[zaloguj się]

PIĘTNAŚCIE (228) nm

piętnaście (188), pięćnaście (39), pięcznaście (1); pięćnaście KromRozm I, KromRozm II, KromRozm III, RejZwierc, CzechRozm (3), PaprUp; piętnaście : pięćnaście ZapWar (8:5), LibMal (1:2), BielKron (37:5), Mącz (7:5), GrzepGeom (4:7), SkarŻyw (10:2), StryjKron (5:2), WujNT (2:3); piętnaście : pięcznaście KwiatKsiąż (1:1).

-ę- (202), -e- (13), -ą- (4), -a- (9).

a pochylone (w tym 4 r. błędne znakowanie).

N i A piętnaście (167); w pozostałych przypadkach decl (45), indecl (16); decl LibMal (2), KromRozm I, KromRozm II, KromRozm III, Mącz (5), GrzepGeom (7), RejZwierc, CzechRozm (3), StryjKron (2), PaprUp, LatHar (4), WujNT (3); indecl FalZioł (3),UstPraw, SarnStat, VotSzl; decl : indecl ZapWar (5:1), BielKron (5:4), KwiatKsiąż (2:3), SkarŻyw (2:2).

N m pers piętnåście (11), [piętnåści]. m an piętnåście (2). subst piętnåście (31). Poza związkami z rzeczownikiem: piętnåście (4).G piącinåście (12), piętnåście (7), pięcinåście (1), piąciunåście (1), piętnåstu (1) LatHar, [piącinåściå]; piącinåście StryjKron, PaprUp; piętnåście FalZioł (2), UstPraw; piącinåście : piętnåście ZapWar (5:1), BielKron (1:2), KwiatKsiąż (1:1); piącinåście : pięcinåście Mącz (1:1); piącinåście : piąciunåście CzechRozm (2:1).D piąciamnåście (1) StryjKron, pięcinåście (1), piętnåście (1) BielKron (1:1).A subst piętnåście (119).I piąciąnåście (5), piącinåście (1), piętnåście (1) KwiatKsiąż; piąciąnåście KromRozm I, KromRozm II, KromRozm III, BielKron; piąciąnåście : piącinåście Mącz (1:1).L piącinåście (19), piętnåście (6), pięcznåście (1), piętnåstu (3), [piąciunåście]; piącinåście LibMal (2), Mącz, GrzepGeom (7), RejZwierc, WujNT (3); piętnåście FalZioł, SarnStat, VotSzl; piętnastu LatHar (3); piącinåście : piętnåście BielKron (2:1), SkarŻyw (2:2); piącinåście : pięcznåście KwiatKsiąż (1:1).

Składnia orzeczenia: piętnaście (kogo, czego) jest, było (12) LibLeg, ZapWar, HistAl, BielKron (4), Mącz, SkarJedn, SkarŻyw, StryjKron, CiekPotr, piętnaście (kogo, czego) , byli (4) OpecŻyw, KrowObr, GrzepGeom, BudBib.

Składnia przydawki: tych piętnastu (1) PaprUp.

Składnia rządu lub zgody z rzeczownikiem oznaczającym przedmiot liczony dla poszczególnych przypadków: w składni rządu: N (39), D (2), A (111), I (6), L (22); w składni zgody N (3), G (21), D (1), A (2), I (1), L (4).

stp: piętnaście, pietnadzieścia, pietnaście, pięćnacie, pięćnaćcie, pięćnaćsie, pięćnadzieści, pięćnadzieścia, pięćnadzieście, pięćnadzieść, pięćnaście, pięćnatcie, pięnadzieścia, piętnacie, piętnaćcie, piętnadzieścia, piętnadzieście, piętnaści, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w.

Liczebnik główny; quindecim Murm, Mymer1, HistAl, Mącz, Vulg, PolAnt, Cn (228):

Z elipsą rzeczownika (16): Murm 199; Mymer1 42v; MiechGlab 70; Diar 94; BielKron 132; Quindecim numerale nomen indeclinabile, Piętnaście. Mącz 342c, 342c; Zá trzy groſze tákową ſkorkę pierwey brali. A dźiśia zá piętnaśćie tákowey nie pytay BielSat B4v [idem BielRozm]; po ſześći złotych ná Koń ná cżwierć roku im płácono/ y ſzkody Końſkie według Regeſtru iáko ktorego piſano/ to ieſt/ Strzelcży ſiedm złotych/ Kopiencży: piętnaśćie BielSpr 70; CzechRozm 136v; A zámiérzáią to więc Medicy mądrzy/ co complexiy ludzkich/ chorób/ y Cieplic świádomi/ iednému dni dwánaśćie/ drugiému piętnaśćie [...] śiedźieć Oczko 27, 19v; BielRozm 14; Liczćieſz ále pieniądze: wiém że mi dawano Wczorá pietnaśćie/ ieno iże ná bórg chćiano. WyprPl B4v; Calep 888b; Z miáſteczek mieſczánie, piętnaśćie iednégo wypráwuią. SarnStat 431.

W składni rządu z rzeczownikiem lub zaimkiem oznaczającym przedmiot liczony (180): Annie Cziothcze swoyey rodzoney maią dacz piethnasczie kop grossy ZapWar 1550 nr 2655, 1505 nr 2014 [2 r.], [1519] nr 2244, 1528 nr 2420, 1529 nr 2355, 1550 nr 2666; MetrKor 46/114v, 59/271; panna w piętnáſcie lát mlodá/ ſromiezliwá/ chodzenim ſpratzowaná/ dom od domu chodzi [...] goſpody proſſątz OpecŻyw 15, 135v, 176, 193 [2 r.]; gdy [Maryja] bogu do koſzczyola byla ofyarouana gdy krom pomoczy ue trzech leczyech ſama przeſz pyąthnaſzczye ſtopyenyow ueſzla PatKaz III 112; napiy ſie thego wina kielko razow w ktorim maſz vwarzyć piętnaſcie ziarn Piwonijey FalZioł I 98a, I 88c, IV 50d; MiechGlab 14; Tho zaſtawyla v kſzyądza ſzczepana v ſzwyethego Marczina wpyaczinaſzczye groſſi LibMal 1546/114v, 1543/74v, 1551/l60v; LibLeg 11/156v; przyciągnął ná iedno mieyſce kthore zową Thaphoſtry gdzie tám było piętnaſcie wſi HistAl B6, Dv, [I]3, L, M5; Diar 90; BielKom D; y podpiſáli ſie teſz trzey ſynowie iego/ dzieſięć Biſkupow/ ośm Opatow/ Grábiow piętnaśćie/ y Bibliothekáryus KrowObr 31v; Poſłał Pan wnet Proroká áby mu powiedzyał/ Iże mu piętnaſcie lat ieſzcże cżáſu przydał. RejWiz 137; Piętnáſcie łokćiow wyſſza byłá wodá nád gorámi kthore zálałá. Leop Gen 7/20, *B2, 4.Reg 20/6, Act 27/28, Gal 1/18; WyprKr 106v; A miał Sybá ſynow piętnaśćie/ á ſłużebnikow dwádźieśćiá. BibRadz 2.Reg 9/10, Gen 7/20, 4.Reg 14/17, Ez 45/12, Os 3/2, Act 27/28; Látá 1282 Litwá z Iáćwieſzámi wtárgnęli do Lubelſkiey żiemie/ ktorą piętnaście dni woiowáli BielKron 364v; przy kośćiele wieżá ieſt w okrąg ná piętnaśćie krokow BielKron 456v, 2v, 4v, 61, 129, 147v (24); KwiatKsiąż N3v, N4v [3 r.]; Annos natus quindecim Piętnaście lat ma. Mącz 241 b, 35b, 122b, 222d, 276a, 483b; Weźmi kwiatkow lelijowych dobrze roſkwitnionych piętnaśćie SienLek 160v; káżdé ſtáiánié ma miéć piętnaśćie miar przerzeczónych. GrzepGeom L2v; Piętnaśćie łokći czynią iednę laſkę GrzepGeom L3v, L3 [2 r.], L3v, L4 [2 r.], L4v [3 r.], M; przyiácháli do rzymu w piętnaśćie dni. HistRzym 130v, 129v; RejZwierc 188; w ten cżás iednych pierśćieni piętnaśćie Spądow nábráli od Rzymian pobitych Poeni. BielSpr 44; piętnaśćie ſzeklow będzie v was grzywną. BudBib Ez 45/12, Ex 38/14, 2.Reg 9/10; Strum C4v; Wtym cżáſie rozniemogł śię Lázarz Brát/ Máriey y Marty w Betániey/ ktora tilo piętnaśćie ſtáian byłá od Ieruzalem. BiałKaz C2v; BudNT Act 27/28; PaprPan Ffv; więcey niż piętnaśćie Heretykow iádowitych ná ſtolicy Cárogrockiey aż do śiodmego zboru śiędziáło SkarJedn 169; SkarŻyw 35, 50, 270, 309, 331 marg (12); ZapKościer 1587/74, 1588/80v; Tákże też Ouidius vczynił piąciamnaście kſiąg ſwoich Metamorphoſeos názwánym/ iż ie tákże ſpalił StryjKron A6, 309, 472, 642, 657; ReszPrz 46; Calep 888b; Phil Q4; Mnie nic po tákim młodym/ ia chcę ſtátecznégo/ Coby miał z piętnaśćie lat/ niedbam o płochégo. WyprPl 3v; Piętnaśćie Paćierzy przydáiemy zá pięć naprzednieyſzych ran/ pánu náſzemu LatHar 508, 286, 492 [2 r.], 493 [3 r.], 496, 507 (18); poſzedłem do Ieruzálem ábym oglądał Piotrá: y zmieſzkałem v niego piętnaśćie dni. WujNT Gal 1/18, s.15 marg, Ioann 11/8, Act 27/28; IAko z poſpolitégo Státutu Opiekunowie ſą powinni zdáć dobrá dźiećióm piętnaśćie lat máiącym SarnStat 584, 188, 274, 584, 604, 617 (9); VotSzl E4; Ledwie ieſt piętnaście dni, iákoś do rąk ſwoich Wźiął pieniądze zá ten dom CiekPotr 30; [W tym młyniku nie mielą inszego nic, jedno słody Karczmarze stromieccy, których iest piętnaści LustrMaz I 60]. Cf Zestawienia liczebnikowe.

W składni zgody z rzeczownikiem lub zaimkiem oznaczającym przedmiot liczony (28): ZapWar 1512 nr 1903, 1522 nr 2279, 1540 nr 2499, 1545 nr 2635, 1549 nr 2663 [2 r.]; ziarnka Piwonijey piętnaſcie: ſtarte na proch á zwinem pite poranu/ maią [...] nie poſpolitą włoſnoſć naprzeciw s. Walentego niemoczy. FalZioł V 76a, I 31b, IV 26b, V 114; Mężczyzná kthory niema piętnaśćie lat á biała głowá 12 nie winni w práwie odpowiedáć. UstPraw H3v; Wenetowie przed thym w piąćinaśćie dniách vdziáłáli byli mury BielKron 273, 327v, 387; yzeby áz do piętnasćie lat w mnieyſze prace dziatki były wdawany KwiatKsiąż N4v, N; Mącz 54b, 122b, 200c, 342d; mowi o nim [o Izmaelu] iákoby mu rok ábo pułtorá było/ gdyż iuż miał lepiey piąćiunaśćie lat CzechRozm 148v, 136; StryjKron 447; Mnie do wylicżenia piętnaſtu rádośći iey [Panny Maryjej]/ to naprzod przywiodło/ iż w modlitwie Kośćielney [...] piętnaśćie ich dotkniono LatHar 492; Hymn o piętnaſtu boleśćiách B. Pánny Máryey. LatHar 496, 488 [2 r.], 493, 514. Cf Zestawienia liczebnikowe.

Zestawienia liczebnikowe [w składni rządu] (26):

Spójnikiłączy setki i jedności (2): BibRadz Gen 5/10; Zył lat ſto y piętnaśćie. SkarŻyw 455.

»piętnaście set« = 1500 (10): KromRozm I E4v; pan Kryſtus zbáwićyel [...] przed pyąćyąnaſcye ſet lat ná ſwyećye widomye obcuyąc myędzy ludźmi/ [...] zakonu ſwego vczył KromRozm II b4v; KromRozm III O; w Liſſybonie piętnaſcie ſet domow vpadło BielKron 190v, 328v [2 r.]; BiałKaz L2; Ci piętnaśćie ſet koni Moſkwy poráźili/ Y Woiewodę tégoż woyſká záczápili KochJez B3v; Czemu po czterech ſet lat (á teraz iuż po piąćinaśćie ſet lat) chceſz nas vczyć tego/ czegoſmy pierwey nie wiedzieli? WujNT 525; [KorczRozm H2v].

~ Zestawienie wieloczłonowe (1): pocżet ludu Izráelſkiego [...] Od ſynow Aſſer cżterdzyeśći tyſięcy y piętnaſcie set [= 41500]. BielKron 39. ~

»piętnaście tysiąc (a. tysięcy)« (14): tho wſiczko pyetnaſczye thiſſyacz ſlothicz [!] vcziny LibLeg 10/97, 9/50; [Amurat] kazał ſie znowu ku ſzturmu gotowáć/ á áby mu Skánderbek nieprzekażał wyſadził Ferybáſzę nań spiąćiąnaśćie tysiąc ludzi BielKron 248v, 247, 250v, 258, 314, 375 (9); BudBib Iudic 8/10; było w nim konnego ludu iák Wapouius piſze piętnaście tyſięcy StryjKron 662; Ytich cibi piacinaſcie tiſieci ſkoda zamiltzec ſktoremi Bornomiſa po Hayduki biezal PaprUp K2v; [Obaczy Kiszka, hetman aż go wojsko goni Moskiewskie w piąciunaście tysiąc zbroyne koni StryjPocząt 429; żeby Turkow nie miáło być więcej piącinaścia tyśięcy BielKron 1597 715].

a. [W funkcji rzeczownika: »piętnaście« = kara pieniężna wynosząca trzy grzywny (pierwotnie 15 grzywien): tákowe niepoſłuſzeńſtwo y zdrádę ich karząc/ chcemy áby winę piętnądźieſtą/ ktorą zową piętnáśćie/ tákowi przećiwiáiący ſie Nam y ſedźiemu [!] naſzemu byli powinni zápłácić. HerburtStat 507 (Linde s.v. piętnadziesta).]

Cf PIĘTNADZIESIĄT, PIĘTNADZIESTY, PIĘTNAŚCIEKROĆ

DDJ