[zaloguj się]
[pdf]

PODNIEŚĆ (772) vb pf

o jasne; w inf -é- (17) Strum (3), KochPs (4), KochPam, OrzJan (6), SarnStat (3), -e- (24) MurzNT, Mącz (23); w fut i imp e oraz o jasne; w praet i con -ósł (6) MurzNT (3), KochPs, GórnTroas, SarnStat, -osł OpecŻyw (5); -osł-, -eśli; w part praet act -osszy, -oswszy, -owszy (17), -ósszy, -ówszy (2); -ówszy Oczko; -oswszy, -owszy : -ósszy MurzNT (3:1).

Fleksja
inf podniéść
praet
sg pl
1 m podni(o)słem, -m podni(o)sł m pers
2 m podni(o)słeś, -eś podni(o)sł m pers
3 m podniósł m pers podnieśli
f podniosła m an
n podniosło subst podniosły
plusq
sg pl
1 m m pers -smy podnie(s)li byli
3 m był podniósł m pers byli podnieśli
imperativus
sg pl
1 podnieśmy
2 podnieś, podniesi podnieście
conditionalis
sg pl
1 m bym podniósł, bych podniósł m pers bychmy podnie(s)li
2 m byś podniósł, by podniósł m pers
3 m by podniósł m pers by podnie(s)li
f by podniosła m an
n by podniosło subst
con praet
sg
3 m by był podniósł, by beł podniósł
impersonalis
praet podniesiono
participia
part praet act podniosszy, podnioswszy, podniowszy, podniosłszy

inf podniéść (151). ◊ fut 1 sg podniosę (15). ◊ 2 sg podniesiesz (15). ◊ 3 sg podniesie (53). ◊ 1 pl podniesiemy (5), podniesi(e)m (1) Kmita Psal; -emy (1), -(e)my (4). ◊ 2 pl podniesiecie (2). ◊ 3 pl podniosą (6). ◊ praet 1 sg m podni(o)słem, -m podni(o)sł (22) [w tym: zapis -zł (1)]. ◊ 2 sg m podni(o)słeś, -eś podni(o)sł (3). ◊ 3 sg m podniósł (165) [w tym: podnios (2)]. f podniosła (15). n podniosło (2). ◊ 3 pl m pers podnieśli (41); -śli (8), -(s)li (33). subst podniosły (8). ◊ plusq 3 sg m był podniósł (3). ◊ 1 pl m pers -smy podnie(s)li byli (1). ◊ 3 pl m pers byli podnieśli. ◊ imp 2 sg podnieś (40), podniesi (3); podniesi BierRaj, ArtKanc; podnieś : podniesi RejPos (2:1). ◊ 1 pl podnieśmy (8). ◊ 2 pl podnieście (17). ◊ con 1 sg m bym podniósł LatHar (2), bych podniósł (1) RejKup. ◊ 2 sg m byś podniósł (5), by podniósł (1) SkarKaz. ◊ 3 sg m by podniósł (20). f by podniosła (2). n by podniosło (1). ◊ 1 pl m pers bychmy podnie(s)li (1). ◊ 3 pl m pers by podnie(s)li (4). ◊ con praet 3 sg m by był podniósł (1) Strum, by beł podniósł (1) PaprUp. ◊ impers praet podniesiono (7); -ono(1), -(o)no (6). ◊ part praet act podniosszy (71) [zapisy: -zſzy, -zſſy (41), -ſzſzy, -ſzſſy (16), -żſzy (7), -sſzy, -ſſzy (5), -ſſy (2)], podnioswszy (40) [zapisy: -ſwſzy, -ſwſſy, -swszy, -swſzy, -ſwszy, -ſwſży (28), -zwſzy, -zwſſy (12)], podniowszy (32), podniosłszy FalZioł (6); -osszy HistAl (3), LubPs (2), RejWiz (3), RejFig, RejZwierz (2), SienLek, RejAp (2), RejPos (15), GrzegŚm, RejZwierc (3), RejPosWstaw, BudBib (4), BudNT (2), MWilkHist, GrabowSet, WujNT (10), SkarKaz, -oswszy HistJóz, RejPs, MurzHist, KrowObr (4), ArtKanc, PaprUp; -owszy MetrKor, GroicPorz (4), KwiatKsiąż, Mącz, GrzepGeom, WujJud, Calep, PowodPr, CzahTr (3); -osszy : -oswszy : -owszy OpecŻyw (1:12), MurzNT (–:3:1), Leop (4:–:2), BibRadz (7:–:2), BielKron (4:–:1), HistRzym (1:1), SkarŻyw (–:8:5), ZapKościer (–:6:4), StryjKron (–:1:2), CzechEp (1:–:1).

Sł stp notuje, Cn s.v. wstaję, Linde XVI – XIX w.

Znaczenia
1. Przemieścić w górę; erigere, sustollere, tollere PolAnt, Vulg, Mącz; levare HistAl, Vulg, PolAnt; elevare Vulg, PolAnt; allevare, supportare, suscitare Vulg; consurgere facere, exaltare PolAnt; attollere, subducere, submovere Mącz [w tym: kogo, co (208), czego (5)] (225): OpecŻyw 140; RejKup cc5; Gdy Alexander vmárł/ Kſiążęthá podnieſli ciáło iego/ á przybráli ie w ſzáty krolewskie HistAl N4; MurzNT Matth 12/11; GliczKsiąż E5v; podniosſzy mu [koniowi] nogę/ z gnoiu álbo z błotá ochędoż SienLek 177v; RejPos 151v, [154]; Tedy ią kazał zá włoſy záwieśić [...]: ták iſz zá włoſami/ ſkorá wzgorę ocży záſłoniłá/ y twarz podnioſłá. SkarŻyw 151, 63, 413, 528; MWilkHist D4; Po vkrzyżowániu/ naprzod krzyż podnieśiono LatHar 319.

podnieść z czego (1): Kiedy niebo łuk z wody y Strzelcá podnieśie. Z niémi Lutnia/ y Cepheus ku górze wynika KochPhaen 23.

podnieść na co (2): Crucifigo, Obieśić/ Ná ſzubienicę podnieść. Mącz 127a, 457d.

podnieść czym (2): á potym podnies vpadły ięzycżek palczem FalZioł I 66d; vczyniwſzy włośień z ogoná końſkiégo/ [...] záwlecz go pod ſkórę/ ktorą nożem podnieść muśiſz SienLek 171v.

podnieść na czym (1): kazał teſz y S. Dorotę drugi raz ná palách podnieść/ á gdy byłá męcżoná: [...] Páná Bogá chwaliłá SkarŻyw 125.

W przeciwstawieniu: »podnieść ... spuścić (a. upuścić)« (3): OpecŻyw 140; NAprzod położywſzy rodzączą wznak/ głowę na doł ſpuſcić á nogi iey zdrugą połowiczą podnieſć FalZioł V 33v; SiebRozmyśl D3v.

W charakterystycznych połączeniach: ciało podnieść (3), forty, Jezusa, języczek, łuk, nogę, nozdrze, owce, skorę, Strzelca, św. Dorotę, twarz.

Zwroty: »podnieść burzliwości, nawałności swoje« = wzburzyć się (1:1): A ſnadz by ſie też gory powſtawſſy topiły wmorze/ ábo też morze nád gory podnioſło náwálnoſći ſwoie żadny ſtrách ná nas nieprzydzie RejPs 69v, 138v.

»kotwicę podnieść« = anchoram (anchoras) prendere a. solvere a. tollere Mącz [szyk zmienny] (3): Mącz 9b, 457c; Pompeius wſthąpiwſzy w łodź/ kazał kotwic[ę] podnieść Phil C4.

»proporzec podnieść« = wciągnąć na maszt (1): A tym czáſem proporzec Duńſki podnieśiono KochPam 86.

»podnieść wyżej« (1): A ón co przy wodźie ſtoi/ ma pilno pátrzyć przez ón Inſtrumenth/ po wodźie skóńcá ónymi dźiurkámi do ónego znáku: á ma wołáć/ podnieś wyżéy álbo niżéy/ áże ón Cél práwie dobrze vźrzy. Strum C4.

»wzgorę, ku górze podnieść« [szyk zmienny] (3:2): SienLek 165; RejPos [154]; Strum B3; ktorych ćiáłá ná tym mieyſcu [...] głęmboko w trunie naydzieſz: y podnieśieſz ie wzgorę/ y kośćioł imienim ich zbuduieſz. SkarŻyw 566; SiebRozmyśl D3v.

»podnieść wzwod [= most zwodzony]« (1): Biłágrodzánie [...] podnieſli wzwod ták iż żadny niemogł vćiec BielKron 316v.

»od ziemie podnieść« (1): iEzuſa [!] milégo [...] malo od ziemie podniozwſſy/ za ſię go na ziemię cięſſko vpuſcili OpecŻyw 140.

Szereg: »upuścić albo podnieść« (1): że muśieli owi dwá/ którzy Synwagę trzymáią vpuśćić/ álbo wzgórę podniéść/ ná nożu Synwagi Strum B3. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
Przen (2): Vſkróm z łáſki ſwéy morzkié nawáłnośći. A podnieś ogiéń portu zbáwiennégo KochFrag 15.
Zwrot: »podnieść wzgorę« (1): wezmę śrzędni punkt z tego Cynká/ y podnioſę go myślą wzgórę OrzQuin I.
a. Wykonać ruch w górę czymś trzymanym w ręku (67): Leop Ex 14/16; BibRadz Ex 14/16; Rzekł potym Pan Bog do Moiżeſzá áby mowił Aaronowi/ iżby podnioſł rozgę á vderzył w proch ná zyemi. BielKron 29v, 47v; Mącz 457d; BielSpr 2v; BudBib Ex 7/20; (did) Theoron podniozſzy iákie arma. (–) MWilkHist B4, B4, B4v; CzechEp 81.

podnieść na kogo, na co (5): A ták gdy podnioſł Moiżeſz laſkę ſwą [Et extendit Moseh virgam suam] ná Egiptſką źiemię/ Pan wzruſzył wiátr ná źiemię zewſchodu BibRadz Ex 10/13. Cf »rozgę podnieść«.

W charakterystycznych połączeniach: podnieść arma (2), bartę, krzyż, laskę (4), miech, miecz, proporczyki, rozgę, tarczą, wiosło.

Zwroty: »w obu ręku podnieść« (I): POcżćiwośći figurá/ dzyeciątko nadobne/ Wianecżek ma ná głowie/ ná wſzytkim ſwiebodne. W obu ręku po wianku/ ku gorze podnioſło RejZwierz 113v.

»rozgę, kij [na kogo] podnieść« = baculum levare PolAnt [szyk zmienny] (3:1): iáko nyektorzy rodzicy s kochánkámi ſwemi ták ſie obchodzą/ że ná nie nye telko rozgi podnyesć/ ále y pálcá zákrzywić nigdiby nye rádzi GliczKsiąż Gv; BibRadz Is 10/24; BielKron 115 [2 r.].

»podnieść wzgorę, ku gorze, na gorę« [szyk zmienny] (4:2:1): RejWiz 149; RejZwierz 113v; Oni ſie tylko dźiwowáli podniowſzy káżdy ſwe wioſło ná gorę. BielKron 451; RejPos 305; MWilkHist C, Cv; StryjKron 160.

Przen (42):

podnieść przeciw(ko) komu (4): przećiwko którému [kacerstwu] podnieśmy w boiu tym znák Krzyżá świętégo OrzQuin M4. Cf »podnieść miecz«.

podnieść czym (1): Tám krory [!] prágnął dobrze wieść zácżęte ſpráwy/ lub śmiáłą podnioſł ręką miecż Bellony krwáwy [...]/ Do niey [Fortuny] oddawał prośby niewątpliwe. WitosłLut A6.

W przeciwstawieniu: »podnieść ... złożyć« (1): łácnoć zbroie podnieść ále ią trudno złożyć BielKron [3323].

Zwroty: »podnieść chorągiew, znamię, znak« [w tym: na kogo (1)] = stanąć do walki; levare signum Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (4:3:2): WróbŻołt 13/4 [2 r.]; Okazałeś ták możny znák boyącym ſie cyebye/ Ktory dla twey prawdy ſwyętey zacnye podnyeſiemy LubPs O5; Leop Ier 4/6; BibRadz Ier 50/2; ácżkolwiek iuż wiedźieli náſzy o tey przygodźie/ boſmy chorągiew ſwoię ná nie podnieſli byli z domu BielKron 454; BudBib Ier 50/2; KochPs 28; PowodPr 57.

»krzyż swoj podnieść« = podjąć cierpienie (1): krzyſz ſwoy ochotnie podnioſł/ wſzytkim Biſkupom rádząc/ áby ſię do zgody á pokoiu mieli/ á iego krzywdy niebacżyli. SkarŻyw 89.

»podnieść miecz, zbroję, broń, paweżę, szablę« [w tym: na kogo, na co (8), przeciw komu (3)] = wystąpić zbrojnie, zaatakować; levare gladium Vulg; consurgere facere scutum PolAnt [szyk zmien] (6:5:1:1:1): Nie podnieſie národ przećiw narodowi miecżá/ áni ſie będą więcey ćwicżyć ku bitwie. Leop Is 2/4; Bo kto ſwą broń podnieſie/ pewnie iuż nie śmieſzno RejZwierz 143; S tey przycżyny wielki Kniáż Moſkiewſki podnioſł zbroie ná Krolá Polſkiego BielKron 437v, 232 [2 r.], 253v, [3323]; BielSat Gv; BudBib Ez 26/8; NiemObr 4; OrzJan 9; WitosłLut A6; [Bolesław IV] Ten ſzáblę podnioſł przećiw Henrykowi KlonKr D, C2v.

»podnieść wysoko« (1): Poſuerunt ſigna ſua ſigna [...] Podnieſli znamiona ſwoie znamiona/ podnieſli wyſoko WróbŻołt 73/4.

a) O Bogu wobec ludzi (17):
Zwroty: »podnieść chorągiew [do kogo, miedzy kogo, w kim]« = zacząć wojnę; elevare a. exaltare vexillum PolAnt (3): Podnieſie chorągieẃ w narodoch dálekich/ á świſtániem przyzowie lud z ſkończyn źiemie BibRadz Is 5/26, Is 11/12; BudBib Is 49/22.

»podnieść miecz« [w tym: na kogo, na co (2)] = ukarać; gladium vibrare Vulg; applicare gladium PolAnt (3): WróbŻołt 7/13; BibRadz Iob 40/14; w káżdey nieſpráwiedliwey walce [...]/ gdy ſpołecżnie idą oni ſzárpácże ná roſterki ony/ iżći też tam pokoy/ iżći też tám zgodá/ á coż potym/ iuż ná on pokoy y ná onę zgodę podnioſł Pan miecż ſwoy RejPos 334v.

»podnieść rog (zbawienia)« [w tym: komu (2), na co (1)] = erigere cornu PolAnt, Vulg; levare cornu PolAnt (3): BibRadz Luc 1/65; BudBib Zach 1/21; Y podnioſł rog zbáwienia nam/ w domu Dawidá ſlużebniká ſwego. WujNT Luc 1/69.

»podnieść sceptrum, laskę, rozgę« [w tym: na co (= w jakim celu) (2), na kogo (1); sceptrum to jest laskę (1)] = ukarać, zesłać plagi [szyk zmienny] (4:3:2): RejKupSekl a4; Y pobudźi Pan zaſtępow przećiw iemu bicż iáko w porażce Mádiańſkiey ná opoce Oreb/ á rozgę ſwoię nád Morzem/ y podnieſie ią [et elevabit eam [sc. virgam] super eum] iáko w Egiptćie. BibRadz Is 10/26; RejPos 232 [5 r.], 233.

α. O Sakramencie Ołtarza (2): potym kielich podnioſwſzy z Winem y z wodą/ ták mowiſz KrowObr 169v.
Zwroty: »podnieść ku gorze« (1): KrowObr 170 cf »podnieść obiema rękoma«.

»podnieść obiema rękoma« (1): I podnioſwſzy obiemá rękomá kielich/ máło ku gorze ták dáley ſſemrzeſz. KrowObr 170.

b. Postawić na nogi lub posadzić tego, kto upadł, leżał albo siedział nisko (też o przewróconym posągu) (36): Elzbieta poſadzila Marią na mieſtzu wyſſem/ ale pokorná panna ſiadla v nog elzbiety/ potym ona z vcżliwoſcią podnioſla ią OpecŻyw 11v, 112; RejPs 168; á otho Dagon [tj. posąg bóstwa] leży ná twarzy ná źiemi/ przed Archą Páńſką: Tedy podnieſli Dagoná/ y poſtáwili ná ſwym mieſcu. Leop 1.Reg 5/3; Biádá ſámemu: bowiem gdy vpádnie/ niema ktoby go podnioſl [non habet sublevantem se]. Leop Eccle 4/10, Eccli 12/14, Ier 50/32, Act 3/7; Gdy nádbieżyſz bydlę vpádłe [...]/ podnieś ie BielKron 44, 63, 80 [2 r.], 109v; RejPos 74 [2 r.], 261v; BudBib Deut 22/4; ſłyſząc ony Duchá S. pełne á mocne ſłowá [...] iáko zárożony [!] vpadł ná ziemię. Podnioſą go iego żołnierze SkarŻyw 165; Y kazał go Stároſtá nielutośćiwie ołowiánymi báſałyki bić. y gdy go podnieśiono zbitego/ rzekł Stároſtá SkarŻyw 532, 463; ArtKanc V3; WujNT Mar 1/31, 9/27[26], Act 3/7, 9/41, 10/26; SkarKaz 633a.
Zwroty: »podnieść na nogi« (1): Erigere in gradus, Podnieść ná nogi. Mącz 350c.

»za włosy podnieść« (1): a niemogącego wſtatz/ za wloſy z ziemie podnieſli OpecŻyw 137.

»podnieść z, od ziemie« [szyk zmienny] (7:1): OpecŻyw 15v, [80], 137; BielKron 110; SkarŻyw 497, 566; Tám ieden proſty/ chudy á nieznáczny Zołnierz podniowſzy Bolesławá z ziemie/ ná koniá go ſwego wſádźił StryjKron 220, 6.

c. Wziąć do ręki, chwycić (20): Zaśię tedy podnieſli kamięnie/ żydowie/ aby go vkamionowali MurzNT Ioann 10/31; BielKron 29, 32v; RejAp 153v; HistRzym 121v; Y piſarz pápiru nie podnieſie/ aż ſobie pirwey rozmyſli co ná nim piſáć ma. RejZwierc 22v, 77; WujJud 9; Potym ruſzyli ſię Káháthymowie nioſąc świątośći/ y podnieſli [et stare fecerunt] przebytek BudBib Num 10/21, Deut 27/5; BudNT Ioann 10/31; SkarŻyw 286, 484; WujNT Apoc 18/21.

W charakterystycznych połączeniach: podnieść archę (przebytek, skrzynię Bożą) (3), kamień (4), kij, noż (2), papir, rozgę, żelazo.

α. Coś nisko leżącego (6): Bo lekka rzecz gdy upadnie, podnieść ci ją może snadnie BierRozm 27; Kápłan gdy miał Mſzą nieopátrznie/ zwálił rękawy Boże ćiáło z ołtarzá/ [...] podnieśli ie obádwá Kápłan y miniſtránth. BielKron 398v; SkarŻyw 101.
Zwroty: »podnieść precz« = usunąć (1): Submoveo, Ziąć z drógi/ Podnieść precz. Mącz 235a.

»podnieść na stronę« = odłożyć (1): Wnet mu ſie pług záwádził áż ſtánęły woły/ Aż mu ſie lemieſz złomił práwie thák ná poły. Podnieſie gi ná ſtronę RejWiz 125v.

»z ziemie podnieść« (1): kyedi vyrzal kogo ydącz, thedi hneth on zlothi na zyąmyą porzuczill. zathem thak yakoby on na kogo ſzyą vſſadzili obaczil z zyemye podnyoſl LibMal 1545/94.

d. Wziąć na ręce (5): Potym matuchna z wielkim weſelim ſynácżka podnioſla OpecŻyw 26v; GosłCast 24.
Zwroty: »podnieść na ręce, na ramiona, rękoma« [szyk zmienny] (1:1:1): OpecŻyw 48v; HistAl A8; Wſtań/ á weźmi diżećię [!]/ y podnieś ie ná ręce [tolle puerum] BibRadz Gen 21/18.

»podnieść z ziemie« (1): Plakala téż ij náſwiętſſv [!] panna Maria/ ktorá go gdy ſie narodzil/ rękoma ſwyma podnioſla z ziemie OpecŻyw 48v.

e. Wznieść w powietrze (7): I Podnioſl mię Duch/ y w wiodł do brony domu Páńſkiego od wſchodu ſlońcá Leop Ez 11/1, Ez 3/14, 43/5.
Zwroty: »do nieba podnieść« (1): Niechże ſobie rozmyſli [pan albo książę] ieſliże go do niebá podnioſą cżyli też thák w ziemi zoſtáć muśi iáko nauboſzſzy/ y tákże iego kośći ſmierdzieć będą iáko y nauboſzſzego RejZwierc 48.

»podnieść na wysokość powietrza« (1): Thedi vmyſlił w ſwym ſercu ſpráwić tho iákoby go Gryfowie mogli podnieſć ná wyſokoſć powiethrza HistAl M5.

»wzgorę podnieść« (1): Okręty pod mur przyſzły/ gdy Archimedes inſtrumentámi [...]/ iedny z muru ćiſnąc ku dołu zátapiał [...]: inſzé wzgórę podniówſzy/ tám y ſám miotał GrzepGeom Bv.

Przen (1):
Zwrot: »podnieść wzgorę« (1): Podnioſleś mię wzgorę [elevasti me]/ á iákoby ná wietrze zoſtáwiwſſy/ okrutnieś mię roſtrąćił. Leop Iob 30/22.
f. Wznieść wraz z poziomem wody (4): BibRadz Gen 7/17; BielKron 4v; á przyidźie aſz ná tę gorę wodá y ten korab podnieśie. SkarŻyw 270.
Zwrot: »podnieść wysoko od ziemie« (1): A rozmnożywſzy ſie wody/ podnioſly korab wyſoko od ziemie Leop Gen 7/17.
g. Podkasać, podchylić; discooperire Vulg (6): Ia to bacżąc/ podnioſłem koſzulę/ pokropiłem ie [patrzących] wodą właſną. BielKron 458, 312. [Cf PODNOSIĆ 1.f. CzechEp 191.]

podnieść czego (4): Leop Ruth 3/4; RejFig Cc4; Subducere pallium lapsum a cubito, Podnieść ſukniey. Mącz 97a, 457d.

W charakterystycznych połączeniach: podnieść koszulę, płaszcza, podołki, sukniej (3).

h. Nastroszyć; arrigere, pectere Mącz (5): FalZioł IV 42c; Erigere cristas, Grzebień podnieść/ To yeſt Pyſznym á nádętym być. Mącz 350c, 285d, 350a.
Zwrot: »podnieść wzgorę« (1): [okoń] podnioſlſzy wzgorę ſkrzele ktore ma oſthre/ ogonem ſie obracza do Szcżuki. FalZioł IV 36d.
i. W znaczeniach przenośnych (38):
Zwroty: »podnieść duszę, serce« [w tym: k(u) komu, k czemu (8), do kogo (3) (= ku Bogu, do Boga); duszę i serce (1)] = levare anima(m) Vulg, PolAnt; erigere mentes Mącz; levare corda PolAnt [szyk zmienny] (9:8): PatKaz II 63v; PatKaz III 106v; bomci k tobie podnioſl duſze moie. [Ps 142/8] (koment) Drogę, to ieſt Ewangelią twoię K tobiem podnioſl, Czuſz modlącz ſie o to. WróbŻołt 142/8, C6, 85/4, dd4; Podnieśćie ſercá wzgorę KrowObr 196; BibRadz Thren 3/41; Mącz 350c; BudBib I 311c marg, Thren 3/41; ArtKanc L5; LatHar 171, 613; WujNT 249.

»podnieść modlitwę [k komu (= ku Bogu)]« (1): A przetożem z źiemie podnioſł kthobie modlitwę [exaltari ab ira supplicationem] BibRadz Eccli 51/13.

»podnieść myśl (a. umysł)« [w tym: ku komu (= ku Bogu) (2)] [szyk zmienny] (3): RejPs 35v; Támże wżdy/ ácz niećiáło/ ále vmyſł podnieś ku Bogu/ myſląc nieco dobrego. SienLek 11v; MycPrz I [A3]v.

»podnieść myśl« = zhardzieć (1): Záchciáło ſie wnet było niebożąthku rządzić/ á podnioſł myſl ſwoię RejPos 200.

»podnieść w niebo, do nieba, pod niebiosy« (2:1:1): PatKaz II 63v; BudBib Thren 3/41; WujNT 249; Ali po długim cżáśie Cintius Złotwłoſy Krzyknął śmiáło/ weſele podnioſł pod niebioſy. SapEpit A2v.

»podnieść ręce do Boga, ku Bogu« (1:1): BibRadz Thren 3/41; Podnieśmy ſerce náſze/ y ręce ku Bogu w niebo [Levemus corda nostra cum manibus ad Deum in caelis]. BudBib Thren 3/41.

»podnieść rozum, rozumu« [szyk zmienny] (1:1): O namyleyſzy podnyeſzmy rozum naſch PatKaz II 39v; BielŻywGlab nlb 8.

»wysszej podnieść« (1): Chczemyli wyſſzey rozumu podnieſć naydziem inſze przodki naſze [tj. Chrystusa] BielŻywGlab nlb 8.

»podnieść wzgorę« (2): KrowObr 196; POdnieśmy teras wſzyſcy myſli náſze wzgorę MycPrz I [A3]v.

a) O Bogu wobec człowieka (14): Podnieś nád námi świátło oblicża twego Iehowo. BudBib Ps 4/6.
Zwroty: »podnieść z dołu« (1): Wſtąpiłem áż w niſkośći gor/ [...] á iednákeś ty podnioſł z dołu duſzę moię/ o moy Pánie Boże. BibRadz Ion 2/7.

»podnieść [czyją] duszę, myśli, serca, rozum« [w tym: ku czemu (2), „k sobie” (= ku Bogu) (1)] = ascendere vitam PolAnt [szyk zmienny] (2:2:2:1): Podnyeſy kſobye panye ſerca naſſe abi tu nazyemy zadney lyuboſcy nyemyali BierRaj 19; RejPs 168v, 177, 197; BibRadz Ion 2/7; á przeto ten nam tylko ſam obycżay zoſtawa ku iſtnośći Boſkiey poznániu/ áby śie oná z námi złącżyłá/ á niepodobnym obycżáiem náſz rozum wzgorę podnioſlá KuczbKat 100; LatHar 177.

»podnieść [czyją] głowę« = wspomóc, dać poczucie bezpieczeństwa (4): RejPs 29; okáż możność ſwoyę/ A podnyeś vniżoną nędzną głowę moię LubPs B2v [idem ArtKanc ], G2v; ArtKanc Q.

»[komu] podnieść prawicę« = dać potęgę (1): Pomázáńcowi memu Cyruſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie. BielKron 110v.

»podnieść wzgorę« [szyk zmienny] (2): KuczbKat 100; Podnieśiſz [!] wzgorę/ że k Tobie pátrzemy z dołu ArtKanc H2v.

2. Wykonać ruch w górę częścią ciała; elevare Miech, Vulg, PolAnt; levare Vulg, PolAnt; attolere, extollere PolAnt, Mącz; extendere HistAl, PolAnt; adicere, ascendere, expandere, mittere, sustollere PolAnt; sublevare Vulg; erigere Mącz; tollere Calag [w tym: co (291), czego (12)] (303): Smokowie też mieli ná głowiech ſwych grzebienie/ á ták ſzli podnioſzſzy brzuchá ſwe á rozdziewiwſzy páſzcżeki HistAl H6; GroicPorz v2v; RejWiz 71; A gdy chodzili Cherubinowie ſſli ſpołu y kołá wedle nich: á gdy podnioſli [!] Cherubinowie ſkrzydłá ſwoie/ áby ſie vnielli od źiemie/ nie zoſtháwáły kołá Leop Ez 10/16; KwiatKsiąż Bv; SkarŻyw 113; [Ieleń też ſtoi podniowſzy rogi KmitaŁów A3v].

W przeciwstawieniu: »podnieść ... spuścić« (2): Albo miáſto tákowey przyſyęgi/ [...] z roſkazánia Stárſzego Przyſyężnika/ podnieſye dwá pálcá y záś ſpuſći GroicPorz x3; SkarŻyw 310.

W charakterystycznych połączeniach: podnieść brzucha (pl), członki, ogon, palec, rogi, skrzydła, szyję, uszy.

Zwroty: »podnieść głowę, łeb, głowy (G)« = extollere caput Mącz; levare capita PolAnt [szyk zmienny] (14:3:2): OpecŻyw 144, 145v, 150v; FalZioł IV 25a; Bo to Ludziam rzeċ takowa Choczya wydzys iż iuż kona. Gdy kko [!] opieniędzach mowy Wnet podnieſzie kazdy glowy. RejKup f4; Nie jeſt godna moja głową Bych yą podnioſl RejKup ee2v, m6; HistAl B; RejWiz 30v, 107v; (nagł) Iáko s świnie koniká vcżynić. (–) [...] Wſiądźże ná nię á świeże gowno weźmi w zęby/ Toć poydźie łeb podnioſzſzy ſámá nie zwie kędy. RejFig Bbv; BibRadz I 3a marg; Mącz 37b; HistRzym 55v, 94; RejPos 70v; RejZwierc 113, 154; CzechEp 37; [MurzNT Luc 21/28 (Linde)].

»podnieść w niebo (a. w wysokość nieba), ku niebu, do nieba« = ad caelum levare PolAnt, Vulg; elevare ad caelorum (a. caelos), sustollere in caelum PolAnt; tollere ad coelum Calag [szyk zmienny] (28:8:5): OpecŻyw 26v, 53, 68; MurzNT Luc 18/13, Ioann 17/1; LubPs gg5v; KrowObr 107v, 111; BibRadz Luc 18/13; BielKron 29v, 147; RejAp 84; toć ieſt owſzem ſrodze we wſzem piſmie roſkazano/ ábyś po wſzytki dni żywothá twego żył pocżćiwie/ [...] nie ták iáko ina beſtia/ ktora tylko w zięmię łeb wnurzywſzy/ pátrzy nátkánia brzuchá ſwoiego/ á głowy ſwey nigdj w niebo podnieść nie może. RejPos 70v, 22v, 202 [2 r.], 202v, 349; KuczbKat 360; BudBib Deut 4/19, Dan 12/7, 2.Mach 14/34; BudNT Luc 18/13; Calag 127b; SkarŻyw 58, 224, 341, 436, 441 (8); CzechEp 37, 270; LatHar 57, 140, 145; WujNT Luc 18/13, Ioann 17/1, Apoc 10/5; CzahTr K4.

»podnieść oblicze, oblicza (G), gębę, [twarz]« [w tym: do Boga (1)] = elevare faciem PolAnt [szyk zmienny] (1:1:1): RejZwierc 69v; BudBib Iob 22/26; Wſtydzęć ſię záprawdę/ o Pánie moy/ podnieść oblicża mego/ w wyſokość prześlicżnego niebá twego. LatHar 145; [Nie będźie śmiał twarzy podniéść zwyćiężony twémi dobrodźieyſtwy SenekaGórn 41 (Linde)].

»podnieść oczy, oczu« [w tym: na kogo, na co (5), ku czemu (2), około siebie (1)] = spojrzeć; elevare a. levare oculos Vulg, PolAnt; attollere oculos PolAnt, Mącz; sublevare oculos Vulg [szyk zmienny] (54:6): A onij podnioſwſſy ſwé ocży/ nikogo niewidzieli/ iedno ſamégo Iezu Kriſta. OpecŻyw [57]v; HistJóz B4; MurzNT Matth 17/8, Luc 6/20; LubPs cc2v; Leop 1.Mach 5/30, Ioann 6/4, AAA2; BibRadz Gen 22/13, Ex 14/10, Ez 18/15; OrzRozm Q4; Rzekł k niemu Pan Bog: Podnieś ocży twoie/ tę zyemię wſzytkę ktorą widziſz tobie dam BielKron 11v; Mącz 457d; GórnDworz O5; HistRzym 49, 82v; BudNT Matth 17/8; Vkróćiłeś lat iego kwitnącéy młodośći/ Oczu podniéść niemoże pełen zelżywośći. KochPs 135; WujNT Matth 17/8, Luc 6/20.

~ Szeregi: »podnieść oczy a obaczyć; podniosszy oczy obaczyć« = levare oculos et videre PolAnt; levans oculos videre Vulg (2;2): Leop Ex 14/10; Tedy Lot podniowſzy oczy ſwe/ obaczył wſzytki rowniny nád Iordanem BibRadz Gen 13/10, Ier 3/2; BudNT Ioann 4/35.

»podnieść oczy a obeźrzeć« (1): podnieſcie ocżi waſſé/ a obezrzycie królewſtwa ijżetz iuż ſie bieleią ku żniwu OpecŻyw 50v.

»podnieść oczy a (i) oglądać (a. wglądnąć)« (2): OrzQuin K4; Podnieś ocży ſwe/ á ogląday żemći ia Gwido towárzyſz twoy. HistRzym 79.

»podnieść oczy i (a) pojźreć (a. wejźreć)« = levare oculos et videre PolAnt (2): Podnieś oczy ſwe/ á poyźry z mieyſcá tego gdźieś teraz ieſt/ ku Pułnocy BibRadz Gen 13/14, Is 60/4.

»podnieść oczy (a. oczu) a przypatrzyć się« = levare oculos et videre PolAnt, Vulg (2): Podnieśćie ocżu wáſzych/ á przypátrzćie ſię kráinam/ boć iuż białe ſą ku żniwu. BibRadz Ioann 4/35; WujNT Ioann 4/35.

»podnieść oczy, (a, i) ujrzeć; podnioswszy oczy ujrzeć« = levare oculos et videre; elevans oculos videre PolAnt, Vulg; attollere oculos et intueri, elevare oculos et videre PolAnt; sublevare oculos et videre Vulg (16;12): OpecŻyw 52; HistJóz Dv; MurzNT Luc 16/23, Ioann 6/5; Abyś ſnać nie podnioſl otzu do niebá/ y vyrzałeś Słońce/ y Kxiężyc y wſzyſtki Gwiazdy niebieſkie/ y omyliwſzy ſie/ kłaniałeś ſię przed nimi KrowObr 111; Leop Gen 22/4, 31/10, Dan 10/5, Zach 1/18; BibRadz Gen 22/4, 1.Reg 6/13, 1.Mach 4/12; Podnieſli tedy Izráelowie ocży ſwoie wzgorę/ vyrzeli wielką moc Egipcżykow zbroynych BielKron 30v; HistRzym 49; RejPos 80v, 161; GrzegŚm 58; Potym gdy ſię ráno rozedniáło/ podniosſzy ocży ſwe/ vyrzeli wielki i niezlicżony pocżet ludu [et elevaverunt oculos suos, et ecce populus multus] BudBib 1.Mach 5/30; Y podniosſzy ocżv ſwych/ vyrzeli wielkie mieſzánie y gotowanie BudBib 1.Mach 9/39, Gen 18/2, 22/4, 13, Ios 6[5]/1[13], 2.Reg 13/34, Zach 2/1; WujNT Luc 16/23, s. 261 marg, Ioann 6/5. ~

»podnieść oczy (a. oczki), oczu« [w tym: do Boga, Pana, majestatu (Pana) (8), ku Bogu (2), przed majestatem (= bożym) (1)] = spojrzeć w górę, zwłaszcza nabożnie; zwrócić się do Boga w modlitwie [zawsze z określeniem kierunku w górę]; levare oculos PolAnt, Vulg; levare a. sustollere oculos PolAnt [szyk zmienny] (39:1): oglądáy iako Iezus mily nábożnie ocży w niebo podnioſwſſy dziękuie bogu oyttzu ſwému. OpecŻyw 53, 26v, 68, 143v; MurzNT Luc 18/13, Ioann 17/1; RejWiz 32; BibRadz Luc 18/13; RejAp 67, 114v; RejPos 22v, 46, 199v, 201v, 202 [2 r.] (11); KuczbKat 360; RejZwierc 260v; BudBib Deut 4/19; BudNT Luc 18/13; SkarŻyw 58, 310, 444, 583; Gdźie piſze Ian ś. że tenże to Iezus podnioſł ocżu ſwych ku niebu y rzekl. CzechEp 270; ArtKanc T9; niegodźienem/ ábym ocży do niebá podnioſł/ prze rozlicżność grzechow moich LatHar 140, 57, 145; A Celnik ſtoiąc z dáleká/ niechćiał áni podnieść oczu w niebo WujNT Luc 18/13, Ioann 11/41, 17/1; CzahTr K4 [3 r.].

»podnieść palce (a. dwa palca)« [o przysiędze] [szyk zmienny] (8): Thak nathen czaſz Puſkarze Krolya yego mylosczy przyszyągaly podnyowszy dwa palcza wſgdzą [lege: wzgorę] MetrKor 37/4; GroicPorz b4v, ov, x3; a czy swiatkowye wyſzy opiſzany ſzeſznali [...] yedno staynemy slowy pot prziſzegamy swemy a pot dvſznym sbawyenyem palczye swoyę potnyowſzy ZapKościer 1584/44v, 1584/[492]v, 50, 1585/68.

»podnieść na powietrze« (1): á wilk w zgorę ku niebu łeb podniożſzy ná powietrze toż dopiero wyie. CzechEp 37.

»podnieść proście« (1): Więc záſię potym s tego wnet leniſtwo roście/ Ze y głowy nie może cżáſem podnieść proście. RejWiz 30v.

»rękę (ręce) (a. rączkę) podnieść« [w tym: na kogo, na co (2), do czego (1), aby (1)] = manus extendere HistAl [szyk zmienny] (10): Daię wám to znamię/ ijż ktorégotz iá potzaluię/ a na kogotz pirwéy rękę podnioſę/ tenci ieſt OpecŻyw 84v, 24v; Dziewiąta przycżyna cięſzkiego rodzenia, dla nieſluſznego dziecięcia z żywota wychodzenia/ á to iże obiema nogama/ albo iedną nogą albo kolanmi wychodzi, Ręczę ku gorze podnioſlſzi FalZioł V 17c, V 21a, 23b; gdy lewą rękę podnioſl [manu sinistra elevata] aby tatarzyna vderzył tedy go drugi tatharzyn pod pachę oſzcżepem przebodł MiechGlab 12; HistAl G; MurzHist O; BibRadz I 33d marg; Oto zacni męże zwoiowáni. Záſnęli w ſen twárdy nie ockniony/ Rąk niemogli podniéść do obróny. KochPs 112.

»podnieść rękę (ręce) (a. rączki), ręki, prawicę i lewicę« [w tym: do Pana (Boga) (a. imienia jego) (7), ku Panu (6), na co (1)] [modląc się lub wykonując inne czynności odwołujące się do Boga, też: wzywając bóstwa pogańskiego] = levare manum PolAnt, Vulg; elevare dexteram et sinistram, extendere manum (a. manus) PolAnt; tollere manus Calag; elevare manibus Vulg [szyk zmienny] (58:1:1): OpecŻyw 26v, 174v; RejPs 200v; LubPs Pv, P6, gg5v; GroicPorz n2; KrowObr 107v, 170; Leop 3.Esdr 9/47; Krzyknął podnioſzſzy ręce/ o fortuno miła/ Proſzę byś ſwoy obycżay nádemną zmieniłá. RejZwierz 3; A ták gdy Moiżeſz podnioſł rękę ſwą ná morze/ thedy Pan rozpędźił morze BibRadz Ex 14/21, Gen 14/22, I 8a marg, Eccli 51/25, Luc 24/50; BielKron 29v, 77v, 147; RejAp 84, 86, 115v; Y gdy podnieſiecie ręce ſwe ku mnie/ nie wyſłucham was. RejPos 139v, 134v [3 r.], 135, 135v, 197, 202, 285, 349; O nędzneſz to uffy y dziáłá twoie y drabi twoi/ ieſli tu drabow domá nie będzie/ coby [...] podnieſli ręce ſwoie ku Pánu ſwemu. RejZwierc 262v, 191, 260v, 264, 264v, 265v; á (on) podniosł práwicę ſwoię y lewicę ſwoię ku niebu/ y przyśiągł ná wiecżnie żywiącego/ że [...] BudBib Dan 12/7; á ofiárownicy podniozſzy ręce ſwe w niebo [protendentes manus in coelum] wzywali onego ktory był wiecżnym obrońcą narodu ich BudBib 2.Mach 14/34, 3.Esdr 8/72; BudNT Luc 24/50; Calag 127b; W ſrzodku onego ogniá S. Iágnieſzká rozſzerziwſzy y podniowſzy ręce ſwoie/ modlitwę táką cżyniłá SkarŻyw 70; náprzod weſzliśćie w przyśionek chrzćielnice/ y ſtoiąc ná zachod słyſzeliśćie iáko wam kazano/ ábyśćie podniowſzy rękę/ zárzekáli ſię ſzátáná SkarŻyw 278, 31, 224, 335, 341, 436 (11); StryjKron 692; GrabowSet G2, H2v; á podniozſzy ręce ſwe [elevatis manibus suis] błogoſłáwił im WujNT Luc 24/50, Apoc 10/5; SkarKaz 242a.

»podnieść nad się« (1): Erigere caudam falcatam in sublime, Podnieść ogón w zgorę nád ſię. Mącz 350c.

»podnieść ku słońcu« (1): Ráyce przyſyęgáią [...]. Wſzyſcy iedną przyſyęgą/ podniowſzy dwá pálca ku Słońcu GroicPorz b4v.

»wyszej podnieść« (1): Klekniſz wyſzei podnieſz glowę Mow trzy kroċ modly twé owe. RejKup m6.

»podnieść wzgorę, ku gorze« = extendere ad altitudinem PolAnt; erigere in sublime Mącz [szyk zmienny] (15:14): MetrKor 37/4; OpecŻyw 145v, 150v; Bywa theż nieſluſzne rodzenie tym obycżaiem: iże dziecię vda ſie nogami ku wyſzciu z żiwota: iedną nogą vkazuiącz ſie z żywotha/ á drugą nogę w żywocie zoſtawiwſzi albo ku gorze podnioſłſzy FalZioł V 21b, V 17c, 21b, 23b; GroicPorz ov; RejWiz 32; A podniowſſy wzgorę ręce [elevatis sursum manibus]/ padſſy ná ziemię dáli cżeść á chwałę Pánu. Leop 3.Esdr 9/47; BibRadz Eccli 51/25; BielKron 30v, 77v; Mącz 350c; RejAp 86, 115v; RejPos 134v, 199v, 202, Ooov; RejZwierc 113, 264v; SkarŻyw 31, 310; StryjKron 692; CzechEp 37; WujNT Ioann 11/41; CzahTr K4 [2 r.].

Szeregi: [»podnieść i powdźwignąć«: Gdzie téſz tyto rzeczy/ gdy śię dziáć poczną/ podnieście (marg) weirzycie (–) wzgorę i powdzwignicie głowy waſze [levate capita vestra] MurzNT Luc 21/28 (Linde).]

»podnieść albo wyciągnąć« (1): Orthopnea, recta spiratio, Niemoc á chorobá yeſt nieyáka gdy yeden nie może oddycháć/ yedno podniowſzi álbo wyciągnąwſzi ſziyę. Mącz 270c.

Przen (97):
Zwroty: »podnieść głowę« = doznać wywyższenia, podnieść się z upadku; radować się; levare caput Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (6): Leop Zach 1/21; złamałem iarzmo wáſze/ á wywiodłem was żeśćie ſzli z támthąd [z Egiptu] podniożſzy głowy [erecta cervice] wáſze. BibRadz Lev 26/13; BudBib Zach 1/21; ArtKanc A13v; SkarKaz 8a; SkarKazSej 668b.

»podnieść głowę« = wbić się w pychę, nabrać pewności siebie; extollere caput PolAnt (4): A ći ktorzi tobą wzgardzili podnieſli głowę. (koment) To ieſt pychę naprzeciwko nam. (–) WróbŻołt 82/3; KrowObr 167; BibRadz Ps 82/3; RejAp 10v.

»[na co] język podnieść« = mówić rzeczy obraźliwe (1): kthory [urząd papieski] ták wielki ieſt/ iżeś śmiał ná koniec ná przybythek Páná á Stworzyćielá twego/ ięzyk ſwoy wſzeteczny á ſwowolny podnieſć. OrzList c3v.

»podnieść w niebo« (1): mamy ſie vcżyć s przykłádu thego Iáwnogrzeſzniká/ iż on nie wiele ſzemrał/ iáko Licemiernicy cżynią/ ále podnioſzſzy ocży ſerdecżne ſwoie w niebo/ [...] bił pierśi ſwoie RejPos 202v.

»podnieść nogi (nogę)« = skierować kroki; przybyć dokądś (1): Muſzęć tedy od nich vciec/ Szkoda żem tu podniozł nogę/ Poydę záſię do ſwych w drogę. BielKom F4; LubPs R2v; y podósł Iáákob nogi ſwe y przyſzedł do ziemie ſynow wſchodu BudBib I 16a marg.

»nie śmieć podnieść nosa« = nie zwracać uwagi, być obojętnym (1): O nędzny báłwánie á mizerny naiemniku/ kthory widziſz tuż nie dáleko wilká [...] drapieżącego ſtadko á owiecżki Páńſkie/ [...] á ty kryieſz łeb w zięmię/ á nieſmieſz podnieść noſá ſwego/ áby pocżuł co ieſt ſzkodliwego RejZwierc 186.

»podnieść oczy [na kogo (1), na co (1), nad kim (1)]« = o Bogu: wspomóc (3): LubPs C3v; A iákoż tu Pan proſzę cie ma podnieść ocży ſwoie ná wſpomożenie náſze? RejZwierc 189v, 191v.

»podnieść oczy serdeczne« [w tym: ku Panu (1)] = pomyśleć nabożnie (2): A wſzákoż [jawnogrzesznik] podniożſzy ſerdecżne ocży ſwoie ku Pánu ſwoiemu/ bił á fráſował pierśi ſwoie RejPos 202, 202v.

»podnieść ogon« = wbić się w pychę (1): Dziwnie nas ták vwiodły ty ſwieckie chćiwośći/ Ze nędznik muśi leżeć wſzędy potłocżony/ A ći co im ſwiát ſłuży podnieſli ogony. RejZwierc 269v.

»nie śmieć ani palca [na kogo] podnieść« (1): Holofernes [...] wywołał áby żaden nie ſmiał áni pálczá ná nię podnieść RejZwierc 154v.

»podnieść paszczekę [na co]« = wbić się w pychę, okazać hardość (2): Cżemużeś ták rozſzyrzył ſkrzydłá twe/ á podnioſłeś ná pychę/ ná płácż/ á ná ſkażenie blizniego ſwego tę páſzcżekę twoię? RejPos 163, 196.

bibl. »podnieść piętę [przeciw(ko) komu]« = zdradzić; levare calcaneum PolAnt, Vulg (6): MurzNT Ioann 13/18; Kto pożywa zemną chlebá/ podnieſie przećiwko mnie piętę ſwoię. Leop Ioann 13/18; BibRadz Ioann 13/18; CzechEp *3; WujNT Ioann 13/18, s. 360 marg.

»podnieść prawicę, prawą, rękę, ręki« [w tym: nad kim (1), za kim (1), k czemu (= w jakim celu) (1)] = udzielić dobrodziejstw, obronić (zwykle o Bogu) [szyk zmienny] (2:2:1:1): á wſzákoż zá pomocną á rátunkiem Páná tego/ gdy on możną práwicę ſwą podnieść racży/ ſnádnie wſzyſcy wierni zoſtáną w pokoiu LubPs Z3v; RejZwierc 173v; Smierć przed oczymá/ y nieznośné męki: A niémáſz/ ktoby zá mną podnióſł ręki. KochPs 31, 74 [2 r.]; ArtKanc K4.

»podnieść rękę (ręce), ręki« [w tym: na kogo, na co (25), nad kim (8), (na)przeciw czemu (3), przeciwko Bogu (1), na co (= w jakim celu) (3), k(u) czemu (2), aby, że (3)] = wystąpić przeciw komuś, wyrządzić coś złego, zaatakować, ukarać, przekląć [w tym: o Bogu (24)]; levare manus Vulg; adicere a. elevare a. extendere, a. mittere manum, expandere volas PolAnt [szyk zmienny] (46:1): OpecŻyw 75v, 76; WróbŻołt 73/3, Z4; Ták iż ſtego beſpieczeńſtwá iuż podnieſli ręce ſwoie kocháiąc ſie w zuchwálſtwie ſwoym ſprzećiwnicy mogi RejPs 133, 122, 203v; RejJóz A8, L8, O8v; Iż tho Pan yeſt miłoſierny á nye ná wyeki treſce/ A odmyenya ſrogą ręką ácż ią ná gnyew podnieſie LubPs R5, E4v, Y3; Potym Pan rzekł Moiżeſzowi/ Podnieś rękę ſwą k źiemi Egiptſkiey/ áby wyſzły ſzáráńce ná źiemię Egiptſką BibRadz Ex 10/12, 1.Reg 22/17, Ps 105/26, Is 10/32, 11/11; BielKron 67v, 73 [2 r.], 78v, 231, 246; RejAp 61; Co mu potym Dániel Prorok wykłádał/ iż Pan podnioſł rękę ſwoię ná vpadek á ná zginienie iego. RejPos 185v; Gdyż wieſz iż też iuż był podnioſł nád onymi Niniwity rekę ſwoię RejPos 193, 127, 188, 193, 196v, 198v (12); BiałKat 141; RejZwierc 12, 262, 265; BielSpr 39v; BudBib 2.Par 6/29, Ps 105/26; A pan rękę ſwą podnióſł/ że támże w piaſczyſtych Puſtyniach poléc mieli KochPs 161; Gdy przeważny Tezeus prágnąc ręki podniéść/ Ná ſrogi dźiw/ álbo śmierć/ álbo cześć miał odniéść. KochPam 81; GórnTroas 28.

»podnieść ręce [ku czemu]« = okazać posłuszeństwo (1): Y podnioſlem ręce moie ku przykazaniu ktorem miłował WróbŻołt 118/48.

»podnieść rogi« = okazać hardość [szyk zmienny] (2): odmieło ſię ſzcżeśćie Chrześćiáńſkie/ á náſtał pan zły Ceſarz Iulian/ zá ktorym pogáńſtwo znowu rogi podnioſło SkarŻyw 273; Wnet ten/ który ieſt we wſzytko vbogi/ Dźwignie ſwé myśli/ y podnieśie rogi. GórnTroas 67; [GilPos 130].

»podnieść rogi (a. poroże)« = wbić się w pychę (2): Tákżeć káżdy pyſzny chłop/ niewie co mu wádzi/ [...] Iedno chodzi podnioſzſzy poroże by Ieleń RejZwierz 119; RejZwierc 263v.

»podnieść rogi [na co]« = napaść, zaatakować (1): á thoſz ći przyſſli áby ie odſtráſſyli/ áby ſtrąćili rogi tych pogánow: ktorzy podnieſli rogi ſwe ná źiemię Iudſką [quae levaverunt cornu super terram Iuda] żeby ią roſproſſyli. Leop Zach 1/21.

»podnieść skrzydła« = uzyskać moc (1): Ale vfáiący w Pánu oświeżeią/ podnioſą ſkrzydłá [ascendent ala] iáko orłowie/ pobieżą á nie ſprácuią ſię/ chodźić będą á nie ſtrudzą ſię. BibRadz Is 40/31.

»podnieść uszy (ucho)« [w tym: na co (3)] = słuchać z uwagą [szyk zmienny] (7): Słuchay pilnye narodzye moy co mam mowić k tobye/ Podnyeś vſſy Izráelu á byerz w rozum ſobye LubPs N3; RejWiz 97; OrzQuin Y2; RejPos 181; O iáko gorące ſerce y pilne vcho podnioſł Piotr ná ono zbáwienne zwiáſtowánie SkarŻyw 595, 372, 560.

»podnieść wzgorę, ku gorze« [szyk zmienny] (4:1): Snadź ná ſproſnego Oſłá gdyby gi [łańuch złoty] włożono/ Y temuby pocżćiwość z dáleká cżyniono. Wieręby to zyemiánin iście był nadobny/ Podniozſzy vſzy wzgorę y Káſztelan godny. RejWiz 97; á ſnadź dáleko nie ták iáko dziſieyſzy ápoſtołowie/ ktorzy [...] chodzą podnioſzſzy ku gorze rogáte głowy ſwoie RejAp 10v; RejPos 196; KochPs 110 [2 r.].

3. Wydobyć z grobu i uczynić przedmiotem kultu [co] (3): EVzebius Papież rodem z Grecyey/ zá tego to ſwięta Helená krzyż Kryſtuſow w Ieruzálem podnioſłá BielKron 155.
Zwrot: »podnieść kości, relikwije« [szyk zmienny] (1;1): [Jan XXII] Podnioſł też tám reliquie Tomaſzá Aqwinatá mnichá zakonu Dominikow. BielKron 186, 363.
4. Ukrzyżować [kogo] (2): Rzekł im tedy Ieſus: Gdy podnieśiećie Syná człowieczego [Cum exaltaveritis Filium hominis]/ tedy poznaćie żem ia ieſt WujNT Ioann 8/28.

podnieść na czym (1): Dziękuię Iezu Chryſte yżeś mię ná tym znáku ſwoim podnieść dopuśćił. SkarŻyw 126.

5. Zbudować [w tym: co (6)] (7): Iakosmy my vyednalj ysz slachathny kruczkowycz (szregul) woczyech szregul myal podnyescz ploth na pyerwszem myeszczv kądy przoth sztal ZapWar 1510 nr 2075; Cżterdzieſci ij ſſeſtz lát ſtawion ten koſciol/ a ty we trzech dnioch chceſſ go podniéſtz. OpecŻyw 73; Atollere arcem tectis, phrasis Poëtica, pro aedificare, Podnieść áſz do dáchu. Mącz 457d; Iako Alexander przykazał podnieſć ſlup álbo filar marmurowy ná známię zwycięſtwá. HistAl K5v, L3v; BielKron 90; HistRzym 108v.
6. Podwyższyć wysokość, nadbudować; exstruere, tollere Mącz [w tym: czego (4), co (1)] (5): Opráwił miáſto/ mury drugiemi obtocżył á drugich podnioſł BielKron 55.
Zwrot: »podnieść wysoko, wyszszej« = exstruere in altitudinem, tollere altius Mącz [szyk zmienny] (1:1): Aggerem in altitudinem extruere, Wyſoko podnieść groblą. Mącz 422d, 457c.
Przen (2):
Zwrot: »podnieść koryt(k)a« [w tym: komu (1)] = zmniejszyć rację żywnościową; deducere cibum Mącz (2): Cibum deducere, Vyąć obroku/ Podnieść komu koritká Mącz 52c, 96c.
7. Podwyższyć poziom wody [w tym: czego (1), co czym (1)] (2): Ieſliby téż v onéy Rzéki były brzegi wyſokié/ tedy muśiſz wodę Iázem podniéść Strum Dv, H4.
[Zwrot: »wysoko podnieść«: iż p. Bychynsky po przodku swym tego stawu wysoko podniósł i zalał im łąki i pasze LustrSand 135.]
8. Podwyższyć opłatę [w tym: czego (1), co (1)] (2): y temu czyie było/ puł grzywny/ á ſądowi tákże pułgrzywny práwem przekonány niech zápłáći. Y tu trzebá táxę podniéść. SarnStat 680.
Szereg: »podwyszszyć albo podnieść« (1): Praecium amplificare, Mytá podwyſzſzyć/ álbo Podnieść. Mącz 8b.
9. Wzmóc [co] (5): ActReg 148; Y podniosł vpádłą moc zbáwienia náſzego ArtKanc A17v; SkarJedn 173.
Zwrot: »podnieść ku gorze« (1): Podnieſie ku gorze moc Kryſtuſá ſwego LubPs hh2v.
Szereg: »podnieść a podwyższyć« (1): Władnąć maſz ſławą Włádzyſłáwie/ áby ią z narodem y ludem twoim podnioſł/ á poniżoną podwyżſzył. SkarKaz )(4.
10. Wywyższyć [w tym: kogo (55), co (6)] (63):
a. Wywyższyć społecznie (58):
Zwrot: »wyzszej podnieść« = zaznaczyć czyjąś wysoką pozycję (1): záwołał Woźny. Sláchethny pánie (y miánował go) ſtawaj do práwá: á ſługá ieden z onych dwu chcąc páná wyzſzej podnieſć rzekł do Woźnego. Nie ſláchethny maſz mowić/ ále vrodzony. GórnDworz Q5.
Przen (1):
Zwrot: »podnieść nad wszytki wysokości gor świata tego« = wziąć do królestwa niebieskiego (1): A obiecuie cie podnieść nád wſzytki wyſokośći gor ſwiátá tego RejPos [226]v.
α. Dać znaczenie, szczęście, bogactwo; wspomóc w nieszczęściu (zwłaszcza o Bogu i losie); erigere Vulg, PolAnt, Mącz; exaltare, resuscitare, sublevare PolAnt (38): LubPs X3v; BibRadz Ps 40/11, Iac 5/15; [papież Mikołaj III] dom Vrſynow podnioſł/ y wiele dobrodzyeyſtwá drugim cżynił BielKron 184v, 83; RejAp 106v; RejPos 74; A chociaſz ſie zda iż kto vpadł iuż w ſwey rzecży. Przedſię go on podnieſie á wyrwie s trudnośći HistLan Cv; Aliśći ſkóro ſczęśćié trochę go podnieśie/ On záraz wnet oczymá náiu rad przenieśie. PudłFr 65; SkarKaz 82b.

podnieść czym (2): Maieſtatu twego pokornie proſimy aby zeſlać racżił anioła twego znieba/ ktori żeby nas ſlugi twoie w vciſkoch y wpotrzebach robiącze twoim pocieſzeniem podnioſl TarDuch Dv; Iędrzeiu Swięty otrzymay náſzym grzechom odpuſztzenie/ podnieś nas przytzynámi twoimi. KrowObr 162v.

W przeciwstawieniach: »podnieść ... złożyć (2), pogrążyć, potłoczyć, potłumić, stargnąć, strącić, ucisnąć, uniżyć, upuścić, zrzucić« (11): BielKom F5v; Ten [Bóg] kogo chce vmye podnieść y vmie też potłocżyć LubPs R4, Y5v; Stárgnął mocarze z ſtolic/ á podnioſł pokorne. BibRadz Luc 1/48, Ps 59 arg, Ez 21/26; BielKron 214; GórnDworz D3; RejPos 127v; GrabowSet E4v; A my o pospolitym rádząc/ ieden ſtan vćiſnąć/ á drugi podnieść chcemy. SkarKaz 669b.

Zwroty: »z nędze podnieść« (1): chudzinek belo wiele rodzini yego/ ktore miał znedze podnieſc vola PaprUp G3v.

»podnieść upadłego, ubogiego, nędznego« = erigere pauperem Vulg, sublevare humilem PolAnt; erigere afflictum Mącz [szyk zmienny] (4:2:1): WróbŻołt 112/7; LubPs B3; Pan thák mowi/ Zdeym cżapkę/ ſtárgni koronę/ ktora iuż nigdy tákową nie będźie/ Bo podnioſę vpádłego á zrzucę wywyzſzonego. BibRadz Ez 21/26; Mącz 350c; A tego vbogiego Bog podniosł/ gdyż go vcżynił pánem w ráiu HistRzym 69; ArtKanc Qv; CzahTr B.

»wysszej podnieść« (1): Im ćię wysſzéy podnieśie/ y w możność vſtroi Fortuná/ tym ſie tobie niżéy kłáść przyſtoi. GórnTroas 22.

Szereg: »podnieść a wsławić« (1): przeſławną Piotrá twego ſtolicę Kośćioł S. Rzymſki/ rácż podnieść á wyſoce wſławić. SkarJedn 151.
W przen (7): Iáko y Dawid będąc tu ná ziemi/ wołał do niego: Iż práwicá twoiá miły Pánie podnioſłá mnie RejPos 78.
Zwroty: »podnieść z gnoju, dołu, prochu« [szyk zmienny] (2:1:1): et de stercore erigens pauperem. Pan bog ieſt wzbudzaiąci ź [!] źiemie cżłowieka niedoſtatecżnego/ á z gnoiu podnioſl vbogiego. WróbŻołt 112/7, mm 4; To mowi Pan Bog/ podnioſłem cię s prochu/ á tyś chodził drogámi Hieroboám BielKron 83v; RejPos 227.

»podnieść pod obłoki« (2): LubPs Y5v; [fortuna] ma tho ſobie zá igrzyſko podnieść kto ſie iey podoba/ áż pod obłoki/ [...] á záſię pogrążyć do dná GórnDworz D3.

»podnieść wzgorę« (1): Cżáſem ye ták podnyeſye wzgorę pod obłoki/ A cżáſem ye vpuśći w padoł ták głęboki LubPs Y5v.

»od ziemie podnieść ku niebiosom« (1): Nie może bydź cnotliwy ten, kogo od źiemie Podnioſą ku niebioſom. CiekPotr 72.

Przen (1):
Zwrot: »podnieść upadek« (1): podnieśmyſz ten vpadek [Erigamus deiectionem] narodu ſwego/ á walcżmy zá lud náſz BudBib 1.Mach 3/43.
β. Nadać wyższy status społeczny (2):
Zwrot: »na wysszy stan podnieść« (2): áby wedle zaſług y dźiełnośći kożdégo nam to było wolno/ [...] káżdégo z nich ná wysſzy ſtan y opátrzenié wysſzé podniéść [ad statum et conditionem altiorem promovere JanPrzyw 43] SarnStat 942 [idem] 323.
γ. Powołać na wysokie stanowisko, zwłaszcza ogłosić władcą (16): Tám Arcybiſkup kazał podnieść Semowitá/ á obiáwił krolem Polſkim być wybranym. BielKron 379, 330v.

podnieść na co (13): RejAp 131v; Was P. Bog podnioſł ná wyſokie vrzędy SkarKazSej 665b. Cf Zwroty.

cum inf „być” kim (1): Iwan Wáſilewic Syná iego á Wnuká ſwego Dimitrá/ iák Herberſtein piſze/ náznáczył/ y zwykłymi Ceremoniámi podnioſł/ po ſmierći ſwoiey być wielkim Xiędzem Moſkiewſkim StryjKron 692.

Zwroty: »z gnoju podnieść« (1): Powiádáią iſz byłá iednego gośćinnego goſpodarzá corká tá Helená [...] ktorą Pan Bog z gnoiu ná krolewſtwo podnioſł SkarŻyw 398.

»na (Wielkie) Księstwo (Litewskie), na Krole(w)stwo (Polskie) podnieść« [szyk zmienny] (6:2): SkarŻyw 398; y byłyby ty dwie Monarchie pod iednego roſkázowánim/ gdyby Alexandrá wzięli/ ktorego iuſz byli Panowie Litewſcy ná Wielkie Xięſtwo Litewſkie podnieſli StryjKron 667, 175, 360, 472, 567, 592 [2 r.].

»na stolec (a. stolicę) podnieść« (3): Po XXII. roku iego pánowania zá żywothá ſyná ſwego Amurátá ná ſtolec páńſtwá ſwego podnioſł BielKron 239v, 87; StryjKron 350.

b. Kanonizować; w religii pogańskiej: uznać za boga; consecrare Mącz (5): Ten [Aleksander IV] podnioſł ſwiętą Klarę vcżennicę ſwiętego Fráńćiſzká z Aſſyzyey. BielKron 183v, 183v; Mącz 363c.
Zwroty: »za boga podnieść« (1): tam vmarł [Pitagoras] gdież ziego domu koſcioł vcżyniono y iego za Boga podnieſiono BielŻyw 32.

»za świętą podnieść« (1): Ten [Grzegorz IX] też Elżbietę Węgierſką krolewnę zá ſwiętą podnioſł. BielKron 183v.

11. Wbić w pychę (3):
Zwrot: »podnieść w pychę [kogo, co]« [szyk zmienny] (3): A ſkąd że to tedy Papieżowi przyſlo? Od onego pyſznego oycá Dyabłá/ kthory podnioſwſzy ſlugi ſwoie wpychę/ zeſromoćił Páná Iezu Kryſtá pokornego/ y Apoſtoły iego. KrowObr 35; RejPos 127; KuczbKat 425.
W przen (1): Zrzućił krolową onę/ podniozſzy iej myſl w pychę/ z máieſtatu á s ſtolcá krolewſkiego onego RejPos 127.
12. Zesłać, stworzyć; elevare Vulg, PolAnt [kogo, co] (6): Y dawałeś ſlyſſeć głos twoy wielekroć przebranem ſwoiem y obiecowałeś iem podnieſć mocárzá znárodu ich RejPs 132; RejPos 296, 298.

podnieść na kogo (2): Y podnieſie Pan nieprzyiaćiele Raſynowe ná niegoż Leop Is 9/11; BudBib Is 9/11.

W przen [komu] (1): Y podnioſl rog zbawieniá nám/ w domu Dawida dziecięcia ſwégo. OpecŻyw 12v.
13. Uczynić, wszcząć; inferre Modrz, Vulg; magnificare Vulg; exaltare, statuere, suscitare PolAnt; decernere Modrz; movere Calag [co] (60): Lecż przymierze podnioſę z Izáákiem ktorego vrodzi tobie Saráh BudBib Gen 17/21, Ps 77/5.

podnieść (na)przeciw(ko) komu (27): OpecŻyw 92v; WróbŻołt 40/10; iż on rozpieráiąc ſię o ćiele Moiżeſzowym z ſzátánem/ nie śmiał/ przećiw niemu/ podnieść ſądu bluźnierzſkiego/ to ieſt/ nie śmiał mu złorzecżyć CzechEp 99; WujNT Iudae 9. Cf »wojnę podnieść«.

podnieść na kogo (17): BielKron 234, 237v; A nie tyloś to vcżynił/ áleś y cżáſu pokoiu/ wielgie przenáſládowánie ná Bogá y kośćioł iego podnioſł. SkarŻyw 90. Cf Zwroty.

podnieść nad kim (1): gdi był Pan Bog podnioſł ſrogą plagę ſwoię nád ludem onym ſprzećiwnym woley ſwoiey RejPos 202.

W charakterystycznych połączeniach: podnieść plagę, podszczepienie, posługę, przenaśladowanie, przymierze, sąd (2), spisek, świadectwo, zdradę.

Zwroty: praw. »gwar podnieść« = dokonać przed sądem symbolicznego gestu (przez podniesienie palca prawej ręki zawiniętego w rękaw) dla zapewnienia, że nie zmieni się treści skargi wniesionej przeciw pozwanemu [szyk zmienny] (4): Skaże Sędźia/ iże Powod ma podnieſć Gwar wedle Práwá. GroicPorz v2v, v2v [3 r.].

praw. »podnieść pozew« [w tym: na kogo (1)] [szyk zmienny](3): Gdy roki prżypádły/ podnioſł creditor pozew á pozwány wnet z onem decretem ná ſtoł GórnRozm F2v, F2v; PaprUp I3.

»wojnę, walkę podnieść« [w tym: przeciw(ko) komu, czemu (23), na kogo (13), z kim (1)] = pugnare, venire in bellum PolAnt; bellum decernere a. inferre Modrz; movere bellum Calag [szyk zmienny] (33:10): Diar 23; RejZwierz 12v; BibRadz Ex 1/10; ále iż rádą á ięzykiem Demoſtheneſowym/ walkę onę byli Attykowie przećiwko Philipowi podnieśli: przeto Philip nie Attyki ále ſámego Demoſtheneſá/ zdał ſye ſobie ná głowę poráźić OrzRozm Q3; BielKron 104, 106, 220, 235v, 236, 236v; GórnDworz Ii4v; WujJud 3; BudBib 1.Mach 11/15, 2.Mach 7/19; CzechRozm 251v; ModrzBaz 93v, 104, 104v [2 r.], 110v, 128; Calag 315b; Olech ná Drewlany woynę podniosł. StryjKron 120 marg, 129, 130 [2 r.], 190, 195, 502 (13); ze Venetowie prziſelali doniego Poſli ſwoie poſtepuiac mu piec Seth Ludu zdrewi gdibi tilko bel podnioſl woine z Zigmuntem Krolem Wegierſkiem PaprUp C2; Phil S; OrzJan 82, 106, 107, 118, 119, 120.

14. Założyć [co] (2): iáko y Frederyk trzeći podnioſł biſkupſthwo Wiedeńſkie w Rákuſkiey źiemi. BielKron 282; Piotr [...] podnioſł ſtolicę Rzymſką/ ná ktorey żywotá tego ſkońcżyć racżył. SkarJedn 94.
15. Podjąć, odebrać, pokwitować odbiór pieniędzy; recipere JanStat [w tym: co (26)] (31): UstPraw Hv; a gdy on wedlug wimiary a okazania za swe doſtanie od pięniędzy ktore w Areſtowaniu ſą, komu naliezeć będą, a prawo nakaże, wolięn będzie podnieſć. ZapKościer 1579/2, 1579/2v, 3, 1580/9, 11v, 1581/6 (23); [ci dwaj bracia Jana Gryza, [...] to jest Jan i Stanisław, wyznali dobrowolnie, iż podnieśli bliskość swoję, co na nich należało KsięgaSądIwk 1584 nr 68, 1584 nr 78].

[podnieść od kogo: Marcin Nowak stojąc oblicznie przed naszym prawem wyznał dobrowolnie, iż podniósł od Macieja Nowaka długu trzy grzywny. KsięgaSądIwk 1584 nr 63, 1584 nr 63.]

W charakterystycznych połączeniach: podnieść [ile] groszy, [ile] marek (2), pieniądze (10), sumę (2), [ile] złotych (4).

Zwrot: »ręcznie podnieść« (3): Item deposit tho iesth pieniądze perly zlotho srebro osthale po nyeboscz(yku)⟨e⟩ Dorothyy Russieczkiei cziothcze ych wlasney, [...] ma przyssyącz sam w pierwsse Roki przisle Blonskie yz tych rzeczy korzysczy nyma. Any ręcznye podniosl ZapWar 1550 nr 2666, 1548 nr 2667 [2 r.].
Szereg: »(nie) wziąć, (ani, i) podnieść« [szyk 5:1] (6): ZapWar 1532 nr 2400, 1548 nr 2667 [2 r.]; ZapKościer 1580/15; áż do śmierći ſwéy w dobrách dźiedźicznych ktorychkolwiek pánowáć y mieſzkáć będźie mógł/ náznáczywſzy tylko ſynóm ſwym przerzeczonym część/ którą po mátce ich względem poſágu álbo małżeńſtwá wźiął y podnióſł [tulit et recepit JanStat 558] SarnStat 588 [idem] 631.
16. Unieważnić; tollere JanStat [w tym: co (2), czego (2)] (4): My dopiro zradami naſſemi y z poſly Ziemſkiemi vedlia spravy Commiſarskiey niektore liſty podnieſiemy a niektore vmiarkvyemy a zoſtavimy ComCrac 13; Gdyby kto ſtáwił świádki záklęte ku iákiemu świádectwu y dowodowi/ A ſtroná przećiwna nágániłáby im/ tym iż ſą w klątwie/ [...] Tedy ten co ie klnie/ ma im klątwy podnieſć dla onego świádectwá/ A ieſliby im klątwy niechćiał podnieſć/ tedy [...] UstPraw C4v; [AktaSejmikPozn 1590/133].
Szereg: »złożyć i podnieść« (1): á tám my Miſtrz y Zakon przerzeczony wźiąwſzy piérwéy wiádomość o vłożeniu nowégo Cłá y ſkłádu przerzeczonégo przez poſły náſze to co będźie nowégo y niezwyczáynégo złożymy y podnieśiemy [deponemus et tollemus JanStat 906]. SarnStat 1122.
17. Złożyć ofiarę sakralną; elevare, levare Vulg [co] (5): Ktory wziąwſy [!] báránká zá grzech y kuáterkę oleiu/ y podnieſie wſićko poſpołu: á zábiwſſy báránká/ krwią iego pomáże koniec vchá práwego/ temu kthory ſie cżyśći Leop Lev 14/24.
Zwroty: »podnieść ofiarę« (1): Powiáda hiſtoria/ iż ſkoro podnioſł ony ofiáry ſwoie [...]/ sſtał ſie wneth thák okrutny grom nád onemi woyſki Filiſtińſkiemi RejZwierc 264v.

»podnieść przed Panem, przed oblicznością pańską« = levare a. elevare in conspectu Domini a. coram Domino Vulg (2:1): I wźiął moſthek z báráná poświęcenia podnioſl go przed Pánem Leop Lev 8/29, Lev 8/27, Num 6/20.

18. [Zanieść [co do czego]: Przed tym sądem zagajonem stanąwszy oblicznie Jan Janawa, który był obwinował Piotra Duszka, szwagra swego, o pieniądze niepewne, aby je ten przerzeczony Piotr miał znaleźć i podnieść do komory swojej. KsięgaSądIwk 1584 nr 81.]
19. Zniweczyć, pozbawić [w nawiązaniu do przekładu z Biblii, Apoc 6/4] [co] (5):
Zwrot: »podnieść pokoj na ziemi« (5): A wyſzedł potym drugi koń płowy/ á ſiedzącemu ná nim/ daná ieſt moc áby podnioſl pokoy ná ziemi [cf áby odiął pokoy z ziemie [sumere pacem de terra] WujNT Apoc 6/4]/ á iżby ſie ludzie ſpołu bili RejAp 56v, 57 [2 r.], 57v, Ee3v.
20. Zwroty o różnych znaczeniach (33):
»podnieść głos, głosu« [w tym: do Pana (2), ku Bogu (2), do nieba (1), ku niebu (1); wyszszej (1)] = odezwać się, zawołać, zwykle głośno; elevare a. levare vocem Vulg, PolAnt; extollere a. sustollere vocem PolAnt; intendere vocem Mącz [szyk zmienny] (26:3): HistJóz D4; MurzNT Luc 11/27; LubPs K3v marg, V3; Ale ſtoiąc Piotr z iedennaśćią/ podnioſl głoſu ſwego Leop ZZ3v, 1.Reg 11/4, Iob 38/34, Ez 21/22, Act 22/22; BibRadz Is 10/30; Mącz 445a; RejPos [77], 212v; A napilnieyſze głoſy ktorych nam potrzebá/ Abychmy ie napilniey podnieſli do niebá. RejZwierc 253; RejPosWstaw [1433]; BudBib Gen 29/11, 2.Reg 13/36, Ez 21/27[22]; BudNT Act 2/14; KochPs 41; ArtKanc I7v; A my więc ná twoy przyiazd chorągwie wynieśiem/ Y zá ćię ku niebu głoſzy ſwe podnieśiem KmitaPsal A5; WujNT Luc 11/27, 17/13, Act 2/14, 4/24, 14/10, 22/22.

~ W porównaniu (1): Podnieś głos thwoy iáko trąbę KrowObr 134.~

»podnieść [= rozwinąć] żagiel (żagle)« = levare artemone Vulg; veliflcare Calep (4): Leop Act 27/40; Y odiąwſzy panwie od ſtyru/ á podniozſzy mnieyſzy zagiel [sustollentes artemonem]/ puśćili ſię zá wiátrem ku brzegowi. BibRadz Act 27/40; Calep 1107a; WujNT Act 27/40.

*** Bez wystarczającego kontekstu (6): Extendere, podnyescz BartBydg 220; Calag 38a, 40b, 161a.
Zwrot: »wzgorę, na wysz podnieść« = levare a. tollere in sublime Mącz (2): Levare in sublime, Wzgorę podnieść. Mącz 190a, 457c.

Synonimy: 1. podźwignąć, podjąć; g. podkasać; h. nastawić, nastoperczyć; 2. wyciągnąć; 4. ukrzyżować; 5. pobudować, postawić, zbudować; 8. podwyższyć, wywyszszyć; 10. podwyższyć; α. wsławić; γ. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, postanowić, wybrać; b. kanonizować; 12. przysłać, przywieść, sprawić, uczynić, zesłać; 13. wszcząć; 14. założyć, 15. odebrać, poddźwignąć, podźwignąć, wziąć; 16. skasować, złożyć; 17. ofiarować.

Formacje współrdzenne cf NIEŚĆ.

Cf PODNIESIENIE, PODNIESIONY, PODNIOSŁY

KW, MM