Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OTOĆ

Następne hasło: 2. [OTOK] »

1. OTOK (27) sb m

Oba o jasne (tak też Cn).

Fleksja

	sg	pl
N	otok
G	otoku	otok(o)w
D	otokowi, otoku
A	otok	otoki
I	otoki(e)m

sg N otok (8). ◊ G otoku (1). ◊ D otokowi (3), otoku (1) FalZioł (3:1). ◊ A otok (7). ◊ I otoki(e)m (1). ◊ pl G otok(o)w (1). ◊ A otoki (5).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów ze SpiczZioł) – XVIII w.

Znaczenia

1. Rodzaj opuchliny, ślad po uderzeniu; ropna wydzielina, posoka (23)
2. Osad powstały podczas ostrzenia lub toczenia żelaza na kamieniu, składający się z resztek kamienia i żelaza (4)

1. Rodzaj opuchliny, ślad po uderzeniu; ropna wydzielina, posoka; tumor Mymer¹, BartBydg; tabes BartBydg, Cn; pus Calep, Cn; apostema, inflatio BartBydg; sanies, suppurata Cn (23): Tumor. Geſchwulſt. Otok. puchlina. Mymer¹ 40; Tumor, otok, inflatio, ocyeczenye BartBydg 163b, 155; Warzyć ie/ rutę/ ſzałwiią/ á to pić: otok wſzelki roſpądza FalZioł I 141c; Paięcżyny kiedy na ranę prziłożiſz, nie dopuſci othoku być w ranie FalZioł I 149b; Po pioł [!] Ieża ſpalonego/ rany otwarza/ wycżyſcia y oſuſza/ Thłuſtoſci iego/ takież y wątroba niedopuſzcża othokowi/ ani żadney złey wilkoſci wnątrz ſie rozlewać FalZioł IV 10c, *3d, [*7]v, I 64c, 116c, 142d (11); SienLek 144; Pus – Otok ropa. Calep [878]a; [Tabes ... id est putredo, sanies ... otok Glosy I nr 48/328; Miękczenie otoku w ſadzelu SienHerb B#; Tabum Poſoká/ Otok. UrsinGramm 129; Pus Otok/ quod etiam inuariabiliter vsurpatur. UrsinGramm 172].

W charakterystycznych połączeniach: otok leczyć, miękczyć (2), rozganiać, rozpądzać (3), wyciągać (3).

Wyrażenia: »otok cyckow« (1): [sporysz] otok czyczkow v niewiaſth ſcieńcza FalZioł I 79d.

»otok ran« (1): Oleiek ſnich [orzechów suszonych] ieſth vżythecżny naprzeciw denney boleſci y boleſci ſuchech żył/ y też na otoki ran. FalZioł III 19b.

»twardy otok« (1): też twarde otoki miękcży tim obycżaiem FalZioł I 142d.

»otok uszu« (1): [sporysz] też otok vſzu lecży FalZioł I 79d.

»wrzodowy otok« (1): Apostema, dymyenicza vel boląnczka; bolyączka, wrzodovy othok BartBydg 12b.

Szeregi: »boleść i otok« (1): Theż woda tego Koſmacżku zmieſzana z miodem/ z mąką wilczeg^go grochu/ rany cżyſci y mięſo w nich naraſzcża, ſwierzb ſpąddza [!] boleſć y otok z rauy [!] wyciąga. FalZioł I 114a.

»twardość i otok« (1): [sporysz] twardoſci y otoki roſpądza/ mocż pędzi FalZioł I 79b.

2. Osad powstały podczas ostrzenia lub toczenia żelaza na kamieniu, składający się z resztek kamienia i żelaza (4):

Wyrażenie: »kamienny otok« [szyk 3:1] (4): Dobrze téż kreẃ záſtánawia otok kámienny z ſokiem koſzyſzczkowym/ z octem y z białkiem ná ránę przywiń. SienLek 145; Kámienny otok/ ieſt ow muł ktory z kámieniá bruśnégo płynie/ gdy ná nim iakié żelázo bruśią álbo toczą: tedy bywa ten muł częśćią z ochechłánia kámieniá/ á częśćią żelázá SienLek Yyy, 73, Xxx2.

Synonimy: 1. bolączka, ocieczenie, ocieklina, opuchlina, opuchłość, opuchnienie, posoka, puchlina, ropa, spuchlina, spuchłość, spuchnienie.