[zaloguj się]
[pdf]

PISZCZEĆ (34) vb impf

e jasne.

Fleksja
inf piszczeć
indicativus
praes
sg pl
1 piszczę
3 piszczy, piszcze piszczą
praet
sg pl
3 m m pers piszczeli
f piszczała m an
imperativus
sg
2 piszczy
conditionalis
sg
3 f by piszczała

inf piszczeć (3). ◊ praes 1 sg piszczę (8). ◊ 3 sg piszczy (7), piszcze (1) FalZioł. ◊ 3 pl piszczą (10). ◊ praet 3 sg f piszczała (1). ◊ 3 pl m pers piszczeli (1). ◊ imp 2 sg piszczy (1). ◊ [con 3 sg f by piszczała.] ◊ part praes act piszcząc (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Wydawać wysoki, przenikliwy dźwięk; dźwięczeć; pipire Cn (28): Strideo, Skrzipię/ kwiczę/ piſzczę/ zgrzitam álbo rzężę/ dawam dźwięk/ chręſzczę. Mącz 420d, 391a; to co wodniſtégo [w drewnie palonym] ſye náydowáło/ piſzcząc wypływa Oczko 5v.
Frazy: »(aż) mi w uszu piszczy« = tintinant aures Cn (2): Od myſlenia áż mi w vſzu piſzcży BielKom G; KochFr 80.

»piszczą [komu] zęby« = ktoś jest głodny (1): Pruriunt illi dentes prae inedia, Metapho. Piſzczą mu zęby dla głodu. Mącz 328c.

Przen (9):
a) Lamentować, biadolić (5): A nędznicżek vbogi ſtoiąc przed nim piſzcży/ Pytáiąc co dáć to dáć/ iedno mi dożyſzcży. RejWiz 139v, 123v; RejZwierz 36; RejPos 82v.

W przeciwstawieniu: »skakać ... piszczeć« (1): Walká bogáctwá walká ſkárby niſzcży/ Vporny ſkacże á niewinny piſzcży. RejZwierc 228v.

b) Mieć wielką ochotę, rwać się do czegoś (4):

piszczeć na co (4): Prurire in pugnam, Piſzczeć/ chćiwym być/ álbo drżeć ná bitwę. Mącz 328c. Cf Fraza.

Fraza: »[komu] piszczą zęby [na co]« = ktoś ma wielką ochotę na coś; appetere, gestire Mącz (3): Scripturio, Rad bym piſał/ piſzczą mi zęby ná piſánie. Mącz 374c, 145a, 295c.
a. O zwierzętach (11):
α. O myszach; pipicare BartBydg; desticare, mintrire Cn (3): BartBydg 257; MYſzká biegłá mimo Lwá/ przyćiſnął ią nogą/ Puśćił kiedy piſzcżáłá/ nędznicżkę vbogą. RejZwierz 120v; Calep 313a.
β. O szczenięciu; gannire Cn (1): Glaucito – Piſzczęia koſzczinię [!]. Calep 457b.
γ. O ptakach; pipire BartBydg, Mącz, Calep, Cn (6): BartBydg 257; DVdek [...] w cżłowiecżem łaynie rad piſzcże, á ſmierdzączem ſie gnoiem paſtwi. FalZioł IV 26d; Iugo, Pyſzczę yákoby kániá. Mącz 176d; Calep 808a; [Pyſzczę/ Pipio, avium more. Volck Xxxv].

W porównaniu (1): Piſzcżę/ iák ptáſzę/ od mátki zgubione/ Hukam/ iák gołąb/ po dźiećiách ſtráconych GrabowSet G4v.

Szereg: »pikać albo piszczeć« (1): Pipio, Pikáć álbo piſzczeć yáko młode gołębiętá álbo ynſze ptacy. Mącz 300d.
δ. O wężu (1):

W porównaniu (1): Egiptcyáni będąc obleżeni od Káldeyczykow będą wołáć y nárzekać piſzcząc iáko wężowie. BibRadz I 408d marg.

b. O instrumentach dętych lub o organach (2): RejWiz 25v; Y orgányć nadobne pozłoćiſthe będą/ y nadobnie piſzczą kiedy ie dobrze umiárkuią RejZwierc 71; [Piſzcżałkę maſz mieć łábęćią ábo żorawią álbo ſárnią/ [...] y maſz narzędzić żeby o dwu głoſu piſzcżáłá CygMyśl E].
2. Grać na piszczałce lub organach; fistulare Mącz (6): BartBydg 134; Fistulo/ Piſzczę/ Grám na pyſzczałce. Mącz 129a.

piszczeć w co (1): Tłuką dzwony/ ſpiewáią/ kropidły macháią/ Kurzą piſzcżą w orgány/ niſko ſie kłániáią. RejWiz 181.

W połączeniu szeregowym (1): Bębnią/ piſzcżą/ y trąbią/ pięknie ſie kłániáią. RejWiz 181.

Szereg: »piszczeć, bębnać« (1): [Darius] zoſtáwił też piſzcżki bębenniće [!] áby wſzyſcy głoſy ſwe rowne podawáli/ tákież piſzcżkowie piſzcżeli/ bębenniće bębnáli/ áby przes to: ták ſłyſząc nieprzyiaćiel mniemiał woyſko leżeć w obronie BielSpr 45. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
Przen (1):
Zwrot: »w garść piszczeć« = wszystko utracić (1): A gdy ſie domek wyniſſczy Tedy ty pánie w garſć piſczy RejRozpr H4.

Synonim: 1.a.γ. kwilić.

Formacje współrdzenne cf PISKAĆ.

Cf PISZCZĄC, PISZCZENIE

JBi