[zaloguj się]
[pdf]

OSOBA (2284) sb f

-s-, -ſ- (2213), -ſs-, -ſſ- (63), -ſz-, -sz- (8).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl du
N osoba osoby osobie
G osoby osób
D osobie osobåm, osobóm osoboma
A osobę osoby osobie
I osobą osobami, osoby osoboma
L osobie osobach, osobiech

sg N osoba (131). ◊ G osoby (246). ◊ D osobie (117). ◊ A osobę (246). ◊ I osobą (282). ◊ L osobie (326). ◊ pl N osoby (88). ◊ G osób (321); -ó- (102) -o- (2), -(o)- (217); -o- MurzNT; -ó- : -o- Mącz (9:1). ◊ D osobåm (73), osobóm (24); -óm NiemObr (3), ActReg (2), LatHar, WitosłLut, KlonWor; -åm : -óm WujNT (2:1), SarnStat (34:15); ~ -åm (65), -ąm (1) ComCrac, -(a)m (7); ~ -óm (11), -om (4) SarnStat (11:4), -(o)m (9). ◊ A osoby (155). ◊ I osobami (124), osoby (1) ActReg. ◊ L osobach (101), osobiech (1) SkarŻyw (2:1); ~ -ach (67), -åch (31), -(a)ch (3); -ach KrowObr (2), Leop, BielKron, Mącz, Prot, WujJud (2), CzechRozm (7), KarnNap, ModrzBaz (10), SkarŻyw (2), CzechEp (2), NiemObr (3), ReszPrz (2), ArtKanc (2), GrabowSet (2), LatHar, WujNT (6), SkarKaz (4), PaxLiz (2), SkarKazSej; -åch RejKup, RejZwierz, SarnUzn (4), RejPos (19), RejZwierc, WujJudConf (2), BudBib; -ach : -åch RejAp (1:1), SarnStat (13:1). ◊ du N (cum nm) osobie (7) KrowObr 219, RejWiz 142v, GórnDworz Kk4v, RejPos 305, ModrzBaz 94, GórnRozm Lv, WujNT 306. ◊ [D (cum nm) osoboma.] ◊ A (cum nm) osobie (12) RejWiz 172, RejPos 163, PaprPan C2v, K, ModrzBaz 121, NiemObr 139, 163 [2 r.], Calep 132a, LatHar 706 marg, SarnStat 865, KlonFlis G4v. ◊ I (cum nm) osoboma (29) KromRozm I G3, KrowObr 200, 200v [4 r.], 201, 201v, 204, 204v, 205, 205v [4 r.], 206 [2 r.], 206v, 207 [3 r.], 207v [2 r.], BielKron 166v, 189, 201v, 211v, 232v, WujJud 178.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Jednostka, indywiduum, ktoś, człowiek, Bóg; persona Mymer1, BartBydg, Vulg, Mącz, Modrz, Calep, PolAnt, JanStat, Cn; homo Modrz, Vulg, Cn; vir Mącz, Modrz; conspectus, facies, vultus PolAnt (1725): MetrKor 37/3v; BierEz G2; Mymer1 3; persona, oszobna [!] persona BartBydg 112; Ku czci sławnej a szlachetnej osobie Wielmożnemu Panu Jeronimowi z Łaska, wojewodzie Sieradzkiemu niegdy będącemu. RejŁas w. 1, w. 24; RejPos 105; ComCrac 14v, 21; RejRozpr F3, F3v; ZapWar 1545 nr 2646 [3 r.], 1550 nr 2665; A prawa poſpolythego dlya yedney oſſobi lamacz ſzye nyegodzy. LibLeg 11/159v, 11/107v, 140v [2 r.], 141 [3 r.]; powyedzial yſch oſſob thich nyezna thelko tho wye ze yeden ſnich yeſt liſſowathi LibMal 1548/146, 1548/146v, 1552/169, 1554/184v; vczinił Załobe Na te Czo ſtoij oſſobe RejKup aa6v, b6v, o2, v6v, dd5v; KromRozm I A2 [2 r.], A2v; MurzNT 93v, 116; A nye ták to mamy rozumyeć/ iżeby pewnym oſobam/ tym álbo owym/ obyetnice páńſkye ſlużyły. KromRozm II ſ2v, e; A iż yáko ty vrzędy rozdźyelne ſą/ thák przez rozne oſoby máyą być ſpráwowáne KromRozm III Hv; Chłopi ktorzy osiadłości ni mają ani służby, niewiasty, ktore nie służą tak w mieściech jako i po wsiach aby dali od osoby po dwu groszu. Diar 80; Wolności, ktorebykolwiek dane były od takowych popłatkow tak miastam jako osobam, aby były ze wszech zjęte na ten czas Diar 80, 36, 63, 73 [2 r.], 78, 80 (11); BielKom D3, E4v; LubPs F2v marg; Trzebá też áby Sędźia nietylko ty rzeczy w ſobie miał/ ále też wymownoſć/ ſtátecznoſć/ oſoby poważnoſć GroicPorz b2; iákie oſoby nawięcey treſtał y karał [Chrystus]? Konietznie nie ták bárzo ludzi poſpolite/ iáko Biſkupy/ dokthory/ y Fáryzeuſze naprzednieyſze. KrowObr C2v, C2, 24v; Bo to wielkie lekárſtwo ná ſmutną chorobę/ Gdy kto ma iáką wdzyęcżną przy ſobie oſobę. RejWiz 34, 17, 71, 95, 110v, 111 (9); Leop Eccli 20/24; UstPraw C, K2; LeszczRzecz A3v; A v Páná zárowno/ tám wſzytki oſoby/ Bo ten dobrym zapłátę/ złym gotuie groby. RejZwierz 59v; KAżdy tytuł záwżdy ſie/ zdobi oſobámi/ Nie pomoże Dutkowi/ cżubek s pſtroćinámi. RejZwierz 76v, 32v, 53v, 71, 100; A ták wſzytkich co z Iakobem weſzli do Egiptu było ſiedmdźieſiąt oſob. BibRadz Gen 46/27, I 28c marg, Gen 47/12, Ex 1/5, 6 arg; OrzRozm R3; ieſliby im był iáki gwałt/ ábychmy im byli podporą ták ſkárby iáko oſobámi BielKron [3323], 105, 208v, 218, 250, 329v (10); KwiatKsiąż Cv; Satyra, Carmen maledicum ad carpenda vitia compositum, Wiérſze w których rozmáyte niecnoti bywáyą ſpomináne á beſpiecznie króm którego oſób achylánia [!] s wielkim vrągániem bywáyą ym ná oczy wyrzucáne. Mącz 369d; Obses, Więzień/ to yeſt oſobá nieprzyacielóm w zaſtawie miáſto záſtáwy dána. Mącz [380]a; Viritim, Od mężá do mężá álbo káżda oſobá z oſobná. Mącz 498c, 13a, 84c, 187b [2 r.], 290a, 293b [2 r.] (18); OrzQuin D; Prot C4v; RejAp 53v [2 r.], 58v; iż vcżeni ludzie nigdy ſnadź przed ſię nie biorą chwalić/ iedno/ oſoby wielkiego záwołánia/ y vcżynki ich ſławne GórnDworz G8v; kto będzie chcział ſámey telko oſobie tey ktorą vlubił chęć ſwą pokázáć GórnDworz Cc4v; Páńſthwo káżde [...] bywa rządzone/ ábo od iednego cżłowieká: ábo od pewney licżby oſob [...]: ábo od wſzytkiego wobecz poſpolſtwá. GórnDworz Gg2v, B2, B5v, L3v, Pv, P8v (21); obráli miedzy ſobą ony oſoby/ ktore być godnieyſze rozumieli. RejPos 23, 12v, 16, 23, 49v, 53 (21); iż gdy Kryſtus pokłádáiąc w moc Bożą duchá ſwego polecał Oycu: nie odłącżał ćiáłá/ áni rozumiał Duchá być oſobą iáką wylátuiącą s ćiáłá. GrzegŚm 49, A3 [2 r.], 18, 21, 50, 51; Acż niepewna Hiſtoria to ſie będzie zdáłá. Gdyż właſnych imion oſob tych nie przypominamy/ Ktorych ſpráwy tu ná piſmie ludziom podawamy. HistLan ktv; oprocż tych oſob ktorzy krzcżą/ potrzebá też było wſpomnieć perſonę tego ktory śie krzći KuczbKat 125, 130, 205, 225, 240, 250, 255, 365; Też w hámowániu gniewu trzebá vważáć oſoby. Bo ieſli poważnieyſzy/ thedy go s wſtydem hámowáć á poććiwie vpomináć maſz RejZwierc 81v; To ſpráwiedliwość á ta cnotá bywa/ Kiedy w oſobach roznośći nie bywa. RejZwierc 225, B3v, 41, 86v [3 r.], 99v [3 r.], 139, 233v, Bbb2v; WujJudConf 45, 146v, 209v; RejPosWstaw [1432]; BudBib Deut 1/17, 16/19, Eccli 10/5, 35/13; Strum B2v; CzechRozm 16 [4 r.], 17, 17v, 18, 19 (15); PaprPan C2v, K, L, Pv, P2 (9); áby z oſobámi niewſtydliwemi/ ábo iákokolwiek iednemu znich podeyrzánemi/ obcowánia żadnego niemiewáli ModrzBaz 32v; Wiele śláchty y bogátych oſob [Multi et nobilium et divitum] lecą do cżynienia krzywd ludźiom podłym á vbogim. ModrzBaz 77; Bo ná káżdem ſądźie trzy oſoby máią być/ powodowa ſtroná/ obżáłowány/ á ſędźia. ModrzBaz 88v, 3 [2 r.], 3v [3 r.], 18v, 22v, 23 (52); y przy nim [patryjarsze] wiele Metropolitow y Biſkupow Greckich/ y innych przednich á ſprzewybornieyſzych Doktorow/ y co náucżeńſzych z Grecyey oſob. SkarJedn 268, 237; W klaſztorze onym było bráćiey cżterdzieśći oſob/ ludzi mądrośćią y wſzelką cnotą przybráne SkarŻyw 183, 46, 171, [236], 510, 593; StryjKron 772; (marg) Diálogi nie ſą ſpiſáne przećiw żadney zoſobná oſobie. (–) Y vcżyniłem ia był rzecż tę/ ták w obec (choćiażem z pewnymi niektorymi oſobámi o tym ſię rozmawiał/ á práwie iákoby potykał) nikogo nie miánuiąc áni iáſnie y otworzyśćie przećiw ktorey zoſobná oſobie piſząc/ bo nie iedney oſoby były błędy [...]/ ále wielu CzechEp 6, *4, 57, 75, 94, 147 [3 r.] (27); CzechEpPOrz **4; iż w tey iedney oſobie/ dwie náturze ſpoione ſą/ Boſka/ y cżłowiecżą [!] NiemObr 116; Hieronim w Chriſtuśie wyznawáiąc iednę oſobę/ wyznawa zárázem/ duas perfectas, et integras ſubstantias id est: deitatis et humanitatis NiemObr 139, 25 [2 r.], 55, 110 [2 r.], 116, 136 (17); KochFr 133; ReszHoz 121, 130; Byłá druga [kompanija] w ktorey przez kilká ſet oſob ták dźieći máłych iáko y rośleyſzych/ y ſtárzy ludźie [...] kośćioły obchodźiły. ReszList 163, 168; BielRozm 5; Nuſz owo poſtáńowienie [!] inſzey oſoby v kśiąg miáſto tego komu dłużno/ y kwitowánie/ coż rozumieſz do iákiey ſzkody ludźi prżywodźi? GórnRozm Lv, Av [2 r.], B2v, B4, E, E4v (13); Belic tam barzo podeirzane oſobi/ ktorzi ludziem wiare lamali PaprUp 12, Ev, L4; ActReg 17, 32, 70, 110 [2 r.], 127, 141; Bisellium ‒ Stołek na dwię oſsobię. Calep 132a, 180b, 790b, 1007a, 1127b; Phil S3; wyrwę to co w grobie/ Máły ſie gwałt ſtáć/ może vmárłéy oſobie. GórnTroas 47, 47; GrabowSet K [2 r.], Y2; LatHar 683 marg, 706 marg; Idąc ku mnie znienagłá/ w tym oſobá ſtáłá/ Poſtáć ſnaſzći pánieńſką/ álbo wdowią miáłá. KołakCath A3, B; Bo iáko Dawid y krol nie ſą dwie oſobie/ ále iedná oſobá: áczkolwiek dwie rozdzielne rzeczy ſą/ náturá człowiecza á doſtoyność krolewſka WujNT 306; Teć ſą znáki powinney vczćiwośći/ wyrządzáney ták Pánu Chriſtuſowi/ iáko y innym świętym oſobam/ Prorokom/ Apoſtołom y naſtępcom ich Papieżom WujNT 412, 68, 354, Act 1/15, s. 516, 2.Cor 1/11 (14); WysKaz 44; JanNKar Av, D4; wolno będźie nam dáć ná Zupnikoſtwo Bydgoſkié/ oſobę godną/ ośiádłą SarnStat 392; VStáwiamy/ áby żaden Sędźia przez żadną iną oſobę/ iedno przez ſwégo pewnégo ſługę/ álbo Woźnégo nie czynił áni wypráwował ſwych pozwów SarnStat 574; A ten Státut ná oſoby którégokolwiek ſtanu y záwołánia y przełożenia [ad personas cuiuslibet status, conditionis et praeeminentiae JanStat 46] śćiągamy SarnStat 946; ábyſmy do karánia oſoby zbiegłéy nie vſpieſzáli ſie SarnStat 1112, 22 [2 r.], 35, 39 [3 r.], 43 [2 r.], 51 (173); (nagł) Henryk. (–) DOſtátkiem zá tey przybyło oſoby, Náſzey Koronie bogactw y ozdoby. KlonKr F3, F2v; W oſtátnich Mándatach Dekálogu ſwego/ ochrania Bog obrázy bliźnich náſzych/ naprzod w oſobie/ potym w żenie ábo domownikach/ á nákoniec w máiętnośći iego PowodPr 63, 47; SkarKaz 82b, 156b, 157a; CiekPotr 69; CiekPotrŚredz )?(4; Niechże lichy prośćinká/ ſwą prawdę vdáie/ A bogáty ſwé fałſzé/ wnet prawdá zá iáie. Zleby ią oſzácował/ gdyż wiele należy/ Z których vſt y oſoby co ná świát wybieży. GosłCast 70; PaxLiz Cv, Dv; SkarKazSej 696b; KlonFlis G4v; Piſze ſię ſpecificè, o iedney oſobie/ Nie o wſzytkich KlonWor 71, 18, 55; [przitraffielia ſzie vnaſz przigoda dwiema oſſoboma Franczkowy Slodzinie a Crakowczikowi Furmanowy ZapWpol 1545/335v].

osoba czyja [w tym: pron poss (269), G sb, pron i ai (205), ai poss (125)] [możliwe parafrazy typu: osoba króla a. królewska = król, osoba twoja = ty itp.] (599): BielŻyw 164; RejPs 29v, 38v, 100v, 124v, 129v; Abowiem dwori yego Kro. mczi za [lege: są] thak wprziwylyeyowane yſch przeſz obrazenya yego Krolyewſkyey mczi oſſobi gwalth ſzye yem zadni dzyacz nyemoze LibLeg 11/152v, 11/41v, 152, 152v, 160 [2 r.]; A lepſzą mi otuchę day Bo ta ſrogoſcz twey oſſobie Barzo nie przyſtoi tobie RejJóz E8, K6v, L7, P8v; RejKup k2v, p5, r7v, y8v; Diar 26, 32, 37, 40 [2 r.], 45 (29); A sjem [...] z tych trzech stanow złożony jest: z osoby KJM, Panow Rad a z osob posłow ziemskich. DiarDop 114, 109, 110, 113 [3 r.], 114, 116, 118 [2 r.]; Y poſłuſzeńſtwo tám będzie/ Gdzye twa oſobá vſiędzye BielKom G2v, B; Mocne záprzyſiężenie páná Bogá wſzechmogącego Dawidowi S. w ktorego oſobye mamy obacżáć Kriſtuſá páná/ iż ſie to nań y ná wierne iego/ tá prziſięgá właſnie ſciąga. LubPs T5 marg, A2, L2v; Wſzyſcy iedną przyſyęgą/ podniowſzy dwá pálca ku Słońcu: á Imię ſwoie káżdy ſwey Oſoby wymieniwſzy/ y mowiąc tymi ſłowy. GroicPorz b4v; KrowObr 128; RejWiz A3v [2 r.], A4, 111; Nie miey bácżności ná vbogiego/ áni cżći oſoby bogátego [Non consideres personam pauperis nec honores vultum potentis]: ále ſądz bliźniego twego ſpráwiedliwie. Leop Lev 19/15; ále cżłowiek vmieiętny/ będzie poháńbion od oſoby mocnego [a persona potentis]. Leop Eccli 21/25, Lev 19/32, 4.Esdr 15/46; OrzList d, f4; UstPraw Kv [2 r.], K3; LeszczRzecz A5v; RejZwierz 17; BibRadz Iob 34/19, Ps 40 arg, 81/2[3], 4.Esdr 15/45 [46], II 12a marg; OrzRozm F, I, S3; w pocie oſoby ſwey będzyeſz pożywał Chlebá twego BielKron 2; yż mnie nic do oſob Luterá álbo Bucerá/ ále tylko Ewángelią kthorą oni powiadáią chcę ludziom obiáwiáć BielKron 223; myſmy ná ten cżas opuśćili Polſkie kroleſtwo chcąc widzyeć Ceſárſką oſobę BielKron 414, 9, 67, 126, 195v [3 r.], 223 (13); GrzegRóżn Nv; KwiatKsiąż B4; Mea persona ad istam pacem conciliandam minime fuit deligenda, Moyá oſobá nie miáłá być ná to yednánie wyſadzona. Mącz 293b, 244a, 431a; OrzQuin D4, K2v, Q3; A ták pilnie ſłucháiąc ráczćie ſiedźieć ſobie/ Chcećieli nieco ſłyſzeć o moiey Oſobie. Prot A3, B2; RejAp 193; iżby tym vmiáłá [...] podług cżáſu/ y mieyſcá/ zábáwić każdego tego/ ktho ſie ſnią wrzecz wda kiedy: vważáiącz oſobę káżdego/ y wiedząc czo s kim mowić. GórnDworz V8v, K3v, V6, Ii6v; HistRzym 41v; Daycie co ieſt Boże Bogu/ á co ieſt Ceſárſkie Ceſarzowi. A tákież y káżdey namnieyſzey perſonie co należy ná oſobę iey. RejPos 46v; wnet ſie przyſłuchay co Pan mowić racży ku oſobie ná on cżás zwolennikow ſwoich/ to ná potym do wſzytkich wiernych ſwoich RejPos 334v, 27 [2 r.], 41, 129v, 135, 142v (19); BiałKat 111; KuczbKat 235; RejZwierc 41v [2 r.], 119, 138v, 240; RejZwiercTrzec Aaa2v; BielSpr 52v; WujJud 37, 180; WujJudConf 30v, 94v, 113, 258v [2 r.]; Acż mnie tu nie o moię nędzną oſobę/ ále tylko o tę pracę [...] idzie. Mnie/ iáko kto racży/ niech ſądzi BudBib c3v; nie vboićie ſię oſoby żadnego cżłowieká BudBib Deut 1/17, 2.Reg 17/11, 4.Esdr 16/48; WierKróc A4; ktoregośćie wy wydáli y záprzeliśćie ſię przed oſobą Piłatá [ante faciem Pilati] BudNT Act 3/13, Act 3/19[20], Hebr 9/22[24]; CzechRozm 87v, 177v, 192, 208, 241v; PaprPan A4v, B2, B4, D4, E2 (9); ModrzBaz 18v, 51v, 94, 101; SkarJedn 12, 15, 195, 196; KochPs 151; iáko ná onę namilſzą oſobę twoię/ ktoreiem ſię záprzał pátrzyć będę? SkarŻyw 599, 87, 93 [2 r.], 187, 249, 285 marg (13); gdzie ſię ták zbogáćili/ iż z butynku ná káżdego oſobę 200. Złotych przyſzło. StryjKron 637; CzechEp *4, 10, 75, 92, 175 (17); Przyidźie tedy wprzod/ o Piotrowey oſobie/ y o iego vrzędźie dowiádowáć ſię NiemObr 31; gdyż páná Chriſtuſá/ w iedney oſobie wyznawáią: y doſkonáłym Bogiem/ y doſkonáłym cżłowiekiem: á chwaląc Bogá w oſobie Chriſtuſowey/ wiem iże też/ y cżłowieká chwalić chcą. NiemObr 116, 5 [5 r.], 6, 41, 48 [3 r.], 49 [3 r.] (29); Bo co kiedy ták mądrze człowiek począł ſobie/ Zeby ſię bóg nie muśiał iego śmiać oſobie? KochFr 128, 80; ReszList 142, 153; BielSjem 10; KochPieś 52; ArtKanc N17v; KmitaPsal ktv; PaprUp E3; ZawJeft 21; ActReg 12, 47, 48 [2 r.], 53, 75 [2 r.] (14); Tyś mur był/ ſámém Troiánin ſtał tobą/ Y wſzytko pádło z twą iedną oſobą. GórnTroas 14; KochPij C4v; Witam y ia téż/ winſzuię/ y z tą iáką táką pocztą ſtáwiam ſie przed oſobą W. M. mégo M. Páná. KochFragJan 3; OrzJan 72, 76, 77, 91, 113, 125, 130; Iuż ia wierzę tobie/ Bo namniéy nie przyſtoi fałſz twoiéy oſobie. WyprPl B4v; KołakCath B2, B2v; KołakSzczęśl A4; RybGęśli A2, A2v, A3, D2v; Częſto [Jan Chrzcicieli] pokázuie rożność miedzy krztem ſwoim á Páná Chriſtuſowym iáko y miedzy oſobą ſwą y Páná Chriſtuſową. WujNT 302 marg, 9, 39, 50, 333, 412 (12); WysKaz 5; JanNKar Bv; SarnStat 20, 21 [2 r.], 22, 39, 43 [2 r.] (60); Cny Zemowićie nie máło ozdoby, Przybyło Lechom z twey męzney oſoby. KlonKr B3v, F4v; KlonKrGum Av; CiekPotrSzym )?(3; CzahTr A2 [2 r.], A2v [2 r.]; GosłCast 5; PaxLiz E2, E3; zvprzeymey chęći przećiw oſobie W. M. mego Mśćiwego Páná [...] vmyśliłem tego żeglarzá Wiślnego W. M. miánowićie przypiſáć KlonFlis Bv, Bv; KlonWor 17; Woláłábych w tey ſtronie niewidzieć cie byłá/ Bom prze twoię oſobę iuż ſławę ſtráćiłá. PudłDydo B4, B2v; Zdarz to miły Pan BOG teſz y tobie/ Byś był rowien Oycewſkiey oſobie. RybWit C2v, Av [3 r.]. Cf »osobą swoją«, Wyrażenia przyimkowe.

I sg lub pl w funkcji przysłówka: »osobą, osobami« = osobiście (78:19): yż on nie iednemu kroleſthwu roſkázuie/ nie może záwżdy w Niemcech być oſſobą BielKron 209v; Do ktorego [najwyższego kapłana] poki ſię wſzytkiego świátá Biſkupi ábo oſobámi ziezdżáli/ ábo z nim ſię przez liſty porozumiewáli [...] iedność ſię zátrzymawáłá SkarKaz 40a; Bądź bráćie łáſkaw/ á ia záwſze z tobą Snadź y po śmierći/ ieſli nie oſobą Popłynę/ tedy ná pápierze w ſznurách/ Abo w klauzurách. KlonFlis H5. Cf »osobą swoją, naszą«, »własna osoba«.

W połączeniach szeregowych (14): KromRozm II k4; iż Kroleſtwo Páná Kryſthuſowe/ nienależy w máiętnośćiach/ w mieſcach/ w mocach/ w tzáſiech/ w oſobách/ w dzierżáwach KrowObr 23; GórnDworz N7v [2 r.], Cc5v; RejPos 300; gdy ſie iedno kto nie do ſłow/ ále do rzecży przywięzowáć będźie/ y do okolicżnośći też/ oſob/ mieyſcá/ y cżáſu CzechRozm 148; ModrzBaz 9v, 26v, 86; StryjKron 627; NiemObr 88; Iáko wychowáć Vrzędniká [...]/ tu ſie nic nie piſze: bo to wedle mieyſcá/ imion/ oſoby/ y godnośći ſługi/ muśi bydź wſzędy inák. GostGosp 154; WujNT 16.

W przeciwstawieniach: »osoba ... (u)rząd (5), rzecz (3), majętność, natura, obyczaje, pospolstwo, przezwisko, władza, zacność, zwierzchność« (16): KromRozm I A2v, I4; KromRozm III N3v; Iáko owo gdy kto ſtan Krolewſki miánuie Iż słowy możność iego páńſtwá oznáymuie Toć tám o iego żywey nie mowi oſobie/ Iedno zacność á możność thám rozumie ſobie GrzegRóżn N3; Realis actio, quae in bona tantum extenditur, non in personam CC. Spráwá/ ná máyętnóść ſie ściágąyáca [!] nie ná oſoby. Mącz 353d; SienLek Ttt4; áby ſpráwy ktora ſię śćiąga ná oſobę/ nie mieſzano ztą/ ktora ſię śćiąga ná rzecż [nec personalis cum illis, quae in rem sunt commiscendae] ModrzBaz 84v; SkarJedn 57; CzechEp 356 [3 r.]; iż to/ co oni náturom przypiſuią/ oſobom właſnie należy. NiemObr 138; Tu maſz roznicę miedzy Eliaſzem w oſobie/ ktory ieſzcze ma przyść przed dniem ſądnym; á miedzy Eliaſzem w przezwiſku/ ktory ieſt Ian Krzćićiel WujNT 72, 366; Zakłády Zydóm dáné nie máią bydz ná oſoby, iedno ná poſpólſtwá wyćiągáné. SarnStat 263, 645.

W porównaniu (1): iáko z wielu źiarnek ieden chleb cżynią/ á z wielu iágod iedno wino zlewáią; ták z wiela oſob wiernych ludźi iedność Kośćiołá Bożego/ to ieſt Ciáłá Chriſtuſowego ieſt złożona.WujJud 258.

W charakterystycznych połączeniach: osoba bogata, chora, czci godna, dobra, dobrze zasłużona (3), godna (9), grzeszna i śmiertelna, maluczka, mała (2), mądra, mądra a w cnotach doświadczona, mężna, miła, młoda (2), nieumiejętna, niewstydliwa, osobliwa, osobna (4), panująca (2), piękna, podejrzana, porządna, pospolita, przełożona (2), roztropna, sprawiedliwa i niewinna (3), stateczna, szczegulna, szlachetna (2), święta (5), uboga, uczona (2), umarła, wdzięczna (2), wielkiego zawołania, wychowania cnego, zbiegła (2), żywa, żywiąca; osoby godność, poważność, zacność (3), zasługa.

Zwroty: »brakować osobami, w osobach; brak w osobach, między osobami; brak(owanie) osob« = personam accipere Vulg, PolAnt; delectum facere Modrz; acceptio personarum PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (14:2;9:3;8): iż Duch ſwięty żadnego bráku miedzy ludzkimi oſobámi nie tzyni/ y żadnemu ſtanowi ludzkiemu nie folguie [...] y wſzyſtek ſwiát z grzechu iednoſtáynie karze. KrowObr C2, 201, 224v; RejWiz 157; Leop Is 42/2; ábowiem niemáſz złoſći w Pánu Bogu náſzym áni brákuie oſobámi/ áni bierze dárow. BibRadz 2.Par 19/7; RejAp 157, Ee4v; gdyż v niego nieieſt brák w żadnych oſobach/ gdyż v niego nie ieſt zacnieyſzy ieden przed drugim. RejPos 60v, 37, 56v, 194v marg, 216, 237v (13); BiałKat 190v; BudBib 3.Esdr 4/39; CzechRozm 197v; KarnNap A4v; ModrzBaz 141v, 142; CzechEp 99; NiemObr 84, 90; OSOBAMI Bog nie brákuie/ y nieprzebiera w nich. WujNT Aaaaaa3, Iac 2/1, 9, s. 789 [2 r.], Xxxxx3v.

»(nie) mianować osoby« [szyk zmienny] (7): Powiedał theż niedawno ieden kſiądz [...]/ iáko ſie kthoś (oſoby nie miánował) przed nim w te ſłowá ſpowiedał. GórnDworz Q3v, Cc8v; RejPos 147v; CzechEp 94 [2 r.], 296; GOdźiło ſie tu było przyłożyć Dekrétów tych więcéy, [...] ieno miánowáć oſoby, iest odioſum, tedy muśi ſie tu záwśćiągnąć. SarnStat 1304.

»oglądać się, patrzyć na osobę« = acceptorem esse personarum PolAnt, Vulg; aspicere in faciem PolAnt; accipere a. respicere personam, videre in faciem Vulg [szyk zmienny] (6:5): MurzNT Mar 12/14; KrowObr A3, 76 [2 r.]; Leop Matth 22/16; iż nie pátrzy Bog ná oſoby. Ale wkáżdem narodzie kto ſię go boi y dziáła ſpráwiedliwość/ przyiemny mu ieſt. BudNT Act 10/35[34]; á ſądzić też miał nikomu niefolguiąc/ áni ſie ná żadne oſoby oglądáiąc. CzechRozm 179v; WujNT Matth 22/16, Mar 12/14, Luc 20/21, Act 10/34.

»przebierać w osobach, osobami; przebieranie w osobach« [szyk zmienny] (2:1;2): Acż przedſię przebieráć oſobámi [delectum personarum] wedle cnoty/ potrzebna rzecż ieſt ſprawcy Rzecżypoſpolitey ModrzBaz 20; y odwodzi od wſzego grzechu: ále miánowićie od przebieránia w oſobách; od pomawiánia y poſądzánia drugich WujNT 784, Iac 2 arg, s. 788 marg [2 r.].

Wyrażenia: »na osobę baczenie, baczność; baczenie osoby« [szyk 8:2] (8:1;1): BielKron 393v; GórnDworz N7v; iżby ná żadną oſobę iną bácżność nie byłá/ iedno áby rowno złemu iáko y dobremu wſzythko ſie oddawáło. RejZwierc 55; Zgołá ná ſędźiego należy/ áby ſądźił [...] wedle ſámych tylko dowodow/ niemáiąc bacżenia ná oſoby [non ex personarum ... respectu]/ ná zasługi ábo ná záchowánie. ModrzBaz 94v, 71 [2 r.], 71v, 95, 97, 136v.

»osoba boska« [szyk 4:1] (5): CzechRozm 17v; SkarŻyw 484; CzechEp 343; Chwałá Kryſte tobie, w boſkiej twey oſobie/ z Oycem z Duchem Swiętym/ z Bogiem wiecżnie wźiętym ArtKanc A12; gdy co po tobie Twey przecżnego záżądam Boſkiey oſobie/ Tám więc nie będę godźien proźb wysłuchánia RybGęśli D2v.

»duchowna, kościelna, kapłańska, zakonna osoba« [w tym: duchowna abo kościelna (1)] = ecclesiasticus homo, ecclesiastici ordinis vir Modrz; ecclesiastica a. spiritualis persona JanStat (68:19:3:1): ComCrac 20 [2 r.], 20v [2 r.]; BielKron 175v; my poświącenia y zacnośći Sákrámentow żadną miárą ſámemu Chárákterowi/ álbo oſobie kápłáńſkiey nie przywłaſzcżamy. WujJud 166; WujJudConf 165; rzecży ná potrzeby vbogich/ ábo Kśiężey/ ábo y drugich oſob kośćielnych náznácżone chowáli/ á nimi ſzáfowáli. ModrzBaz 132, 121v, 122, 123, 123v, 139; MWilkHist A4; CzechEp 61, 77, 93, 173; Duchowna oſobá Piſárzem źiemſkim bydź nie może. SarnStat 78; ná przerzeczony Kośćiół Pomezáńſki oſobá zakonna [regularis persona JanStat 876] náſzégo zakonu ná Biſkupſtwo będźie obrána SarnStat 1097, 5, 55, 112, 113, 166 [2 r.] (68); PowodPr 20; SkarKaz 82b marg; SkarKazSej 700a; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»lekka osoba« (4): KromRozm I I4; LubPs A2; Nieprzywiedziecie mię ktemu/ ábych ia Włádikom/ Cerncom/ y lekkich oſob roſkázowániu miał podledz StryjKron 195; Cudzoźiemcy/ pácholętá/ pácholikowie/ y inné lekkié oſoby/ áby ſie do tego namiotu nie ćiſnęły/ gdźie ich M. ták pánowie Rády/ iáko y Rycérſtwo záśiádáć będą SarnStat 16.

»osoba ludzka, człowiecza« = facies hominum PolAnt; persona hominis Vulg [szyk 12:5] (11:6): Bo niepatrzyſz na oſobę ludzką/ ale wpráwdźie drogi bożyi nauczáſz. MurzNT Mar 12/14; KrowObr A3, C2, 76 [2 r.], 201, 224v; Leop Matth 22/16; BielKron 1v; RejPos 148v; SkarJedn 56; CzechEp 185, 346; NiemObr 89, 138; Bog nie ma względu ná oſobę człowieczą WujNT Gal 2/6, Matth 22/16, Mar 12/14.

»osoba męska, mężczyznia« [szyk 2:1] (2:1): iż też káżda oſobá męſzcżyznia byłá popiſána w kſięgi krolewſkie BielKron 9v; SkarŻyw 147; IVż dáley śioſtry miłe nie bądźmy w tym błędzie/ [...] Prozno ſie mamy ſpuſzcżáć ná męſkie oſoby BielSjem 3; [UstKościel 105v].

»osoba miejs(c)ka« [szyk 2:1] (3): Gdy iuż káżdy y naproſtſzy thu przeczyta ſobie/ To wſzytko co Mieyſkiey wiedźieć należy Oſobie. GroicPorzRej C3v; nie zábrániamy dawánia zakłádów náſzych/ Nobili contra Nobilem, tákże między ſzláchtą á oſobámi mieyſkimi miaſt náſzych SarnStat 243, 931.

»naprawna osoba« = submissa persona JanStat [szyk 12:1] (14): iż ſie téż nie boią przez napráwné y podſtáwioné oſoby iuż w ſądźiéch/ iuż v źiemſkich kśiąg pewné zeznawánia czynić SarnStat 570; áni téż iedná ſtroná ku zelżeniu drugiéy nie da pomocy álbo przychylnośći przez ſię álbo napráwną oſobę SarnStat 1087, 193, 194, 761, 831, 1070 [2 r.] (14).

»nędzna, podła, licha osoba« [szyk 6:2] (5:2:1): Takiez tez do ſądu duchownego ma przyſluchacz oſoba nędzna a opvſczona ktora rękami ſwemi zywnoſczi ſobie zaſluzycz ani zarobicz niemoze. ComCrac 20v; RejAp 157; RejPos 216; BudBib c3v; záchowawſzy káżdey y napodleyſzey oſobie vcżćiwość CzechEp 72; KochTarn 74; Idiotes — Oſſoba podła, vrzedu zadnego nie maiąca. Calep 500b; Boleſnym Pánie/ k tobie ſwą chorobę/ Przed nogi kłádę/ y nędzną oſobę GrabowSet T2.

»poczciwa, uczciwa osoba« = honesta persona JanStat [szyk 3:1] (3:1): Ale znowu drugie poſły Báláách krol k niemu poſłał pocżćiwe oſoby BielKron 42; Rotmiſtrzá y vććiwą oſobę [honorabilem vultu] y ráycę/ y mądrego/ rzemięſlniki y rozumnego mowcę. BudBib Is 3/3; PaprPan G4; SarnStat 955.

»podstawiona osoba« (1): SarnStat 570 cf »naprawna osoba«.

»osoba postronna, obca, cudzoziemska, gościnna« = alia a. aliena a. extranea persona JanStat [szyk 6:2] (3:3:1:1): áby żaden [...] nie śmiał przez náſzégo zwolenia woiowáć álbo vtarczek przećiw oſobam poſtronnym y tutecznym zruſzáć. SarnStat 118; którzyby liſty iákié przerzeczonym Conſtituciam náſzym przećiwné oſobam obcym álbo tutecznym [...] przynośili SarnStat 924; że oſoby wſzelákié cudzoźiemſkié miáſtu temu od towáru wſzelákiégo według oſzácowánia od grzywny po pułgroſzku płáćić będą powinni SarnStat 964; ſámi Pánowie álbo Vrzędnicy ich iákimże práwem gośćinnym miedzy gośćinnémi oſobámi/ o rzeczy kupieckié álbo tárgowé ſpráwiedliwość czynić będą powinni. SarnStat 1234, 194 [2 r.], 208, 923.

»osoba powodowa« (3): ModrzBaz 94; WOźny dla śmierći ſwéy z iednym ſzláchćicem/ w oſobie powodowéy [in persona actoris JanStat 524] poſłánym/ ma kłáść pozew SarnStat 755 [idem] 825.

»osoba pozwana« (1): Wiele oſob powodowych ábo też pozwánych [Multi tum petitorum tum reorum] cżynią przedmowy/ do rzecży o ktorą idźie/ nie nienależące. ModrzBaz 94.

»osoba prosta, (nieszlacheckiego i) prostego stanu« = homo privatus Modrz; ignobilis (et plebeid) (persona) JanStat [szyk 6:3] (6:3): Pullatus aliquando significat, Podły człowiek/ proſta oſobá. Mącz 331a; ModrzBaz 36v, 70, 73v; iákóż nie były prziymowáné/ ná doſtoieńſtwá perſonatus, Vrzędy/ Kánoniae/ y Prȩbendi oſoby nie ſzlácheckiégo y proſtégo ſtanu SarnStat 178, 178, 710, 921, 922.

»przedniejsza, przednia, czelniejsza osoba« = caput PolAnt; vir princeps a. delectus Modrz [szyk 11:4] (8:1:6): BibRadz Ex 6/14; Mącz 198d; oſmią wirſzow tylko co przednieyſze oſoby opiſáne. PaprPan kt; Oligárchią zową/ gdy kilko pewnych a cżelnieyſzych oney Ziemie oſob Páńſtwo rządzą ModrzBaz 3v, 22, 24 [2 r.], 25, 26, 26v, 39v, 106; NiemObr 85; Natym ziezdzie co celnieysze osoby te były P. Rogozinski P. Kamienski. P. Podkomorzy Poznanski. Pan Pod. Rawski. ActReg 49; y Kuny y Ryśie Ná powſzednie pod iedwab kupuie/ ták przednim Oſobom/ iáko inſzym páchołkom poślednim. KlonWor 56.

»osoba radna« (1): Co przynależy ná Senat/ y ná wſzytkie inſze oſoby rádne [Quod deceat senatum atque adeo consiliaros] ModrzBaz 26.

»osoba sądow(n)a« [szyk 2:2] (4): Iudices sortiri, Sądowne oſoby loſem obráć Mącz 403c; (nagł) Porządek do obieránia Sędziów. (–) [...] ná tym mieyſcu gdźie wedłe ſtárégo zwyczáiu obiéráią oſoby Sądowé SarnStat 852, 822, 1152.

»osobą sw(oj)ą, naszą« = osobiście; personaliter JanStat, Cn; praesens Modrz; persona nostra JanStat; in persona propria Cn [szyk 67:25] (86:6): aby kaſdy kthoſzbykolwyek sluſbą przyyąl, sząm oſzobą szwoyą a nyeprzeſ porucznyka alias podſtawka sluzyl MetrKor 38/286, 34/134v, 268, 37/2v [2 r.], 40/810; Gdyż mu [Aleksandrowi] iednąc rzecżono, aby ſie ſwą oſobą niebił, on odpowiedział, Sromota y nie ſprawiedliwoſć krolowi w pokoiu leżeć, gdyż iego lud walcży BielŻyw 166; LibLeg 7/36; ComCrac 13v; ConPiotr 30v, 32v [2 r.], 33 [2 r.]; mayą przissiącz kazdy snych tesz sam swą ossobą oprocz swyathkow. ZapWar 1550 nr 2666; Diar 81 [2 r.]; Leop Ps 97 arg; A tám gdzye nagleyſza potrzebá będzye/ ſámi oſobą náſzą ſię obrócimy s pocztem ludzi iáki będzyem rozumieć być potrzebny UstPraw K3, K3; BielKron 58v, 168, 203v, 246v, 257 (12); Quin invisimus praesentes Parentem, Czemu oblicznie á oſobami náſzemi nie náwiedźimy oycá. Mącz 431a; GórnDworz Kk4; RejPos 194v, 266v; KuczbKat 250; CzechRozm 147v; PaprPan V4v; KarnNap F2v; ModrzBaz 26, 111v; SkarJedn 134, 267 [2 r.], 282; KochPs 62; On ſam ſzedł do niey oſobą ſwoią SkarŻyw 88; MWilkHist G2; StryjKron 11, 190, 406, 657; ZapKościer 1582/28v; NiemObr 171; ReszPrz 45, 84; WerKaz 267, 279; GórnRozm B2; Absum – Indzeij bijć, Nie bijcz przitomnijmi Oſzobą ſwą. Calep 9b; GórnTroas 16; ná co Iego M. Kśiądz Biſkup Poznáńſki ſam oſobą ſwą/ á drugich Biſkupów poſłowie zwolili SarnStat 198; á ſtroná pozwána powinna będźie v ſądu Grodzkiégo/ ábo ſam oſobą ſwą/ ábo przez vmocowánégo ſwégo w źiemi Wołhyńſkiéy ośiádłégo [...] ſtánąć SarnStat 1181, 117 [2 r.], 128, 312 [3 r.], 489, 556 (25); Bo rozumiał iż nie mogł zlecżyć P. IEZVS w niebytnośći/ iedno áżby obecnie oſobą ſwą w dom iego przyſzedł. SkarKaz 419a, 117b [2 r.]; KlonFlis Gv; SapEpit B3v.

»szkolna osoba« (1): Ktorzi máią o ſzkolnych oſobách rádzić [scholasticis hominibus consulare] ModrzBaz 131.

»osoba szlachecka, szlacheckiego stanu« = nobilis JanStat [szyk 4:4] (7:1): wolno mu to ma być záſádzić ku iey rozſądku oſobę ſláchecką w oney źiemi ośiádłą UstPraw K2; Widzę że v nas naywyżſze vrzędy [...] Slácheckiego ſtanu oſobam [nobilitati] bywáią dawáne. ModrzBaz 40v; SarnStat 347, 559, 858, 871, 1169, 1172.

»osoba świecka« = saecularis ordinis homo Modrz; saecularis persona JanStat [szyk 17:17] (34): ComCrac 20; wybráńcy ná wybieránie Ceſárſtwá ſą poſtanowieni z duchownych oſob trzey Arcybiſkupowie [...]. K nim ſą záſię przydáni cżterzey Krfierſtowie ſwieckie oſoby BielKron 175v; ModrzBaz 123; áby Duchowni przed Swietckimi oſobámi, nie przyśięgáli. SarnStat 222, 5, 55, 112, 113 [2 r.], 185 (31).

»osoba urzędowa, na urzędzie będąca« = magistratus Modrz [szyk 9:1] (6:4): Co ácż w káżdem ieſt mierźiono/ wſzákże więcey w przednieyſzych Pániech/ á oſobách vrzędowych ModrzBaz 55v; áby też ten był ſrożey karan/ ktory przećiwko vrzędowey oſobie wyſtąpi/ niżli kto przećiwko proſtey. ModrzBaz 73v, 49v, 70, 73v; Tóż téż miáſto Kroſno y oſoby ná Vrzędźiéch/ ták Rádźieckim iáko y Przyśiężniczym będącé porownywamy z drugimi miáſty głównémi Koronnémi SarnStat 1050, 505, 961, 970, 1179.

»osoba urzędu nie mająca, nie będąca na urzędzie, bezurzędowa, prywatna« = privata persona Modrz, JanStat [szyk 3:2] (2:1:1:1): POtem o bezurzędowych oſobách piſáć trzeba/ y o ich rozmáitośći ModrzBaz 76, 76; Calep 500b; STátut Anni Domini 1543. o niedawániu Gléytów/ ſługam y poddánym przećiwko pánóm: iáko mieſczánóm/ ták generaliter omnibus incolis cuiuſcunque ciuitatis, y priwatnym oſobóm przećiw ſzláchćicóm y ich poddánym/ ápprobuiemy SarnStat 243, 43.

»wielka, poważna, znaczna, można osoba« = vir gravis Modrz [szyk 13:4] (6:5:4:2): nie trudząc IchM tak wielkich osob zacnych senatorow. Diar 40; DiarDop 99; BielKom B3; LubPs A4; KrowObr C2, C2v; RejWiz 166v; bo gdzie ieſt więtſze zgromádzenie oſob poważnych/ tám theż rozum więtſzy BielKron 334v, 208, 221; GórnDworz Ee2; RejZwierc 37; Kto ieſt ſercá wielkiego ſtrách go nie zdeymuie/ Srogość możney oſoby w boiáśń nie w práwuie. WierKróc B; ModrzBaz 13v; Gdyżby ſię ták znácżney oſobie w Papieſkim nabożeńſtwie y v świátá wźiętey godźiło co pewnieyſzego mowić. CzechEp 405; NiemObr 23; PaprUp H3; ActReg 126.

»własna osoba« [w tym: własną osobą (2)] (3): MycPrz I B4; ReszPrz 84; SKázuiemy/ áby Sędźiowie y Podſędkowie właſnémi oſobámi [propriis in personis JanStat 488] nie przez Komorniki ná ſądźiéch śiádáć byli powinni SarnStat 719.

»wszytkich osobami [ile]« (2): LibLeg 11/83; A było nas wſzythkich oſobámi w okręćie/ dwieśćie y śiedḿdźieſiąt y ſześć [Eramus vero in navi universae animae ducentae septuaginta sex]. BibRadz Act 27/37.

»wzgląd na osobę« = acceptio personarum PolAnt, Vulg; respectus personae Modrz; ad personas respectus JanStat [szyk 12:2] (14): BudBib Eccli 35/14; Bo niemáſz względu ná oſobę v Bogá. BudNT Rom 2/11; ModrzBaz 21, 82, 90; ktory [Bóg] bez względu ná oſoby ſądźi wedle vczynku káżdego WujNT 1.Petr 1/17, Rom 2/11, Gal 2/6, Eph 6/9, Col 3/25, Iac 2/9; ná ktorym ſądźie nie mam mieć względu ná żadną oſobę SarnStat 458, 138, 1099.

»zacna, cna osoba« = gravis a. Optimus vir Modrz [szyk 36:15] (48:3): RejŁas w. 11; RejKup Xv; yvſch yego K. m. poſli ſwe oſſobi zaczne kv panv Voyewodzye poſlacz raczil LibLeg 11/185v; Diar 39; LubPs A4; przed ktorymi ſye wiele kroć Rycerſcy ludźie/ y inne zacne Oſoby á o wielkie rzeczy częſto ſądzą. GroicPorz C2v, pv, ſ3v; RejWiz 146v; Mącz 267d; SienLek 95; Toć tu rozno od onych hiſtorikow/ ktorzy oſoby zacne/ oſoby krolewſkie ná plác wytacżáią/ á ich dzieie piſzą. A tu Pan ná plác wytocżył á opiſáć kazał nędznego á ſlepego żebraká RejPos 68, 34v, 144v; RejZwierc 37; BudBibKaw A2v; BiałKaz H2; BudNT przedm a3; PaprPan C4, D2, D4, G4, Iv (10); zową ie Ariſtokratia/ to ieſt/ porządne oſob zacnych panowánie [optimatum gubernationem] ModrzBaz 3v, 3v, 13, 107v; SkarŻyw 140, 389, 473; StryjKron 122; NiemObr 25, 146; ReszHoz 115; KochFrag 49; OrzJan 55; WysKaz 3, 40 [2 r.], 41; JanNKar D4; SarnStat 80, 1263; WitosłLut A6; CiekPotrSzym )?(3; SzarzRytJSzarz nlb 2v.

»znamienita osoba« (1): Visceratio, Tákowe wzdawánie ſurowego mięſa miedzi poſpolſtwo co bywáło v ſtárych ná pogrzebiech známienitych oſób Mącz 499c.

»osoba żeńska, niewieścia« [szyk zmienny] (1:1): á gdy [Adam] vſnął/ wyiął [Bóg] kość z boku iego á nápełnił ciáłem/ á ſtworzył z niey piękną oſobę żeńſką BielKron 1v; tedy okrzćił Aſteryuſzá y wſzyćiek dom iego/ oſob męſkich y niewieśćich ſześc y cżterdzieśći. SkarŻyw 147; [GDy dziećiątko dla niebeſpiecznei mdłośćy ſwey doma/ przes Babę/ albo iną męſką albo niewieśćią oſobę/ [...] ochrzczone ieſt UstKościel 105v].

Szeregi: »osoba a ciało« (1): Nexus, Nieyáki obyczay obowiązánia/ podyęcia álbo zápiſánia/ a zwaſzczá [!] oſoby á ćiáłá ſwego w oblicznośći piący ſwiádków Mącz 244a.

»czas i (ani) osoba« [szyk 5:3] (8): Wypiſuie chwałę y wielmożność kośćiołá przyſtoſuiąc ſię do czáſow y oſob z kthorymi miał ſpráwę. BibRadz Is 60 arg, I 353v; Sine disignatione personarum et temporum, Króm roſpráwy y rozrządzenia oſób y czáſów. Mącz 392d; CzechRozm 132v [3 r.], 190v, 191. [Ponadto w połączeniach szeregowych 10 r.]

»osoby i członki« = personae et membra JanStat [szyk 2:1] (3): TEdy więcéy kośćiolóm [...] y oſobam y członkam Kośćielnym to czynić y vżyczáć ieſt ſłuſzniéy SarnStat 195, 896 [2 r.].

»osoba abo człowiek, osoby abo ludzie« (1:1): A było nas wſzytkich duſz (marg) oſob ábo ludzi. (–) w okręćie/ dwieśćie śiedmdźieśiąt y ſześć. WujNT Act 27/37, Xxxxxv.

»osoba i dobra« (1): dla tego ſkázuiemy/ áby ći [...] byli karáni ná oſobie y dobrách [in persona et in bonis JanStat 200] ſwych SarnStat 173.

»osoba i dostojeństwo« (2): A W ſpráwách Koronnych/ któré ſie dotykáć będą oſoby náſzéy y doſtoienſtwá náſzégo SarnStat 429, 39.

»osoby i imiona [= majątki]« (1): ná któré té wſzyſtki oſoby y imioná [personas et nomina JanStat 593] to práwo zdawná vſtáwioné [...] chcemy/ áby należáło y śćiągáło ſie SarnStat 643.

»bądź osoba, bądź majętności« (1): y cokolwiek ztąd ná kogo przypádło/ bądź ná oſobę czyię/ bądź ná máiętnośći SarnStat 1225. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»i osoba, i mąż« (1): TEgo kiedy po bitwie ná plác ſciąć wiedziono/ Ten płákał co mu go wieść było porucżono. Záłuiąc y oſoby y mężá tákiego RejZwierz 17.

»(i) osoba i (albo) miejsce« = persona et locus JanStat, JanPrzyw [szyk 4:3] (7): KrowObr 29; RejWiz 178v; Poſpolſthwo mieyſkie bez żadnego bacżenia mieyſcá y oſoby/ rzućili ſie á dobyli gwałtem zákryſtyey BielKron 393v; iż żadnych myt [...] y żadnych czynſzów ná mieyſcách y oſobách [locis et personis JanStat 877] w źiemiách Pruſkich [...] niebędźiemy nowo vkłádáć SarnStat 1098, 12, 54, 1093. [Ponadto w połączeniach szeregowych 12 r.]

»(nie tylko) osoba ani (ale też) natura« (2): CzechRozm 20; Gdyż my nie znamy dwu oſob/ áni dwu nátur w iednę zlanych CzechEp 348; [nie iako dwie oſobie ſą/ tak y dwie naturze/ albo dwa Chriſtuſowie być maią/ Ale iedenże tylko Chriſtus ma być UstKościel 4v].

»osoba a(l)bo (a, i) persona« [szyk 2:2] (4): KrowObr 185v; bo niepátrzyſz ná oſoby á perſony ludzkie [non enim respicis personam hominum] Leop Matth 22/16; nákoniec Duchá ſwego świętego/ nie tylko ná ſto y dwádzieśćiá perſon/ y oſob [...]/ ále y ná niezlicżone mnoſtwo y wielkość ludzi [...] hoynie wylewáiąc. LatHar 680; WujNT 306.

»przyrodzenie i osoba« (1): Poki Chryſtus Pan Bog náſz widomy tu ná ziemi známi mieſzkał/ y w ludzkim przyrodzeniu y oſobie nas vcżył SkarJedn 56.

»(tak) rzeczy i (jako i, albo) osoby« = res et (aut, seu) personae Modrz, JanStat, JanPrzyw [szyk 8:3] (11): Káżdy gwałt niesłuſzny/ ták rzecżam iáko oſobam ktorem wyrządzony/ niewiem ieſliby inſzym karániem ſpráwiedliwſzym/ niż gárdłem mogł być ſkarány. ModrzBaz 77v; SkarJedn 319; CzechEp 163; OrzJan 93; SarnStat 63, 135, 250, 349, 451, 883 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»(nie tylko) osoba i (albo, ani, ale też) stan« [szyk 5:2] (7): że się [rzeczpospolita] barzo porysowała [...] nienawiściami nie tylko osoby jednej przeciw drugiej, ale też i stanu jednego przeciw drugiemu. DiarDop 108; RejPos 253v, 286; RejZwierc 138v, 240; SarnStat [1023]; Nierowność być muśi w ſtanách y oſobách Rzeczypoſp. SkarKazSej 676a marg. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»osoba i urząd« (1): Iego [kapłana] y vrząd Kápłáńſki/ onym ták dziwnym y drogim vbiorem vcżćić [Bóg] roſkazał/ y kámieńmi drogimi/ y robotą miſterną/ ku ozdobnośći oſoby y vrzędu iego. SkarŻyw 491. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »z osoby [czyjej; w tym: pron poss (25), G sb i pron (5), ai poss (1)]« = od kogoś, przez kogoś, w czyimś imieniu (31): thy nowe Polſkie kxięgi pracę moię W. W. [...] z oſoby moiey vbogiey ofiaruię. FalZioł +2v; Prorok zoſoby oycow wotchlani woła owybáwienie RejPs 60, 63, 64v, 92v [2 r.]; RejJóz L4; Abi S oſobi naſchey aza wolyam naſcham czo ſzye thakowego dzyacz myalo LibLeg 11/173; LeszczRzecz A3v; czymby z oſoby ſwéy/ mógł Rzeczypoſpolitéy pożyteczen być. SienLek a4; RejZwierc 37; MycPrz II D2; CzechRozm 12; CzechEp 238.
~ Wyrażenia: »każdy (a. wszelki) z osoby swej« = osobiście, indywidualnie [szyk 11:2] (13): A nieſſaczuieċe nikogo Bo to ſwey [lege: z swej] oſoby kazdy Muſſy czinicz RejKup y6; A z ſynow Gád byli policzeni według rodu/ pokolenia y domow oycow ich/ káżdy mężczyzná miánowićie z oſoby ſwey [ad capita sua] BibRadz Num 1/24, Num 1/20, 22, 26, 28, 30 (10); Ná to wſzelki z oſoby ſwey Cżeſkim ięzykiem trzy kroć odpowiedział: Chcemy. BielKron 329v; RejPos 124; [zdanie swoje J. K. Mci każdy z osoby swej powiedział. DiarPos 298].

»sam z osoby swej« (4): Co bywa/ gdy winę cżłowieká złoſliwego/ y wyſtępki iego/ ſam ná ſie bierze: y ſam też iuż z ſwey oſoby/ ſłuſzną zá nie nágrodę cżyni. CzechRozm 219, 160v, 261; ták ſámi z oſób ſwoich iáko y zá té od których tu z mocą zupéłną przyſłáni byli/ [...] to vmocnili y vtwiérdźili. SarnStat 1027. ~

»w osobie [czyjej; w tym: G sb i pron (21), ai poss (18), pron poss (1)]« = w imieniu czyimś, reprezentując kogoś; in persona alicuius JanStat (40): Tu prorok woſobie oycow wodchlani woła o wſpomożenie ku pánu RejPs 112; Vſkarża ſie prorok woſobie zebránia krzeſćyáńſkiego ná ony przeſládowce RejPs 139, 58v, 62, 127, 129v, 147 (16); RejKup b3v; Prorok w oſobie Páná Kriſtuſowey opowiáda z martwychwſtánye iego. LubPs D3 marg, F4; RejWiz 194v; Leop Ps 39 arg; BibRadz I 311a marg, 383d marg; Bo iáko Izáiaſz mowi w oſobie Páńſkiey: Ktoryż ieſt dom ktoryby mnie ogárnąć mogł? Y kthoreż ieſt mieyſce odpocżynienia mego? RejPos 139v, 16v, 32v, 87, 103, [136] (12); Boć nie inſzą ofiárę/ iedno tę ktorą ſam Pan Chriſtus ofiárował/ Kápłan w oſobie wſzyſtkiego Kośćiołá Pánu Bogu ofiárnie WujJud 228v; WujNT 89, 424; SarnStat 755 [idem] 825.

»w osobie [czyjej; w tym: G sb i pron (28), pron poss (16), ai poss (9)]« = przez kogoś, za pośrednictwem kogoś (53): iż onę władzą pan nye właſnye ſámemu Pyotrowi/ ále w yego oſobye wſſyſtkim ápoſtołom/ álbo ſnadź wſſyſtkyemu koſcyołowi dał.KromRozm III N2, E6v, N; Spráwuie teraz Kromer v Ceſárzá rzeczy Krolá ſwego wiernie/ y poważnie: w Oſobie iego ták vczćion/ y vważon ieſt Krol y narod Polſki od Ceſárzá Krześćijáńſkiego/ że o iednym ſtole Kromer z Ceſárzem śiada OrzRozm P4; Ták iáko to nie iednemu áni dwiemá/ ále wſzemu ſwiátu w oſobie onych tłuſzcż/ kthore ná puſzcży náſyćić racżył [...]/ iáwnie á iáſnie opowiedzyeć racżył. RejPos 182v; przeto żeś niechciał być wdzyęcżen vpominánia moiego/ á wzgárdziłeś mie w oſobye iego [bliźniego]. RejPos 314v, 14, [73], 125, 163, 163v (24); BiałKat 98v; WujJud 123, 222; RejPosWstaw 21v; NiemObr 18; WujNT 837; do cżego nas Duch ś. w przerzecżonych ná pocżątku ſłowách/ w oſobie vmárłego/ vpomina WysKaz 2; SarnStat 168; ná ktory ſie P. Kryſtus w oſobie Ieremiaſzá Proroká żáłobnie vſkarża mowiąc: Azaſz dobrze złym bywa oddawano? Gdyż podkopáli dołki duſzy moiey. PowodPr 19.

~ Wyrażenie: »(sam) w osobie swojej« = sam, osobiście; in persona propria a. sua, personaliter JanStat, Cn [szyk 11:5] (16): LubPs aa3; Compareo, Stawam oblicznie/ ſtáwiam ſie w ſwey oſobie. Mącz 278a; RejPos 27v, 123v, 279v; SkarŻyw 597; nád ktorym [wojskiem litewskim] był w oſobie ſwoiey Gedymin Xiążę (perſonaliter mowi w ſwoiey á nie Hermánowey poſtáwie) przełożony. StryjKron 380, 380; Antychriſt [...] począł przychodzić w członkách y vprzedzićielách ſwoich [...]. Wſzákże w ſwey oſobie Antychriſt on głowny nie przyidzie/ áż ná końcu świátá. WujNT 717, 512, 716; A ieſliby tákowy niepoſłuſzny mógł bydź w oſobie ſwéy vłápion: tákowy y z pomocniki ſwémi niech będźie poyman SarnStat 833; brát [...] może go [brata] [...] ná woynę ná mieyſce ſwé wypráwić. Który ták záſtąpi mieyſce iego/ iákoby ſam w oſobie ſwéy był. SarnStat 914, 911, 1046, 1051. ~

W przen (37):
Zwroty: »nosić (a. nieść) na sobie osobę [czyją]« = reprezentować kogoś; powoływać się na czyjś autorytet; personom alicuius gerere a. sustinere a. tueri Modrz; personom alicuius repraesentare JanStat [szyk zmienny] (33): BibRadz Ps 40 arg; GórnDworz Ee2; ták iáko tu ſłyſzyſz o tym vpádłym nędzniku/ ktorego thu káżdy z nas oſobę ná ſobie nośi RejPos 248v, 194v, 243v [2 r.]; Bo kiedy Biſkupi y Kápłani ſą iákoby nieiácy tłumácże y poſłowie Boży/ [...] y noſzą tegoż Páná Bogá oſobę ná źiemi KuczbKat 235; Bo ieden álbo kilá Doktorow/ nie nieśie ná ſobie oſoby wſzytkiego Kośćiołá Powſzechnego [...]. Ale Concilium z Biſkupow y Páſterzow y Doktorow Kośćiołá Powſzechnego [...]/ ma w ſobie wagę y władzą Kośćiołá Powſzechnego WujJud 37, 180; ModrzBaz 51v, 101, 121; SkarJedn 12, 15, 195; SkarŻyw 93 [2 r.]; Siccq́ue angelus in perſona Dei loquens et apparens, dominus appellatur: et Deus in quantum Dei perſonam repraeſentauit. Bo iż Anioł mowił iáko Bog/ tedy to dla tego/ iż oſobę Bożą ná ſobie nośił. CzechEp 263, 200 [2 r.]; NiemObr 57, 66; A w tym Piotr nośi oſobę wſzytkich Kátholikow: ktorzy [...] Chriſtuſá nigdy nie odſtąpią. WujNT 333, 9, 412, 461 [3 r.], Zzzzz2v; PRzećiwko tym/ których ſwa wola ták ſie rozmnożyła/ iż [...] nietylko oſoby nie będącé ná vrzędźiéch/ ále téż którzy Rzeczypoſpolitéy oſoby ná ſobie nioſą/ gwałćić nie obawiáią ſie SarnStat 43, 20, 357, 748.

»włożyć na kogo osobę« (1): Personam alicui imponere, Włożić ná kogo oſobę/ to yeſt poliećić áby ſie zá tę álbo owę oſobę miał y wydawał. Mącz 311a.

»wziąć, brać na się osobę [jaką a. czyją]« [szyk zmienny] (2:1): Hyppocrita, [...] etiam idem quod Mimus, Który náſię bierze cudzą oſobę/ błazen. Mącz 161a; RejPos 193v; Przyſzedłem ná pułnocy, wźiąwſzy Cieklińſkiego Oſobę zacną ná ſię; wnuki przeważnego Lechá przeſtrzedz, by lepiey oyczyzny ſwey ſtrzegli CiekPotrSzym )?(3.

a. teol. Osoba Trójcy Świętej (126): KrowObr 219; áni też było trzebá tu/ tey/ owey oſoby miánowáć/ ále ogołem eſſentialiter o Bogu mowi. SarnUzn D4v; tho wſzytko iedno ieſt Ociec y Syn y Duch ſwięthy/ ieden Bog á ieden Pan/ ále iż rozne ſą oſoby/y rozno ſie ſwiátu vkázowáły. RejAp 197; Gdzie thu [Chrystus] mowi Nykodemowi: iż my co wiemy to mowiemy/ á co widzimy ſwiádſzymy. A nie mowi z iedney oſoby ále z Oycá y z Duchá s. RejPos 153v, 149, 149v; iż w iedney iſtnośći Boſtwá/ nietylko iednę oſobę/ ále y rozdźielność oſob wierzyć mamy. KuczbKat 15; RejZwierc 10; CzechRozm 12v [3 r.], 16, 16v, 18 [2 r.], 19 [3 r.], 20, 202v; iż tu ná tym mieyſcu Moiżeſz przez Bogá rozumie ſámego oycá/ á nie ktorą inſzą oſobę CzechEp 276, 181, 202, 291, 313; NiemObr 111 [2 r.]; ReszPrz 88; ArtKanc 111.

osoba czyja [w tym: G sb (14), ai poss (7), pron poss (1)] (22): KuczbKat 125; CzechRozm 15, 18v; A wnet záś przećiw temu ieſt/ mowiąc/ iż ſię oſobá duchá ś. nie pokázowáłá/ w oney to Troycy. CzechEp 214; NiemObr 122; GrabowSet P2. Cf »osoba boska«, »osoba Trojce Św.«.

W przeciwstawieniu: »osoba ... istność« (6): iż ieſt Troycá ś. iedná wedle boſtwá y iſtnośći/ á wedle oſob troiſta. CzechEp 174, 75, 299; ACżći ieſt w oſobách rozność/ ále w iſtnośći ich ná wſzem iedyność. ArtKanc I6v, H16v, 111.

Wyrażenia: »osoba boska, bostwa, w bostwie« [szyk 10:6] (6:5:5): RejAp Ff2; RejPos 150; że Bog oćiec/ to ieſt pierwſza oſobá w Boſtwie/ mowił y roſkázował CzechRozm 15, 17v, 18, 38; Z ćiełeſney właſnośći y podobieńſtwá Boſkich oſob miedzy ſobą złącżenie poymuiem SkarJedn 281; wſzytkich trzech oſob iednego nie rozdźielnego Boſtwá/ to ieſt/ Troyce. CzechEp 276; NiemObr 110, 119, 138, 142; LatHar 376, 390; WujNT 307, 827.

»Bog (a. Bostwo) trojaki(e) w osobach« (3): RejAp 68v; Cżego rácż dopomagáć wſzechmogący Bog troiáki w oſobach á ieden w iedynośći Boſtwá ſwego/ Ociec/ Syn/ y Duch ſwięty RejPos A6v; CzechRozm 14v.

»troista osoba« (1): Gdźie też oto Bogá iedynego wyſtáwiwſzy á nie onę zmyśloną Troycę/ poiedynkowey iſtnośći/ á troiſtey oſoby CzechEp 299.

»troj w osobie« (1): Bądźże chwałá Pánie tobie/ ienżeś w iſtnośći iedyny/ á troy w Oſobie/ z Oycem y z Duchem świętym ArtKanc H16v.

»trojakość osob(y)« (3): abych my: my teſz vznawſſy ciebie pana ſwego wyznawali troiakoſc oſoby twoiey wiedyney iſtnoſci chwalebnego boſtwa twego RejPs 96v; Troiákość oſob w Boſtwie álbo Troycá RejAp Ff2; CzechRozm 17v.

»trzy osoby« (47): Z tądże y Sabellius/ ktory tfirdźił/ iż w boſtwye nyemáſz trzech oſob/ ále yedná tylko/ máyąca troye imyoná. KromRozm II o3; Prot C; SarnUzn C7, E [2 r.], [G2]; RejPos 132; KuczbKat 15; WujJud B4v; WujJudConf 22, 43v; zá rzecż pewną poznawam/ iż tá iedność Bogá/ ze trzech oſob złożoná/ y z tym názwiſkiem Troycá/ ieſt wymyſłem ludzkim CzechRozm 14v, 13v marg, 14, 14v, 15 [3 r.], 16 [3 r.] (15); KarnNap Bv; CzechEp 182, 214, 236, 252, 270 (8); NiemObr 111 [2 r.], 137; Heſuzyani też niepozwaláią áby w Troycey świętey we trzech oſobách/ byłá iedná ſubſtantia, álbo iſtność. ReszPrz 91; GrabowSet P2 [2 r.], X3; LatHar 376, 390; iż Oćiec/ Syn/ y Duch S. ſą trzy oſoby/ á przećię ieden Bog. WujNT 827, 307, 827.

»osoby Trojce Świętej (a. Przenaświętszej)« [szyk 4:1] (5): Ia ciebie krzcżę/ W imię Oycá/ y Syná/ y Duchá S. Bo nietylko ſámá oſobá Syná/ o ktorym S. Ian nápiſał: Ten ieſt ktory krzći: ále záraz wſzyſtki Troyce Swiętey oſoby/ ſpráwuią Swiątośc Krztu KuczbKat 125; NiemObr 149; ReszPrz 88; WujNT 307, 471.

Zestawienia: »pierwsza osoba« = Bóg Ojciec (5): wyznawam/ Bogá Oycá/ być pierwſzą w Troycy Swiętey oſobę KuczbKat 10, 9, 15; CzechRozm 15; CzechEp 214.

»trzecia osoba« = Duch Święty (9): iużći máło ſwiádectwá potrzebá o trzeciey oſobie tego iedynego Boſtwá/ to ieſt/ o Duchu s. RejPos 150, 150 marg; KuczbKat 10, 70; CzechRozm 15, 21; NiemObr 142; ReszPrz 88; WujNT 307.

»wtora, druga osoba« = Syn Boży (10:1): KuczbKat 9; CzechRozm 15, 16v, 38; Bo gdyż oni Chriſtuſá ták opiſuią: iż ieſt wtorą oſobą Boſtwá: ſyn przedwiecżny: z iſtnośći oycowſkiey vrodzony/ ktory ſię złącżył z cżłowiekiem/ w iednę oſobę/ w ktorey oſobie/ ieſt Bogiem/ y cżłowiekiem rć. NiemObr 110, 119 [2 r.], 136, 138 [3 r.].

Szeregi: »osoby abo (lub) imiona« [szyk 2:2] (4): Wtorzy záś: Nie ſáme imioná ábo oſoby/ bez właſney káżdey zoſobná władzey/ mocy y ſpráwy/ wyznáwaią: ále to o káżdey z nich twierdzą. CzechRozm 19, 19v; CzechEp 313, 413.

»persony a(l)bo osoby« [szyk 5:1] (6): KuczbKat 15; WujJud B4v; WujJudConf 22, 43v; iż trzy ſą Boſkie perſony/ álbo oſoby. Oćiec/ Syn/ y Duch S. LatHar 376; WujNT 827.

b. Człowiek możny, bogaty (1): Nie prziymie Pan oſoby [Non accipit Dominus personam] przećiwko vbogiemu/ á prozbę obráżonego wyſlucha. Leop Eccli 35/16.
2. Postać, figura, kształt, powierzchowność, wygląd zewnętrzny; species Vulg, Mącz, Modrz, Cn; figura HistAl, Mącz, Cn; persona HistAl, Vulg, Cn; facies Mącz, Cn; forma, vultus Mącz (533): Więc iął [osieł] mowić táko z ſobą/ Przeſzedłćiem ia pſá oſobą: Skorá głádka á grzieb [!] mocny BierEz M4v; Nieſzcżęſcie wyſtąpi wielmi w zedraney ſukni/ oſoby ſuche/ blade/ nieprzijemne/ ale rzecży krzykliwe a wſporne ForCnR D4; aby [mamka] była zdrowa/ czudney oſoby/ w pleczach moczna á w pierſiach ſzyroka. FalZioł V 36; HistAl A3v, C3v; BielKom E5; Bo y máła brodaweczká twarzy białey głowie/ Nie oſzpáći y nie wádźi nic piękney Oſobie. GroicPorzRej C4; Pomni że cie ſtworzył Pan podobnego k ſobie/ W obycżáioch á w cnotach/ ále nie w oſobie. RejWiz 51, 110v; RejFig Aa8; RejZwierz 49v, 58v, 115v; Tego cżáſu Abner przyſtąpił do nałożnice Saulowey Reſphy/ ktora byłá bárzo cudney oſoby. BielKron 69; iż Bog nie ma oſoby żadney/ iedno wſzytek wſzędzye. BielKron 101; Przyſtąpił ſie Wáleryus przodkiem mąż ſtárego wieku/ oſoby godney/ wymowy roſtropney BielKron 107v, 20v, 21, 303v, 331v, 378; KwiatKsiąż B4 [2 r.]; Decorus, Piękny/ Wdzyęczny/ cziſtey oſoby/ Vrodźywy Mącz 79d; De forma non queo nosse, Z oſoby nie mogę poznáć Mącz 250b, 26a, 157d, 236c, 393d, 404d (10); Prot A4; Dawſzy mu [człowiekowi] ktemu wiele Boſkiego podobieńſtwá ſwego. Nie iżby w oſobie w iákiey/ ále w podobieńſtwie ſpraw Boſtwá ſwego ſwiętego. RejPos 337, 115v; Jaki jest u Greków teraz głos o tobie? Nie zeszło nic wodzowi temu na osobie, Ale serdca i siły nie masz KochMon 20; PaprPan G3v, K4v, Y4, Z3v, Cc2v; iż to cokolwiek ſię w tákie y owákie oſoby odmienia/ cokolwiek náturę inſzą ná ſię bierze/ y co tákim y owákim przypadkom podlega/ żadną miárą tho wiecżnie trwáć nie może CzechEp 214; KochPhaen 15; Fiedur/ á Borzuy/ wielkich domow obá/ Co ſámá mogłá pokazáć oſobá. KochSz A2v; PudłFr 69, 70; GórnTroas 74; vſłyſzeli głos z obłoku. oſoby nie widźieli/ bo Bog nie ma twarzy áni podobieńſtwá żadnego ná niebie y ná źiemi SkarKaz 117b; Do tego ktorego imienia nie wiem oſoby nie znam nieprzyiaćielá mego. CzahTr K2v; PaxLiz C2, D; KlonWor 54; [weźmi ſmoły wodney álbo máźi [...]/ ſádłá álbo też łoiu [...]/ włoż ſpołu w gárniec/ á ták mieſzáiąc wzwarz [...]/ náſyṕ wapná miáłkiego mieſzáiąc ſpołem/ áże śię wſzytko ſpuśći w iednę oſobę Cresc 1571 33 (Linde)].

osoba czyja [w tym: G sb (110), ai poss (46), pron poss (3)] (159): RejPs 23, 107; RejJóz B8v; ábowiem on bog w oſobie ſmokowey do ciebie przyydzie á potym przyymie oſobę ludzką [humanam formam accipiens; czlowyeczą formą wszyąwszy HistAl 1510 34]/ á ná moie podobieńſtwo ſie vkaże. HistAl A4; widziałem oſobę iego [Filipa] [figuram eius; yego wyobraszenye HistAl 1510 162] y wielką mądroſć HistAl Ev, A4, A7 [2 r.], E8v, Fv, F2v (12); MurzHist T2; KromRozm II x4; LubPs X3; Poźrzy potym w źwierciádło álbo w iáſną wodę/ Wnet tám vźrzyſz by iáwnie wſzytkę ſwą oſobę. RejWiz 112; Y widziałem iákoby oſsobę Kontryffału/ iáko pozrzenie ogniá wewnąthrz około iego: [...] y od biodr iego áż ná doł/ iákoby oſobę ogniá łſnącego ſie około. Leop Ez 1/27, Ez 10/9, Dan 10/6; Apollo [przemienił się] w Kruká/ Bachus w Kozłá/ Dyaná w Lánią [...]/ Opis álbo Cybelle w Drozdá/ y pod tymi oſobámi źwierzęcemi ie chwalono potym. BielKron 24; Napirwey widzyał cżworo źwirząt/ máiąc iedno z nich oſobę cżłowiecżą/ drugie orlą/ trzecie wołową/ cżwarte lwią. BielKron 95v, 1v, 165; Praeter species stultus es, Szaleńſziś niż twoyá oſobá vkázuye. Mącz 404d; Virtute formae id evenit, te ut deceat quicquid habeas, Vrodźiwość oſoby twoyey czini żeć prziſtoyi cokolwiek maſz. Mącz 499a, 404c, d, 431b; LeovPrzep I3v; HistRzym 37v; RejPos 162v, 288, 294, 297v, 314, 324; BiałKat 301; GrzegŚm 47; Krol vpátrzywſzy onę poſtáwną iego oſobę y poważną iego myſl kazał gi przywieść bliżey do ſiebie RejZwierc 135, 232; PaprPan Ggv; powiedzą [...] iáko ſrodze gábáni ſą pieknośćią oney oſoby Smáragdego. SkarŻyw 14, 29, 165, 260, 384, 568, 593 [3 r.]; CzechEp 263; KochFr 87; BielSjem 8; á ieſczebym ták chćiał/ żeby tego oſobá kto kwituie wypiſána byłá/ ieſłi wielkiego wzroſtu/ czy ſrżedniego/ czy máłego/ ieſli czarny/ ábo liſowáty/ ábo białokurowáty/ y máli znak iáki ná twarży/ ábo ná ręce/ ábo bliźnę GórnRozm Lv; GórnTroas 46; WujNT Ioann 5/37, s. 186; ABSOLONOWA Kraſa/ HELENY ozdobá/ Mądrość SALOMONOWA Gigántów oſobá. PaxLiz A3. Cf »osoba oblicza«, Wyrażenia przyimkowe.

W połączeniach szeregowych (4): iż Włádziſłáwá bacżyli wſzytcy być godnego/ thák oſobą/ ſercem/ iáko rozumem. BielKron 304; Imago animi vultus est, Iudices oculi, Co w kim leży/ to twarz oſobá y oczy okázuyą. Mącz 165c; Habere speciem alicuius rei, Mieć xtałt oſobę/ ſpoſób niektórey rzeczy álbo zdáć ſie. Mącz 404d, 404c.

W charakterystycznych połączeniach: osoba cudna (2), krasna (2), piękna (8), postawna, prześliczna, sroga, straszna, urodziwa, wdzięczna, widoma.

Zwroty: »przemieniać się w osobę [czyją]« (1): Anektánábus przez cżárnoxięſtwo pocżął ſie przemieniáć w oſobę ſmokową [cepit ... transmutari in figuram draconis; wfygvra szmokową HistAl 1510 35] HistAl A4.

»włożyć osobę [czyją na kogo]« (1): á ták włożywſzy oſobę ſwoię ná Iudaſzá ſam ſie opuśćił/ mgłą zniknął precż/ á Zydowie Iudaſzá vmęcżyli á nie Iezuſá. BielKron 165.

»wziąć (na się) osobę [czyją]« (5): BielKron 1v; RejPos 162v, 314; [czart] Wziąwſzy ná ſię oſobę wężową/ pocżął z niewiáſtą rozmawiáć SkarŻyw 260; Zenobiá [...] Wźiąwſzy męſką oſobę/ będęcy płeć żeńſka/ Swoie nieprzyiaćiele wſzyſtki zwyćiężyłá BielSjem 8.

Wyrażenia: »cielesna osoba« [szyk 2:1] (3): RejPos 288; ArtKanc G13v; Acz Pan Chriſtus ma ieden kſztałt/ ćieleſney oſobie iego przyrodzony: wſzákże przez wſzechmocność ſwą może przyiąć kſztałt iáki raczy: y vkázáć ſię w poſtáwie ktoregokolwiek ſtworzenia WujNT 186.

»osoba oblicza, twarzy« = species vultus Vulg (1:1): A przyiąwſſy nas wmiłoſierdzie ſwoie okaż nam też kiedy ſwiętą oſobę oblicza twego RejPs 120; Leop 4.Esdr 15/54.

»własna osoba« [szyk 4:3] (7): Gdy ią [Jupiter Tetydę] vchwyćił zá włoſy/ przemieniáłá ſie mu w rozmáite źwierzętá drapieżne [...]/ tákże ią długo dzyerżał/ áż przyſzłá ku właſney oſobie BielKron 21v; WujJud 71v; CzechEp 262; KochFr 87; WujNT 71. Cf »pod własną osobą«.

Szeregi: »(nie) osoba ani (a, albo) ciało« (4): Iż bog nye ma oſoby áni ciáłá RejWiz 111v marg, 111v [2 r.], Cc6.

»kształt abo osoba« (1): Piſmo [...] mowi ludzkim ſpoſobem o Bogu/ ktory ieſt ſam w ſobie nieopiſány: przetoż nie mamy tego ták rozumieć/ żeby Bog w kſztáłćie Boſkim ábo w oſobie właſney/ ták ſię przechádzáć miał. CzechEp 262.

»osoba albo podobieństwo« (1): Bo duch ſwięty pádl na wſſytki/ w oſobie albo podobieńſtwie ięzykow ogniſtych. OpecŻyw 175v.

»osoba albo (a) postać« (2): yáko pan Kryſtus będąc bogyem nawyſſſſym/ dla nas w oſobye álbo poſtáći ſwey ſye vniżył/ á ćyáło y nyedoſtátki náſſe ná ſyę przyyął KromRozm II x4; LeovPrzep I4.

»osoba, (i) postawa« [szyk 3:1] (4): Dziwną zacność w oſobie y w poſtáwach miáłá/ Znáć było iż ná wielkich gdzyeś ſpráwach bywáłá. RejWiz 32v, 185; RejPos 324; A Ephrem obroćiwſzy ſię do niey/ z oną nabożną y cżći godną poſtawą y oſobą/ rzecże SkarŻyw 118.

»osoba a (albo, i) twarz« (4): A byłá tym to mężom Rzeczpoſpolita mieyſka porucżoná/ dla ſtátecżnych oſob á pokornych twarzy. BielKron 118v; Repraesentare faciem veri maris, Práwego mężá oſobę á twarz mieć. Mącz 431b; BudNT q4v marg; SkarŻyw 593.

Wyrażenia przyimkowe: »pod osobą [czyją; w tym: G sb (3), ai poss (1)]« = jako ktoś; pod pozorem czegoś (4): Potym mię będzieſz pytał pod oſobą [sub persona; wperszonye HistAl 1510 464] Antiochá/ cobych ſtąd miał vcżynić HistAl L5v; będąc ſámá iádowitym nieprzijaćielem wolnośći poſpolitéy/ y Bráćiéy ſwéy/ pod oſobą miłośći/ y życzliwośći wſzelákiéy. OrzQuin C2; Ale Anthyoch (chcąc záwżdy pod Oycowſką oſobą z ſwoią corką woley ſwey vżywáć) niechćiał iey od śiebie żadnemu dáć. HistRzym 8v; Lecż pochlebcá bárziey ſzkodzi pod oſobą przyiacielá? Phil G4.

»pod osobą [w tym: czyją (17); G sb (16), pron poss (1)]« = pod postacią czyjąś, na przykładzie kogoś (20): ktorą [bestyją] máło niżey będzie figurował pod oſobą niewiáſty vbráney. RejAp 138; gdzie Xenophont pod oſobą Cyruſá krolá/ wypiſuie iáki by miał być/ krol práwy GórnDworz G4; Tu iuż ſłyſzyſz/ iż Pan pod oſobą tego nędznika vſtáwicżnie cieſzy á twirdzi w tobie mdłą nádzyeię twoię. RejPos 257v, 164v, 190v, 200v, 201v, 202 (12); roſpráwia prorok o Antychriśćie pod námienioną oſobą Antyochem/ ktory był figurą Antychriſtá CzechEp 410, 410 [2 r.].

~ Wyrażenia: »pod swą osobą« = sam od siebie (1): Prorok pod ſwą oſobą práwie iáwnie oznaymił ſpráwy ktore ſie dziać miáły w ſprzeſládowániu páná naſſego RejPs 100.

»pod własną osobą« = taki, jakim jest w rzeczywistości (2): ácż ſie ſprzodku dobrze okazał/ ále nie pod właſną oſobą álbo práwym ſercem/ iedno przyciągáiąc k ſobie lud zdrádliwie BielKron 148; że [Chrystus] będąc w niebie/ pod właſną oſobą/ ieſt záraz prawdźiwie w tym Sákrámenćie pod oſobą chlebá WujJud 71v. ~

»w osobie [czyjej; w tym: ai poss (12), G sb (3)]« = tak, jak ktoś; na wzór kogoś (15): [Homer] chciał formowáć doſkonáłego dworzániná w oſobie Pheonixá [towarzysza Achillesa] GórnDworz Kk4v; SkarŻyw 257; wſzyſtkichem ſie poſtępkow/ obycżáiow tractatow Tureckich/ w oſobie Vliſſeſowey wybádał StryjKron A3v; Ktorzy [papieże] iáko X. K. mowi ná mieyſcu Chriſtuſowym w oſobie Piotrowey páśli [...] owce iego? CzechEp 419, 326, 330 [2 r.], 331 [5 r.], 357, 412; Bo y ia com odpuśćił/ ieſlim co odpuśćił/ dla waſem to vczynił, w oſobie Chriſtuſowey [in persona Christi]. WujNT 2.Cor 2/10.

»w osobie« [w tym: czyjej (59); G sb i pron (35), ai poss (23), pron poss (1)] = jako ktoś, coś, wyglądając jak ktoś, coś; in figura HistAl; in specie Modrz; specie Vulg (66): OpecŻyw 175v; ale panna maria vyerne czyalo boze pyaſtouala w oſobie dzyeczyątka PatKaz II 38v, 44; BielŻyw 157; yeſth ſzczyąth dlya thego yſch woſſobie Bratha ſwego prziwyodl ynnego czlowyeka do kſzyąg zamkowych y kazał ſſobye powzdacz cząſzcz Bratherſka okrom wyadomoſczi a dozwolyenya Iego. LibMal 1543/72v; HistAl A4, A5, A5v, B6v, E8; KrowObr 199; Leop Ps 87 arg; BibRadz I 138c marg; BielKron 12, 138v; GrzegRóżn A4, F, H4v, I4v, M; RejAp 162; gdy Tyrus iednego cżáſu przechádzał ſie bárzo ſmutny podkał go Gwido towárzyſz iego w oſobie pielgrzymſkiey. HistRzym 78, 28v, 45, 82; iż ſie im vkázowáli [duchowie] w oſobach rozlicżnych/ cżyniącz ſie duſzámi/ cżyniącz ſie y inemi oſobámi/ áby iedno zwiedli nędznego cżłowieká RejPos 115v, 9, 113 [2 r.], 115v, 142, 150v (12); RejZwierc 2, 198v, 205v; Máią nam tedy przychodźić ná pámięć wſzytkie dobrodźieyſtwá/ ktore w oſobie pokármu ćieleſnego nam zálecone ſą. ModrzBaz 53; á ieden z nich [czartów] przednieyſzy/ vcżynił ſię Oycem S. Wilhelmá/ ktory iuſz był dawno vmárł: y w iego iáko żywey oſobie/ vcżynił ná Syná dziwne á ſmutne nárzekánie SkarŻyw 167, 56, 101 marg, 225, 249, 285 (10); MWilkHist G3, K3; CzechEp 4, 149, 161, 216, 262; że ſię święći po śmierći ludziom/ w oſobie ſwey właſney pokázowáć mogą WujNT 71, 13, 129, Luc 3/22, s. 471 [2 r.]; SiebRozmyśl F4; Ná tym też chrzćie/ obiáwił ſię Bog w Troycy iedyny: Oćiec w głośie/ gdy mowił: To ieſt Syn moy namilſzy: Syn w ćiele: á Duch ś. w oſobie gołębice. SkarKaz 516a, 516a.

»w osobie [czyjej; zawsze G sb]« = na przykładzie kogoś (14): Iáko nam Pan opowiedáć racży grzech náſz w oſobie ludzi trędowátych/ y iáko gi mamy lecżyć RejPos 212 marg; Proroctwo o káżdym złoſniku w oſobie Iudaſzá. RejPos [290] marg, 163, 163v [2 r.], 200v, 201, 202 (13); Iſz ſię to iśći/ co/ o nich w oſobie nierządnice/ ku cudzołoſtwu przybráney/ piſmo mowi. SkarŻyw 39.

a. O chlebie i (lub) winie w Sakramencie Eucharystii (259): WujJud 263v; Kłániam ſię tobie prawdo zátáiona/ A temi oſobámi zápuſzcżona. SkarŻyw 203; LatHar 193 [2 r.]; WujNT 297, 331; O oſobách w Sákrámenćie ołtarzá SkarKaz Oooo2a, 157a [2 r.].

W przeciwstawieniach: »osoba ... istność, natura, rzecz« (3): Ten chleb/ ktory Pan Apoſtołom podawał/ nie ná oſobie ále ná náturze/ to ieſt iſtnośći/ przemieniony/ wſzechmocnośćią ſłowá sſtał ſie ćiáłem. WujJud 174v; SkarJedn 241; Odmienienie iſtnośći chlebá/ pod oſobámi ktore zoſtáią. SkarŻyw 337 marg.

Wyrażenia: »osoba chleba, chlebowa« [w tym: pod osobą chleba (57)] [szyk 96:2] (93:5): PatKaz II 38v, 39v [2 r.]; KrowObr 200v; Luter s ſwoimi powiádał być ćiáło boże prawdzywe duchownie pod oſobą chlebá BielKron 206v, 203v [2 r.]; BiałKat 288v, 301, 313v; WujJud 33, 71v [2 r.], 171v marg, 174, 179 (11); Gdzie iesli oſobá y ſmák chlebowy ginie/ pewna rzecż ieſt iż tám ćiáłá Bożego nie máſz SkarJedn 345, 345; Nád wſzyćiek rozum świeckiey Philozophiey/ odmienia ſię iſtność chlebowa/ w iſtność inſzą: y gwoli tey táiemnicy/ niektore oſoby chlebá/ ktore ná chlebie były/ nieodmienne/ zoſtáią. SkarŻyw 337, 165, 168 [2 r.], 203, 278; ReszPrz 40; LatHar 194; iż tu Pan Chriſtus rozdawał Sákráment vczniom ſwym pod oſobą chlebá WujNT 297, 60, 147, 186, 286 [3 r.], 332 [2 r.] (17); Ia ſię też tą oſobą chlebá/ ták podłym odźienim twoim y poſtáwą niſką twoią/ ktorą dla mnie bierzeſz nie gorſzę/ ále bárzo zá nię dźiękuię. SkarKaz 160b; Choć go [Chrystusa] nie widźim/ choć pod ták máłą y namnieyſzą odrobiną oſoby chlebá/ prawdźiwe iednák ćiáło iego ieſt. SkarKaz 204b, 158a, 160a, b, 244a. Cf »osoba chleba i wina«.

»osoba chleba i wina, chlebowa i winna; osoby chleba i wina, chlebowe abo (i) winne« [w tym: pod osobą chleba i wina (16), pod osobami chleba i wina (11), pod chlebową i winną osobą (1)] [szyk zmienny] (21:2;20:2): Iezu ktorys chlebową y winną oſobą ciało thwoie y krew Zwolennikom ku taięmniczy dał. ſmi. ſie nad nami. TarDuch B8v; WróbŻołt 117, 118; KromRozm I K4; RejPos 67v, 82; BiałKat 348v, 361; KuczbKat 175, 180; RejZwierc 196v; My pod oſobámi chlebá y winá/ ktore widźiemy/ rzecżam niewidźiálnym/ to ieſt Ciáłu y Krwi Páńſkiey/ cżeść cżynimy. WujJud 176v; Oſoby chlebá y winá w Sákrámenćie ále nie ſam chleb y wino zoſtawa. WujJud Mm8, 150 [2 r.], 164v marg, 171v, 175, 231v (11); BiałKaz B2v; SkarŻyw 28, 284 [2 r.]; Nie ieſtći tám chleb y wino proſte/ ále ieſt oſobá tylko chlebá y winá. ReszPrz 58, 17, 40, 59; WerGośc 259; Wyznánie zoſtawánia oſob chlebowych ábo winnych/ po poświęceniu. LatHar 193, 188; WujNT 115, 116, 319, 333; SkarKaz 156b [2 r.], 157a [2 r.], b [2 r.], 243a, 244a.

»dwie, obie osoby; oboja osoba« [w tym: pod(e) dwiema osoboma (a. osobami) (44), pod obiema osoboma (a. osobami) (44), pod oboją osobą (2)] [szyk 61:3] (44:12; 8): SeklWyzn a3, Ev [2 r.]; O yedney álbo oboyey oſobye. KromRozm I G3 marg, G3, G3v, I2; KrowObr 200 [2 r.], 200v [5 r.], 201, 201v, 202v (34); tákież ćiáło Páńſkie bráć pod dwiemá oſobomá/ ludziem ſwieckim zdawná Koncilium zákazáło BielKron 232v, 166v, 189, 201v, 211v, 283 (9); Tudzież też ná Synodźie BAzileyſkim práwie był przymuſzon pozwolić Czechom pożywáć Swiątośći chwálebney pod obiemá oſobámi. LeovPrzep A4; Ktoby tego przał/ że w tym Sákrámenćie pod káżdą zoſobná oſobą/ y pod káżdą cżąſtką oboiey oſoby gdy ieſt oddźieloná/ ieſt zupełny Pan Chryſtus/ ten przeklętym niech będźie. WujJud 263v, 178 marg, 178v [3 r.], 179, 247 [2 r.], 247v, Mm3v; WujNT 331 [2 r.]; [gdźie pan Kryſtus ludźiom poſpolitym pod obiemá oſobomá ćiáło y krew ſwą rozdawał ZebrzydOdpow ſ].

»jedna osoba« [w tym: pod jedną osobą (53)] [szyk 62:1] (63): KromRozm I I2, P; KrowObr 186, 200 [2 r.], 200v [2 r.], 201 [2 r.], 203v [2 r.] (22); IEden w dom kſiężey prośił/ co ták powiedáli/ By ná iedney oſobie ſwiątośći przeſtáli. RejFig Ee2v; RejAp 93; Wyznawam też/ że y pod iedną ſámą oſobą/ wſzyſtek á zupełny Pan Chriſtus y prawdźiwy Sákráment bywa prziymowány. WujJud 26v, 178v [2 r.], 179 [2 r.], 247, 247v, Nn2; Grekowie nigdy o iednę oſobę w Sákrámenćie Láćinnikom nieprzygániáli. SkarJedn D5v, 241 [2 r.]; SkarŻyw 520; ReszPrz 9, 59 [2 r.]; LatHar 189 [3 r.], 194 [2 r.], Aaa7v; WujNT 297 [2 r.], 331 [3 r.], 332 [3 r.], 361 marg, [405] marg (15); SkarKaz Oooo2v.

»(po)zwi(e)rzchnia osoba« [w tym: pod (po)zwi(e)rzchniemi osobami (6)] [szyk 6:3] (9): Nie trácą przyrodzenia ſwego chleb y wino/ ná pozwirzchnich oſobách/ bo przedśię biały/ okrągły/ y z tymże ſmákiem iáko y pirwey Sákráment zoſtáie/ ále trácą iſtność ſwoię. WujJud 164v, 176, 176v, 250, 250v, 257v, 261v; BiałKaz B2v; Gdy tedy Doktorowie zową kędy ten Sákráment figurą ábo znákiem; tedy przez znák y figurę/ rozumieią zwierzchnią oſobę chlebá y winá. WujNT 115.

»osoba (świętego) sakramentu, świątości« (5:4): lepyey pokoyá á yednoſći [...] náſládowáć/ niżli ſye o oſoby śwyątoſći ſwárzyć. KromRozm I G3v, G3 [2 r.], G3v; Azaſz do Cżechow ták nie piſał/ Ze lepiey ieſt pokoy y iedność záchowáć [...]/ á niżli ſie o oſobách Sákrámentu [...] ſpieráć ſie y ſwárzyć? WujJud 247v, Mm8; ReszPrz 59 [2 r.]; WujNT 180 marg.

»widoma osoba« [w tym: pod widomymi osobami (4)] [szyk 6:1] (7): RejPos 82; KuczbKat 185; WujJud 257v [2 r.]; Bądź tego pewien/ iż pod tymi widomemi oſobámi/ zupełnie ſie zámyka Pan Chriſtus/ Bog y cżłowiek prawdziwj/ z Ciáłem y Krwią ſwoią żywą KarnNap D2v; Bácż co mowi o przemienieniu ábo Tranſſubſtánciáciey y o oſobách widomych/ y o ſmáku chlebowym ktory zoſtáie. SkarŻyw 278 marg, 28.

»osoba wina, winna« [w tym: pod osobą wina (22)] [szyk 49:4] (49:4): PatKaz II 39v; Abowiem oſobá chlebá/ ćiáło vmárłe ná krzyżu rozmáićie zbite známionuie/ á oſobá winá/ krew s ćiáłá wyláną KrowObr 200v; BielKron 203v; BiałKat 288v; SkarŻyw 278; LatHar 194; Wino y wodę w kielich leią/ ále sſtawáią ſię krwią/ przez poświęcenie ſłow niebieſkich; Acz/ dla ochronienia brzydkośći/ oſobá winá zoſtáie. WujNT 180; iż Pan roſkazał/ áby Sákráment pod oſobą chlebá rozdawano wſzytkim: á nie pod oſobą winá. WujNT 607. Cf »osoba chleba i wina«.

Szeregi: »akcydencyja albo osoby« [szyk 1:1] (2): ná Wiecżerzy Páńſkiey/ chleb nie zoſtáie chlebem/ áni wino winem/ iedno zwirzchnie áccidencya álbo oſoby/ iáko białość/ wielkość/ okrągłość y ſmák chlebá y winá/ bez żadnego podſtáwku (ſine ſubiecto) zoſtáią. WujJud 164, 164.

»kształt abo osoba« (1): Y przetoż ſię żaden niechay nie dziwuie/ że ieſt pod kſztałtem ábo oſobą chlebá w naświętſzym Sákrámenćie. (marg) Christus w inſzym kſztałćie iest w S. Sákrámenćie. (–) WujNT 186.

»przypadki i osoby« (1): Lecż winnym y chlebowym przypadkom y oſobom/ to ieſt okrągłośći/ ſzerokośći/ woniey/ biáłośći etc. mieśce ſię dáć muśi LatHar 188.

b. Wizerunek (8): Inſza bráćie robić koło ceglánego muru/ Inſza iák żywe oſoby wywodźić z mármuru. KlonŻal D3, D3, D3v.

osoba czyja [w tym: ai poss (3), G pron (1), pron poss (1)] (5): dał piecżęć krolewſką okrągłą ná głowne liſty vcżynić/ ná ktorey z iednę ſtronę wyrzázano Orłá/ ná drugiey ſtronie oſobę krolewſką ſiedząc ná Máieſtáćie BielKron 367v, 63; RejZwierc 52; SkarŻyw 393; abi ithe Kamienie y oſobi waſze nanich wirite vnas wpowazaniu beli. PaprUp D.

Szereg: »wyrażenie i osoba« (1): bo obraz nie nie ieſt/ iedno krolewſkie wyráżenie y oſobá. SkarŻyw 393.
c. Postać w dramacie lub w utworze literackim; actor Mącz (14): Krotka rozprawa miedzy trzemi oſobámi/ Pánem/ Woytem/ á Plebanem. RejRozpr A; RejJóz A4v; Oſoby rozmawáiące w tey Komediey. Spráwá pirwſza. Ociec/ Stárość/ Mądrość/ Niemoc/ Pokuſa/ Anyoł. BielKom nlb 8, nlb 4; Mącz 5d, 325a; Tragoedia - Tragaedia, w ktorei zaczne oſsobi mowia, alie koniec miewaſmętni, dłia zabiczią niektorei oſsobi. Calep 1076b; GórnTroas 7; CiekPotr 1; GosłCast kt.

osoba czyja [w tym: G sb (2), ai poss (1)] (3): Tragoedia, Stároſwiecki wymysł ſpráwowánia gier/ w które známienitych ludźi yáko krolów/ Xiążąt/ rycerzow etć. oſoby bywáły w wodzone/ ych ſpoſoby y obyczáye były okázowáne Mącz 460c. Cf Wyrażenie przyimkowe.

Wyrażenie przyimkowe: »w osobie [czyjej]« = przedstawiający kogoś (2): A kxiądz záſie w oſobie Dijabelſkiey/ ktory w Kośćiele zá drzwiámi ſtoi zámkniony. Thak wam po trzykroć odpowieda. KrowObr 100v; Ruſz ſię y ty coś w oſobie Miáſtá RybWit B3v.
3. Właściwość (3): TOpola ieſth drzewko/ ktorego mocz ieſt ſlożona z oſoby wodney yteż ziemſkiey ſubtelney átak ma mocz ſkładaną. FalZioł I 104b; Ieſt to ziele dwoiakicj [!] oſoby [mocy SienHerb 136b] rozney/ bowiem drżeń thego ziela ieſth zagrzewaiączy w cżwartym ſlopniu [...], Skora zwierzchnia ieſt zbytnie oziąbiaiącza. FalZioł I 111c; abowiem iako otho cżłowiek ieſt w ſwoiey oſobie ciepły á wilgotny/ Takież też y pſzenicza FalZioł III 25a.
4. Gatunek, rodzaj, odmiana; genus, species Vulg, Mącz (21): Pan Bog [...] roſkazał źwirzętom powſtáć wielkim y máłym rozmáitych oſob BielKron 1; Wiele rodzáiow innych y źwierzu dziwnego wyobráżenia/ ryb/ ptakow w ſtronách pułnocnych náyduią/ o kthorych piſząc byłyby kſięgi niemáłe kthoby chćiał doſtátecżnie wſzytko wypiſáć/ iákimi oſobámi Pan Bog tám thę ſtronę źimną ozdobił. BielKron 295v, 8, 294v; Genus apud Dialecticos quod dicitur de pluribus differentibus specie. Co może być rozmáyitich oſobách ſobie roznych rzeczono. Mącz 143c; Táko też y źwierzętom żywot rozdawáią/ y obiecuią kożdey Oſobie podług zrządzenia iey/ ináczey Człowieku/ ináczey koniowi/ ináczey ptakom SienLek 30v; Ma tá chorobá oſoby trzy/ á iedná ieſt kiedy ſye ćiáło nietuczy á záwżdy niſzczeie SienLek 91v, 91v [2 r.].

osoba czyja [w tym: G sb i pron (6), pron poss (5)] (11): Druga oſoba [ſpoſob SienHerb 157b] tego ziela ktore zową Aaronem też ma podobną włoſnoſć ſthymi Liſiemi iayki na ty choroby FalZioł I 127b; ktorego kamienia ſą dwoiakie oſoby/ cżyrwony y drugi cżarny. FalZioł IV 50a; IAcinctow ſą thrzy oſoby/ ktore maią iednakie moczy. FalZioł IV 54b, I 24a, IV 17a; KłosAlg kt; Y wypuśćiłá ziemiá trawę zieloną y dáiącą naſienie podług narodu ſwoiego/ y drzewo tákież cżiniące owoc y máiące náſienie według oſoby ſwoiey. Leop Gen 1/12; A vcżynił Bog beſtyie według oſob ſwoich/ bydło y wſzelkye robáctwo ziemne w oſobách ich. Leop Gen 1/25, Gen 1/21, 24; Drugą oſobę choroby zową Grekowie/ Kácexia SienLek 91v.

Szereg: »rodzaj albo osoba« (1): Moczy thych kamieni/ według ich rozmagitych rodzaiow albo oſob: odmieniaią ſie FalZioł IV 17a.
5. Termin gramatyczny (1): Drudzy nieprzeſtawáią ná odmienieniu licżby/ ieſlibyś oſoby nieodmienił [nisi persona mutetur]. á przetoż gdy do nich kto ma mowić trzeba wſzytkę mowę odmienić á ták zformowáć/ iákoby nie ztym co go widźi/ ále zkim inſzym/ ábo o kim inſzym mowił. ModrzBaz 59v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): W Greckim ſtoi Hypoſtáſis/ ktore słowo poſpolićie po Polſku wykłádáią bytnoſćią ábo iſtnoſćią/ ábo też oſobą/ wſzákoż káżdemu tu ná wolą dano niech káżdy iákich chce wykłádow vżywa/ gdyż trudno thy słowá Greckie właśnie wyráżone być máią ięzykiem náſzim. BibRadz II 120c marg.

Synonimy: 1. człowiek, persona; a. persona; 2. figura, forma, kształt, persona, podobieństwo, postać, postawa, wyobrażenie; 3. moc; 4. rodzaj.

IM