga] oni wſpomináli: tedybym/ ábo to imo ſie puſzcżał/ ábo to ná potym mowić o nim/ odkłádał CzechRozm 69.

praw. »roki odkładać« (1): A nie będźie wolno Sędźióm króm ſluſznéy przyczyny [...] Roków odkłádáć [terminos differre JanStat 466] SarnStat 729.

Szeregi: »nie omieszkawać a nie odkładać« (1): Nieomieſzkaway náwroćić ſie do Páná/ á nie odkłáday dzień zá dźień [Non tardes... ne differas de die in diem] Leop Eccli 5/8.

»nie proznować ani odkładać« (1): trzeba pracowac, anie proznować, ani odkładać. ActReg 166.

»odkładać, (a) przedłużać« [szyk 1:1] (2): A gdy ſie dopierał v Senatu obietnic zá poſpolſtwem/ odkłádáli ty rzecży á przedłużáli w rádzye. BielKron 107v; Calep 226b.

»nie odkładać ani zwłoczyć« (1): [Cesarz turecki] nie odkłáda/ áni zwłóczy: ále zwyćiężywſzy Węgry/ wnetże tu przypádnie OrzJan 85.

W przen (1): Co ia rácżey ná inſzy cżás Muzom odkłádam/ A teraz ćię niebáwiąc wierſz ći máły dawam. BielSenJoach 4.
a. Przekładać do dalszej części tekstu [co] (1):
Zwrot: »na insze miejsce odkładać« (1): A ták iuż tu cżyniąc koniec złego wykłádu piſmá ś. w rzecżách tych y świádectwách potocżnieyſzych [...]. Inſze ná inſze mieyſce odkłádam. CzechEp 163.
b. praw. Występować z wnioskiem o przełożenie sprawy (14):

odkładać czym [= z jakiego powodu] (3): A proſtą chorobą iáko odkłádáią: pátrz w Polſkim Stá. List 468. SarnStat 770, 1256, 1283.

Zwroty: »rok odkładać« = terminum differre a. reponere JanStat [szyk zmienny] (14): ZapWar 1549 nr 2662 [2 r.], 1550 nr 2676 [2 r.]; náznácży mu Sędźia rok/ odkłádáią iy dla wiela przycżyn [dies... multis ex causis prorogantur] ModrzBaz 84v; GDy kto odkłáda Rok o więtſzą rzecz [...]: ma mu bydź dáná tá zwłoká o więtſzą rzecz. SarnStat 767, 718, 719, 767, 768, 770 [2 r.], 825, 1256.

»o więtszą [= ze względu na toczącą się równocześnie inną, ważniejszą sprawę] rzecz odkładać« = pro maiori differre a. reponere JanStat (2): A wſzákże gdy Rok przydźie/ dowiedźie przez świádeczny liſt ſądowny/ iż miał o więtſzą rzecz ſpráwę: którégo ieſli nie pokaże/ ſtráći rzecz/ o któréy pozwány rok o więtſzą rzecz odkłádał. SarnStat 767, 768.

3. Składać, gromadzić; seponere Vulg, Cn; condere Calep (2): káżdy z was niech odkłáda v śiebie/ chowáiąc co mu ſię podobá: áby niedopiero gdy przyidę/ ſkłádánia były. WujNT 1.Cor 16/2.
Zwrot: »odkładać na stronę« (1): Condo – Chowąm, odkłądąm na ſtrone. Calep 236a.
4. Dawać [co] (3):

odkładać komu (1): ſzeſnaśćie ſet tyſięcy złotych cżerwonych/ oſobno też Krolowi Ferdynándowi/ Smálkáldykowie muſieli odkłádáć BielKron 230.

odkładać na kogo (1): vſtáwił áby żadny Plebeuſz nie dzyerżał roley iedno ſto ſtáian/ pozwan przed Pátrycyuſy/ áby ſwym práwem był ſądzon/ gdyż ſam pięć ſet ſtáian roley miał. Odkłádał ná ſyny drugą rolą BielKron 120v.

Przen (1):
Zwrot: »na raty odkładać« (1): áż nam oddáć będzieſz racżył tę nieomylną zapłátę náſzę/ [...] á ná raty iey nam odkłádáć obiecowáć nie racżyſz. RejAp 195v.
5. Pomijać, nie brać pod uwagę, lekceważyć; postputare Mącz [w tym: kogo (2), co (21)] (26): Intermitto ‒ Na czas odkładam, przepuſzcząm. Calep 552b.

W charakterystycznych połączeniach: odkładać bojaźń bożą, doczesne rzeczy, miłosierdzie (2), pany, płacz, pobożność, popędliwość, powagę, regułę, smętek, sprawiedliwość, uczynki, upominanie.

W przeciwstawieniu: »odkładać ... brać przed się« (1): choćiażby tak ſobie chćiał kto dumáć że to mogł Bog vcżynić: [...] odkładáiąc w tey mierze ſpráwiedliwość ſwoię ná ſtronę: á biorąc przedſię ſámo miłoſierdźie: tedyby y ták/ oſtáć ſie to nie mogło. CzechRozm 218v.

Zwroty: »odkładać na stronę« [szyk zmienny] (11): Diar 50; Mącz 229d; RejPos 127v, 159v [2 r.], 184, 314v; dla tego Apoſtoł Páweł/ to dobrze vpátruiąc vcżynki náſze wſzyſtkie ná ſtronę odkłáda: á chlubić ſie nam z nich nie dopuſzcża. CzechRozm 213v, 218v; CzechEp 103; [niewolni] pány ſwé ná ſtronę odkłádáiąc/ y od nich odchodząc wrácáią ſie do ſwych domów SarnStat 647.

»na szrot [= na stratę] odkładać« (1): VOlen będąc od tego w czym ſie źli kocháią/ Ktorzy pobożność wſzyſtkę ná ſzrot odkładáią. MycPrz I A2v.

»nazad odkładać« (1) Postputo, W máłey wadze mam/ ná zad tę rzecz odkłádam/ vpośledzam. Mącz 333c.

Szeregi: »odkładać a odmietować« (1): cżemuż thę regułę Páná twoiego ná ſtronę odkłádaſz á odmietuieſz? RejPos 314v.

»odkładać i odrzucać« (1): Náprzod tedy odkłádáć to y odrzucáć będę ná ſtronę/ cżego/ wiele I. M. X. K. w ſwym przećiw mnie [...] piſániu nákładł CzechEp 103.

a. Nie robić czegoś, zaprzestawać; hamować się od czegoś (4): Iuż ia teraż odkładam ſwe powagi wſzytki A chczę być z wami weſoł Praw ie [!] towarzyski RejJóz O3; Dla imieniá mego odkłádałem popędliwość moię/ á dla chwały moiey hámowałem gniew moy BibRadz Is 48/9; Calep 357b.
Zwrot:»odkładać precz« (1): Odkłádáiąc [p]recz wſzytkę boia[ź]ń Bożą [...]/ doſyć tem vkázuie iż ſię go nic nie boi. BibRadz I 6a marg.
b. Opuszczać, nie obejmować czymś, nie zaliczać do czegoś (3): Kędy niſkie role/ na iárzyny ie zoſtáwić: [...] Piaſki odkłádáć: bo im gnoiu ſzkodá. GostGosp 66; SarnStat 56.
Zwroty: »na stronę odkładać« (1): ktore [słowo boże] oto iákoś ſłyſzał ná ſtronę w tey mierze odkłáda wſzytkie zgołá Anioły CzechRozm 45v.

[»na zgubę [= na straty] odkładać«: Stawów spusty wedle zwyczaju położone są we trzech lat, na zgubę odkładając trzecią część, a na szacunek kładąc dwie części, to jest kiedy karpi wsadzą 60, szacować 40, a na stratę 20. LustrWpol 124.]

c. O ustawach i zobowiązaniach: unieważniać, likwidować (1): Podobny temu Státut 1569. w Conſtituc. Liſt 108. Stá: 46. Item Stá: 47. kędy tákiéż odkłáda. SarnStat 401.
Zwrot: »na stronę odkładać« (1): My Conſtitucią przerzeczoną w mocy zoſtáwuiąc/ [...] tákié pozwy [...] ná ſtronę odkłádamy y wniwecz obrácamy. SarnStat 542.
α. O Starym Testamencie (3): [Bóg] ćieleſne nabożeńſtwo odkłáda: á chce áby go wierni chwalcy iego w duchu/ y w prawdzie chwalili. CzechRozm 92, 86v [2 r.].
6. Zdawać się na kogoś, powierzać komuś do załatwienia swoją sprawę; reicere Modrz [w tym: co (4)] (6):

odkładać czego (1): Poſeł odkłádá Roku Cżartowi do Sądu RejKup Yv.

odkładać do kogo (1): ták wiele nie tyło v krolá/ ále y Monárchy świátá wſzyſtkiego bogáctwa nie máſz/ áby káżdemu dobry iego vczynek mogł płáćić. Sam ták możny y bogáty P. Bog ieſt/ do ktorego zapłátę náſzę odkłádáć mamy. SkarKazSej 670b.

odkładać do czego (3): RejKup x8, Yv; Zda ſię też iákoby nam roſkázowáli/ żebyſmy wády ábo wyſtępki ich ſkromnie znośili/ á odkłádáli ie do Bożego ſądu ModrzBaz 49v.

odkładać na kogo (2): Niemſczić ſię nadbliznym ſwoym/ ale to odkladać na pana Boga SeklKat I2; SkarKaz 118a.

7. Dzielić jednostki geometryczne na równe części [(po) ile na co = co przez co] (4): A ták/ odkłádáiąc po trzech ná ieden Mórg ſto ſztuk tákowych/ vczyni trzydźieśći y trzy Morgi/ y trzecią część Morgá. GrzepGeom K, Kv [2 r.], K3.
8. Oduczać, odzwyczajać; desuefacere Mącz, Cn; dedocere Cn [kogo] (1): Desuefacio, Odkłádam kogo/ oduczam Mącz 427c.
*** Bez wystarczającego kontekstu; reponere Mącz, Calep; deponere Mącz; seponere Calep (4): Repono, Pokłádam/ poliecam/ chowam/ odkłádam. Mącz 311d, 310c; Sepono – Odkładam. Calep 969b, 914a.

Synonimy: 2. mieszkać, mudzić, oddalać, odwłaczać, odwłoczyć, omieszkawać, pociągać, zamieszkawać; 8. oduczać.

Formacje współrdzenne cf KŁAŚĆ.

Cf ODKŁADAJĄCY, ODKŁADANIE, ODKŁADANY

LWil