[zaloguj się]
[pdf]

OSZUKAĆ (175) vb pf

o oraz a jasne.

Fleksja
inf oszukać
praet
sg pl
1 m oszukåłem, -em, -m oszukał m pers -smy oszukali
2 m oszukåłeś, -ś oszukał m pers -ście oszukali
f oszukałaś m an
3 m oszukåł m pers oszukali
f oszukała m an
n oszukało subst
conditionalis
sg pl
1 m bym oszukåł m pers
f bym oszukała m an
2 m byś oszukåł m pers
3 m by oszukåł m pers by oszukali
impersonalis
praet oszukåno
con by oszukåno
participia
part praet act oszukåwszy

inf oszukać (67). ◊ fut 1 sg oszukåm (1). ◊ 2 sg oszukåsz (6). ◊ 3 sg oszukå (11). ◊ 3 pl oszukają (7). ◊ praet 1 sg m oszukåłem, -em, -m oszukał (8). ◊ 2 sg m oszukåłeś, -ś oszukał (6). f oszukałaś (1). ◊ 3 sg m oszukåł (21). f oszukała (4). n oszukało (3). ◊ 1 pl m pers -smy oszukali (3). ◊ 2 pl m pers -ście oszukali (1). ◊ 3 pl m pers oszukali (9). ◊ con 1 sg m bym oszukåł (1). f bym oszukała (1). ◊ 2 sg m byś oszukåł (1). ◊ 3 sg m by oszukåł (10). ◊ 3 pl m pers by oszukali (5). ◊ impers praet oszukåno (4). ◊ con by oszukåno (2). ◊ part praet act oszukåwszy (3).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII – XVIII w.

Świadomie wprowadzić w błąd zwieść, zmylić, okpić, wyprowadzić w pole; decipere Mącz, PolAnt, Modrz, Calag, Vulg; fraudare Mącz, Calep, JanStat; circumvenire Vulg, Mącz; defraudare Vulg, Calep; imponere Mącz, Modrz; illudere PolAnt; fallere, inescare, sublinere Mącz; colludere Calep; seducere Vulg [w tym: kogo (114), co (9)] (175): Trudno mędrcá oſzukáć. BierEz K4, K4, L4v; A thu wpoſznanyv za polthori nyedzyelye oſchukali 10 perſon LibMal 1545/94; SeklKat K2; Nie iednego oſzukaſz krámárzá y kupcá BielKom D7v; áby ieden drugiemu wſzythkiego dobrego życzył/ [...] ná ſwem ſkromnie przeſtawał/ nikogo nieoſzukał GroicPorz mm4, ee3v; Leop Gen 31/7; RejFig B2v; GAlenus Krol gdy ieden żonę mu oſzukał/ Miáſto Szmárágdow iey ſkło zyelone był przedał. Kazał gi owáłáſzyć RejZwierz 16v, 16v, 62, 80v, 84, 131v; BibRadz Iob 13/9; (marg) Káſándrá oſzukáła bogá Apoliná (–) y cięſzko mu to było iż go żeńſka płeć oſzukáła BielKron 55; Tákież gdźie Zyd oſzuka Goim álbo pogániná/ niemáſz grzechu. BielKron 465v, 21; Mącz 42a, 198b, c, 311a, 361c, 482c; Nie tuſzę pánie Boiánowſki/ áby ktho W.M. ták łatwie oſzukáć mogł GórnDworz C3, T7, Mm; GrzegŚm 11; HistLan A3; Bo ten dla thego ludźie kuśi/ áby ie oſzukał á z drogi zepchnął. KuczbKat 425; Rozum á kochánie kto kogo oſzuka. RejZwierc 191 marg [idem Bbb2], 39, 120v, Bbb2; BudBib Gen 29/25; Nie pytay thu fortelow by oſzukáć kogo PaprPan D, E3v, O4, [Hh5]; Ná co maſz obietnice Boſkie: maſz przyrzecżenie tego Páná/ ktory kłámáć niemoże/ á nikogo oſzukáć niechce. KarnNap E3; tedy ábo przedawcę oſzukáią/ ieſli tániey niżli słuſzno ieſt v niego kupią/ ábo kupcá/ ieſli mu drożey przedádzą/ ábo obudwu ModrzBaz 34; Było w tem ſądzie wiele rzecży nieſpráwiedliwych: Sędźiego oſzukano [Iudici impositum est] ktory ácż podobno o oney zdrádzie mogł nieco wiedzieć ModrzBaz 86, 34, 60 [2 r.]; Bo iuſzby ie nie cżłowiek ále ſam Bog oſzukał: ktory im błędniká poſłał y ſłucháć roſkozáł [!]. SkarJedn 46; Ktemu wielce ćię oſzukáli Grekowie/ Narodzie Ruſki iż ći wiárę S. podáiąc/ ięzykáć ſwego Greckiego nie podáli SkarJedn 359, 129; niegodzi ſię áby ieden drugiego oſzukáć miał SkarŻyw 451, 131, 134, 188, 389, 390, 503 [2 r.]; A ták z Zamku we dnie ſobie wyiáchał przęz [!] Miáſto w Krzyżáckim vbierze/ y oſzukał wſzyſtkich/ Miſtrzá/ Krzyżakow/ Kontorow y Mieſzczány Málborſkie/ iż kto go iedno podkał iádącego ſobie drogą/ wſzyſcy mu ſię iáko Krzyżakowi kłániáli StryjKron 442, 125, 437, 443; iż on [szatan] nie w ſwey/ ále w poſtáći wężowey/ oſzukał cżłowieká CzechEp 203, 415; WerGośc 256; PudłFr 32; ActReg 130; Calep 153b, 216a, 297b, 406a [2 r.], 577a; Vlyſſes ztobą mówi/ nic po chytréy mowie/ Tego ty nie oſzukaſz/ byś miáłá dwie głowie. GórnTroas 42; LatHar 590; WujNT 332, 2.Cor 12/18; Powiádał Nágot że go oſzukano: Bo Piſarz był, gniewáiąc ſie z nim, woſkiem zlepił kárty, gdźie ten zapis był. SarnStat 1286, 398; SkarKaz 387a; CzahTr D; y temu pochlebuie y owemu: á ſwoie myśli/ iákoby obu oſzukał. y mniema że ieſt mądry/ á on ieſt złośliwy y zdrádliwy. SkarKazSej 662a, 668b; Vcżyni ſię Złotnikiem/ ieſli chce Złotniká Oſzukáć: ábo Kráwcem/ gdy zdradza kráwcżyká: [...] Káżdemu ſię ſtanowi zgołá przyſpoſobi KlonWor 26, **2, 59, 62, 68; Bo nie naydzie v ciebie prawdziwego ſłowá/ Doznáłám ia iuż tego ſmutna białagłowá. A podobno nie pirwſzą mnieś ták ty oſzukał PudłDydo B3.

oszukać przez kogo [= za pośrednictwem kogo] (1): Izali przez ktorego z tych ktorem do was poſłał/ oſzukałem was [Nunquid per aliquem eorum ... circumveni vos]? WujNT 2.Cor 12/17.

oszukać przez co [= za pomocą czego] (1): Pátrzćieſz by kto was nie oſzukał przez Phiłozophią/ y prozne omamienie [Videte ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam] WujNT Col 2/8.

oszukać czym (19): OpecŻyw 161; BielKom B7v; Potym Mátyaſz z Podebráńſkim w Cżechach walki wiodł/ choćia s ſobą byli ſprzyſiężeni/ á tym wielekroć oſzukał Podebrańſkiego Krolá Cżeſkiego Mátyaſz. BielKron 394v; ktora náuká by ſie byłá namniey odkryłá/ bárzoby byli ná tym chramáli/ bo ią ludzie máią w podeźrzeniu/ á iákoby ſie boią/ by ich nią nie oſzukano. GórnDworz E7v; RejZwierc 191; ModrzBaz 135; SkarŻyw 136, [236]; KochSz B2; KlonWor **. Cf »oszukać chytrością, chytrą poradą«, »kłamstwem oszukać«, »krzywoprzysięstwem oszukać«, »oszukać słowy«, »zdradą i fortelem oszukać«.

oszukać na czym (3): DOwoyno ieden wielkim/ zacnym Woiewodą/ Drugyego oſzukáli/ ná dzyale vrodą. Ale mu ſpráwiedliwie cnotę wydzyelili RejZwierz 92. Cf »oszukać na kupi«.

oszukać w czym (23): OpecŻyw 62; RejKup y7, cc2v; ieſlim kogo w cżym oſſukał nágrádzam cżworáko. Leop Luc 19/8; RejPos 348v, 351; RejZwierc 78, 191; Nie deptáć áni oſzukáć wſpráwie brátá ſwego BudNT kt; PaprPan E4, O3v, Cc2v; ModrzBaz 121; KochFr 45; PudłFr 60; Phil R2; GórnTroas 34; wracam com komu wydárł y w czymem kogo oſzukał. SkarKaz 457b; CzahTr L3v; KlonWor 66, 68. Cf »oszukać w kupi«, »oszukać w słowie«, »oszukać w zmowie«.

W połączeniach szeregowych (13): Nikogoſmy nie obráźili/ nikogoſmy nie ſkáźili/ nikogoſmy nie oſſukáli [neminem laesimus, neminem corrupimus, neminem circumvenimus]. Leop 2.Cor 7/2; Os sublinere, Zdrádzić/ Oſzukáć/ Omylić kogo/ Pomuſnąć mu po gębie. Mącz 270c; Verba dare, Zdrádźić/ oſzukáć/ słówki podeyść. Mącz 484c, 311a; RejPos 351v; Coby kogo oſzukáć/ okłámáć/ oſzydzić/ Tego iáko zá cnotę/ nie będą ſie wſtydzić. RejZwierc 242v; Calag 83a; ktoryby [wystawiony sąsiad] to ſpráwiedliwie rzec mogł/ y z dobrym ſumnieniem twierdźić/ żeſmy ktorego podeſzli: żeſmy oſzukáli: żeſmy zdrádźili y vkrzywdźili? CzechEp 12; ReszPrz 72; OrzJan 104; WujNT 2.Cor 7/2; Ci nas oſzukáli/ ći nas zdrádźili: ći wiárę nam złąmáli SkarKaz 386b; KlonWor 1.

W charakterystycznych połączeniach: oszukać barzo, łatwie (2), prętko, rychle(j) (2), trochę, wielce.

Fraza: »[kogo] oszukało mnimanie« (1): y niemoże być nieſmieſzno/ kiedy widzimy że nas oſzukáło náſze mnimánie. GórnDworz Q5.
Zwroty: »oszukać chytrością, chytrą poradą, chytro (chytrze)« [szyk zmienny] (4:1:3): co ten vdziáłał/ Iáko nas chytrze oſzukał BierEz Bv; ktorzy ledwo wywaliwſzy ſię na ten świat/ vśiłuyą ſwoimi zdradami/ á chytrosćiami ſtarcze oſzukáć. KwiatKsiąż C2v; PaprPan E4; ktorego ia vprzedziwſzy/ bez ſtaczánia bitwy zwalczę/ á moią chytrą porádą oſzukam StryjKron 190; CzechEp 205; GórnTroas 36; Lecz ſię boię by ſnadź iáko wąż oſzukał Ewę chytrośćią ſwą [seduxit astutia sua] nie były tákże ſkáżone ſmyſły wáſze WujNT 2.Cor 11/3; PudłDydo B.

»(nie) dać się oszukać« = non pati a. nec sinere sibi imponi Modrz [szyk zmienny] (11): Pyrwſem ze na Iarmark byway A czo na raniey wykladay. [...] Na oſtatku kramy ſkladai. A to zawżdy chczey pamietaċ A by ſię niedal oſukaċ. RejKup e3v; RejZwierz 58, 122; Certe oculis uteris, Plaut. Záprawdę maſz oczy/ widźiſz dobrze/ nie daſz ſie oſzukać. Mącz 510b; ModrzBaz 21, [41]; SkarŻyw [236], 520; KochFr 45; będzie ſie tego wárował/ áby nigdy nikomu nie záſzkodził/ áni też ſam nie dał ſie (iáko ono mowią) oſzukáć Phil D2; ábyſmy nikogoż nie oſzukiwáli iáko prośći y vprzeymi: á ſámi ſię też oſzukáć nie dáli/ iáko mądrzy y oſtrożni. SkarKazSej 662a.

»kłamstwem oszukać« (1): dla żártu álbo dla rátunku iákiego kłamſtwem kogo oſzukać/ [...] przedśię tho namniey nieprzyſtoi. KuczbKat 340.

»krzywoprzysięstwem oszukać« (1): iáko ie to Turczyn tym krzywoprzyśięſtwem ſwym oſzukał OrzJan 110.

»oszukać na kupi, w kupi, w kupieniu« [w tym: w kupi, kupieniu (1)] (2:1:1): SeklKat I2; ReszPrz 72; Zá rowno v mnie chodzą pijáni y głupi: Iednáko grzeſzy kto ich oſzuka ná kupi. KlonWor 69.

»(nie) oszukać słowy, w słowie« [szyk zmienny] (1:1): SeklKat I2; niemow wiele/ áni nas ſłowy oſzukáć chćiey SkarŻyw 428.

»zdradą (i fortelem) oszukać« (2): KwiatKsiąż C2v; Potwarz to tedy ieſt ná Bogá [...]/ żeby on áż zdradą y fortelem oſzukáć y vłowić miał ſzátáná CzechEp 205.

»oszukać w zmowie« [szyk zmienny] (2): SeklKat I2; doſyć ná tym kiedy Groblą wyſtáwi wedle zmowy á ćiebie w zmowie oſzuka. Strum F2.

Szeregi: »podejść (a. podstąpić), (a) oszukać« [szyk 3:2] (5): Vbogiego oſſukano á podeſzto [!] [humilis deceptus est] ieſſcże go fukáią Leop Eccli 13/27; Mącz 352c; Widzimy iż bráth brátá radby w cżym mogł podſtąpił á oſzukał RejZwierc 78, 191 [2 r.]. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»oszukać i ułowić« (2): w poſtáći cżłowieká podłego/ racżył ſzátáná iáko rybę wędą oſzukáć y vłowić CzechEp 203, 205.

»zataić się a oszukać« (1): Totylas kroi Gottow/ [...] rádnego [...] wſwe ſzáty przybránego/ poſłał: dáiąc mu zá ſługi pierwſze dworzány ſwe/ [...] áby ſię tym lepiey zátáić á s. Benedictá oſzukáć mogł. SkarŻyw 251.

»z(d)radzić, (i, albo) oszukać« = fallere et decipere Modrz [szyk 5:3] (8): OpecŻyw 62; Sic dolos struere, Sámołowkę ná kogo nárządzáć/ wymyślić yákoby mogł zdrádzić oſzukáć Mącz 422c, 108c, 136a, 194d; Káżdy tedy ma ſię pilnie ſtáráć o to/ żeby w żyćiu ſwem [...] niemiał [...] nie tákiego coby z gránic prawdy wykrocżyło/ ábo pátrzáiące y słucháiące zdrádźić y oſzukáć mogło [nihil quod spectatores auditoresque fallat ac decipiat]. ModrzBaz 60v; Iáko wąż Ewę oſzukał y zdrádził: ták też haeretycy proſte ludzie zwodzą. WujNT 643 marg; SkarKazSej 663b. [Ponadto w połączeniach szeregowych 5 r.]

»zwieść i oszukać« (1): A od onego ſędźiego vćiekáią/ ktory ſię zwieść y oſzukáć nie dopuśći SkarKaz 118b.

W przen [kogo, co] (2): Y ták śmierćią mężną y dowćipem wielkim cżyſtość ſwoię okupiłá/ á niewſtyd y ſproſność pogáńſką oſzukáłá. SkarŻyw 162; Głupſtwo właſne Niemcow oſzukáło. StryjKron 537 marg.

Synonimy: nawilić, okłamać, omylić, oszydzić, oszwabić, podejść, zdradzić, zmylić, zwieść.

Formacje współrdzenne cf SZUKAĆ.

Cf [OSZUKAŁY], OSZUKANIE, OSZUKANY

IM