[zaloguj się]
[pdf]

OSADA (25) sb f

-ſ- (16), -ſſ- (9).

o oraz oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N osada osady
G osady osåd
D osadzie
A osadę osady
I osadą osad(a)mi
L osadzie

sg N osada (3). ◊ G osady (2). ◊ D osadzie (1). ◊ A osadę (3). ◊ I osadą (2). ◊ L osadzie (2). ◊ pl N osady (4). ◊ G osåd (1). ◊ A osady (6). ◊ I osad(a)mi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVII) (jeden z niżej notowanych przykładów) błędnie: osadza – XIX w.

1. Osiedle, miejsce zamieszkałe przez osadzoną ludność, terytorium zamieszkałe (11): SeklKat L2v; iſz Litwá przedtym z Boruſkich gránic álbo s Pruſkich z Litalanem Xiążęcięm wyſzli/ A ty oſady prożne/ ktore byli z dawná opuśćili/ nápełnili. StryjKron 46, 81, 95 marg, 458 marg; W moiey ſąśiedzkiey oſádźie [...] Pòétow woniący kwiát mdleie KlonŻal Cv.
Zwrot: »ugruntować osadę« [szyk zmienny] (2): [Spera] miedzy Niewiazą/ Serwentą/ y Swietą rzekámi vgruntował ſobie oſſádę. StryjKron 81, 115.
Wyrażenie: »nowa osada« (2): StryjKron 340 marg; do Philippowá: ktore ieſt pierwſze miáſto w ſtronie Mácedońſkiey nowa oſádá [colonia]. (marg) Kolonia. L. G. cudzoziemcy oſádzone. (–) WujNT Act 16/12.
a. Siedlisko, mieszkanie (1): Ci [Pigmeowie] naprzod ſwą oſádę w Tráckiey źiemi mieli/ A w mieśćie Gerániey/ w Kátruzan śiedźieli. KmitaSpit A3v; [Jest w tej wsi kościół nowo zbudowany, plebanija dobrze dotowana dziesięcinami, ma dwie włóce wolne poświątnego i osadę swoję około kościoła LustrMaz I 60].
2. Mieszkańcy osiedla; ludność żyjąca na jakimś terenie; plenitudo Vulg, Cn [czyja; w tym: G sb i pron (3), pron poss (1), ai poss (1)] (5): Maciey Zaicz w Byſzinie podgorny Prorok: chwali Boga zſwą oſadą za wſzytkę Krzywaczką Gromadę. LudWieś ktv; bo wſſyſtek okrąg źiemie moy ieſt/ y oſádá iego [plenitudo eius; napełnienie iego WujBib]. Leop Ps 49/12; Miaſt Zydowſkich oſády/ Będą ſerdecznie rády/ Pátrząc ná niepoięté Poſtępki twoie święté. KochPs 147; któré miáſtá [w niemieckiej ziemi] tákié ſą/ że budowánié ich/ y obrony rozmáité/ oſády wielkié y gęſté/ nie vſtąpią inſzym wſzyſtkim OrzJan 79.
Wyrażenie: »litewska osada« = Księstwo Litewskie, Litwa (1): Widzę y wielkiey Litewſkiey oſády Poſłowie iádą do teyże gromády GrochKal 25.
3. Miejsce zdatne, dogodne do osiedlenia się; ager colonus a. coloniis aptus Cn (3): Cymbrowie narod pułnocny [...]/ gdy ich Ziemię Ocean potopił/ nowych oſſad po wſzyſtkim Swiecie ſzukáli StryjKron 26; Drudzy w Niemieckich Kráinach/ y w Franciey oſiedli/ á drudzy ktorym było trudno o oſſady/ názad ſie do tych kráin pułnocnych/ z ktorych byli pierwey wyſzli/ wroćili StryjKron 31, 41.
4. Zasiedlenie pustego miejsca; colonia Cn (2): Tenze [ryżanom] maietnoſci luckie oſadami ſwemi niſzcel PaprUp I4.

osada czego (1): Chcąc tedy áby ku oſádźie tych źiem [ad possidendas easdem JanStat 227] lud Krześćiiánſki był przywiedźion SarnStat 186.

5. To, w czym coś jest osadzone, umocowane, oprawa (1): kiedy dobry złotnik/ wziąwſzy Rubin/ kthory ſycz był piękny/ oſádą foremną/ folgą/ przyſtrychnieniem/ ſmelczem/ vcżyni gi dobrze czudnieyſzy: [...] pochwaliſz w.m. iego rękę/ y bacżenie/ ktore vmiáło ták dobrze/ pomoc kámieniowi. GórnDworz N5v.
6. Podstawa, fundament (1): Ná opoce Piotrá twego zbudowáne ieſt/ przy nim mocno ſtoi: wiátrow y wody bać ſię nie będźie/ poki táką ma oſádę SkarKazSej 683b.
7. Posiedzenie [czego] (1): potym trzećiego dnia wezwań [Luter] przed Ceſárzá y Kſiążęćiá/ gdy byłá oſádá rady Ceſarſkiey/ vcżynił kniemu rzecż Ekkius BielKron 196v.
8. Jeden z czterech elementów, jak ziemia, woda, ogień, powietrze, z których wg teorii filozofów starożytnej Grecji, Leukipa i Demokryta, powstał wszechświat (1): Bog ná pocżątku gdy niebo y źiemię Stworzył y morze/ y żywych duſz plemię: Rozdźielił Chaos ná cżtery oſády Z ſwey Boſkiey rády. (marg) Elementa. (–) KlonFlis B4.
9. [Czynsz płacony przez chłopów za użytkowanie przekazanego im do uprawy nowego kawałka ziemi lub za przejęcie w uprawę nieużytków: Za kury, gęsi, jajca, niewody, stacyją, tłoki, osadę i za inne powinności płacą z włóki po 65 gr LustrPodl 18.]

Synonimy: 1. kolonija, posada; 4. kolonija; 5. oprawa; 6. fundament, opoka; 7. posiedzenie, rada, zebranie; 8. element, żywioł.

Cf OSADZENIE

EW