[zaloguj się]
[pdf]

ROZPOSTRZEĆ (14) vb pf

rozpostrzeć (13), rozpostreć a. rozpostrzeć (1).

roſ- (11), roz- (3).

Oba o oraz e jasne.

Fleksja
inf rozpostrzeć, rozpostreć
praet
sg pl
1 m rozpostarłem m pers
3 m rozpostarł m pers rozpostarli
imperativus
sg
2 rozpostrzy

inf rozpostrzeć (5), rozpostreć (1) HistRzym. ◊ praet 1 sg m rozpostarłem (1). ◊ 3 sg m rozpostarł (2). ◊ 3 pl m pers rozpostarli (1). ◊ imp 2 sg rozpostrzy (3). ◊ part praet act rozpostarszy (1).

Sł stp: rozpostrzeć, rozprostrzeć, Cn brak, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).

1. Rozciągnąć na szerokość [w tym: co (6)] (7): [áby/ kiedy ie [umarłych] zły duch oſkárży/ [...] á dobry Anioł ich bronić będźie/ było iáko vmárłemu [w grobie] vśieść/ y dla ſpoſobnieyſzych odpowiedźi rozpoſtrzeć. BusLic 21.]
a. Umieścić na czymś płasko; sternere Mącz; extendere PolAnt, Vulg (5): Sternere item significat, Słáć/ roſpoſtrzeć/ przikrić. Mącz 414c; ſamem rośćiągnął niebioſá/ y roſpoſtárłem ſam przez ſię źiemię [Is 44/24]. CzechRozm 9.

rozpostrzeć na czym (2): Potym Ionátás roſpoſtárſzy ſukno ná źiemi/ rzekł [...] HistRzym 62v; SkarŻyw 101.

W porównaniu (1): Ktory roſpoſtárł niebo iáko ſklep BudBib 4.Esdr 16/60.

Zwrot: »rozpostrzeć niebo« = extendere caelum Vulg [szyk zmienny] (1): BudBib 4.Esdr 16/60; [gdyż ſam Bog [...] woła/ że ſam wſzytko ſtworzył/ y niebo rozpoſtárł BudArt Z4v].
[Przen:
Zwrot: »[kogo] na ziemię rozpostrzeć« = powalić: Agdis [Jezus] glossem barzo pokornego odpowiedziemya [!] nyeprziacziele naziemye rospostarl SprChęd 45.]
b. Rozwinąć chorągiew (2): Ruſacy záś Chorągieẃ Polakom wydárli/ [...] wnet ią roſpoſtárli/ W ſwey zaſadce StryjKron 255.
Przen (1):
Zwrot: »rozpostrzeć proporce« (1): żeby vmyſł iáko pan wſzytkiego/ mogł roſpoſtrzeć ſwe proporce. GórnDworz Ii.
2. Pokryć czymś rozpostartym [co czym] (1): kazał wiele poſtáwow iedwabnych przynieść/ á teyże nocy kázał imi wſzytko miáſto y vlice roſpoſtreć. HistRzym 8.
3. Rozszerzyć, powiększyć zasięg, trwanie, nasilenie [co] (5):
Zwrot: »rozpostrzeć szeroko« (2): roſpoſtrzy ſzéroko Sławę ſwoię/ niech będźie widoma ná oko. KochPs 83 [idem] 84.
a. O powierzchni; prorogare Mącz; dilatare PolAnt (2): Rozpoſtrzy mieyſce namiotu ſwego BibRadz Is 54/2; Prorogare imperium, páńſtwá rozſzerzić/ roſpoſtrzeć. Mącz 358a.
b. O wypowiedzi (1): [Rozpoſtárłem ia proźby moie przed Krolem [prostravi ego preces meas coram rege] Leop Ier 38/26 (Linde).]
Zwrot: »szeroko rozpostrzeć« (1): Fuse copiose lateque dicere, Szeroko rzecz roſpoſtrzeć. Mącz 139c.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Dispalo, Rozpoſtrzeć. Mącz 90c.

Synonimy: 1. rozciągnąć, rozdziergnąć, rozłożyć, rozpiąć, rozpuścić, rozstawić, rozszerzyć, roztoczyć, rozwinąć.

Formacje współrdzenne: postrzeć, popostrzeć, przypostrzeć, rozpostrzeć się, spostrzeć się; rozpostrzyć, rozpostrzyć się; rozpostrzać, rozpostrzać się; rozpościerać, rozpościerać się.

Cf ROZPOSTARCIE, ROZPOSTARTY

KW