[zaloguj się]
[pdf]

PODBIĆ (128) vb pf

o jasne.

Fleksja
inf podbić
praet
sg pl
1 m podbiłem, -m podbił m pers podbilismy
2 m -ś podbił m pers podbiliście
3 m podbił m pers podbili
f podbiła m an
n subst podbiły
plusq
sg pl
3 m był podbił, beł podbił m pers byli podbili
f była podbiła m an
imperativus
sg
2 podbij
conditionalis
sg pl
2 m by podbił m pers
3 m by podbił m pers by podbili
impersonalis
praet podbito
participia
part praet act podbiwszy

inf podbić (26). ◊ fut 1 sg podbiję (1). ◊ 2 sg podbijesz (3). ◊ 3 sg podbije (5). ◊ 1 pl podbijemy (1). ◊ 3 pl podbiją (1). ◊ praet 1 sg m podbiłem, -m podbił (2). ◊ 2 sg m -ś podbił (2). ◊ 3 sg m podbił (45). f podbiła (1). ◊ 1 pl m pers podbilismy (1). ◊ 2 pl m pers podbiliście (1). ◊ 3 pl m pers podbili (13). subst podbiły (1). ◊ plusq 3 sg m był podbił (3) MiechGlab, BielKron, OrzJan, beł podbił (1) PaprUp. f była podbiła (1). ◊ 3 pl m pers byli podbili (1). ◊ imp 2 sg podbij (1). ◊ con 2 sg m by podbił HistAl (2). ◊ 3 sg m by podbił (3). ◊ 3 pl m pers by podbili (1). ◊ [impers praet podbito.] ◊ part praet act podbiwszy (12).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w. s.v. bębenek.

1. Uzależnić, podporządkować; subigere Miech, Vulg, PolAnt, Modrz; subicere HistAl, Calag, Vulg; subingare HistAl, Modrz; redigere Vulg, Mącz; dominari (facere) PolAnt, Vulg; vexare Miech; coartare, iuris facere, subiugare, submittere, supponere HistAl; expondere, humiliare, occupare, possidere PolAnt; apprehendere, mittere, potiri Mącz [w tym: kogo, co (121)] (127):
a. Uzależnić od siebie (103):
Zwroty: »pod moc swoję podbić« (1): Gdy Gnáfeus Heretyk ośiadł chytrośćią ſtolicę Antyocheńſką: Cypryyſki kośćioł pod moc ſwoię podbić chćiał. SkarŻyw 537.

»podbić pod się« (1): Alexándryiſkiego y Antioſkiego Pátryárchę ná ſtárych prywileiách godnośći ich vſzkodzić/ á onych nád práwo y ſłuſzność podbić pod ſię chceſz. SkarJedn 245.

»podbić sobie« (1): ktory [Chrystus] przemieni ćiáło náſze podłe [...] wedle ſkuteczney mocy ktorą też wſzytko podbić ſobie [subicere sibi] może. WujNT Philipp 3/21.

Przen (4):
Zwroty: »podbić pod, w moc swą (swoję)« [szyk zmienny] (2:1): Y możeſz kto wnidz wmorze áby ie oglądał? Abo ie podbił pod ſwą moc [Quis enim volons ingredi mare ... vel dominari eius]? BudBib 4.Esdr 7/5; Troſki docżeśne/ k ſobie przyćiągáią/ W moc ſwą podbiwſzy/ ſerce odrywáią GrabowSet M3; Iuż ſię Zmocnił wſzeteczny nałog, podbił pod moc ſwoię Práwá CiekPotr 78.

»sobie podbić« (1): NiemObr 64 cf Szereg.

Szereg: »podbić i pohołdować« (1): [papieża] práwá w rzecży poſpolitey poodmieniawſzy/ wſzytkie ſobie podbił/ y pohołdował NiemObr 64.
αα. O Bogu (2):
Zwroty: »podbić pod moc swoję« (1): otom go [czarta] podbił pod moc ſwoię LatHar 241.

»sobie podbić« (1): Miecż ſwoy oſtry ná złośćiwe/ przykazánie ſtráſzliwe/ wyćiągnął, by ie [tj. złościwych] ſobie podbił ArtKanc A13.

α. Uzależnić od siebie politycznie, zwykle w wyniku działań wojennych (94): MiechGlab 67; Trzy cżęſći ſwiátá podbiliſmy Azią/ Afrikę y Europę HistAl H3v, C2v, D7, E; BibRadz 1.Par 18 arg; BielKron 149; Potym podbiwſzy wſzytki nieprzyaćiele/ kazał Euſtáchius ná niektorym mieſcu odpocżywáć ſwemu zaſtępu HistRzym 131; Calag 535b; OrzJan 39, 75; PowodPr 31.

podbić pod co (45): HistAl G7 cf W przen. Cf Zwroty.

podbić czym (2): Nie chytrośćią/ práwi/ áni mocą/ ále nabożeńſtwem Rzymiánie wſzytki narody podbili. SkarKazSej 688b. Cf »mieczem podbić«.

W połączeniu szeregowym (1): Tymći Krolowie Polſzcy woiowáli Niemce/ poráźili Moſkwę/ podbili Wołochy/ Turki y Tátáry bijáli. OrzRozm N3.

Zwroty: »podbić gwałtem« [szyk zmienny] (3): Nie podbiłći Papież gwałtem żadnego kroleſtwá pod moc ſwoię WujJud 151; WujJudConf 151; OrzJan 107.

»pod jarzmo swe podbić« (1): Którzy [obcy królowie] ie obyczáymi dźiwnémi trapili/ Y pod nielutośćiwé iárzmo ſwé podbili [et humiliati sunt sub manibus eonum Vulg Ps 105/42]. KochPs 162.

»podbić pod swe krolestwo« (1): Krolowie Szweccy iáko rychło Finlándią podbili pod ſwe kroleſtwo BielKron 294.

»mieczem podbić« (1): záczym przyczyniwſzy [król] ták wiele pańſtw do korony/ któré mieczem podbił/ nietylko koronę dobrze opátrzył/ ále téż [...] OrzJan 62.

»pod, w (swą a. swoję) moc podbić« = in potestatem redigere Vulg, Mącz; apprehendere, mittere sub iugum, portiri, redigere in ditionem, vectigalos facere Mącz; subigere sibi, subiugare Modrz [szyk zmienny] (29:4): MiechGlab 66; LubPs m2v, hh; co zá rzecży broili/ w źiemi Hiſzpáńſkiey/ á iż podbili pod ſwą moc kruſzce ſrebrne y złote kthore tám ſą Leop 1.Mach 8/4, 1.Mach 8/11; BibRadz I 451a marg [2 r.]; Gdy ſie ták ſzcżęſliwie Cyruſowi ná wſzytkim wodziło/ iż wielkie krole á bogáte tákież kráiny pod ſwą moc podbił. BielKron 112v; bo przedtym wielkie ſzkody pocżynił był w Afryce Turkom/ y innym Máchometanom/ gdzie też podbił pod moc Muleáſá Kroliká Tuniſse. BielKron 312, 172v, 179 [2 r.], 240 [2 r.], 265v, 273; Mącz 91a, 225a, 315d, 318a, 430d, 477a; GórnDworz Ii4; BielSpr 48; WujJud 151; WujJudConf 151; ModrzBaz 106, 112v; wziął Zamek Meromoż/ y Roſtowſkie Xięſtwo wmoc ſwoię podbił. StryjKron 196, 91, 120; GórnRozm L4v; PaprUp Bv.

»podbić w, pod niewolą« = in servitutem redigere Vulg [szyk zmienny] (1:1): Leop 1.Mach 8/10; gdy [tyran turecki] czás ládá ktory vpátrzy/ vćiśnie was/ [...] y pod niewolą ſwoię/ vchoway Boże/ podbije. SkarKazSej 660a.

»pod swe panowanie podbić« (1): Miáſtá głowne y Kroleſtwá [papież] pod ſwe pánowánie podbije. CzechEp 411.

»pod sw(oj)e państwo, k swemu państwu podbić« = suo imperio coartare, (sibi a. suo dominio a. imperio) subiugare, sibi a. suae dominationi supponere HistAl [szyk zmienny] (10:1): Anektánábus krol wáſz poſzedł z Egiptu dla Artáxerxá krolá Perskiego/ kthory was k ſwemu páńſtwu podbije HistAl A2; Alexander [...] wſzytki też miáſtá okolicżne pod ſwe páńſtwo podbił. HistAl E5, B4, B5, D4v, E3, G7 (11).

»podbić pod swe posłuszeństwo« (1): KOnrádus Fránkus wybran ná Ceſárſtwo/ [...] Wenety podbił pod ſwe poſłuſzeńſtwo BielKron 176.

»podbić pod swoje rozkazowanie« (1): Abowiem [Antychryst, tj. papież] przećiw wſzytkiemu powstánie chcąc podbić świát pod ſwoie roſkázowánie CzechEp 421.

»pod się podbić« = occupare, possidere, subigere PolAnt [szyk zmienny] (11): BibRadz Deut 4/47, 2.Reg 8/11, Iudith 2/13; OrzRozm N4; BielKron 136, 240v, 293v; [Bolesław Chabry] ſtárł Niemce z Sáſy: podbił pod ſię Cżechy/ Moráwce/ Káſzuby/ Pomorzány. SkarŻyw 357, 558; OrzJan 107; SkarKaz 637b.

»sobie podbić« = vexare Miech; (sibi) subiugare, sui iuris facere HistAl [szyk zmienny] (14): Bowiem one [Amazones] odrzuciwſzy Mgłoſci ſwey płci niewieſciey, wiele ziem ſobie podbiły MiechGlab 36, 58, 68; HistAl B7, C4, D4v, E3, G6; Leop 1.Mach 8/10; HistRzym 7; CzechEp 51, 373, 376; Myślił puſtoſzyć źiemię/ do tąd ktory kogo/ Nie przemoże: á ſobie nie podbiie ſrogo. KmitaSpit B2.

»(wszy(s)tek) świat podbić« = (totum a. universum) mundum (sibi) subicere a. subiugare a. supponere HistAl; sibi orbem terrarum subigere Modrz [szyk zmienny] (7): Pozdrowion bądz Alexandrze [...]/ ty maſz wſzytek ſwiat pod ſwe pańſtwo podbić HistAl D4v, D4v, G6, L4v; ModrzBaz 112v; CzechEp 421; GórnRozm L4v.

Szeregi: »porazić i podbić« (1): ZAthym Dawid poráźił Filiſtyny y podbił ie [percussit David Pelistim, et humiliavit eos] BibRadz 1.Par 18/1.

»(częścią) podbić, (i) (częścią) zhołdować« (2): A ták Lubártá Gediminowicá [...] z Wołynia wygnawſzy/ y on wſzyſtek kray podbiwſzy y zhołdowawſzy/ podał go z łáſki Alexandrowi Xiążęćiu Podolſkiemu StryjKron 447, 91.

»podbić i zniewolić« (1): y ſkarał ich Pan Bog Ammonitámi/ y Amálechitámi: iſz Krol ich Eglon/ podbił ie pod ſię y zniewolił. SkarŻyw 558.

W przen (2): zápráwdęs ze mdłemi boiował/ á iżes ie zwyciężył/ mnimaſz áby wyſokoſć náſzę pod twoię máłoſć podbił HistAl G7; Then rog máły znaczy kroleſthwo ktorego począthek miáł być bárzo podły y nie znáczny/ á pothym przyść ku wielkiey żacnoſći y podbić pod ſwoię moc trzy wielkie ony rogi przerzeczone BibRadz I 451a marg.
αα. O Bogu (1):
Zwrot: »podbić w niewolą« (1): Moab będźie gárncem vmywánia mego/ á ná Edom porzucę boty moie (marg) W tych ſłowiech známienuie iż Moábity y Edomczyki ma podbić w wielką niewolą. (–) BibRadz Ps 59/10.
b. Uzależnić od kogoś (24):

podbić komu (3): KromRozm III O6; Anioły mu [Chrystusowi] y przełożeńſtwá podbiwſzy: vcżynił Pánem nád śmierćią CzechRozm 11v; NiemObr 55.

Szeregi: »poddać i podbić« (1): ktoremu [papieżowi katolicy] nie tylko zbor powſzechny/ ále też y Monárchy świeckie z ich pańſtwy/ poddáć/ y podbić chcą. NiemObr 55.

»podbić i zjednocić« (1): A dla tego poſpyeſſyliſmy ſye wſſyſtkye kápłany ze wſchodu ſlońcá [...] podbić y zyednoćić ſtolicy wáſſey ſwyątoſci. KromRozm III O6.

Przen (7):
Zwrot: »podbić pod moc [czego, czyją]« [szyk zmienny] (2): LubPs ff4v marg; Nád toś go [człowieka] ieſzcże vwielbił/ pod moc iego wſzyſtko podbił ArtKanc I3.
a) Podporządkować wartościom uznanym za wyższe [pod co] (5): A podbiy pod rozum złą żądzą przeklętą. KochPs 77; Abychmy ták mogli [...] wolą náſzę pod twą podbić ArtKanc M17; Krzyż ś. y moc iego/ to ieſt moc kazánia o vkrzyżowánym/ [...] podbiłá pod wiárę mądrość ſwiecką SkarKaz 83a, 313b.
Zwrot: »pod jarzmo [czyje, czego] podbić« (1): ktorzyby [apostołowie] [...] podźwignąć świát mogli/ á duſze rozumne y wolne pod iárzmo Bożé y wiáry świętey podbić. SkarKaz 609b.
α. Uzależnić od kogoś politycznie (14):

[podbić czemu: bo [hetman Castius] wálczył z krolem Perskim ktorego y poráził/ á kroleſthwo Perskie páńſtwu Rzymskiemu podbił FlawHist 9v.]

Zwroty: »podbić pod moc [czyją]« [szyk zmienny] (5): OrzRozm S; Skárbimirz też podbił pod moc krolewſką Pomorzány BielKron 351, 277, 284v; BielSpr 46v.

»pod nogi [czyje] podbić« (1): gdźie Pan Ian Tarnowſki [...] wſzyſtkę moc Wołoſką poráźił/ y pod nogi Królá Polſkiégo podbił OrzQuin R3v.

»ku państwu [któremu] podbić« (1): kthory [Neron] tho miáſto opánowawſzy Niemiecką źiemię ku páńſtwu Rzymſkiemu podbił. BielKron 287v.

Przen: O Bogu (7): podbiłem wſzytki nieprziyaćioły twoie BibRadz 1.Par 17/10.

podbić czym komu (1): żeby niemożna byłá ręká twoiá [Boże] woyną podbić złoſniki ſpráwiedliwym Leop Sap 12/9.

podbić pod kogo (4): Kthoryż on ieſth co od wſchodu ſłońcá wzbudźił ſpráwiedliwoſć/ [...] podał mu narody/ á podbił podeń [tj. króla Cyrusa] Krole [reges dominari faciet] BibRadz Is 41/2, Ps 143/2; Ten pod nas możné podbił narody KochPs 70; LatHar 364.

Zwrot: »pod [czyj] miecz podbić« (1): Dariuſa y Perſyſkie Pany/ [...] przez Alexandra wielkiego racżył pan Bog na głowę porazić/ y ono tak ſlawne kroleſtwo za krotki cżas pod iego miecż wſzitko podbić HistAl A3v.
2. Zostawić pod czymś ślad uderzenia (1):
Zwrot: »[komu] oczy podbić« (1): Bo temu ocży ieſzcże z wiecżorá podbili RejWiz 15v.
3. [Wcisnąć, wsunąć pod coś [czego]: Strzały do wielkiey śieći [na ptaki] ná cżtery łokćie máią być. [...] Złobkow nietrzebá [...]. Siáná ábo perzu miáſto żłobków podbij. CygMyśl F3.]
4. [Powiększyć opłaty i świadczenia pańszczyźniane:

podbić co: LustrKrak I 92, 101, 239, 249, 250; LustrRaw 111, 139; LustrWpol I 235; Do tego czasu nie podbito więcej czynszu z tego młyna LustrLub 16.

podbić na kogo: Płacą strażnego [z] siedliska każdego per gr 6; [...] Ale powiadają, że teraz od 3 lat dzisiejszy zastawnik Borek [...] na nie podbił LustrKrak I 94; którą robociznę dopiero za p. Kotfficza nieboszczyka na nie podbito. LustrKrak I 101, I 92, 174, 239, 249, 250; LustrRaw 111, 139; LustrSand 115, 272; Wiecnego owsa wszyscy kmiecie dawają teraz ćw. 38, a ten owies za tego p. starosty podbito na nie. LustrWpol I 235, II 63.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, iż]: LustrSand 272; To kmiecie sobie za krzywdę mają, iże podbito na nie, iż każdy po sześci łok. przędze ma naprząść, a ogrodnicy po 3 łok. LustrWpol II 63.]

Synonimy: 1. opanować, poddać, podgarnąć, podhołdować, podmanić, posieść, wziąć, zająć, zniewolić; 4. podnieść, podwysszyć.

Formacje współrdzenne cf BIĆ.

Cf PODBICIE, PODBITY

KW