Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OŻYWION

Następne hasło: [OŻŻEĆ] »

OŻYWIONY (61) part praet pass pf

Pierwsze o jasne; drugie o z tekstów nie oznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	ożywion, ożywiony	f	N	ożywionå, ożywiona	n	N	ożywiono, ożywion(e)
	A	ożywion(e)go		A			A	ożywion(e)
	V	ożywiony		V			V

pl
N	m pers	ożywieni
G		ożywionych
inne formy
pl N subst m - ożywion(e); pl N subst f - ożywion(e), ożywiony; pl A - ożywionych

sg m N ożywion (6), ożywiony (3); ~ (attrib) -ony (1); ~ (praed) -on (6), -ony (2); -on KromRozm I, RejAp (3), RejPos; -ony SkarŻyw; -on : -ony Leop (1:1). ◊ A ożywion(e)go (1). ◊ V ożywiony (1). ◊ f N ożywionå (2), ożywiona (2); ~ (attrib) -å (1); ~ (praed) -a (2) RejPos, RejZwierc, -å (1) WujNT. ◊ n N ożywiono (11), ożywion(e) (7); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -o (11), -(e) (6); -o PatKaz I, RejKup, Leop, RejAp (2), KuczbKat, WujNT; -(e) SkarKaz; -o : -(e) RejPos (3:4), RejZwierc (1:1). ◊ A ożywion(e) (1). ◊ pl N m pers ożywieni (18). subst m ożywion(e) (1) KromRozm III. f (praed) ożywion(e) (1) RejPos, ożywiony (1) RejPs, n (praed) ożywion(e) (2), ożywiony (2); -(e) LubPs; -y RejPs; -(e) : -y RejPos (1:1). ◊ G ożywionych (1). ◊ A ożywionych (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: ożywiony przez kogo, przez co (4).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI i XVIII – XIX w. s.v. ożywić.

Znaczenia

1. Przywrócony do życia, wskrzeszony (48)
- Przen: Zbawiony, uwolniony od grzechów (13)
2. Posilony, wzmocniony; pocieszony (5)
3. Powołany do życia, stworzony (8)

1. Przywrócony do życia, wskrzeszony; vivificatus PolAnt, Vulg (48): Iako w Iadamie wſziſczy vmieraią tak w Chriſtuſie wſziſczy będą ożywieny yeſly wyerzą ze Chriſtus vmarł y wſtał zmartwich tak też Bog ty ktorzy zaſneli prziwiedzie ſnim. SeklKat R2; To też wiez yako z Martwy wſtał A prawie to nąm prżikłád dał I naſſe vmarłe ċziało Choċ będżje w Zemi leżało Iego Smierċzą od kupiono Iz też będzie ozýwiono RejKup ſ5; yákożkolwiek chory álbo obrażony członek/ może być vzdrowyon/ poki ſye ćyáłá dźyerży/ y owſſem y zmartwyony może być ożywyon/ zwłaſſczá gdyż tákyego lekárzá ma to ćyáło/ ktory y martwe krześi. KromRozm I O3v; Nád to/ ma ćyáło Kryſtuſowe tę właſnoſć/ iż y mártwe członki yego przez głowę/ to yeſt páná Kryſtuſá ożywyone być mogą/ y częſtokroć bywáyą. KromRozm III D5; Leop 1.Cor 15/22; Abowiem iáko przez Adámá wſzyſcy vmieráią/ ták y w Kryſtuſie wſzyſcy ożywieni będą [vivificabuntur]. BibRadz 1.Cor 15/22; RejAp BBv, 52v, 164, 168; á vmárli tákże ożywieni mocą Boſką rowno z żywemi będą ná powietrzu poſtáwieni RejPos 7; á będzye zábit Kriſtus/ á potym będzye ożywiono ciáło iego. RejPos 101v, 87, 112 [4 r.], 112v, [137]; BiałKat 201; vmárły w grobie Elizeuſzá leżący/ y vmárłe^go ſię ćiáłá prorockie^go dotykáiący/ ożywiony ieſt. SkarŻyw 279; CzechEp 295; Iezu trzećiego dniá po śmierći właſną twą mocą wielmożnie ożywiony/ zmiłuy ſię nád námi. LatHar 339; y corká Iáirowá ożywiona. WujNT Luc 8 arg, 1.Cor 15/22, Eph 2 arg, 1.Petr 3/18, s. 803 marg.

W połączeniu szeregowym (1): A ćiáło iáko/ ktore w tákiey zgubie y prochu y nieczći zoſtáie z bydłem y z ſzkápámi rowno? Y to wſkrzeſzone y ożywione y duſzy przywrocone będźie ná on oſtátni dźień SkarKaz 384b.

Wyrażenie: »zasię, znowu ożywiony« (4:3): RejAp 167v marg, 168, Ff4v; gdyż wieſz iż záſię ma być ożywione ciáło twoie RejPos 30, 221v, 256, 257v, Ooo3v; RejZwierc 178.

Szereg: »ożywiony a uwielbiony« (1): O iákaż tho będzie rádość oględáć ożywione á vwielbione ciáło ſwoie/ chodzić po obłokoch s Pánem ſwoim/ á pothym opánowáć z rozlicżnemi rádoſciámi/ wiecżne kroleſtwo iego. RejPos [136].

Przen: Zbawiony, uwolniony od grzechów (13): RejPs 96; á národ ludzki/ ktory cżworáką ſmierćią był záginął/ miał być ich kazánim ożywiony Leop *2v; á kthorzy nie przyſtáli do nich/ á byli ożywieni przez wodę á przez Duchá ſwiętego RejAp 167v, 167v marg, Ff4v; RejPos 223v, 256; ábyſmy/ wedle Proroká/ śinośćią iego zlecżeni/ y śmierćią iego ożywieni znim zmartwychwſtáiąc/ żywot bez końcá/ y wiecżne dobre mienie/ w Rayſkim kroleſtwie ośięgnąć mogli. SkarŻyw 1; Bo iedni grzeſzą tylko myſlą/ drudzy vczynkiem/ á trzeći iuż gniją w nałogu grzeſzenia: y przetoż iedni łácniey/ á drudzy trudniey bywáią ożywieni. WujNT 143.

W przeciwstawieniu: »umarły ... ożywiony« (2): iáko y Páweł ſwięty tego dokłáda piſząc do nas: Iż byliſcie iáko vmárli/ áleſcie iuż teraz z nowu ożywieni. RejAp 168; RejPos 112v.

Wyrażenie: »ożywion do żywota wiecznego« (1): gdyż Pan długo ocżekawáć racży vznánia káżdego nedzniká ſwoiego/ gdyż tho obwołáć kazał: Iż niechce ſmierći żadnego/ iedno cżeka áby ſie vznał á był ożywion do żywotá wiecżnego. RejAp 83v.

Szereg: »odkupiony i ożywiony« (1): O iákom wiele duſz/ przenadrożſzą krwią twoią/ y niewinną męką twoią odkupionych y ożywionych/ zgorſzył/ záwiodł/ y iákoby zábił? LatHar 145.

2. Posilony, wzmocniony; pocieszony (5): RejPs 32v; Iáko zá ſpráwą Ewányeliey miáły być ożywione zgłodniáłe ſerczá ludzi wiernych/ kthorzy/ ácz ye ſwiát zá śiroty pokłáda/ ále oni ſą dzyedzicy żywota wiecżnego. LubPs F2v marg; ále iáko Dawid ciało ogrzewał ták też thy ogrzeway tę niewinną á ſwiętą kochánkę ſwoię [duszę]. A nicżym iey inſzym beſpiecżniey nie ogrzeieſz/ iedno położ przy niey ony trzy Sunámitki/ á ony trzy zacne pánienki/ Wiárę/ Nádzieię/ á Láſkę. Tu wierz mi iżći będzie ták ogrzaná y ożywioná/ iżći dotrwa beſpiecżnie/ áż dopłynieſz do obiecánego á do wdzięcżnego onego portu ſwoiego. RejZwierc 127v, 237.

Szereg: »utwirdzony a ożywiony« (1): A tu dopirko ożywieſz z nowu/ á tu dopirko poſypieſz znowu ony ziarnká prawdziwe onym ieſzcże nie práwie zámárłym owiecżkam Páńſkim/ iż ieſzcże mogą być vtwirdzone á ożywione ták iáko ie tu Pan wſpomináć racży. RejAp 36.

3. Powołany do życia, stworzony; vivificatus Vulg (8): PatKaz I 17; Bo gdzieby on nierozmnożył miłoſierdzia ſwego/ wſſákby niebył ożywion [non vivificabitur] ſwiát z thymi kthorzy będą dziedźicżyć ná nim. Leop 4.Esdr 7/67; O ſſalony wieſz że co ty ſieieſz/ nie będzie pierwey ożywiono áżby pierwey obumárło. Leop 1.Cor 15/36; Bo przed oną pirwſzą beſtią drżał wſzyſtek ſwiát/ á tá iuż nowo ożywiona beſtia byłá tylko iuż iákoby obraz á figurá oney pirwſzey RejAp 113, 113; KuczbKat 90; CzechEp 148; WujNT 1.Cor 15/36.

Synonimy: 1. wskrzeszony; 2. posilony, utwirdzony.

Cf OBŻYWIONY, OŻYWIĆ, OŻYTY