Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZPOSTRZEĆ

Następne hasło: ROZPOSTRZENIE »

ROZPOSTRZEĆ SIĘ (7) vb pf

rozpostrzeć się (7), [rozpotrzeć się].

Oba o jasne, e pochylone.

Zawsze: roſ-.

Fleksja

inf	rozpostrzéć się

praet
	sg		pl
3	m		m pers	rozpostarli się
3	n	rozpostarło się	subst

imperativus
	sg
2	rozpostrzy się

inf rozpostrzéć się (4); [-éć], -(e)ć (4). ◊ fut 3 sg rozpostrze się (1). ◊ praet 3 sg n rozpostarło się [w funkcji impers] (1). ◊ 3 pl m pers rozpostarli się (1). ◊ [imp 2 sg rozpostrzy się [może od ROZPOSTRZYĆ SIĘ].]

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) i XVIII w. s.v. rozpostrzeć.

Znaczenia

1. Zająć dużo miejsca, znaleźć dla siebie dosyć miejsca (5)
- [Przen]
2. [Upaść na ziemię]
3. Szeroko, szczegółowo się wypowiedzieć (2)

1. Zająć dużo miejsca, znaleźć dla siebie dosyć miejsca; spargere se Mącz (5): Bo gdyby ſię im [Tatarom] pierwey roſpoſtrzeć nie dáli/ Snádnieby ich iák pierwſzych náſzy ſkołátáli StryjKron 632; Ktorzy [tj. wilki] nie zmierne ſzkody po gránicách dźiáláli/ Ták że ſię wſzem dobytkom roſpoſtrzeć nie dáli. CzahTr D4v; [bo staw często przesycha, a wody zadzierżeć nie może, iż się woda nie może rozpotrzeć LustrRaw 58, 181].

rozpostrzeć się z czym (1): A niedáli żadnemu roſpoſtrzeć ſie z łukiem. StryjKron 230; [mieli [...] miecze długie iákich w pole trzebá/ á nie mogli ſie z nimi rozpoſtrzeć w koſciele. FlawHist 5v].

rozpostrzeć się gdzie [w tym: w czym (1), po czym (1)] (2): BielKron 410v; Sparserant se toto passim campo, Po wſziſtkim ſie polu roſpoſtárli/ y tu y owdźie leżeli. Mącz 403d; [FlawHist 5v; [do Kserksesa:] tym ſámym Grécyia ćię zwalczy/ iż ſie w niéy rozpoſtrzéć nie możeſz. SenekaGórn 310; BielKron 1597 177 (Linde s.v. rozpostrzeć)].

[Przen: Lecż beſpiecżnieyſza rzecż ná mále przeſtáwáć/ á chćiwośći nie dáć ſię roſpoſtrzeć. PlutBBud 86.

rozpostrzeć się w czym: [sen] duſzy iákoby ſye rozgośćić/ ſobie podźiwowáć/ y w rozumie roſpotrzéć dawa OczkoPrzymiot 48.]

2. [Upaść na ziemię: Diabole superbe sterne te {(roſpoſtrzyſzye)} sub pedibus femine. Glosy II 69/16.]

3. Szeroko, szczegółowo się wypowiedzieć (2):

rozpostrzeć się z czym (1): Facultatem habet in dicendo, Może ſie dobrze z rzeczą roſpoſtrzeć/ to yeſt vmié rzecz wywieść Mącz [114]b.

Zwrot: »szerzej się rozpostrzeć« (1): Gdyż ſie tu námienienie ſpraw Krolow záwárło: s cżym ſie indźiey dowodniey ſzerzey roſpoſtárło. KlonKr Av.

Formacje współrdzenne cf ROZPOSTRZEĆ.