Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OGLĄDAN

Następne hasło: OGLĄDANIE SIĘ »

OGLĄDANIE (41) sb n

o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie), e pochylone.

Fleksja

	sg
N	oglądanié
G	oglądaniå
D	oglądaniu
A	oglądani(e)
I	oglądani(e)m
L	oglądaniu

sg N oglądanié (9); -é (1), -(e) (8). ◊ G oglądaniå (10). ◊ D oglądaniu (9). ◊ A oglądani(e) (10). ◊ I oglądani(e)m (1) LatHar, oglądanim (1) SkarŻyw. ◊ L oglądaniu (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn) s.v. obejrzeć.

Znaczenia

Patrzenie, spoglądanie, przypatrywanie się, widzenie; obejrzenie, zobaczenie (41)
- Przen (3)
  - a) Poznanie Boga (1)
  - b) Zrozumienie (2)
- α. Widzenie, patrzenie na Boga po śmierci, tj. osiągnięcie zbawienia (6)
  - W przen (2)
- a. (Prze)czytanie, zapozna(wa)nie się z tekstem (3)
- b. Oględziny, inspekcja, lustracja, obdukcja (8)
  - α. [Protokół lustracji]
- c. Spotkanie, widzenie się (5)
- d. Doczekanie, przeżycie (1)

Patrzenie, spoglądanie, przypatrywanie się, widzenie; obejrzenie, zobaczenie; circumspectus, collustratio, obtutus, spectatio Mącz; conspectus Calep; inspectio, inspectus, lustratio Cn (41): Ne mittas videndi causa quenquam, Nie śli ku oglądániu żadnego. Mącz 494c; Idę przećiwko komu ku oglądániu/ ſpátrzeniu/ wywiedzeniu co ſie s nim dźieye. Mącz 495c, 42c, 200d, 405a, d, 468a, 495c; Calep 248b.

oglądanie kogo, czego (4): Wyiáchał thedy Hirám z Thyru/ ná oglądánie miáſtecżek ktore mu był dał Sálomon Leop 3.Reg 9/12; BielKron 421v; Pánno oglądániem zmartwychwſtáłego Páná/ przed wſzyſtkimi inſzymi/ niewymownie vćieſzona LatHar 503, 463.

Szereg: »ukazanie, oglądanie« (1): Monstrabilis, Látwi álbo godny vkazánia oglądánia. Mącz 231c.

Wyrażenie przyimkowe: »na oglądanie [komu]« (1): Tegoż roku vrodźił ſie w Káźimierzu [...] ćielec ze dwiemá głowámi/ [...] długo przed forthą gliniáną leżał ná oglądánie ludzyom. BielKron 400.

Przen (3):

a) Poznanie Boga [czego] (1): Záſzłyć były ocży márnośći moiey/ wielkim á ćiemnym obłokiem: ták żem nie mogł przetrzeć ſobie ocżu/ ná oglądánie ſłońcá ſpráwiedliwośći/ y światłośći prawdy. LatHar 567.

b) Zrozumienie [w tym: czego (1)] (2):

Szeregi: »oglądanie i uważanie« (1): Koſcioł Páná Kryſthuſow Apoſtolſki/ nie thylko nam opiſuie Lukaſz ſ. w ſłowiech námienionych/ ále gi nam przed ocży náſze iákoby wymálowawſzy pokłáda ku oglądániu á pilnemu vważeniu. RejPosWstaw [143²]v.

»oglądanie i wyrozumienie« (1): Abowiem nie rozumem/ áni okiem ćieleſnym [...] przychodziemy/ ku oglądániu y wyrozumieniu dobrodzieyſtw y zaſlug męki y ſmierći Kryſthuſá Syná Bożego/ ále tylko s ſluchánia ſlowá iego ſwiętego. KrowObr 114.

α. Widzenie, patrzenie na Boga po śmierci, tj. osiągnięcie zbawienia [kogo, czego] (6): gotuy ſię prácowićie ná oglądánie Páná twego/ w trzećim przyśćiu/ w dźień zoſtáwienia tu y złożenia grzeſznego/ y ſkáźie podległego ćiáłá mego LatHar 394; Zágrodzenie wſzelkiey drogi/ do oglądánia máieſtatu Bożego LatHar 671, +++v, 668.

W przen (2):

Wyrażenie: »oglądanie obliczności, twarzy« [szyk 1:1] (1:1): RejPs 125v; prośił Páná Iezuſa Philip/ áby mu dał twarzy ſwey zá wyśćim z ćiáłá oglądanie SkarŻyw 385.

a. (Prze)czytanie, zapozna(wa)nie się z tekstem (3): Kſięgi [...] gdy ie ſobie podawáli ná oglądánie/ á iż wnich było Iákmiarz wſzytko ku Papieſkiey ſtronie/ wſzákże były niektore ártykuły luterſkie BielKron 232v.

oglądanie czego (1): po długim gadániu/ rozmowách/ y ſpráwowániu/ y oglądániu wiela świádectw Oycow S. Kośćielnych/ [...] zdáło ſię nam być potrzebno/ [...] ábychmy im [Ormianom] [...] krotki wyrok dáli o prawdzie práwowierney wiáry SkarJedn 314.

oglądanie czyje [= przez kogo] (1): kthorych to [doktorów Pisma Św.] vrząd ieſt od krola [...] poleczony/ żeby oni tego pilnie doglądali y ſtrzegli/ aby żaden Impreſſor kroleſtwa tego nieſmiał robić kxiąg żadnych ani przedawać ź inąd przywożonych krom ich oglądania/ pod winą im vłożoną. WróbŻołtGlab A5.

b. Oględziny, inspekcja, lustracja, obdukcja (8): LibLeg 11/25; Gránice nie wedle liſthow áni znákow náſzych opiſánych/ ále wedle oglądánia á ſtárcow vkazánia UstPraw 12.

oglądanie kogo, czego (6): LibLeg 11/157; ZapWar 1550 nr 2674; Woźnemu od oglądánia zábitego ma bić dan groſz. UstPraw D3v; ći ktorzi ná oglądánie ran [ad inspicienda vulnera] od vrzędu przysłáni byli/ pytáli/ ktoremuby z onych dwu co go bili/ więtſzą w tem winę dawał? ModrzBaz 70v; wyſyłamy Rewizory [...] ku pánu Podſkárbiému Koronnému/ ku oglądániu wſzyſtkich Zup náſzych SarnStat 391, 402.

α. [Protokół lustracji [czyje]: I ukazał nam też pierwszych rewizorów oglądanie, z której rewizyjej snadnie się jeszcze sprawić będzie mogło. LustrDróg 59.]

c. Spotkanie, widzenie się (5): lecż záśię oglądam was/ á będzie ſię rádowáło ſerce wáſze/ (to oglądánie nie tuſzę áby iż iuż przyſzło [...]) CzechEp 23.

oglądanie kogo (3): Tám [do Anglii] go teſz y oglądanie Lánfránká oycá iegó w Duchu y miſtrzá/ ktory iuſz był Arcybiſkupem Kántuáryiſkim/ przygnáło. SkarŻyw 334, 134; ActReg 93.

Wyrażenie: »ustne oglądanie« = osobista rozmowa (1): O czym oſtátek do vſtnégo oglądánia odkłádam z W.M, mym M. Pánem. SarnStat 228.

d. Doczekanie, przeżycie [czego] (1): day też wſſitkym krzeſcyanſkym brzemyennim nyewyaſtam weſole oglyᾳdanye porodzenya ſwe^go BierRaj 19v.

Synonimy: obejźrzenie, opatrzenie, patrzenie, spatrzenie, widzenie.

Cf OGLĄD, OGLĘDAĆ, OGLĘDOWANIE, [OGLĘDZINY]

KŁ