[zaloguj się]
[pdf]

PŁAW (40) sb

pław m (11) [w znacz. 1., 2. i 5.], [pława] f [w znacz. 2., 3., 4.], pław a. pława (29).

-åw; -aw- (26), -åw- (4); -åw- BielKron, KochPs, KochDryas; -aw- : -åw- KochPhaen (1:1); w pława końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl
N płåw, pława pławy
G pławu płåw, pław(o)w
D pławåm
A płåw pławy
I pławem
L pławie pławiech

sg N płåw (2), [pława]. ◊ G pławu (1). ◊ A płåw (4). ◊ I pławem (3); -em (2), -(e)m (1). ◊ L pławie (3). ◊ pl N pławy (13). ◊ G płåw (4), pław(o)w (1) SienLek (4:1). ◊ D pławåm (1). ◊ A pławy (7). ◊ L pławiech (1).

Sł stp brak, Cn w innym znaczeniu, Linde XVI – XVIII w.

1. Płynąca woda, nurt, fale; natatile Mącz (4): Mącz 248c; KochDryas A3; Wodę z ſkáły zdróy pędźi/ á tá niewſtrącona Srzodkiem nieoſuſzonéy łąki ſwóy pław kona. KochFrag 52; źrzódłá nowégo Iákiéyśi wody prágnieſz? nie widźiſz wdźięcznégo Który śrzód zamku bieży płáwem przeźrzoczyſtym? GosłCast 25; [Vlégáią ſie wody y śćiele ſie płáwem/ Pod kołmi ſzumiſtémi morze záburzoné VergKoch 147 (Linde)].
2. Pływanie, żeglowanie; navigatio Volck (4): KochPs 165; Eridaná vyźrzy wſchodzącégo Zegłarz/ ná Orioná czekáiąc ſámégo/ Aby mu miárę nocy/ álbo pławu ziáwił KochPhaen 24, 11; [Volck Qqq4v].
Wyrażenie: »morski pław« (1): morſki pław zátym Nie był ludźiom znáiomy: á dla bréły złotá/ W niebeſpieczeńſtwo żaden nie wdawał żywotá. KochPhaen 5.
3. Przedmiot unoszący się na wodzie, nie tonący (4): Crates lignorum, Płáwy drzewá. Mącz 67b; [Tákież ná ſpodku głazy ołowne aby śieć na doł ćiągnęły/ á ná wierzchu drzewiáne pławy coby śieć ná wierzchu trzymáiąc rośćiągáły Cresc 1571 644, 643 (Linde); Volck Qqq4v].
Szereg: »pęcherz (a, albo) pław« (3): gdy ſie kto vcży pływáć cżyni tho przy pęcherzu álbo płáwye/ áby ſnadź nye vtonął GliczKsiąż O2, O2 [2 r.].
4. [Flota: płáwá/ Navigatio, classis. Volck Qqq4v.]
5. Wyrażenie przyimkowe: »w pław« = płynąc (nie łodzią) (3): StryjKron 250; CzahTr D4; Tego ſię nam chce/ co ná cudzym brzegu/ [...] Więc nie cżekáiąc y przewozu drugi/ Przebrnął ſzerokie boſą nogą ſtrugi/ Ow ſię záś nágo y bez wielkich zábaw/ Puśćił w rzekę w pław. KlonFlis C3; [StryjPocząt 146].
6. Płetwa rybia (1): [żeglując do Kalekuty] widźieli táką rybę wielką/ iż przewyzſzáłá wielkośćią ich okręty/ ktorą było widáć nád wodą wyſoko/ máiąc pławy iáko v wietrznego młyná powietrzniki BielKron 452v; [Cetus też z boku przyszedł, z wyniosłymi pławy; Rzymskie ze wszech stron trwożąc utrapione nawy. StryjPocząt 59].
[Wyrażenie: »pławy grzbietowe«: łowem inſzych Ryb mnieyſzych [szczuka] żywie/ ktorey ſie tylko okuń przećiwi podniozwſzy wzgorę płáwy grzbietowe/ ogonem ſie obráca do ſzcżuki SienHerb 305b.]
7. Krwawienie z narządów rodnych kobiet [tylko w pl] (24): Gdy porodzeniu zbytnie płáwy idą/ weźmi ſoku ſzáłwiey polney/ á w tym báwełnę zmaczawſzy do máćice wetkni. SienLek 111v, 108v, 109, 110, S[ss]4.
Wyrażenie: »miesięczne pławy« (19): Mieſyęczne płáwy wzruſza korzeń ieleniego źiela/ Sáwiná á polna miętká gdy to w Winie álbo w piwie wárzą á piją. SienLek 109; Dla pośpieſznego poczęcia/ weźmi kość z ſercá ieleniego/ zębu ſłoniowego [...] ma páni pić z winem/ gdy iey grań mieśięcznych pław minie SienLek 112, 97, 108, 108v [3 r.], 109 [2 r.], 109v [3 r.] (19).

Synonimy: 1. nurt, prąd; 2. pływanie, żeglowanie; 4. armata, flota; 7. »miesięczne pławy«: miesiące, miesiącnica, »miesięczna biegunka«, »miesięczna choroba«, »miesięczna niemoc«, »niemoc na księżyce«, »niewieści fluks«, »przyrodzona choroba«, »przyrodzona niemoc«, »swa choroba«, »swa niemoc«, »swe rzeczy«.

JR