![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
| « Poprzednie hasło: [PASTERNY] | Następne hasło: PASTERSTWO » |
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}
PASTERSKI (59) ai
pasterski (50), pastyrski (7), pasterzki (1), pasterzski (1); pasterski FalZioł, RejPs, KromRozm II, Leop (2), KuczbKat (3), WujJud (2), WujJudConf (2), RejPosRozpr (5), StryjWjaz, SkarJedn (3), KochPs, SkarŻyw (2), StryjKron, KlonŻal (2), ZawJeft, GostGosp (2), LatHar, WujNT (6), SarnStat; pastyrski Mącz (4), ReszPrz, PowodPr, pasterzki KochPieś; pasterski : pastyrski : pasterzski BielKron (7:1), Calep (5:–:1).
a jasne (w tym 4 r. błędne znakowanie), e pochylone.
Fleksja
| sg | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| m | N | pastérski | f | N | pastérska | n | N | pastérski(e) |
| G | pastérski(e)go | G | pastérski(e)j | G | pastérski(e)go | |||
| D | pastérski(e)mu | D | pastérskiej | D | ||||
| A | pastérski, pastérski(e)go | A | pastérską | A | pastérski(e) | |||
| I | I | pastérską | I | pastérskim | ||||
| L | pastérskim | L | L | |||||
| pl | ||
|---|---|---|
| N | subst | pastérskié |
| I | f | pastérski(e)mi |
| L | pastérskich | |
sg m N pastérski (11). ◊ G pastérski(e)go (4). ◊ D pastérski(e)mu (2). ◊ A pastérski (5), pastérski(e)go (1). ◊ L pastérskim (1). ◊ f N pastérska (7). ◊ G pastérski(e)j (7). ◊ D pastérskiej (2). ◊ A pastérską (1). ◊ I pastérską (5). ◊ n N pastérski(e) (2). ◊ G pastérski(e)go (2). ◊ A pastérski(e) (1). ◊ I pastérskim (2). ◊ pl N subst pastérskié (4); -é (1), -(e) (3). ◊ I f pastérski(e)mi (1). ◊ L pastérskich (1).
Sł stp: pasterski, pastyrski, Cn: pasterski, Linde XVIII w.: pasterski.
Znaczenia
- Przymiotnik od „pasterz”
(59)
- I. Od znacz. podstawowego (28)
- II. Od znaczeń przenośnych
(30)
- 1. Od znacz. ‘władca, król’ (1)
- 2. Od znacz. ‘przywódca duchowy’
(2)
- a. Napisany przez pasterza (1)
- 3. Od znacz. ‘kapłan, duchowny chrześcijański’
(25)
- a. Będący kapłanem (1)
- b. Wykonywany, sprawowany przez kapłana (11)
- c. Należący do kapłana, używany przez niego (1)
- A. Od znacz. ‘papież’
(4)
- a. Należący do papieża (1)
- b. Przysługujący komuś z racji bycia papieżem
(3)
- W przen (1)
- 4. Od znacz. ‘Bóg, Chrystus’ (2)
- III. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »kaleta pasterska« = Capsella bursa-pastoris (L.) Med. (Rost); tasznik pospolity, roślina z rodziny krzyżowych (Cruciferae) (1)
Przymiotnik od „pasterz” (59):
I. Od znacz. podstawowego; pastoralis Mącz, Calep, Cn; pastoritius Calep, Cn; armentarius Mącz; bucolicus, pastorius Cn (28): AMos Prorok z miáſtecżká Tekue rodem/ był s páſterſkiego ſtánu BielKron 92; Mącz 16c, 282c; Calep 760b [2 r.].
a. (U)czyniony, dokon(yw)any przez pasterza (5): Leop Zach 11/3; Ieden páſterz krolewſki Fauſtulus nalazł ie [Romulusa i Remusa] [...]/ y wzyął do domu/ dał ie żenie chować. A gdy były cżáſu dochowány/ s powieśći páſterſkiey/ obacżyły ſkąd ſie wzyęły BielKron 98 v; SkarŻyw 243; Pánno náwiedzeniem páſterſkim bárzo vćieſzona/ modl ſię zá námi. LatHar 502; SarnStat 667.
b. Używany przez pasterza, należący do pasterza, służący pasterzowi (10): Armentarius pullus aut equus, Paſtirsky zrzebiec/ álbo/ kóń. Mącz 16c, 89c.
W połączeniach szeregowych (2): Páſterſkie bydłá/ y Vrzędnicże/ y cżeládźi wſzelákiey/ máią mieć piątná ná lewym vchu/ á Páńſkie ná práwym GostGosp 114, 72.
Wyrażenia: »kij, szufla pasterska(-i)« = pedum Calep (1:1): ále [Dawid] wzyął kiy páſterſki á pięć kámieni z rzeki ſmágłe do proce/ ſchował ie do kalety/ y ſzedł przećiw Goliáthowi BielKron 65v; Calep [768]b.
»kucz(k)a, budka pasterska« = tabernaculum pastoris Vulg; attegiae, mapalia (pl), pastophorium Calep (3:1): á idź zá ſlády trzod twoich/ á páś koźlątká twoie/ przy budkách páſterſkich Leop Cant 1/7; Pastophorium – Kucza paſterską. Calep 761a, 111a, 638b.
c. Stanowiący część ciała pasterza; w przen z nazwą metonimicznie użytą (2): VCieſzna lutni/ [...] Záſpiéwáy/ coby trudnéy Bogumiły Vſzy lubiły. Która iákoby źrzóbek niełápány/ Ani páſtérzką ręką vgłaſkány/ Vćieka w pole KochPieś 49.
W przeciwstawieniu: »pasterski ... krolewski« (1): Páſtérſkié vbogié ſkrónie/ Z iego zdárzénia w korónie Krolewſkiéy/ częſto pánuią ZawJeft 16.
d. Opiekujący się pasterzami (o bóstwach pogańskich) (6): Trzeći [Apollo] páſterſki/ od Cereri ſyn/ tego też páſterze zá iednego pomocniká mieli do bydłá BielKron 23, 24, 336 [2 r.]; Chćieliſmy twe gęśli oddáć páſterſkiemu Bogu KlonŻal B3, B marg.
II. Od znaczeń przenośnych (30):
1. Od znacz. ‘władca, król’ (1):
Wyrażenie: »urząd pasterski« (1): Więc Dawidá/ co teraz zá owcámi chodźił/ Obrał królem/ áby lud Iſráhelſki wodźił. A ten ie z pilnośćią páſł/ y mądrze ſpráwował/ Iáko vrząd páſtérſki iego potrzebował. KochPs 118.
2. Od znacz. ‘przywódca duchowy’ (2): Ktory [św. Paweł] wyżſzey powiedział/ iż niechćiał pánowáć nád wiárą ich: ten tu oto przećię chce mieć po nich zupełne we wſzytkim poſłuſzeńſtwo. (marg) Zwierchność páſterska. (–) WujNT 627.
a. Napisany przez pasterza (1):
Zestawienie: »księgi pasterskie« (1): Byłyć też y drugich Apoſtołow Ewanyelie/ yáko [...] Máthyáſſowá/ żydowſka/ álbo Názáráńczykow/ kſyęgi páſterſkye/ [...] y inych Apoſtołow ſpráwy KromRozm II c4.
3. Od znacz. ‘kapłan, duchowny chrześcijański’ (25): RejPos Rozpr c2v; Dáleko więcey táki pobożny porządek należał Miáſtam y mieścam krześćiáńſkim: do ktorego iednák/ niemogłem ia niegodny/ zá cżęść wielką wieku ſwego Páſtyrſkiego/ nápominániem ſwym nic ſpráwić PowodPr 52.
Wyrażenie: »urząd pasterski« (6): Przeto vrzędowi Páſterſkiemu należy/ áby cżęſto vpomináli Chrześćiány/ [...] iákoby ná każdy dźień duſzá tą Swiątością żywioná być mogłá KuczbKat 185; WujJud 117v, 142; RejPosRozpr c2v; Przyſzedł ſam Biſkup z kápłany do iego cháłupki: prośi áby kápłanem zoſtał/ á on vrząd páſterſki ná śię przyiął. SkarŻyw 235; WujNT Cccccc3v.
Szereg: »pasterski abo kaznodziejski« (1): Nikt ſię nie ma wdáwáć w vrząd páſterſki ábo káznodzieyſki/ áżby był wezwány/ ábo poſłány. WujNT Cccccc3v.
a. Będący kapłanem (1): ktore [słowo boże] ſámo dla śiebie/ powinniſmy vcżćiwie prziymowáć/ nie względem oſoby Páſterſkiey: bo choćiaby ten był zły y grzeſzny/ tedy iednák ſłowo Páńſkie prawdźiwe y dobre záwſze zoſtawa. WujJudConf 30v.
b. Wykonywany, sprawowany przez kapłana (11): ACżkolwiek vmieiętnośći y pilnośći Páſterſkiey potrzebuie káżda cżęśc Chrześcijáńſkiey náuki/ wſzákże oſobliwie náuká o Sákrámenćiech álbo Swiątościách KuczbKat 105, 155; miano ie [mnichów] zá proſte láiki/ á byli poddáni pracey Páſterſkiey. RejPosRozpr c4, c2, c3v; SkarJedn 314; StryjKron 667; Przeſtrogá Páſtyrſka/ do Miáſtá Wárſzewſkiego. Kſiędzá Stániſłáwá Reſzki/ Dźiekaná Wárſzewſkiego. ReszPrz kt; WujNT 248, 435, Ddddddv.
c. Należący do kapłana, używany przez niego (1):
Wyrażenie: »laska pasterska« = pastorał (1): wſzyſczy w vbiorach y w cżapkach Biſkupich z láſkámi páſterſkiemi/ idą Proceſsią s Koſciołá ſwięthego Stániſłáwá do páłacu Krolewſkiego StryjWjaz C4v.
A. Od znacz. ‘papież’ (4):
a. Należący do papieża (1):
Wyrażenie: »pasterska laska« = pastorał (1): A ták Piotr s. dał im páſterſką laſkę áby ſzli á tknęli go ią/ áby wſtał z martwych BielKron 142v.
b. Przysługujący komuś z racji bycia papieżem (3):
Wyrażenia:»przełożeństwo, zwierzchność pasterska(-ie)« (1:1): MOwić to/ iż tylo Piotrowi ſamemu ten przełożeńſtwá Páſterſkiego przywiley ſłużył/ a znim vmárł/ nie innego nie ieſt/ iedno iákoby rzekł/ iż z Piotrem S. porządek vmárł SkarJedn 78, 143.
W przen (1):
Wyrażenie: »laska pasterska« (1): Tu Pan ziśćił Piotrowi/ co mu był obiecał/ że go miał vczynić [...] przełożonym kośćiołá ſwego [...]. A nie tylko mowi Páś (po Graecku βόσκε) ále vżywa ſłowá krolewſkiego/ ποίμαινε, to ieſt/ Rządz y ſpráwuy/ laſką y mocą páſterſką/ owce moię. WujNT 390.
4. Od znacz. ‘Bóg, Chrystus’ (2):
Wyrażenie: »urząd pasterski« (1): Abowiem wyznawamy wedle Piſmá ś. iż Pan Kryſtus ieſt y zoſtawa ná wieki powſzechnym y nawyżſzym Biſkupem Kośćiołá ſwoiego. [...] Spráwuiąc y podźiś dźień áż do ſkońcżenia świátá vrząd Páſterſki doſtátecżnie. WujJudConf 124.
a. Sprawowany, wykonywany przez Boga (1): Aſnadz by mi ſie trefiło [...] ták iż bych iuż był ku ſmierći podobien nic mię ſtráſſno niebędzie/ ábowiem ty mnie nieomieſzkaſz á pracą páſterſką twoią zewſſytkiego mie ſnádnie wyzwoliſz. RejPs 33v.
III. Zestawienie w funkcji nazwy botanicznej: »kaleta pasterska« = Capsella bursa-pastoris (L.) Med. (Rost); tasznik pospolity, roślina z rodziny krzyżowych (Cruciferae) (1): krwawnik/ ieden ieſt maiączi liſtki iako by kaletki albo taſzki/ á przeto ieſt rzecżono kaleta paſterſka FalZioł I 20c.
Synonimy: III. kaletka, krwawnik, tasznik, tobołki.
LWil