[zaloguj się]
[pdf]

ODDALAĆ (483) vb impf

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie). ◊ W inf -al- (10), -ål- (2); -al- : -ål- SarnStat (7:2). ◊ W pozostałych formach -ål- (75), -al- (3); -al- BiałKat, też RejPs; -ål- : -al- BielKron (4:1)

Fleksja
inf oddalać
indicativus
praes
sg pl
1 oddålåm oddålåmy
2 oddålåsz oddålåcie
3 oddålå oddålają
praet
sg pl
3 m oddålåł m pers oddålali
fut
sg pl
1 m m pers oddalać będziemy
3 m oddalać będzie m pers będą oddalać
imperativus
sg
2 oddålåj
3 niech, niechåj oddålå
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy oddålali
3 m by oddålåł m pers oddålaliby

inf oddalać (21). ◊ praes 1 sg oddålåm (18). ◊ 2 sg oddålåsz (3). ◊ 3 sg oddålå (369). ◊ 1 pl oddålåmy (3). ◊ 2 pl oddålåcie (1). ◊ 3 pl oddålają (23). ◊ praet 3 sg m oddålåł (7). ◊ 3 pl m pers oddålali (1). ◊ fut 3 sg m oddalać będzie (1). ◊ 1 pl m pers oddalać będziemy (1). ◊ 3 pl m pers będą oddalać (1). ◊ imp 2 sg oddålåj (12). ◊ 3 sg niech, niechåj oddålå (3). ◊ con 3 sg m by oddålåł (2). ◊ 1 pl m pers bysmy oddålali (1). ◊ 3 pl m pers oddålaliby (1). part praes act oddålając (15).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII) – XVII (z Cn) w. s.v. oddalić.

1. Sprawiać, żeby ktoś lub coś nie był(o) razem; oddzielać jedno od drugiego, odsuwać, odłączać; averruncare, alienare Mącz; disiungere, secludere, seiungere Calep; dimovere, semovere Cn (24): Alieno, Oddalam/ wádzę álbo przekażam Mącz 6d; Averrunco, [...] Oddalam/ Odrżinam. Mącz 20a; Calep 960a.

oddalać co od czego (1): idź dáley áż naydzieſz wodę ktora oddala ćiáło od kośći. HistRzym 65v.

Przen (1):
Zwrot: »nie oddalać z ust [czyich] słowa prawdziwego« = dać mówić prawdę (1): Et ne auferas de ore meo verbum veritatis [...] A nie racży oddalać ż vſt moich ſlowa prawdziwego koniecżnie/ (koment) To ieſt day abych zawſze mowił prawdę. WróbŻołt 118/43.
a. Odpędzać, wyganiać, odsyłać, odprawiać kogoś; relegare Mącz, Calep; amovere, removere Calep, Cn; amandare Mącz; ablegare Cn (14): Oblicżé ij ſweé vſta na twych pierſiách kladę/ ſerdecżnie cie tzaluię/ nikam nieoddáláy OpecŻyw 18v; Relego, Odſyłam/ záś wrácam/ odpráwiam/ oddalam. Mącz 187a, 206c; Calep 63a, 910b.

oddalać kogo (1): Widźieli bowiém wiele Rzeczypoſpolitych/ że vporem królewſkim zginęły/ gdy álbo możnieyſzé ná woynę wyzywáią: ábo gdy ludźie króleſtwu godné oddaláią OrzJan 60.

Zwrot: »precz oddalać« (1): Relego – Precz oddaliam, odkazuię zzięmie. Calep 908a.
Przen (7):
Zwrot: »od słowa pańskiego [kogo] oddalać« = kazać odrzucić wyznawaną wiarę (1): Roſkazono theż y Ianowi Frydrychowi (ktory był w więźieniu) Sáſkiemu Kſiążęćiu/ áby też wedle dekretu Ceſárſkiego wiárę trzymał/ niechćiał nátho zezwolić mówiąc: [...] niechay mię iuż iedną winą karze/ á od ſłowa Páńſkiego nie oddala BielKron 233.
a) Wystrzegać się, stronić od czegoś [zawsze w zwrocie: »od siebie oddalać«] [co] (3):
Zwroty: »daleko oddalać« (1): vprzeymość towárzyſką miłuiąc/ nienawiść/ zazdrość/ obmowy/ poſądzánia/ dáleko od śiebie oddalał. SkarŻyw 298.

»precz oddalać« (1): Z cżym wſzyſtkim [tj. ze sprawami doczesnymi] ieſliby też wiemy nie miał vſtáwicżney woyny wieść/ y onego zwyćiężáć/ ábo ſie z nim pożegnáć/ precż ie od ſiebie oddaláiąc: ten ſie żadną miárą Bogu ſpodobáć nie może. CzechRozm 241.

Szereg: »opuszczać a oddalać i jakoby odpychać« (1): Zás nieprzyſtoyny yeſt/ áby dzyecyę nye znáyąc roſkoſſy [= nie wiedząc, jakie zło się w nich kryje]/ [...] przyſzło ku dobrey łáſce Bożey/ á záwołányu yákyemu myędzy ludźmi. Co iſcye opuſſcżáć á od ſiebye oddáláć/ y yákoby odpycháć będzye/ widząc á cżuyąc ná ſobye złoto/ perły/ pyersćyonki GliczKsiąż Fv.
b) O Bogu: zabraniać dostępu do siebie lub do zbawienia [kogo od kogo, od czego] (3): Wyſláwia prorok wielkie roſkoſſy przybytkow páńſkich [...] y proſi páná áby od nich wiernych ſwoich oddáláć nieraczył RejPs 125; SkarKaz 549b.
Zwrot: »oddalać od siebie« (1): Ani wiecznie oddalay [Panie] od śiebie ſług twoich. KochPs 66.
b. Wykluczać, wyłączać [co] (5): Mowi Páweł/ Nie wie nikt co ieſt w cżłowieku iedno duch cżłowiecży: nie odłącża ćiáłá od tey wiádomośći/ Mowi. Márya máthká Kryſtuſowá/ Vrádował śię Duch moy w Bogu/ nie oddala też ćiáłá. Thák gdy Páweł mowi/ Będe śię modlił Duchem/ będe ſpiewał duchem [...]: nie odłącża ćiałá ktore też we wſzytkich cżłonkach ſpiewa y weſeliśię GrzegŚm 47; Niechay nie oddala prawdá miłośierdźia/ áni miłośierdźie niech nie przeſzkadza prawdźie WysKaz 21.

oddalać od czego (3): Gdy wiárę wſpominam iż przez nię pan Bóg odpuſzcza grzéchy/ vczynków nie oddalam od tego: bo cnotliwé vczynki potwiérdzáią wiárę BiałKat 376 marg, 311, 338v.

2. Sprawiać, aby czegoś nie było (przestało istnieć lub nie nastąpiło), aby ktoś czegoś nie miał, nie doświadczał: odbierać, nie dać, nie dopuścić do czegoś) (449):
a. O sprawach niepożądanych: uwalniać (się) od czegoś, chronić przed czymś, zapobiegać; likwidować; propulsare, removere Modrz, JanStat, Cn; expellere HistAl; defendere Mącz; avertere Modrz [w tym: co (402)] (405): Cżwarta [przyczyna picia jest] oddalać pragnienie to ieſt ſchnienie wnątrza GlabGad G7v; RejPs 16v; á wy nic nie iecie iedno ziołá/ iákoby wieprze/ y głodu nie oddalacie HistAl K3v; Mącz 80a; zdrowie ludzkie ná bácżnośći mieli: morowe powietrze/ wedle przemożenia dowćipu ludzkiego/ oddaláli: ábo ieſli iáko śię trafia/ záięło śię/ mieli o to pilne ſtáránie/ żeby wſzytkiego Miáſtá nieopánowáło ModrzBaz 35v; SkarŻyw 553; Consolor – Czieſzę, troske oddaliam. Calep 248a; Trudnośći oddala PAn Bog gdy co dla niego czyniem. SkarKaz 41a marg, 278a, 516b; Iáko możem mieć odpuſzczenie grzechow náſzych/ gdy bráćiey náſzey nie odpuſzczamy/ á waśni y nienawiśći z nimi nie oddalamy SkarKazSej 672a, 674b.

oddalać czego [= od czego] (1): GrabowSet Q2v cf W przen.

oddalać od kogo (8): OpecŻyw 168v; PatKaz II 43; Leop Ioann 14 arg; BiałKaz H4v; Iáki pocżet ieſt tych ktorzi [...] pokornie nas proſzą/ żebyſmy ábo broniąc/ ábo mſzcżąc ſię oddaláli krzywdę od nich ModrzBaz 144; KochFr 112; SkarKaz 278b. Cf W przen Zwrot.

oddalać czym (1): Tenći ieſt záprawdę cżás/ ktorego poſpolite kleſki opłákáwáć á wiſzące nád námi/ vſtáwicżnemi modlitwámi oddáláć mamy. ModrzBaz 101.

W połączeniu szeregowym (1): Przeto [...] chcąc tákowé mężobóyſtwá vſkrómić/ káráć y oddáláć/ [...] tákowy Státut vchwalámy SarnStat 605.

W przeciwstawieniu: »dać ... oddalać« (1): PAnie/ co dobrze/ ráczy dáć z ſwéy ſtrony [...]. A złé oddalay od człowieká wſzędźie KochFr 112.

W porównaniu nawiązującym do znacz. 1. (1): KochPs 153 cf W przen Zwrot.

W charakterystycznych połączeniach: oddalać od człowieka, od Korony, od zwolenikow; oddalać błąd, bojaźń (2), boleści, głod, kleski, krzywdę, lenistwo, mężobojstwa, morowe powietrze, nauki przeciw wolej i zakonowi świętemu, nędze (2), niebezpieczeństwa, niemocy (2), nienawiść, pragnienie, przekazy, rozterki, troskę, trudności, udręczenia, waśń, wątpienie, zimno, złe; gniewu pańskiego oddalać; oddalać modlitwami; oddalać mądrze i bacznie.

Zwrot: »grzech oddalać« (2): Gdy ſię to wſzytko ná ſercu grzeſznego odpráwi: dáie mu P. Bog vſpráwiedliwienie. To ieſt/ czyni go prawdźiwie czyſtym od wſzytkich grzechow/ nie záſłániáiąc ich iáko heretycy plotą: ále ie rzeczą ſámą głádząc y oddaláiąc. SkarKaz 348b; KochPs 153.
Szeregi: »gładzić i oddalać« (1): SkarKaz 348b cf Zwrot.

»oddalać i precz odpądzać« (1): Aż iednego [nieprzyjaciela]/ to ieſt. Sżweckiego Henricá woyną ſkrocżył/ á drugiego/ to ieſt. Duńſkiego iednánim/ y pácty vſpokoił/ owo że wſzyſtkich ſtron wſzyſtki niebeſpiecżęńſtwá/ od corony tey. Dośić mądrze/ y bácżnie oddalał y prec odpądzał. BiałKaz H4v.

»uśmierzać i oddalać« (1): Izali oná [Panna Maria] brzemioná grzechow náſzych/ niemocy/ boleśći/ boiázni/ y vdrętzenia wſzelákie vſmierza y oddala. KrowObr 153.

W przen (2): Przemień ſię [duszo] w krzemień/ ten niech ogień dawa/ [...] Niech/ twoie ſerce/ do chwały zápala Wiecżney: á gniewu Páńſkiego oddala. GrabowSet Q2v.
Zwrot: »daleko [od kogo] oddalać« (1): Iáko wſchód od zachodu dáleko pała/ Ták on [Bóg] od nas dáleko grzéch náſz oddala. KochPs 153.
α. O Bogu wybaczającym lub karzącym: nie zsyłać, darowywać (5): dla którey [modlitwy] pan Bóg grzéchy zgładza: głód y mór oddala BiałKat 196.

oddalać od kogo (2): SkarŻyw 493; że ty tákim nas karániem treſkceſz/ gniewem poruſzony/ á ono od nas oddalaſz/ do miłośierdźia náchylony. LatHar 623.

W charakterystycznych połączeniach: oddalać głod, gniew swoj, kaźń, mor, pomstę.

Zwroty: »grzech oddalać« (1): dla którey [modlitwy] pan Bóg [...] grzéch y káźń náznáczona [!] páńſka/ y práwie oſądzoną precz oddala: iako ſye ſtáło w Niniwen: które ſye zápáść miáło. BiałKat 196.

»precz oddalać« [w tym: komu przez kogo = za czyim pośrednictwem (1)] (2): zaſługą niewinnośći ſwey vſtáwicznie w kośćiele wiernym ſwym/ przez ſługi ſwe/ pomſtę záſłuźoną zá grzechy precz oddala BiałKat 173v, 196.

β. Być przyczyną uwalniania, chronienia (375): obácż iáka ieſt moc pokuty S. ktora roſpacż oddala SkarŻyw 173, 3; LatHar 285.

oddalać od kogo, od czego [dopełnienie bliższe: co] (2): ábowiem ty rzeczy [dragant, mastyka, spika] oddalaią iadowitoſć od chmiela/ á cżynią gi barzo dobrym y pożytecżnym FalZioł I 72c; GórnDworz Gg5v.

W charakterystycznych połączeniach: oddalać jadowitość od chmiela, mękę wieczną, przeklęstwo, rozpacz, zawrot a niestworność w głowie.

Zwrot: »oddalać grzechy« [szyk zmienny] (2): ſwięty oley, ktori oddala wſzytki grzechy powſzednie zoſtawaiące po pokucie. WróbŻołt H3; SkarŻyw 456.
αα. Mieć właściwości leczenia, usuwania dolegliwości i niepożądanych objawów naturalnych lub zapobiegania im; tollere HistAl (368): Też ſok tego ziela/ oddala pragnienie FalZioł I 21b; [Grzybieniowa wódka] mocznie pokuſy cieleſne oddala FalZioł II 6b; Sok iego [orzecha włoskiego] ſmrod oddala wſzelki. FalZioł III 18d; Rog kozy [...] dzięgna lecży, y bolenie gich oddala. FalZioł IV 6a; [Adamas] trucinę oddala, bowiem powiedaią, iż ſie poci ieſtli będzie iad bliſko położon FalZioł IV 46d; cżaſu porodzenia: gdy [niewiasta] gi [kamień orłowy] do vda przywiąże/ tedy nie przeſpiecżnoſci oddala FalZioł IV 48b; Granatus ſercze vweſela y ſmuthek oddala FalZioł IV 53d, [‡]a, c, d [2 r.], f, ‡2c (344); GlabGad F5v, 13; złoto łácżnienia nie oddala HistAl K4v; SkarŻyw 393.

oddalać u kogo (1): Bolenie ielith v ſtarich ludzi oddala FalZioł ++.

oddalać od kogo (1): gdy [lazur] będzie zawieſzon na dziecięciu/ tedy oddala od nich boiazń FalZioł IV 55b.

oddalać od czego [= w czym] (1): Theż ſok chebdu ciepło w vſzi wpuſzcżony/ piſzcżenie y ſzumienie od nich oddala FalZioł I 47b.

oddalać z czego (5): Też łayno żaięcże [!] z ciepłem winem pite dziwnie kłocie wſzelkie z ielit oddala. FalZioł V 85, ‡3c, ‡4c, IV 57c, V 58.

oddalać komu (3): y też to picie zimniczę dziatkam oddala FalZioł I 29; Też tim ktorzi ſwiętego Walantego niemocz maią gdy thego ziela przez trzydzieſci dni pożywać będzie: oddala. FalZioł I 102c, I 133b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Then [kamień zignites] kiedy będzie na ſzigi zawieſzon, [...] Thedy oddala od cżłowieka czo ſie mu w noczy przez ſen leda czo vkazuie FalZioł IV 59d.

W przeciwstawieniu: »oddalać ... przywracać« (2): Sok bluſzcżow zmieſzany z oleykiem gorzkich migdałow wpuſzcżony w vſzy/ głuchoſć oddala á ſłuch przywracza. FalZioł I 48d, V 79v.

W charakterystycznych połączeniach: bielmo oddalać, bojaźń (3), boleść (bol(enie)) (147), brzydkość (2), bujność, ciemność oczu, ciężkie puszczanie uryny (wody) (5), ciężkość [czego, w czym] (10), chciwość [czego, jaką] (4), chęć, chorobę (2), czarność, czuchnienie (4), czyrwoność oczu, darcie (2), diabelskie nagrawania, diabelstwo, drżenie (14), febrę (2), febrę kwartanę, głod, głowy łupienie, głuchość(5), gorącość (6), gryzienie (7), grzmienie, kaszel (7), kłocie (9), kolikę (3), kordyjakę (2), krosty (krostki) (2), kruczenie (3), kurcz (2) kwartanę (3), litariją, łacznienie, łamanie w nogach, mdłość (5), melankoliją, mgłę, mozgowe napełnienia, morzenie (3), nadymanie (wydymanie) (4), nawałności (2), nieczystości (2), niedostatki, niemoc (9), niemoc żołtą (4), nieprzespieczności, ochrapienie (4), ograżkę, oknienie, omdlewanie (2), opuchlinę (ó), oskominę (2), oszalenie (2), palenie wnątrz, paraliż (2), pijaństwo, pioruny, piszczenie (4), pokusy cielesne, pragnienie (8), rozpadliny gardła, rymę (4), rzezak, rzezanie (9), rzyganie, siność, skazy, smród (4), smutek (myśli smutne) (4), sodę [= ból głowy] straszliwe widzenia, strzekania skroni, suchość (2), suchoty, szczkawkę, szumienie (5), świerzb(ienie) (5), świętego Walantego (wielka, padająca) niemoc (12), trącenie z ust, trąd, trucinę, trzęsienie, twardość wątroby i śleziony, wiatry, włosy na żrzenicy, wonią [jaką] (ó), wracanie, wzdęcie (3), zaćmienie oczu (przed oczyma) (5), zaduszenie (3), zadzieranie paznogciow, zadzierżenie uryny, zakrzywienie ust, zapalenie (4), zawracanie (zawrocenie) głowy (5), zbyteczność uryny, zimnicę (zimno(ść)) (6), złe myśli, złość; barzo oddalać, dziwnie, mocnie (7), pewnie.

Zwrot: »precz oddalać« (1): [Smaragdus] Dijabelſkie nagrawania y nawałnoſci precż oddala. FalZioł IV 57d.
Szeregi: »uśmierzać i (a) oddalać« [szyk 2:1] (3): Boleſc głowy z gorączey przyczyny vſmierza yoddala. FalZioł [‡]d, II 12c, III 31b.

»wyniszczać i oddalać« (1): vkaſz teſz/ iż Oley okrztzony/ [...] ieſt obroną duſzną y ćieleſną/ y wyniſztza/ y oddala/ wſzyſthki niemocy y boleśći? KrowObr 81v.

»oddalać i wypędzać« (1): [proch z nasienia lubszczykowego z prochem cynamonowym i gałganowym] boleſć żołądkową y inſzych wnęthrznoſci y ſledziony oddala y wypądza. FalZioł l 75a.

b. O sprawach pożądanych: pozbawiać (a. pozbywać się), powodować utratę (44):

oddalać co (8): PatKaz III 111v; im więczey kwaſnego pożywamy tim ſie więcey chęć mnoży ku iedzeniu, gdyż ſłodkie rzecży dla napełniania chęć oddalaią. GlabGad I5. Cf oddalać co od kogo; co czym.

oddalać co od kogo (5): Viduo, Odzieram/ oſiérocam/ złupiam/ oddalam co od kogo. Mącz 495c; Sálomon on mądry Krol/ mowi: Nieoddalay od dźiećięćiá twego kárnośći [Noli ... subtrahere a puero disciplinam]: [...] ty go bijeſz/ á duſzę iego z piekłá wybawiaſz. ModrzBaz 11 [przekład tego samego tekstu] SkarKaz 420a. Cf oddalać co od kogo przez co; Zwrot.

oddalać co od kogo przez co (1): ćiáło cżęſtokroć oddala łáſkę od cżłowieká przes śmiertelny grzech HistRzym 65v.

oddalać co czym (1): Cżemu ſpanie po obiedzie więcey gaba tego kto ſie vcży niż kto igra (–) [...] cżaſu weſſela albo krotochwile iż ſiła przyrodzona rozchodzi ſie po cżłonkach dla tego nie dopuſzcża w głowę wſtępować dymom z ktorich ſpanie pochodzi, ale więczey oddala ſpanie ſwym rozeſcim po ciele GlabGad K5.

oddalać kogo czego [= od czego] (1): [Maria przez kapłany napominana] ijżby 1ozefa ſobie za oblubienitza wzięla. [...] pocżęla ſie modlitz [...]: dziſiá móy námileyſſy goſpodinie przinękaią mie abych ten ſlub ij tę obietnicę [zachowania dziewictwa] przeſtąpila/ bo mie iuż oddálaią twé vtzieſſné ſlodkoſcij. OpecŻyw 6.

oddalać kogo od czego (1): Vćiſki nas nie máią oddáláć od miłośći Bożey. WujNT Cccccc2v.

Zwrot: »oddalać [co] od siebie« (1): ludźie nie oddaláliby od śiebie wolnośći [homines libertatem minime abdicassent JanStat 1018]/ by niekárność wyſtępków z ćiężkim vpadkiem nie obfitowáłá SarnStat 953.
α. O opiekunie, zwłaszcza o Bogu wobec człowieka: nie udzielać [co] (11): Toć iuż moy miły ſynu/ w tey mierze pozwalam/ A mey chęći Oycowſkiey/ w nicżym nie oddalam. PaxLiz Ev.

oddalać od kogo (10): nieoddalay odemnie oney poczętey łáſki twoiey RejPs 77; RejPos 58; SkarŻyw 565; Nie oddalay odemnie/ miłośierdzia ſwego/ Bo vćiſk tuż nádemną GrabowSet F3; LatHar 165, 614; oni bluźniąc przeczyſtą Pánnę/ máło iuż nie wygráną bitwę przegráli. Gdźie P. Bog dał znáć/ iż ſię o herezye tákie [...] gniewa/ y ſzczęśćie wſzyſtko rycerſkie od nich oddala. SkarKazSej 685b. Cf W przen.

W charakterystycznych połączeniach: oddalać chęć ojcowską, Ducha Świętego (2), łaskę, miłosierdzie (3), straż, szczęście rycerskie.

W przen (3):
Zwrot: »oddalać [od kogo] prawicę, rękę, skrzydło« [szyk zmienny] (1:1:1): quid auertis manum tuam et dexteram tuam [...]. Cżemu oddalaſz miły panie od nas prawicżę twoię tak długo od poſrzodku ludu twego, (koment) Prawicę, to ieſt pomocz twoię WróbŻołt 73/11; przyimi mnie [Boże] ośiroćiałego w obronę twoię [...]: ſtraży twey y ſkrzydla twego nie oddalay odemnie. SkarŻyw 51; ActReg 154.
β. Pozbawiać prawa do czegoś; auferre, capere Mącz; abdicare Calep; amovere, privare JanStat (19):

oddalać co od kogo (2): Nie od Kośćiołowby vbiory oddáláć. Bo w kośćiele pyſze ſłużyć niemogą [...]. Lecżby ie trzebá od ludźi gdźie pyſze iawnie ſłużą/ oddáláć. WujJud 181v.

oddalać kogo od czego (1): [Chrystus] dźiatek máłych ode chrztu nie oddalał BiałKat 258v.

αα. Pozbawiać dóbr i stanowisk lub prawa do nich (16): Abdico – Oddaliam, Odpicham, Vvirzekam ſie dżiećiećia. Calep 3b.

oddalać kogo czego [= od czego] (2): [Augustus] Ceſárzá proſił/ [...] áby iego dzieći Ceſarz nie oddálał bliſkich vrzędow y dzierżaw. BielKron 237v. Cf »dostojeństwa oddalać«.

oddalać kogo od czego (3): obiecał mi iednak Krol nie oddalac od Radoszyc Pana Myszkowskiego ActReg 81. Cf »oddalać od dobr«, »oddalać od części dziedzictw«.

oddalać co od kogo (4): IVlianus Ceſarz [...] przeſládowcá kościoła Rzymſkiego/ bo był ſektą Arryuſzową záráżon/ przeto potáiemnie oddalał od Krześćian páńſtwá y vrzędy BielKron 157; Mącz 37a. Cf »dostojeństwa oddalać«, »oddalać dziedzictwo«.

W charakterystycznych połączeniach: oddalać dzierżaw, państwa (A), urzędy (urzędow) (3), zakłady; oddalać dzieci, od krześcijan, potomstwo (2), od żony; oddalać potajemnie.

Zwroty: »oddalać od bliższych, bliższe, krewne« = pomijać w spadku, nie pozostawiać w spadku [szyk zmienny] (2:1:1): MetrKor 59/75v; [Grat i szczebrzuch] [...] ná Mężá y dźieći iey [...] ma przyſłuſzeć/ wſzytki inſze tey vmárłey przyiaćiele/ śioſtry/ y bliſzſze oddaláiąc. GroicPorz gg3; BielKron 246; Mancipo, Przedáyę ná wieczność/ [...] oddalam od ſwych bliſzſzich á kupcowi prziwłaſzczam. Mącz 206a.

»oddalać [kogo] od dobr« (1): Rzecże on ſtárſzy dźiedźic: Odpuść mi Kápłanie/ [...] Bo mi ſię gniew przyrzucił/ gdy Oćiec pozwala Ná wſzytko co ty mowiſz/ nas od dobr oddala. Odkazał wam ſto grzywien: Potym ſześć tyśięcy KlonWor 71.

»[kogo] dostojeństwa (G), [od kogo] dostojeństwa (A) oddalać« = dignitates amovere JanStat (1:1): gdzye [na synodzie Wiktor Wtóry] wſzytki heretyki [...] karał/ y ich doſtoieńſtwá oddalał BielKron 176v; SarnStat 80.

»oddalać [kogo] od części dziedzictw, [od kogo] dziedzictwo« (2:1): UstPraw B4; potomſtwo ich oddalamy od wſzelkiéy częśći tákowych dźiedźictw [privamus omni legitima talium haereditatum portione JanStat 564]: któraby im z práwá przynależáłá SarnStat 595 [idem] 610.

Szeregi: »oddalać i brać« (1): IZ Doſtoieńſtw y Vrzędów [...] przez nas podánych niegodźi ſie nam bráć/ y od tych/ którym ſą dáné/ oddaláć y bráć [amovere et auferre JanStat 296] SarnStat 80.

»dać ani oddalać« (1): iáko nam y Anteceſſorom náſzym we wſzyſtſkim [!] od Króleſtwá [...] oddálić niegodźiło [się]: ták téż y w nieiákiéy częśći tych dóbr komu tę prerogátywę ku krzywdźie Praw y właſnośći Króleſtwá dáć áni oddáláć nieprzyſtáło. SarnStat 1038.

γ. Oddzielać część terytorium pod względem państwowym lub administracyjnym; alienare JanStat, JanPrzyw [co] (4): Król Lódwik obiecuie nieoddáláć Ziem Króleſtwá Polſkiégo. SarnStat 882 marg.

oddalać od czego (3): [obiecujemy] tę Koronę króleſtwá Polſkiégo záwżdy/ cáłą/ zdrową/ y nieumnieyſzoną záchowáć: y żadnych źiem álbo cześći od niéy nie oddaláć SarnStat 82, 882, 1054.

3. Wyzbywać się dóbr przez sprzedaż lub darowiznę; alienare JanStat, Cn; abalienare Cn [co] (5): Młynárze, Sołtyśi, Wóytowie: Młynów, Wóytoſtw, Sołtyſtw, bez dozwolenia pánów nie máią oddáláć SarnStat 683.

W połączeniach szeregowych (2): ná wieki vſtáwiamy/ y ſkázuiemy [...]: áby brát ſtárſzy [...] nie mógł dóbr bráćiéy ſwéy [...] nád część ſwą która mu przynależy/ w dług w wodźić/ przedáwáć/ záſtáwiáć/ oddáláć/ dárowáć/ rozrywáć SarnStat 593, 988.

Zwrot: »oddalać dobra« = bona alienare JanStat [szyk zmienny] (3): A ieſli ten mąz oddala dobrá poſágowi y opráwie iéy podległé: zoná ma ze dwiemá przyiaćioły zſtrony oycá zezwolić, ieſliby wazno miáło bydz. SarnStat 629, 593, [630].
4. Unieważniać, kasować (1): Antiquo – Oddaląm, obraczam wniwec, niéutwierdząm. Calep 77b.
5. Odwlekać, przedłużać (2): Rem in hyemem producunt, Odwłaczáyą/ Oddaláyą. Mącz 96d.

cum inf (1): RejPs 199 cf Zwrot.

Zwrot: »oddalać długo« (1): Y nieoddálay długo miły panie nam zeſláć obiecánego z dawná od ćiebye Kryſtuſá twego RejPs 199.
a. [praw. Prosić o przełożenie terminu sądowego [czym]: Na pyrvem rokv yako na zavithem ma stacz y odpoviadacz thego pirvego rokv prava albo prostą nyemoczamy Nyeoddalayąncz listhi krolewskymy voynamy seymi vyeczamy ZapKrak 1544 31/799.
Zwrot: »rok [= termin sądowy] oddalać«: Thego pyrwsego rokv zadna rzeczą any dawnosczią zyemska nyeoddalayąncz albo Nyevchodzacz pod straczenyem swey vsithkyey rzeczi. ZapKrak 1543 31/641.]
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): Depello, Odganiam/ Wyganiam/ Oddalam/ Odbiyam. Mącz 287b, 287b.

Synonimy: 1. oddzielać, odejmować, odłączać; a. odbijać, odganiać, odgramiać, odgromiać, odrażać; 2.a. odganiać; β.αα. leczyć, odejmować, odganiać, odpędzać, rozpędzać, uśmierzać, b.α.αα. odstrychnawać; 4. abrogować, derogować, gładzić, kasować, kazić, niszczyć, odbywać, odejmować, odmieniać, odwoływać, odzywać, psować, rewokować, tracić, umarzać, »wniwecz obracać«, zagaszać, zagubiać, zatracać, znosić; 5. odwłaczać, przedłużać.

Formacje współrdzenne: oddalać się; oddalić, oddalić się.

Cf ODDALAJĄCY, ODDALANIE, ODDALANY

ZCh