[zaloguj się]
[pdf]

OKAZOWANIE (98) sb n

Oba o jasne; -ka- (81), -kå- (1) Calag; -wa- (82), -wå- (1); -wa- : -wå- BielSpr (3:1). ◊ -é (11), -e (1); -é : -e BiałKat (1:1).

Fleksja
sg pl
N okazowanié okazowaniå
G okazowaniå
D okazowaniu
A okazowanié okazowaniå
I okazowani(e)m, okazowanim
L okazowaniu

sg N okazowanié (32); -é (9), -(e) (23). ◊ G okazowaniå (25). ◊ D okazowaniu (3). ◊ A okazowanié (17); -é SarnStat (2), -e (1) BiałKat, -(e) (14). ◊ I okazowani(e)m (4) ModrzBaz (2), CzechEp (2), okazowanim (1) CzechRozm. ◊ L okazowaniu (13). ◊ pl N okazowaniå (2). ◊ A okazowaniå (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVIII w. s.v. okazać.

Znaczenia
I. Rzeczownik od „okazować” (26):
1. Pokazywanie, pozwalanie, aby ktoś coś zobaczył (11): co obiecał trzem tym/ zyśćił/ vkazał im kroleſtwo y wizytek doſtátek/ máieſtat/ ozdobę/ y wſpániáłość iego. To okázowánie Máttheuſz ś. y Lukaſz dwiemá tylo ſłowy opiſáli SkarKaz 122a, 122b [2 r.].

okazowanie czego (1): abowiem piſáć y to też ieſt [...] przes znaki [= litery] rzeczy okázowanie KwiatKsiąż H4v.

Przen [czego] (1):
Szereg: »okazowanie i fizerunk« (1): tá ofiárá ieſt niekrwáwé ofiárowánié Bogu Oycu ćiáłá y krwie Páná náſzégo Iezuſá Chryſtuſá pod oſobą chlebá y winá/ właſné okázowánie y fizerunk práwie iſtotny/ w ſobie odnoſząc ónéy krwáwéy ofiáry BiałKat 348v.
a. Dawanie do obejrzenia [czego] (3):
Przen (1): i dźiś pożyteczná rzecz aby takowé okazowanié oczyścieniá trądu duſznégo bywało/ zwłáſzcza gdy kto ciała i krfie pańſkiéi pożywac má MurzNT 33v.
α. Przedkładanie dokumentu (1):
Wyrażenie: »okazowanie prawa« (1): Iż żaden Szláchćic Woiewództwá Podláſkiégo nie ieſt powinien do okázowánia práwá y przywileiu ná máiętność ſwą dźiedźiczną Szláchecką SarnStat 1199.
β. praw. Oględziny (1): prze którą dálekość drógi/ y częśćią téż złé przeiázdy niemáłé omieſzkánié ſpráwiedliwośći ſwéy ćiérpieć muſzą: zwłaſczá/ w okázowániu ran/ któré in recenti bydź máią SarnStat 1151.
b. Pokazywanie, aby było wiadome gdzie, jakie coś jest a. ma być; wskazywanie, oznaczanie, wyznaczanie (2):
Wyrażenie: »okazowanie granic« (2): ieſliby niechćieli przy tym to okázowániu gránic być/ temu co kupi iáko mu okazano/ przes trzy látá y trzy mieſiące dopuſćili trzymáć [...]: tedy temu Dzyerżawcy [...] dowod prziydź ma/ iż ták trzyma iáko mu okazał ten co mu przedał. UstPraw H, I.
c. Figura retoryczna (łac. demonstratio) polegająca na obrazowym przedstawieniu treści (1): Demonſtratiuum genus, to ieſt/ ten rodzay okazowánia wſprawaeh/ [...] zaledwie kędy rozumem bywa poięty. KwiatKsiąż I2.
2. Robienie czegoś, na podstawie czego ktoś może powziąć określone przekonanie (11):
a. Przekazywanie pewnej treści w sposób bezpośredni: podawanie do wiadomości, zapoznawanie z czymś, przedstawianie, omawianie, opisywanie [czego] (4): gdy o inſzych rzeczách powiedaiąc/ do rozumu człowieczego przyſzedł [Sokrates]/ toć dopiéro miary niemá wokazowaniu przeciwko człowiekowi łaſki bożyi MurzNT 103v; A vżywa ich [słów] tym vmyſłem/ áby nimi dowiodł/ tym więtſzey zácności kroleſtwá Iezuſá ſyná Dawidowego [...]. A cżyni to iákoby z nieiákim okázowánim przycżyny/ dlá ktoreyby to iego pomázánie [...] wiecżne miáło być CzechRozm 36; CzechEp 32.
α. Wymienianie, wyliczanie, wskazywanie, o którą rzecz chodzi (1): to opuśćiwſzy/ do okázowánia dálſzego tych rzecży ktore mi X.K. nieſłuſznie zádáie przyſtąpię. CzechEp 221.
b. Udowadnianie, wykazywanie, wiarygodne potwierdzanie [czego] (3): Stemmata dicuntur, Które Rzimiánie ná wosku chowáli ku pámiątce wiádomośći y okázowánia potomkoſtwá ſwego. Mącz 414b.
α. Za pomocą dowodow rzeczowych lub argumentów (2): Nie zábáwiáiąc ſię długimi [ ] wywody: lecż tylko okázowániem nieſłuſznego nam Antykriſtwá przycżytánia. CzechEp 323.

okazowanie z czego (1): niż ieſzcże przyidę do porządnego rzecży tey z ſłowá Bożego okázowánia: [...] CzechEp 231.

c. Prezentowanie swoich cech w celowym działaniu, wykazywanie się czymś; popisywanie się czymś [czego] (4): [Kato] Prośił przeto o Vrząd nád poſpolſtwem/ y o Hetmáńſtwo: to ieſt/ prośił áby mu dano drogę do okázowánia męſtwa [occasionem virtutis exercendae] ModrzBaz 44, 44, 103v, 126v.
3. Czynienie, dokonywanie [czego] (3): iż ón/ który raz ofiárowan był zá okup wſzyſtkiégo świátá ná krzyżu: ten od wiernych ſwych przez vſtáwiczné ónéý ofiáry okázowánie chwałę y dźiękowánié/ ma odnośić záwżdy BiałKat 348v; ModrzBaz 60.
a. Dokonywanie czegoś, co jest skierowane bezpośrednio na kogoś, wyświadczanie (1):
Wyrażenie: »okazowanie dobrodziejstw [nad kim]« (1): ſtworzenie tobie ſtworzyćielowi vſługuiąc bierze moc ku pomśćie ná niesprawiedliwe/ á záſię ſię vćiſza ku okázowániu dobrodzieyſtw nád tymi [et remittitur in beneficium]/ ktorzy tobie vfáią. BibRadz Sap 16/24.
4. Bycie świadectwem, dowodem czegoś [czego] (1): Lecż by to [bezkarność] nie było okázowánie prawdźiwego śláchectwá [non veram nobilitatem fuerit ostentare]/ ále nieiákiey zmázy á zarázy wſzytkiey źiemie ModrzBaz 73.
II. Rzeczownik od „okazować się” (23):
1. Stawanie się widocznym, pokazywanie się (7):
a. Objawianie się w sposób nadprzyrodzony lub za taki uważany (niektóre użycia może też od „okazować”) (5): WujJudConf 204v; ták ſtráſzliwe było ono okázowánie [tj. objawienie synajskie; terribile erat quod videbatur]/ ze też Moyzeſz powiedźiał: Przeſtráſzony ieſtem y zádrżałem. WujNT Hebr 12/21.

okazowanie czego (2): niechay ſie miedzy wámi żadny nie znaydzye/ ktoryby [...] miał w iákie cżárnokſięſthwá á w iákie okázowánie rozlicżnych omyłek [= zjaw, omamień] ſwiáthá tego/ pokłádáć nádzyeię ſwoię. RejPos 188; Confeſsioniſte duchow okázowánie ſzátánowi przypiſuią. WujJud L16v.

Szereg: »okazowanie i objawianie« (1): Rozmowa Cżwarta/ o rozmáitym okázowániu y obiáwiániu CzechRozm 40v.
b. Prawdopodobnie: Ujawnianie swego stanowiska, opowiadanie się po czyjejś stronie [czyje] (1): Nabarziey mi tam wymiawiano okazowanie nasze ActReg 14.
c. Stawianie się przed kimś, aby zostać przez kogoś ocenionym [przed kim] (1): ieſt wielé ludzi barzo proſtych [...]/ którzy ſnác o bogu nic nie wiedzą ani co czynią obáczaią/ i kiedy przyſtępuią [do komunii]/ czynią to dlá zwyczaiu tilko/ [...] i przestóſz iem okazowaniá a barzo częſtégo i przed mądręm miſtrzęm potrzeba MurzNT 33v.
2. Uwidacznianie się przez swoje skutki (o stosunku Boga do człowieka) [nad kim] (1): Ale ſnadź nie máſz więtſzego grádu áni piorunu iáko vćiſnienie ſrogie ſpráwiedliwośći náſzych/ á tho iedno dopirko pocżątki á okázowánie gniewu Páńſkiego nád námi RejZwierc 192.
3. Popisywanie się czymś; iactatio, venditatio Mącz; ostentatio, spectaculum Modrz (15): BierRozm 3; Mącz 479c; ieſt ich wiele/[...] ktorzi nie dla wielkich ſpraw/ ále dla roſkoſzy/ á iákoby dla okázowánia krolowáć chcą ModrzBaz 107, 26v, 56v; ná okázowánie teſz y prozney v ludzi cżći prágnienie/ nic niecżynił. SkarŻyw 298.

okazowanie czego (1): Iactatio studiorum, Okázowánie/ chełpienie ſwey nauki. Mącz 161d.

Wyrażenie: »okazowanie przed ludźmi« (1): Nicz tam niebyło owierze Iedno Koronky páczierze. Nigdy ſerczem jeno vſty [...] Wiecz po Koſcżiele bieganiá Przed Liudzmi okazowánia RejKup q8.
a. O materialnych oznakach bogactwa (7):

okazowanie czego (6): BielKron 78; Záprawdęć śláchectwo ma być okázowáne ſpráwámi: á bogáctwá rádſzey hoynośćią/ niżli okázowániem złotá ModrzBaz 50v; gdźie táka chęć/ ábo nábywania ábo okázowánia bogactw rośćie/ tám męſtwo [...] osłábieć [...] muśi. ModrzBaz 82v, 50v, 51, 142.

Wyrażenie: »zwierzchowne okazowanie« (1): cnotá káżda ieſliże w ſerca łudzkie [!] w korzenioná niebędźie/ koniecżnie w tem zwierzchownem okázowániu [in rebus externis] słába á nietrwáła będźie. ModrzBaz 19v.
III. Z neutralizacją funkcji odczasownikowej (49):
1. Pokaz (47):
a. Przegląd gotowości i sprawności bojowej; lustratio Modrz; recensus Calep (45): ConPiotr 33 [3 r.]; Okazowanie w powieciech postąpili, aby było przez rok od ś. Wojciecha we dwie niedzieli Diar 62, 77; Ad nomen non respondere, Nie być ná popiſie/ álbo ná okázowániu. Mącz 249b; Prot C3; BielSat L3v, L4 marg; NApierwey młodźi ludźie máią ſie cżwicżyć [...] ſthać w rządney ſpráwie/ iakoby byli gotowi záwżdy potykáć ſie z nieprzyiaćielem/ [...] á w to trudno ma tráfić ktory ſprawcá aby rządny poſthępek w tym vcżynił/ iedno przes cżęſte ćwicżenie á okázowánie. BielSpr 6v, 71, 71v; Ieſt to tedy rzecż wielce Rzecżypoſpolitey pożytecżna/ áby przed wyćiągániem było okázowánie w káżdem Powiećie ModrzBaz 116v, 116v; Szik Litewſkiego woyſká y okázowánie pod Czerwieńſkiem. StryjKron 522 marg; BielSjem 26 marg; Spoſobność y gotowość, okázowánié zſobą przynośi. SarnStat 126; Od okázowánia, pro hac vice tantum, máią bydź wolni Dworzánie SarnStat 128; Okázowánié wſzędźie iednégo dniá ma bydź odpráwowáné. SarnStat 430, 126 [2 r.], 127 [3 r.], 128 [5 r.], 305 [2 r.], 430 [3 r.], 431 [2 r.].

okazowanie czego (1): Okazowanie wſſech ſtanow gothowoſczy [...] ma bydz we wſſitkiey koronie yednego dnia. ConPiotr 33.

okazowanie kogo (3): Diribitorium, Mieyſce á pláe [!] popiſu/ okázowánia żolnierskiego ludu. Mącz 89d; BielSpr 71v; Calep 898a.

okazowanie przed kim (1): ktorym obyczayem, a przed kiem tho okazowanie ma bydź, [...] na Seymie bliſko przyſlym ze zezwolenia wſſech ſtanow, poſtanowiono bidz ma. ConPiotr 33.

Wyrażenia: [»okazowanie pospolite«: uchwalone jest we wszystkich województwach [...] Korony Polski okazowanie pospolite AktaSejmikPozn 1587/42.]

»okazowanie wojenne« (1): [W spisie rzeczy:] Okázowánie woienné SarnStat 1310.

b. Igrzyska, widowisko (2): [cżekał dniá onego/ ná ktory wſzytko ſię miáſto ſchodziło/ ná iezdne y konne igrzyſká/ gdy pogánie Marſowi Pánu woien/ cżeść wyrządzáli. Tego dniá káżdy ná ony okázowánia pátrzyć chćiał SkarŻyw 18 (Linde s.v. okazać).]
Wyrażenie: »okazowanie gry« (2): Spectaculum, Grá/ okázowánie á wywodzenie yákiey gry. Mącz 405b; Schawſpiel. Okázowánie gry. Ludi. Calag 409a.
2. To, co jest napisane, przedstawione (1): Gdyż okázowánia ktore ſą w piśmiech [...] nie mogą być okazáne iedno z ſámych piſm ś. CzechEp 130.
3. Objaw, przejaw (1): Cokolwiek ſię dźieie/ bądź słowy/ bądź poſtáwą/ bądź mrugnieniem/ bądź iákim inſzym ſpoſobem dla oſzukánia kogo/ że to wſzytko miedzy wády ma być pocżytano. Wſzytkie owe okázowánia [significationes] nie dla nas/ ále dla tego o kogo idźie/ cżynimy. ModrzBaz 86v.

Synonimy: II.1.a. objawienie; 3. chełpienie.

Cf [OKAZ], OKAZOWAĆ, OKAZOWAĆ SIĘ, OKAZOWANIE SIĘ

MM