![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: ROZMNOŻYĆ | Następne hasło: ROZMNOŻYSTO » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
ROZMNOŻYĆ SIĘ (162) vb pf
roz- (158), roż- (4).
sie (106), się (56).
Oba o jasne.
| inf | rozmnożyć się |
|---|
| praet | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | rozmnożył się | m pers | rozmnożyli się |
| f | rozmnożyła się | m an | ||
| n | rozmnożyło się | subst | rozmnożyły się | |
| plusq | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 3 | m | m pers | byli się rozmnożyli | |
| f | była się rozmnożyła | m an | ||
| n | było się rozmnożyło | subst | ||
| imperativus | |
|---|---|
| sg | |
| 3 | niech się rozmnoży |
| conditionalis | ||||
|---|---|---|---|---|
| sg | pl | |||
| 2 | m | byś się rozmnożył | m pers | |
| 3 | m | by się rozmnożył | m pers | by się rozmnożyli |
| f | by się rozmnożyła | m an | ||
| n | by się rozmnożyło | subst | by się rozmnożyły | |
inf rozmnożyć się (5). ◊ fut 2 sg rozmnożysz się (2). ◊ 3 sg rozmnoży się (23). ◊ 2 pl rozmnożycie się (2). ◊ 3 pl rozmnożą się (12). ◊ praet 3 sg m rozmnożył się (20). f rozmnożyła się (18). n rozmnożyło się (6). ◊ 3 pl m pers rozmnożyli się (21). subst rozmnożyły się (16). ◊ plusq 3 sg f była się rozmnożyła (2). n było się rozmnożyło (1). ◊ 3 pl m pers byli się rozmnożyli (3). ◊ imp 3 sg niech się rozmnoży (4). ◊ con 2 sg m byś się rozmnożył (1). ◊ 3 sg m by się rozmnożył (6). f by się rozmnożyła (7). n by się rozmnożyło (3). ◊ 3 pl m pers by się rozmnożyli (1). subst by się rozmnożyły (5). ◊ part praet act rozmnożywszy się (4).
Sł stp s.v. rozmnożyć, Cn brak, Linde bez cytatu s.v. rozmnożyć.
- 1. Powiększyć się
(154)
- a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej
(88)
- α. O ludziach (62)
- β. O zwierzętach: rozpłodzić się, rozplenić się
(4)
- Przen (1)
- γ. O roślinach: rozplenić się, rozkrzewić się
(5)
- Przen (4)
- δ. O latach życia: wydłużyć się (2)
- ε. O bogactwie
(7)
- αα. O majątku: przyrosnąć (6)
- ββ. O człowieku: wzbogacić się (1)
- b. Pod względem wielkości niewymiernych
(66)
- α. O intensywności: nasilić się, stać się mocniejszym, ogarnąć (o zjawiskach psychicznych, cechach, sytuacjach) (55)
- β. O znaczeniu i zasięgu: utwierdzić się, rozwinąć się, rozszerzyć się
(11)
- αα. O Kościele i Królestwie Bożym (3)
- ββ. O władzy, panowaniu (1)
- γγ. O ideach, poglądach, naukach, wierze (7)
- a. Pod względem wielkości wymiernych: ilości, rozmiarów, objętości, wartości materialnej
(88)
- 2. Mieć czegoś więcej (2)
- 3. Powstać, utworzyć się, zrodzić się, wywodzić się (6)
rozmnożyć się komu (1): Oley ſie rozmnożył wdowie. BielKron [852] marg.
Z określeniem krotności (1): Y poſyłał potraw od ſtołu ſwego do nich/ y rozmnożyły ſię potráwy Biniáminowe nád wſzech inych potráwy pięć kroć (więcey) BudBib Gen 43/34.
W porównaniach (3): TarDuch A6; LubPs P6v; Rozmnożyli ſię [Plures sunt] nád włoſy głowy moiey nienawiſtnicy moi nádáremni/ rozmogli ſię nieprzyiaćiele moi tępiący mię prożno BudBib Ps 68/5.
»szeroko się rozmnożyć« (1): a zácżęłá ſię tá Societas [tj. Societas Iesu, jezuici] zá cżáſow Páwłá III. Biſkupá Rzymſkiego/ y ták prędko y ſzeroko po wſzyſtkim świećie rozmnożyłá: iż to káżdy bacżyć muſi/ że ſam Pan Bog to [...] przedſięwźięćie ſpráwuie/ y błogoſłáwi ReszHoz 138.
rozmnożyć się z kogo (2): Potym ſie s tych ośmiorgá ludzi rozmnożył wſzythek ſwiát. BielKron 5v; Potomká żadnego męſkiego Kázimierz Krol z nią [z Anną córką Gedymina] niemiał/ tylko iednę Corkę Helżbietę/ ktora byłá potym wydána [...] zá Boguſławá Xiążę Stetyńſkie. (marg) Pomorſkie Xiążętá Stetinſkie potym ſię ſzeroko rozmnożyły z tey wnuczki Gediminowey. (–) StryjKron 427.
[rozmnożyć się kim [= w kogo]: A tákże nád nimi [nad książętami] krolem będzieſz Rozmnożyſz ſie rodzáyem wielkim. SądParysa B2.]
rozmnożyć się z kim (1): iſz gdy ſie tu Włoſzy z ſtáremi obywátelmi Zmodźkimi/ Alanámi/ Gottámi/ y Kurſami rozmnożyli/ Tedy [...] Zmodźką/ y Kurſką [...] Ziemię tym ſpoſobem [...] podzielili. StryjKron 81.
rozmnożyć się gdzie (7): Gdy ſie tam więc lud y narody thak rozmnożyli, iż Kroacia, Dalmatia y Slawonia ziemie ciaſne były ku mieſzkaniu. [...] Przeto Lech z Cżechem [...], wſtąpili ku zachodu ſlonca, ſzukać ſobie nowego mieſzkania MiechGlab 42; iż miał być [Kościół] fundowan ábo zbudowan iáko miáſto/ nápełniáiąc wſzytek ſwiát/ w ktorym ſie mieli rozmnożyć rozlicżni narodowie LubPs T2v, D4; Leop Ier 3/16; A Gdy iuż then narod nędzny ludzki pocżął ſie rozmnażáć ná zyemi/ [...] pátrzay w iákiey roznośći potym y przyrodzenia y obycżáiow po ſwiecie ſie dziwnemi kſtałty rozmnożył. RejZwierc 2v; CzechRozm 79v; WujNT Act 7/17.
W połączeniu szeregowym (1): á gdy wſzyſcy oni Połońcy w Tauryce álbo Prekopie oſiedli/ iuſz ſię ſnádnie romnożyłá [!]/ rozſzyrzyłá/ y zmocniłá Hordá Prekopſka/ ták iż wſzytkim przyległym narodom ſtráſznymi Tátarowie Prekopſcy być poczęli. StryjKron 722.
W porównaniach (3): WróbŻołt 91/13; Spráwyedliwy yák pálmá ták ná wſſem rozkwitnye/ A yák Cedrus Libáńſki rozmnoży ſye zbytnye LubPs V2; A ći záſię ktorzy żywą pobożnie/ cnotliwie/ á pocżćiwie nábywáią máiętnośći ſwoich [...]/ iż tháki káżdy rozſzyrzy ſie iáko drzewo zielone nád pięknym zdroiem ſthoiące/ [...] iż iáko Oliwne gáłąſki rozmnoży ſie potomſtwo iego. RejPos 72v.
W charakterystycznych połączeniach: lud (ludzie) się rozmnożył(-li, -o, -y) (4), narod(y) (6), plemiona, pokolenie, potomstwo, świat; rozmnożyć się barzo (9), zbytnie.
»w potomstwie się rozmnożyć« (1): Dziwnie ſie w potomſtwie ſwoim wſſędi rozmnożyli Syny ſwoye w obfitoſcyach możne zoſtáwili LubPs D4.
»rozmnożyć się na prawo i na lewo« (1): Abowiem rozmnożyſz ſię ná práwo y ná lewo [dextera et sinistra erumpes]/ á náſienie twoie poſiędźie pogány BibRadz Is 54/3.
»szeroko się rozmnożyć« (2): Od tego tedy Giedruſa Xiążęćiá z Xiążąt ſtárożytnych Rzymſkich [...] począł ſię y ſzeroko rozmnożył/ iako widzimy narod Xiążąt Giedrockich StryjKron 355, 427 marg.
»na świat się rozmnożyć« (1): gdyż to iego nawiętſze kochánie być miáło s ſynmi cżłowiecżemi [...]. A zwłaſzcżá w tákim narodzie ktoryby wedle woley iego ſwiętey á w pocżćiwoſći ná ten ſwiát ſie rozmnożył. RejPos 42.
»rozmnożyć się na tłumy ludow« (1): Bog wſzechmogący niechayći błogoſłáwi/ ábyś vroſł y rozmnożył ſię ná tłumy ludow. SkarŻyw 346.
»rozmnożyć się i rozrodzić się« = crescere et multiplicari Vulg [szyk 1:1] (2): CzechRozm 79v; A gdy ſię przybliżył czás obietnice ktorą był przyśiągł Bog Abráámowi; rozrodźił ſię lud y rozmnożył w Egipćie WujNT Act 7/17.
»rozmnożyć się i rozszerzyć« (1): Gdy ſię iuſz ludzie byli rozmnożyli y rozſzerzyli po ziemi: ná dwie cżęśći ábo ná dwie kroleſtwie y dwá narody rozdzieleni ſą [tj. na złych i dobrych]. SkarŻyw 268.
»zrość (a. urość) i (a) rozmnożyć się« = multiplicari et crescere Vulg [szyk 2:1] (3): A gdy ſie iuż rozmnożyćie/ y zrośćiećie ná źiemi onych dni [...]: Nie będą więcey mowić/ Archá teſtámentu Páńſkiego Leop Ier 3/16, Deut 26/5; SkarŻyw 346.
rozmnożyć się gdzie (2): Tedy ſie bárzo rozmnożyły [ascenderunt] ſzáráńcze we wſzytkiey Egiptſkiey źiemi BibRadz Ex 10/14, Ex 23/29.
W połączeniu szeregowym (1): Więc by ſię bydło twoie y droby twoie rozmnożyły/ ſrebro by teſz y złoto rosło tobie/ y wſzego by przyraſtáło co maſz. BudBib Deut 8/13.
rozmnożyć się z czego (1): Abowiem pátrzay gdy iuż ten korzeń á tę máćicę wſzcżepiſz w ſerce ſwoie/ tho ieſt/ to miłoſierdzie á thę ſzcżyrość vmyſłu twego z mocną wiárą ſwoią/ iużći ſie wſzytki ine látoroſli á wdzięcżne kwiatki y owoce mogą z niey rozmnożyć ku pocżćiwośći temu Pánu. RejPos 172v.
rozmnożyć się komu (1): doſyć tobie ná tym gdy mie ty będzyeſz náſládował/ tedy áni wzwieſz ſam iáko ſie tobie wſzytko poſzcżęśći y rozmnoży wedle myſli twey. RejPos 280.
W przeciwstawieniu: »być małym ... rozmnożyć się« (1): Ieſli będzieſz cżyſty y w proſtoćie chodził/ wnet ocući ſie ktobie/ y vcżyni ſpokoyny przybythek ſpráwiedliwośći twoiey/ Ták dálece/ że pierwſze rzecży twoie były mále/ á poſlednieyſze bárzo ſie rozmnożą. Leop Iob 8/7.
rozmnożyć się komu (4): BudNT Iudae 2; Láſká y pokoy niech ſię wam rozmnoży w vznániu Bogá y Chriſtuſá IEſuſá Páná náſzego WujNT 2.Petr 1/2, 1.Petr 1/2, Iudae 2.
rozmnożyć się na kogo (1): Rozmnożyłá ſie ná mię niepráwość hárdych Leop Ps 118/69.
rozmnożyć się przez co (3): áby łáſká rozmnożywſzy ſię przez mnogie dziękowánie/ obfitowáłá wſławę Bożą. BudNT 2.Cor 4/15; SarnStat 406, 886.
rozmnożyć się czym (1): To obaczywſzy oni kśiężá/ ktorzy [...] nic śię by nagorſzego [...] przeciw panu Bogu vczynic nieſtrachaią/ dźiwnie śię polękli/ i báć poczęli/ aby śię tą przygodą práwda nierozmnożyła/ a oni ſtąd wzgardźęni niebyli. MurzHist T3v.
rozmnożyć się miedzy kim (2): RejZwierc 34v; aże ſie y tho rozmnożyło miedzy wſzemi ſtany/ że nie iedni ráduią ſie z drugich potyczeli [= błędów] MycPrz II C4.
rozmnożyć się nad kim (2): WróbŻołt 118/69; CHwalćie Iehowę wſzyſcy narodowie/ cżćićie go wſzytcy rodzaiowie. Bo rozmnożyło ſię nád námi miłoſierdzie iego/ y prawdá Iehowy ná wieki BudBib Ps 116/2.
rozmnożyć się w kim (4): RejWiz 99v; Iuż pokoy/ ſpráwiedliwość/ miłoſierdzye/ ſtáłość/ wiárá/ rozmnożą ſie w zebrániu przybytku onego. RejPos 115; O Moy namilſzy Pánie Iezu Kryſte [...] proſzę ćię [...]/ ábym to mogłá [...] rozebráć w ſercu ſwoim z vlitowániém y opłákániém naświętſzéy Męki twoiéy/ żeby zátym rozmnożyłá ſie we mnie wielka miłość przećiw tobie SiebRozmyśl B2v; PowodPr 8.
W charakterystycznych połączeniach: rozmnożył(a, -y, -o) się chwała, dziwy, grzech (wiele grzechow) (3), łaska (4), miłosierdzie (3), miłość (4), niedostatek (2), nieprawość (2), niesprawiedliwość (2), pociecha(-y) (2), pokoj (6), prawda (2), przyjaźń, pycha, sprawiedliwość, swawola (2), trapienia, uczynki, umiejętność, upadek, wiara (3), wielmożność, wszeteczność (wszeteczeństwa) (2), zapłata, zbytki, złodziejstwa, złość(i) (8), zmiłowanie; barziej się rozmnożyć, wielce (2), (tym) więcej (4).
»obficie się rozmnożyć« (2): OBiecuiemy [...] nigdy przez rády y przyzwolenia oſobnégo [...] monéty [...] nie kázáć áni dopuśćić bić: [...] áby przez to ſzkody/ y nieznośny poddánych náſzych niedoſtátek (który ſie przez monety złé vżywánié obfićie w Króleſtwie náſzym rozmnożył [abundarunt JanStat 371]) zá ſczęśliwégo pánowánia náſzégo był oddalon. SarnStat 406 [idem] 886.
»rozmnożyć się i zmocnić się« (1): Przetoż pobił ich lew z láſá: wilk pod wiecżor ſplądrował ich: y leopard cżuły (przypadnie) ná miáſtá ich [...]: Gdyż rozmnożyły ſie w nich Bogu wiáry złamánie/ y zmocniły ſię odwrocenia (ábo odſzcżepieńſtwá) ich. PowodPr 8.
rozmnożyć się czym (1): Ná początku kośćiołá P. Chriſtuſowego/ Krolowie y Ceſárze gi prześládowáli: áby ſię krwią y śmierćią męczennikow tym bárziey rozmnożył. WujNT 43.
rozmnożyć się przez kogo (1): [Jezus na wiadomość o chorobie Łazarza powiedział:] Niemotz ta nie ieſtci na ſmiertz ale by ſie chwála bożá przezeń rozmnożyla. OpecŻyw 67.
rozmnożyć się gdzie (2): Aż potym po kilku/ álbo yáko drudzy piſſą po kilkunaſcye lat/ gdy ſye wyárá po żydowſkyey źyemi yuż byłá rozmnożyłá/ Swyęty Máthuſz [...] nápiſał żydom ich yęzykyem Ewányelią KromRozm II cv; ArtKanc Lv.
W charakterystycznych połączeniach: chwała się rozmnożyła(-o, -y) (3), krześcijaństwo, reguła, sekty, wiara; barzo się rozmnożyć; po ziemi [jakiej] się rozmnożyć.
rozmnożyć się czym (1): Pingueſcent ſpecioſa deſerti: et exultatione colles accingentur. A tedy więcz ſlicżne pola na puſtiniach rożmnożą ſie wielką żiznoſcią a pagorki przybierzą ſie w radoſć y w weſele. WróbŻołt 64/13.
rozmnożyć się w czym (1): Leop Os 10/1 cf Szereg.
rozmnożyć się z czego (1): Ieſt w Sennie bráctwo iedno/ świeckich ludzi/ ktore zowią bráctwo dobrze żyiących Pánny Máryey ſzpitalá/ de la ſkalá [...]. ktore długo było iáko ogrod y winnicá/ wiele ludzi pobożnych y świętych/ ſtanu świeckiego: y zniego ſię rozmnożyli SkarŻyw 460.
rozmnożyć się z kogo czym (1): Aczkolwiek też zá czáſow poſtępkiem z teyże czerni y proſtego Ludu/ więkſza ſie część Slachty prawdźiwey Litewſkiey y Zmodźkiey/ właſną cnotą/ y przeważnymi rycerſkimi dzielnościámi rozmnożyłá StryjKron 76.
rozmnożyć się w kim (1): co miáł pokói i przeſpieczenſtwo na ſumnięniu ſwoiem to mu przyſzły wſzyſtki grzéchy iego napamięc/ a ſtąd rozmnożył śię wnim ſtrach potępieniá wiecnzego [!] MurzHist D3v.
Synonimy: 1. przyczynić się, przyrość, przysporzyć się, rozciągnąć się, rozkrzewić się, rozszerzyć się; a.α. rozmoc się, rozpłodzić się, rozrodzić się; δ. przedłużyć się, przewlec się; b. rozmoc się; α. nasilić się, podnieść się, powstać; β. rozsiać się; 2. rozhojnić się; 3. nastać, począć się, pojawić się, pokazać się, powstać.
Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.
AĆ