Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: POBOCZNIE

Następne hasło: POBODZONY »

POBOCZNY (27) ai

poboczny (19), poboczni (8); poboczny LibMal (2), UstPraw, KochSat, Mącz (4), RejZwierc, BudBib, KochJez, KochPam, SarnStat, KmitaSpit; poboczni BielKron; poboczny : poboczni GroicPorz (5:7).

Oba o jasne.

Fleksja

sg
m	N	poboczny	f	N	pobocznå	n	N
	G			G	poboczn(e)j		G
	D			D	poboczn(e)j		D
	A			A	poboczną		A
	I	pobocznym		I	poboczną		I	pobocznym
	L			L	poboczn(e)j		L

pl
N	subst	poboczn(e)
G		pobocznich
D		pobocznym
A	subst	poboczné
I	f	pobocznymi

sg m N poboczny (2). ◊ [I pobocznym.] ◊ f N pobocznå (5). ◊ [G poboczn(e)j.] ◊ D poboczn(e)j (1). ◊ [A poboczną.] ◊ I poboczną (2). ◊ L poboczn(e)j (1). ◊ n I pobocznym (1). ◊ pl N subst poboczn(e) (5). ◊ [G pobocznich.] ◊ D pobocznym (1). ◊ A subst poboczné (5); -é (1), -(e) (4). ◊ I f pobocznymi (4).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Boczny, znajdujący się na boku lub z boku czegoś (11)
- a. [Wytyczający szerokość płaszczyzny]
- b. Przyboczny (2)
  - Przen (1)
2. Skierowany w bok (2)
3. O stosunkach rodzinnych: spokrewniony z główną linią rodziny przez dawnego wspólnego przodka (13)
- a. W funkcji rzeczownika (2)
4. Nieprawa, żyjąca w konkubinacie (1)

1. Boczny, znajdujący się na boku lub z boku czegoś; laterarius, qui ad a. supra latus est Cn (11): LibMal 1551/158; A w ten cżás ſie pobocżni huff Węgierſki nákłonił y niektorzy z niego pocżęli tył podáwáć BielKron 308; Tomex, Chomąto końskie álbo też poduſzeczki máłe poboczne które do śliey álbo też gdzie indzyey prziwięzuyą áby koniá nie tárły. Mącz 458a, 38b; Tám gdy cżeladz domowa vsłyſzáłá ono wołanie w ſádu/ przybieżeli pobocżną fortką [per obliquam portam] chcąc widzieć co by ſię iey przydáło. BudBib Dan 13/26; KochPam 85; [Tatarowie poboczną obronę zasiedli. StryjPocząt 350; Dworki dwa poboczne są jej własne OpisyPozn 1593 nr 20].

Wyrażenia: »poboczna strona« [szyk zmienny] (1): yſz then zid myąſzka przeczywko poboczney stronye domu czyeluchowego LibMal 1551/158v; [StatNorb 48v].

»poboczna strzelba« [szyk zmienny] (1): By iedno ledá nurek ná gorze ſpráwiono/ A ná dole pobocżne ſtrzelby pocżyniono. RejZwierc 248; [UstWojsk 1525/84; TarnConsil 8v].

Szereg: »narożny albo poboczny« (1): Máią też być y inſzy ſąſiedzi poſtronni pozwáni/ ktorychby też dzyedziny ku kopcom narożnym álbo pobocznym przyległy UstPraw I.

a. [Wytyczający szerokość płaszczyzny:

Szereg: »tak dłużny, jako i poboczny«: A z tego siedliska wszystkiego [...] mają społecznie równo rozebrać budowanie wszelakie, okrom płotów tak dłusznych [!] jako i pobocznych. InwSzlachKal 1573 nr 30.]

b. Przyboczny (2): [[Zygmunt III] Ten nam z zwyćięſtwem záraz przyſzedł do Korony/ Bo mu był Arcykśiążę záſtąpił v brony. Wſzákże przećię vbiegł go choć nie koniem prędſzy/ Ani ludem pobocżnym/ ále ſzcżęśćiem więtſzy. KmitaŻyw D4v.]

Wyrażenie: »straż poboczna« (1): Gdźie twoiá ſtraż poboczna tobie ſwoie dáry Oddawáłá/ przygnané w czymborze Tátáry. KochJez B3v.

Przen (1): Ale pańſkiego zdrowia ani mocne ſklepy/ Ani tak dobrze ſtrzegą pobocżne oſcżepy/ Iako miłoſć poddanych/ i wiara życżliwa KochSat B4v.

2. Skierowany w bok (2): Obliquus, To yeſt ná vkoś álbo ná przeki/ vkośny/ krziwi/ poboczny. Mącz 256c, 256c.

3. O stosunkach rodzinnych: spokrewniony z główną linią rodziny przez dawnego wspólnego przodka (13):

Wyrażenia: »linija poboczn(i)a« [szyk 5:1] (6): Linia pobocznia Ma wſobie perſony/ ktore áni ſye od nas rodzą/ áni my od nich/ Ale od iedney krwie z námi pochodzą. GroicPorz ff2, ffv, ff3, ff4v, oo3v; Linia iest troiáka: Wſtępuiąca, Zſtępuiąca ná dół, y poboczna. SarnStat 600.

»persona poboczn(i)a« [szyk 3:2] (5): A gdy Synow y Rodźicow/ y innych krewnych ná doł y wzgorę idących niemáſz: thedy ſpadek przychodźi ná pobocznie perſony GroicPorz ff4v, ff3, ff3v, ff4v, oo3v.

Szereg: »prosty i poboczni« (2): Drzewo krewnoſci/ Ieſt wymálowánie/ Drzewu Przyrodzonemu podobne/ máiące w ſobie pień y rozgi/ to ieſt początek rodzáiu/ Linie proſte y pobocznie GroicPorz ffv, oo3v.

a. W funkcji rzeczownika (2): tedy Wnękowie y Wnęczki / tymże ſpoſobem biorą ſpadek przed thymi co idą wzgorę/ y przed pobocznymi. GroicPorz ff4.

Szereg: »gorny i poboczny« (1): gdyby kto zoſtáwił Oycá/ tedy Oyćiec bierze ſpadek y przed Mátką/ y przed innymi wſzythkimi gornymi y pobocznymi. GroicPorz ff4v.

4. Nieprawa, żyjąca w konkubinacie (1):

Wyrażenie: »poboczna żona« (1): W lektykę go [króla Pigmejów] wſadzono złotem oblecżoną/ W ktorey śiedźiał y z dźiećmi/ y z pobocżną żoną. KmitaSpit C6v.

Synonim: 1. pobrzeżny.

Cf [POBOCZNICZY], POBOKI

MMk, RS