[zaloguj się]
[pdf]

NIEŚĆ (824) vb impf i prawdopodobnie pf

impf (774), pf (50) [w tym: imp (24), praet (16), inf (8), impers, con praet] PowUrb, BierEz C4, OpecŻyw 7, 41, FalZioł V 1v, BielŻyw 25, HistAl A8, M8, LibMal 1553/172v, Leop Num 11/12, Dan 14/33, RejZwierz 5v, BibRadz Num 11/22, BielKron 14, 15v, 28, 52v, 98v, 119v, GórnDworz S6v, HistRzym 88, RejPos 41v, 55v, 57, 213v, RejZwierc 202v, BudBib 1.Par 16/29, KochPs 40 [2 r.], 145, 149, SkarŻyw 63, 102, 112, 126, 184, 245, 253, 324, 352, 397 [2 r.], StryjKron 577, WerGośc 247, WisznTr 18, GrabowSet Q4, SiebRozmyśl M2, SkarKaz 382a, KlonFlis G, KlonWor 51.

nieść (824), [niejść].

W inf -é- (15), -e- (7); -é- Strum, KochPs, KochMarsz, KochPieś, KochWr, JanNKarKoch, SarnStat (5); -é- : -e- OpecŻyw (2:1), Mącz (2:6). ◊ W sg praet, fut i con niósł (9) MurzNT (3), KochPs, KochTarn, GórnTroas, OrzJan, SarnStat (2), niosł OpecŻyw (2); niósł-. ◊ W pozostałych formach w temacie nieś- e jasne, w temacie nios- o jasne.

Fleksja
inf nieść, niejść
indicativus
praes
sg pl
1 niosę, nioszę niesiemy, niesi(e)m
2 niesiesz niesiecie
3 niesie niosą
praet
sg pl
1 m -m niósł m pers -smy nieśli
2 m -ś niósł m pers
3 m niósł m pers nieśli
f niosła m an nieśli
n niosło subst niosły, niesły, nieśli
fut
sg
3 m będzie niósł
f będzie niosła
imperativus
sg pl
1 niechåjże niosę
2 nieś, niesi(ż) nieście, nieści(e)ż
3 niech, niechåj, niechże niesie niech niosą
conditionalis
sg pl
1 m bych niósł, bym niósł m pers
f bych niosła m an
2 m byś niósł, by niósł m pers
3 m by niósł, niósłby m pers by nieśli
f by niosła m an by nieśli
n by niosło subst by niosły
con praet
sg
2 f byś była niosła
impersonalis
praet niesiono
participia
part praes act niosąc, niosząc
inne formy
fut pl 3 - nieść będą

inf nieść (103) [w tym nieźć (1)], [niejść]. ◊ praes 1 sg niosę (25), nioszę (1) KołakSzczęśl, niosę a. nioszę (6) [zapis: -ſſ-, -ſs-]. ◊ 2 sg niesiesz (12). ◊ 3 sg niesie (221) [w tym: -ſſ- (3), -ſz- (2)]. ◊ 1 pl niesiemy (6), niesi(e)m (1) GrabowSet; -emy (2), -(e)my (4). ◊ 2 pl niesiecie (5). ◊ 3 pl niosą (75) [w tym: -ſſ- (2)]. ◊ praet 1 sg m -m niósł (1). ◊ 2 sg m -ś niósł (2). ◊ 3 sg m niósł (72). f niosła (19). n niosło (4). ◊ 1 pl m pers -smy nieśli (1). ◊ 3 pl m pers nieśli (60) [w tym: -śl- (21), -ſl- (37), -ſzl- (2)]. m an nieśli (2) [cum N pl: wielbłądy]. subst niosły (12), niesły (1) OpecŻyw, nieśli (1) [cum N pl: miasta i miasteczka] SarnStat. ◊ fut 3 sg m będzie niósł (2). f będzie niosła (1). ◊ 3 pl nieść będą (1). ◊ imp 1 sg niechåjże niosę (1). ◊ 2 sg nieś (11), niesi(ż) (4); -ś OpecŻyw, Leop (2), BibRadz, RejPos, RejZwierc, GrabowSet, KlonFlis, KlonWor (2); -si(ż) PowUrb, RejWiz, SkarŻyw; -ś : -siż BierEz (1:1). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechże niesie (6). ◊ 2 pl nieście (16), nieści(e)ż (1). ◊ 3 pl niech niosą (1). ◊ con 1 sg m bych niósł (2) RejPs, GórnDworz, bym niósł (1) GrabowSet. f bych niosła (1). ◊ 2 sg m byś niósł (1) SkarŻyw, by niósł (1) MurzNT. ◊ 3 sg m by niósł, niósłby (18) [w tym: niózł (3)]. f by niosła (f). n by niosło (7). ◊ 3 pl m pers by nieśli (1). m an by nieśli (1) [cum N pl: ośli]. subst by niosły (2). ◊ con praet 2 sg f byś była niosła (1). ◊ impers praet niesiono (21); -ono (3), -(o)no (18). ◊ part praes act niosąc (86), niosząc (4); -sząc ModrzBaz; -sąc: -sząc OpecŻyw (1:1), BibRadz (6:1), SkarŻyw (9:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia
1. Powodować przemieszczanie się jakiejś rzeczy (osoby) poruszając się i jednocześnie trzymając lub mając -na (przy) sobie tę rzecz (osobę); portare HistAl, Vulg, PolAnt, Modrz, Calag, Calep. Cn; ferre Vulg, PolAnt, Calep, Cn; tollere Vulg, PolAnt; baiulare Vulg, Calep; transportare Modrz; gerere Calep [w tym: kogo, co (313)] (346): Baiulo ‒ Nioſsę. Calep 121b; Gero ‒ Nioſſę. Calep 453a, 414a, 824b.
a. Iść z czymś trzymając to w rękach, na plecach itp. [w tym: kogo, co (276)] (303): Ezopowi kołacż podał: Rzekąc/ idź Ezopie co rychley/ A day to moiey powolney. Ezop on to kołacż nioſąc/ Dumał ſobie BierEz C3; TRzy marié poſſly Drogie maſci nieſly? OpecŻyw 171v, 44v, 86v, 154; RejKup h4, t5v, t6, t6v, v6v, v7v, v8; MurzNT Matth 27/32; KrowObr 238 [2 r.]; RejWiz 74v; vćiął gáłąź z drzewá/ y włożywſzy ná rámię ſwe y nioſąc ią/ rzekł do thowárzyſtwá ſwego Leop Iudic 9/48, Ruth 3/15, 2.Reg 15/24, Mar 14/13; RejFig Dd6v; MAluią go ſlepego/ on chromego nieſie/ Iżeby gdzye obádwá/ nie zginęli w leſie RejZwierz 115; A niemáło pieniędzy/ co był názbierał nioſł. RejZwierz 119, 15v; Otho gdy wy wnidźiećie do miáſtá/ zaydźie wam niektory nioſąc dzban wody BibRadz Luc 22/10, Num 4/15, Ios 6/8, 12, 13; Moiżeſz/ sſtąpił z gory Syná nioſąc tablice BielKron 34v, 35, 39v, 62v, 72 [2 r.], 115 (18); GórnDworz R6v; RejPos 221; HistLan C2; gdy Hetmán iáki zacny po iákim ſławnym zwycięſtwie więźnie wiedzie/ dziáłá przed nim tocżą/ chorągwie nioſą RejZwierc 144, 235; kiedy w nocy idą/ nioſą świece lane Iáńcżárowie świecąc. BielSpr 53v; KochMon 28; A druga zá nią ſzłá nioſąc iey rucho [levans indumentum eius]. BudBib Esth 15/7[4]; vyrzeli wielki y niezlicżony pocżet ludu/ ktorzy nieſli drábiny y tarány/ áby wzięli zamek BudBib 1.Mach 5/30, Num 4/15, 10/17, 21; BudNT Matth 27/32; StryjWjaz Cv; Calag 184b, 188b; Tedy powiádał iáko nioſąc go żadnego ćiężaru nie cżuł. SkarŻyw 101; y zpuśćiwſzy ſię [Symon] z gory/ pocżął ná powietrzu latać (bo go cżárći nieśli) SkarŻyw 601, 101 [2 r.], 111 [2 r.], [197], 212, 472, 501, 545; MWilkHist G3v; StryjKron 161, 250, 351, 742; KochFr 60; ArtKanc C17, D12v, F14v; LatHar 699, 712; Y przyſzli k niemu nioſąc powietrzem ruſzonego/ ktorego nieśli czterzey. WujNT Mar 2/3, Matth 27/32, Mar 2/3, 15/21, Luc 7/14, 22/10, s. 289, Luc 24/1, Act 21/35; CiekPotr 61; Iák obrzymowie/ Gdy całkiem nieśli z gruntu wyważone/ Skáły Theſſálſkie KlonFlis G2v.

nieść do kogo (3): SeklWyzn c2v; á on vwárzywſzy y nioſąc do niego/ potráwę ná ziemię vpuśćił y gárniec słukł [!]. SkarŻyw 121, 491.

nieść komu (13): Item zeſnal iſch ſcholtiſſza iednego ktori nioſł czinſz panu około dwadzieſczia groſchi ſkonya ſzepchnanwſzi ſlupil LibMal 1543/69v; BielKron 28, 111, 323v, 330; RejPos 127; RejZwierc 202v; Gdy iuſz był bliſko drzwi/ záwołał ſtárſzy onego klaſztoru: otworzćie rychło Mártyryus nam Páná niesie. SkarŻyw 101, 324. Cf »nieść sobie«.

nieść za co [= nieść trzymając za co] (1): Tedy viął go Angioł Páńſki zá wierzch głowy/ y nioſł zá włoſy głowy iego/ á poſtáwił go w Bábilonie nád iámą Leop Dan 14/35.

nieść czym [= na czym] (1): w tobie miał vfność Phryx ſtrapiony/ Coś go dzieśięć lat nióſł ſwémi rámiony. GórnTroas 14.

nieść nad kim (2): RejZwierc 163v; Ráyce ſámi/ Krákowſcy nád nim nieſli Welum z złotogłowu StryjWjaz B4v.

nieść przed kim, przed czym (17): OpecŻyw 177v; GroicPorz z3v; RejZwierz 45; á drugich ſiedḿ kápłanów niech nioſą ſiedḿ trąb rogowych przed Skrzynią Páńſką. BibRadz Ios 6/6; Szedł tedy Mauryc ſam/ przed ktorym nieśiono dzieſięć chorągwi tákże wiele Herbow kráin BielKron 232v, 178, 180, 329 [2 r.], 330 [2 r.], 384v, 425v; Praeferre alicui facem, Yść álbo nieść przed kim laną ſwiecę. Mącz 123d; BielSpr 44v; StryjWjaz B2, C4v.

nieść z kim (1): áby mogli nieść ſthobą brzemię wſſyſtkiego ludu [ut sustentent tecum onus populi]/ á żebyś nie ſam był obćiążon. Leop Num 11/17.

nieść za kim (26): LibMal 1547/125v; włożyli nán krzyſz aby j nióſł ſtyłu za Ieſuſem MurzNT Luc 23/26; KrowObr 6, 186v; Leop 2.Reg 11/8, Luc 23/26; BielKron 139, 262, 270, 425v; GórnDworz T6v; iuż drugi zá káthem drábinę nieſie. RejZwierc 65v; BielSpr 44v; Gdy tedy innych ćiáłá do ogniá ku ſpaleniu ná woz włożono/ tego zoſtáwili. A mátká to bacżąc ná ſwoie go rámioná wzięłá/ y zá innymi nioſłá SkarŻyw 208; ArtKanc F19; LatHar 724; WujNT Luc 23/26; KlonWor 44. Cf »nieść za sobą«

nieść na czym (18): BierEz C2; BibRadz Num 11/12; pálmową gáłąś y z iágody odcięli/ ktorą dla wielkośći áż ná drągu nieſli dwá mężowie BielKron 40, 180, 405v; HistRzym [89]. Cf »nieść na ramionach«, »nieść na ręku«.

nieść po czym czego [= ile czego] (2): wyſzli naprzod z káplice cżterzey pánowie cżelni dwá nieśli po bochnie chlebá [...] Drudzy dwá nieśli po fáſecżce winá BielKron 329.

nieść przy kim (2): ActReg 132; Y przy nim [królu] wyćwicżoną Pápugę nieśiono. KmitaSpit A4.

nieść w czym (16): LibMal 1547/125v; BielKron 25v; á on nieſie pothráwy w gárnuſzkoch robotnikom ſwoim RejZwierc 202v; SkarŻyw 354; Nie lenić ſye do domu niéść iágnięćiá w łónie KochMarsz 155. Cf »nieść w ręku«.

nieść dokąd [w tym: do czego (11), na co (9), ku czemu (2), w co (2), przed co (1)] (25): OpecŻyw 135v; BielŻyw 163; LibMal 1547/127, 1551/165; podnioſl ciáło vmárłego Anektanabá na rámioná ſwoie/ nioſl go ná páłac ſwoy HistAl A8; BibRadz Num 11/12; kazał ſie w Lektice nieść ná Ratuſz BielKron 25v, 164v, 262; GórnDworz T6v; RejPos 127; SkarJedn 321; widziáłá przez ſen/ iſz vrodziłá ſynacżka pięknego/ ktorego święći w niebo nieſli SkarŻyw 290; á [synowie Aaronowi] nioſąc kádzielnicę przed ołtarz/ z inąd obcego ogniá nábráli SkarŻyw 492, 101; KochMarsz 155; Słyſzałby tám był lámenty niewieſcie/ Kiedy nieſiono ciáłá na przedmieſcie. KochSz B4v; KlonWor 4; [iako vyelye cegieł vczynycz mayv/ y do mvrv nyeyſzcz albo do pieca TomZbrudzBrul Ex 5/8.] Cf »do grobu nieść«, »wzad nieść«.

nieść skąd [z czego] (4): BierEz I4v; iáko on dziad co o nim Ezop báiał/ ktory nioſł w gorący dzień brzemię drew z láſá na ſobie. RejZwierc 170; ArtKanc D19v; SiebRozmyśl I3v.

nieść którędy [przez co] (8): BibRadz Mar 11/16; BielKron 405v; á dla głębokośći oney rzeki nie śmiał przenośić oboygá dzieći: ále położywſzy iedno ná brzegu/ nioſl drugie przez wodę. A przeniozwſzy ie poſádził ie ná brzegu HistRzym 129, 126; áni dopuśćił áby miał kto nieść naczynie przez kośćioł [ut quisquam transferret vas per templum] WujNT Mar 11/16, s. 167; Trudno ſchowáć w zánádrá domoſtwo y role/ Trudno to nieść ná inſzą dźiedźinę przez pole. KlonWor 4, 51.

cum inf (4): iednego cżáſu vpádła mu ſzklenicá z ręki gdy mu nioſł pić BielKron 323v; á dokońcżywſzy iey [Ewanjelijej]/ nioſł ią naprzod cáłowáć Ceſárzowi/ potym Krolowi. BielKron 330, 111; á ráno kazał śniadánie dla robotników nágotowáć y rzekł: nieśćie ieść robotnikom. SkarŻyw 324.

W porównaniu (1): Nieś gi ná łonie ſwoiem/ iáko piáſthun nośi niemowiątko/ do ziemi o kthorąś przyſiągł oycom ich? BibRadz Num 11/12.

W objaśnieniu przenośni (1): o krzyżu/ to ieſt/ o ćirpliwośći w káżdym vćiſnieniu/ ktory záwżdy muśi nieść kościoł wiernych á przebránych Páńſkich. LubPs aa4.

W charakterystycznych połączeniach: nieść arkę (3), broń, brzemię drew (2), chorągwie (4), czynsz, drabinę (2), dzban wody (4), gałąź (2), głowę [czyją], hakownice, hełm, jabłko (królewskie) (3), jagnię, kadzielnicę, kapłuny, klejnoty królewskie, kołacz, koronę (2), krzyż (23), kusz, laskę (3), list, łódź, łuk, maści (3), bożą mękę, miecz (8), naczynie (3), namiot (2), nasienie, ogień, ornamenta cesarskie a. królewskie (2), papugę, pieniądze, placek, pochodnię (2), podniebienie, pokarmy, potrawy (2), proporzec, rozgi palmowe, rucho (2), rzeczy, sceptrum (4), siano, sirp, skały, skrzynię (pańską) (5), snopy, sokoł [!], statek, strawę (2), sztukę sukna, sygnet, szablę, świątości (2), świecę (3), świeczki, tablice (5), tarany, trąby (3), welum, węże, wiadro (2), wino, włocznię, zioła, złoto, znak(i) (2); nieść chromego, dziecię, powietrzem ruszonego (2).

Zwroty: »przy boku nieść« (1): A ſámi/ ták mężczyzná/ iáko białégłowy/ Luk/ y ſzáblę przy boku nioſąc/ iádą włowy KochProp 12.

»ciało, umarłego nieść« = efferre funus Mącz [szyk zmienny] (3:2): BielKron 425v; Mącz 123b; tráfiło ſię iſz nieſiono vmárłego ſyná wdowy iedney. SkarŻyw 436, 528 marg; KochSz B4v.

»drzewce, drzewo nieść« (3:2): vcżyć iezdnego álbo pieſzego Rycerſkim rzecżam/ Iezdnego iáko ma drzewo nieść/ tarcż dzierżeć/ miecż iáko przypáſáć álbo s nim pocżynáć BielSpr 2, 52, 71v, 72; Kiedy mąż ná śię włoży żelázne noſzenie. Drzewo nieśie/ proporzec wiátr dobry podawa/ tarcż cudna ná lewicy ná rámię przyſtawa. BielRozm 9.

»do grobu, k grobu, na pogrzeb nieść« [szyk zmienny] (4:1:1): złożył Alexander ciáło iego/ á z wielkim obchodem nieſli ná pogrzeb [et magno illud portabat obsequio HistAl 1510 245] HistAl G2v; Efertur funus, Vmárłego nioſą do grobu Mącz 123b, 198d; Zu Grab tragen. Do grobu nieść. Grześć. Efferre. Calag 591a; SkarŻyw 528 marg; Dźiśia z weſelem chodźiſz [...] á iutro ćię k grobu nioſą ArtKanc R19v.

»do krztu nieść« (1): Wdrugi [rąbek] theſz dzyączyą vwynela gdi ye do krzthu nyeſzyono LibMal 1553/175.

»nieść na ramionach (a. na ramieniu)« [szyk zmienny] (9): obwinąwſzy w płachtę dziecię iedno dwieletnie na ramionach nioſła [in sindone ad collum ligata gestabat], MiechGlab 55; możeſzłi ty przemienić tę gorę/ á onę nieſć ná rámionach twoich [super humeros tuos transportare naszwoych ramyonach przenyeszcz yą HistAl 1510 78]? HistAl B6v; Oto Rebeká wyſzłá nioſząc [!] wiádro ná rámieniu [et hydria eius super humerum eius]/ y przyſzłá ku ſtudni á czerpáłá BibRadz Gen 24/45, Gen 24/15; thego Rzymiánie práwie ná rámionach nieſli ku wybierániu BielKron 168, 30; HistRzym 88; RejPos 301; owiecżki ſtráconey ſzukáiąc/ ktorą gdy ználazł ná ſwoich ią rámionách nioſł/ ku wdźięcżnym ią páſtwiſkom przyniósł. ArtKanc C17.

»nieść na ręku, na ręce« [szyk zmienny] (2:1): álić pan iákiś zacny iedzye/ Sokoł nieſie ná ręce/ chárt ná ſmycży wiedzye. RejWiz 126; Piſze Iozephus/ iż iednego cżáſu nioſłá go [Mojżesza] krolowi ná ſwych ręku BielKron 28; KochPhaen 22.

»nieść w ręku, w ręce, w rękach« = portare in manibus Vulg, accipere in manu PolAnt [szyk zmienny] (6:3:2): aby każdy nioſł wręce rozgę albo láſkę OpecŻyw 4; KrowObr 224; Wziął [Abraham] teſz drwá ku paleniu zupełney offiáry y włożył ná Izaáká ſiná ſwego: á ſam nioſl w rękách ſwych ogień y miecż. Leop Gen 22/6; RejZwierz 114v; BibRadz Gen 22/6, Deut 9/15; nioſąc w ręku Złotho y drogie Kámienie/ płynęli do nich. BielKron 441; Napierwey wyſzły przećiw im trzydźieśći pánienek wſzytki nágo [...] nioſąc w ręku rozgi Pálmowe ná znák pokoiá BielKron 443, 12v; BielSpr 44v; StryjWjaz C3.

»nieść sobie, dla siebie« = baiulare sibi Vulg [szyk zmienny] (4:1): Leop Ioann 19/17; á iżby káżdy żołnierz ſobie broń y ſtráwę niosł [ut ... miles cibum et arma portaret]. ModrzBaz 112; A nioſąc krzyż dla śiebie/ wyſzedł ná to mieśce/ ktore zową Kálwáriey LatHar 734; WujNT Ioann 19/17, s. 382.

»nieść z sobą« [szyk zmienny] (4): SkarŻyw 282; A oná vćiąwſzy trupowi głowę/ záwinęłá ią wſzátę/ y ták w drógę z ſobą nioſłá. KochWz 136; GrabowSet N2; Nie nioſą z ſobą ſtráwy/ mięſá wędzonego/ Ani iárzyny żadney/ ni chlebá ſuchego. KmitaSpit A2v.

»nieść za sobą« [szyk zmienny] (8): KrowObr 239v [2 r.]; iż namioth y ſkrzynię roſkazał Prorok zá napominániem Páńſkiem nieść zá ſobą [se comitari] BibRadz 2.Mach 2/4; GórnDworz T6v; HistLan C2; BudBib 2.Mach 2/4; wźiąwſzy worek pieniędzy/ kazał słudze nieść zá ſobą [servum cum sacculo assium sequi se iussit] ModrzBaz 79; KochWr 24.

»nieść na sobie« [szyk zmienny] (15): Cżłowiek ſtáry w iedney dobie/ Nioſł drew brzemię z łáſá [!] na ſobie BierEz I3v, B; y nalazł tham myech zitha naſſipany, skthorego vſſipawſſy thak wyelye yako mogl zanyeſzcz, nyoſl na ſſobye do poſnanya LibMal 1551/165; BielKron 199v; GórnDworz R6v, V3, Ee5v; RejZwierc 170; á on na ſobie śiodło/ y rząd ná koniá/ z ćięſzką pracą y pocenim nieſie SkarŻyw 527; ArtKanc D17v, D19v; SarnStat 971; SiebRozmyśl I3v, I4. Cf »nieść na sobie płacz«.

»wprzod, naprzod nieść« (2:2): Praefero, Przekładam Wiecey dzierże/ też dayę znac/ Naprzód nioſę. Mącz 123d; StryjWjaz C3v; Calep 838a; Naprzód świéce zwykłym obyczáiem/ Iako kiedy pánienkę w łóżnicy oddáiem/ Zápaloné nieśiono GórnTroas 73.

»wzad nieść« = do tyłu, nazad nieść (1): Retrofero ‒ Wządnioſę. Calep 921a.

Szeregi: »nieść a przynieść« (1): y nieſli/ á przynieſli [wodę] [et portaverunt et attulerunt] do Dawidá/ lecż niechćiał iey pić. BudBib 2.Reg 23/16.

»wieść i nieść« (1): porzuć dom gotowy/ budowánie/ przeday role/ ſtátki/ y to cżego wieść y nieść z ſobą niemożeſz SkarŻyw [282].

»wziąć, (i) nieść« (2): Ezop źiárno ſzocżewice/ Wziął z gárncá nioſł ie na łyſzcże BierEz C2; SkarŻyw 208.

W przen (29): CZás bieży ná Ieleniu/ w okrutney byſtrośći/ [...] Sirp w iedney ręce nieſie/ w drugiey ręce koło RejZwierz 114v.
Zwroty: »brzemię nieść« = sustentare onus Vulg [szyk zmienny] (9): atho dla thego then articvl vſtawyon. aby nyewiny za vynnego nyeczierpyal. Ale kaſzdi ſwe brzemye nyoſl MetrKor 40/818; Leop Num 11/17; BielKron 199v; GórnDworz, V3 [2 r.]; BudBib Bv; Bo iárzmo moie ieſt słodkie/ brzemię moie bárzo lekkie/ ktory ie dla mnie nieśie/ mąk vydźie, pomoc mą weźmie ArtKanc O3v; Słuſznie tedy ná ón czás kwitnęło imię Polſki/ [...] gdy kożdy z niepożytkiem ſwoim nióſł brzemię ſwoie dla zdrowia poſpolitégo OrzJan 56; áby wſzyſtkié miáſtá y miáſteczká/ y wśi któré podwody dáwáć ſą powinné/ iednáko to brzemię ná ſobie nieśli/ á iedné imo drugié nie vlégáły. SarnStat 971.

»ciężar [czego a. jaki], ciężkość nieść« [szyk zmienny] (3:1): GórnDworz Ee5v; Ciężar tákże dómowy ſpółeczny námá Teraz w méy niebytnośći muśi nieść ſámá [żona] KochPieś 52; Wiedząc że z god ná gody nie możem nigdy iść/ nie leńmyſz ſię ćięſzkośći tu ná tym świećie nieść ArtKanc K; Ci oſtáteczni iednę godźinę robili: á vczyniłeś ie rownymi nam ktorzyſmy nieśli ćiężar dniá y vpalenia [qui portavimus pondus diei et aestus], WujNT Matth 20/12.

»nieść jarzmo« (1): Dobrze mężowi gdy nieśie iárzmo [cum portaverit iugum] w młodośći ſwoiey. BudBib Thren 3/27.

»nieść krzyż swoj (za Panem Krystusem), krzyż za Panem, krzyż (utrapienia swego) pospołu z Chrystusem, krzyż niewinnej śmierći Jego« [szyk zmienny] (6:4:2:1): ábyśćie ſie s práwego krzyżá náſmiewáli/ kthory krzyſz Pan Kryſtus zá ſobą nieść/ ſwoim zwolennikom/ y wſzyſtkim wybránym/ roſkazał? KrowObr 239, 6, 186v, 239v [2 r.]; A kto nie nieſie krzyżá ſwego [qui non baiulat crucem suam]/ á nie idźie zá mną/ nie może być moim zwolennikiem. Leop Luc 14/27; ábyś był práwym vcżeſnikiem tey ſwiętey męki iego/ á nieść poſpołu z nim ten okrutny krzyż niewinney śmierći iego/ vmarzayże poſpołu z nim to ſwowolne á márne ciáło ſwoie. RejPos 107; GrzegŚm 39; CzechRozm 225v; Ktorzy zá ſwym Pánem idąc/ á krzyż z płácżem zá nim nioſąc/ przećiwnośći wielkie ćierpią/ á w pewney nádziei trwáią. ArtKanc F19; WysKaz 26 [2 r.]; KlonWor 44.

»nieść na sobie płacz [czyj]« (1): [panowie] ludźiom krzywd náczyniwſzy/ wyieżdzáią przećiw nieprzyiaćielowi/ nioſząc ná ſobie płácż á nárzekánie poſpolſtwá [plebis voluntate lamentis eos prosequentis] ModrzBaz 102v.

Przen (36):
a) Znosić, cierpieć, wytrzymywać; ferre Vulg, PolAnt, Calag, JanStat; sustinere Calag, JanStat; portare PolAnt; pati Calag [w tym: co (28)] (30): ComCrac 14; On ieſth zrządzon od Bogá ku pokućie ludziom/ y nioſl obrzydzenia niemiłośćiwośći/ y ſpráwiał ku pánu Bogu ſerce ſwoie Leop Eccli 49/3; BibRadz 4.Reg 18/14; KochMon 23; Gedültig tragen. Nieść s pokorą/ et Cierpieć. Sustinere. Pati. Calag 218a; Vngedültig leyden. Niećierpieć. Nieść nieſkromnie. Ferre impatienter. Calag 525b; Błogosłáwieni ći ſą ktorzy tą to chwilą/ bezpráwie tu nioſą, á łkáią y kwilą ArtKanc K2v; Vżycż Pánie możnośći/ Gdy złoſne cżáſy trapią żáłobliwie/ Bym krzywdy nioſł ćierpliwie GrabowSet K2; Poddawſzy rámię brzemieniu ſwoiemu/ Nieś ſwe vćiſki GrabowSet Q4.

nieść od kogo, od czego (2): Od twoiey ręki [Panie]/ Nioſę ſwe męki WisznTr 27; A zá tę mą vcżynność to nioſę od ciebie. Ześ mię áni pożegnał nędzney białeygłowy PudłDydo Bv.

W charakterystycznych połączeniach: nieść bezprawie, bitwy, karanie (3), klątwę, krzywdy, męki, myto, obrzydzenie, okrucieństwo, pracę, przestąpienie, skaźń wiecznego potępienia, szkodę, uciski, utrapienie, winę, złe i dobre, żałość; nieść cierpliwie, nieskromnie, z pokorą.

Przysłowie (1): Czo kto zaſluzyl to nieſſye RejKup k5v.
Zwroty: »grzechy nieść« (3): Iż on ták chciał dobrowolnie ſie zá cię ofiárowáć/ á grzechy twoie/ ktoreś ty ná ſobie nioſł/ wzyął ná ſwięte ciáło ſwoie. RejPos 211; ArtKanc D17v [2 r.].

»na sobie nieść« [szyk zmienny] (11): RejKup dd3; ale ſkaſń wiecznego potępienia na ſobie nioſę/ I wiem żem iuſz zginął MurzHist Q4; Diar 129; iż ták ſwięty á dobrotliwy á niewinny Pan/ nieſie tho okrucieńſtwo ná ſobie/ á wylewa ſie tá niewinna krew iego. RejPos [108]v, 211; Nie żal mi prace/ którą ná ſobie nioſę/ pożythki Pánu ſwému czyniąc. Strum R; Phil Q2; y karánié będźie ná ſobie nióſł w wieży [punitionem turris sustinebit JanStat 606] obyczáiem przerzeczonym. SarnStat 610 [idem 934], 189, 606, 934.

»wszytko społu [z kim] nieść« (3): RejWiz 58, 61; [przyjaciel] ktory iuż wſzytko á wſzytko ſpołu s tobą nieſie/ y ſmuthek y weſele/ y ſzcżęſcie y przygody/ tákże złe y dobre RejZwierc 88v.

»nieść złość [czyją]« (1): A ieſli wy ieſzcże rzeczećie/ Czemuż nie ma nieść ſyn złośći oycowſkiey [Cur non portabit filius poenam patris]? dla thego iż ſyn cżynił ſąd y ſpráwiedliwość/ á ſtrzegł wſzytkiego przykazánia mego/ y pełnił ie/ żyć będźie. BibRadz Ez 18/19.

»ciężki żywot nieść« (1): ták y Symonowi ták ſurowy y ćięſzki żywot nieść Pan Bog kazał: áby nas pobudził do pokuty/ y vſtráſzył do pokory. SkarŻyw 32.

b) Nieść do grobu, grzebać [w tym: w rymie: „kosą ‒ niosą” (4)] [kogo] (6): o oney niewieśćie wdowie/ ktora płátząc z miáſtá Naim nioſlá Syná vmárłego iedynaká KrowObr 104v; Bo ná zachod y ná wſchod ſzpetnie macha koſą [śmierć]/ A gdy namniey doſięże/ wnet káżdego nioſą. RejWiz 86v, 84v, 102v; Alić pan reſtu przegrał álić go iuż nioſą/ Bo miáłá cżterzy króle oná páni s koſą RejZwierc 270.
Zwrot: »nieść do kraju ziemnego« (1): Zá vpominek miałbym/ byś mię byłá z tego Swiátá/ wprzod wźiąwſzy nioſłá do kráiu źiemnego. WisznTr 18.
b. Iść (lecieć, płynąć) z czymś, trzymając to na grzbiecie, w pysku, dziobie itp. [w tym: kogo, co (19)] (20): Byłyliby iácy oſli/ Ktorzyby mi cżeladź nieśli BierEz A4; y wyelbłądy ich ktorzy nieſli drogye á wonne rzetzy HistJóz A2v; Wroná nieſie ſkorupę żołwiowią wyſoko/ Vpádłá iey RejWiz 126v, 12v; RejZwierz 121; á vyźrzawſzy że lew nioſl dziećię: bieźeli [!] zá nim ze pſy. HistRzym 129; RejPos 283v; Wielbłądow y Mułow wiele idźie nioſąc żywnośći wſzelkie/ Zbroie/ Namioty/ Dźiáłá/ Prochy/ y inne rzecży których Woyſko potrzebuie BielSpr 53v.

nieść przez co (1): iáko onemu pſu/ ktory gdy nioſł mięſo w gębie przez wodę/ vyrzał ſwoy cień w wodzye BielKron 46.

nieść dokąd (2): FalZioł IV 33d; Iáko żoraẃ pod Niebo Pigmeolá niesie. KmitaSpit C2v.

Zwroty: »nieść w gębie, w ustach« [szyk zmienny] (3:1): Ale oná przyłećiáłá do niego kwiecżorowi/ nioſąc rozgę oliwną z zielonym łiśćiem w vſtách ſwoich [portans ramum olivae virentibus foliis in ore suo]. Leop Gen 8/11; BielKron 46; vyrzał onęſz liſzkę/ á oná kokoſz ktorą byłá porwáłá/ wgębie/ nieśie. SkarŻyw 496, 270.

»na grzbiecie nieść« (2); Gdy to vcżynił/ vyrzał do brzegu płynącego Delphiná/ rybę wielką morſką/ á oná ná ſwym grzbiećie ćiáło vmárłe nieśie. SkarŻyw 47; Clitellarius ‒ Ten ktori na grzbieczie takie ſziodla y z czięzarem nieſzie. Calep 207a.

»nieść na sobie« [szyk zmienny] (4): BierEz S3v; Leop 3.Reg 10/2; Konie wypráwne/ koń w koń okazáłe/ Nioſą ná ſobie chłop w chłop/ ieźdzce śmiáłe GrochKal 25; KmitaSpit C5.

c. Toczyć się (płynąć) z czymś, mając to na sobie [kogo, co] (4): Tymże też vśćiem vyźrzyſz áno gory/ Hániebne z gárncow nioſą wodne fory/ Ktore prowádzą z Bydgośći zdunowie KlonFlis G2v.
W przen (3): Cepheus po pás w morzu ná łeb wywrócony/ Oſtátek ſucho nieśie wóz niezátopiony. KochPhaen 22, 18; Ten namilſzy okręt oyczyzny náſzey/ wſzytkich nas nieśie/ wſzytko w nim mamy co mamy. SkarKazSej 667a.
d. Poruszać się wprawiając równocześnie w ruch znajdujące się w zasięgu przedmioty (o wietrze i wodzie) [w tym: kogo, co (14)] (15): Drugi płynie ná morze áno go wiátr nieſie RejWiz 13; Plácidus málucżki/ do rzeki po wodę bieżał: y cżerpáiąc zá dzbanem wpadł. y nioſłá go iuſz rzeká daleko. SkarŻyw 250, 560; KochMarsz 153; Nawy wiátr nieśie/ wioſłá odpoczynek máią. KochPhaen 6; Lecz iáko ná błędnym morzu/ nie tám gdźie chcémy/ Ale gdźie nas wiátry nioſą/ płynąć muśiémy. KochPieś 9; KołakSzczęśl Cv.

nieść dokąd [do czego] (3): OrzRozm Q4; kopána záś owá Nieśie do Gdańſká náſzę oźiminę KlonFlis H. Cf »wody swoje nieść [dokąd]«.

W charakterystycznych połączeniach: bałwany niosą (niesie), potoki, rzeka, strumień (2), wiatr(y) (6), wicher, woda.

Przysłowia (2): Iż pies ſzcżeka a wiatr nieſie Rozlećić ſie to po leſie RejJóz C7v; Sławę wiátr nieſie/ Strzeż ſie y w leſie. RejZwierc 238v.
Zwroty: »nieść po powietrzu, po wodzie« [szyk zmienny] (1:1): Iáko gwałtowny wicher niezgoniony Proch po powietrzu nieśie KochPs 48; kiedy zbité głowy Nióſł po wodźie ſzárłatny ſtrumień Ciſſonowy. KochPs 125.

»z sobą nieść« (1): [potoki] co ſye náwinie/ precz do morzá z ſobą nioſą OrzRozm Q4.

»wody swoje nieść [dokąd]« = płynąć (1): dokąd Bug ćichy wody ſwoie Nieśie do Wiſły/ dotąd imię twoie Trwáć będźie SzarzRyt Cv.

Szereg: »porwać i nieść« (1): Sthrumien Cyſon porwał y niosł trupy ich [Torrens Cison traxit cadavera eorum] Leop Iudic 5/21.
2. Przemieszczać kogoś (co) przy pomocy zwierząt jucznych [kogo, co] (15):

nieść komu (3): á gdy miał krolá nieść Ceſárzowi do Hiſzpániey/ puścił głoſy drogę podał ſprzodku do Neápolim BielKron 201 v, 418v; KochProp 8.

nieść na czym (10): A vkradſchi the rzeczy nyoſl ye do Cząmpynya noczą na konyu LibMal 1544/90; Oſieł z bieſágámi/ A ná nim fláſze nioſą/ s chleby s pyecżeniámi. RejZwierz 116; á on nadobną dziewkę zá ſobą nioſł ná koniu vćiekáiąc BielKron 301; przeto Krolá nápoły martwego z zamku Lidy do Wilná nieśli w Lektyce ná dwu koniech BielKron 403v, 52v, 259v, 309v; Wielkim ſzkápam wácháwym/ tákim pokoy daymy. Nośmy ná nich namioty/ páncerze/ obroki/ Nie trzebá inych wozow/ ná nich nieść tlumoki. BielSat L3v [idem BielSjem]; zwielkimi ſkárby / ktore ná piąćinaście mułow nieśiono SkarŻyw 572; BielSjem 26.

nieść dokąd [w tym: do czego (6), na co (1)] (7): LibMal 1544/90; nábráli worow ná konie ſiedłſkie/ nieſli ſpiżę do Kroiey/ bliſko woyſká Tureckiego ſzli BielKron 247; Tegoż roku Kſiężnę Mázowecką do Węgier nieſiono w małżeńſki ſtan Náderſzpánowi/ s ktorą theż brát Stániſław iechał BielKron 418v, 52v, 201 v, 403v, 408v.

nieść skąd (2): BielKron 403v; Zonę królewicowi z Litwy też nieśiono KochProp 8.

Szereg: »wziąć a nieść« (1): pádłá na progu przed domem y vmárłá. Mąż iey bacżąc to/ wzyął ią á nioſł ią ná oſle do domu BielKron 52v.
3. Wprawiać coś w ruch, nadawać czemuś kierunek; wyciągać, wznosić jakąś część ciała [co] (8): á ſtali ſie vporni wmyſlach ſwych ták iáko y przodkowie ich á nieynáczey iáko łuk złámány ktory wſpák nieſie od ſiebie ſtrzelbę ſwoię. RejPs 117.

nieść do czego (2): Alić on iuż ſam gębę do wędzidłá nieſie. RejWiz 44; Kryie leniwiec rękę do zánadrz ſwoich/ á ſpracuie ſię nioſąc ią do gęby [laborat reducere eam ad os suam]. BibRadz Prov 26/15.

Zwroty: »głowę i ramiona nieść nad inszymi« = przewyższać innych wzrostem (1): Co zacz ten drugi Greczyn urodziwy, Co głowę i ramiona niesie nad inszymi? KochMon 27.

»wzgorę głowę nieść« (1): Iedną rázą áli ón [jelonek]/ wzgórę głowę nieśie Ozdobioną rogámi/ á bryka po leśie GórnTroas 40.

»[ku komu] oczy nieść« = błagać o pomoc, o litość (1): [Jezu] zdrowia nie znam w ćiele/ Tyś lekarz/ ku tobie ocży nioſę śmiele. GrabowSet O4.

W przen (2): Utilitate officium dirigere. Posługę ſwą zá pożitkiem nieść/ álbo wedle pożitku obrácáć/ kto więcey da temu zábiegáć. Mącz 350b; day áby oná Weſoło mogłá [...] Tu zſzedſzy/ k tobie nieść ſmyſły wezwáne. GrabowSet O.
4. Unosić, porywać, gwałtem kogoś (coś) skądś zabierać i prowadzić dokądś [w tym: kogo, co (28)] (34): Cożći pomogło ſrebro/ coż pomogło złoto/ [...] Leżyſz w nędzney koſzuli/ á to inſzy nioſą. RejWiz 83v; KochSat Bv; Gorſzy pochlebcá á niżli Wilk w leſie/ Ten krádnie w nocy/ a ten iáwnie nieſie. RejZwierc 217, 223v; Wróćił ſię potym z ludem ſwym do Ieruzalemá/ nioſąc wiele łupow [Et reversus est Ionathas in Hierusalem cum suis habentes spolia multa]. BudBib 1.Mach 10/87; KochProp 13; Lupieżcá/ wydárty łup/ wieldze drogich ſprzętów Nieśie/ którégo tyśiąc nie weźmie okrętów GórnTroas 9.

nieść dokąd [w tym: do czego (4)] w co (2), na co (2), ku czemu (1)] (9): LibMal 1553/176v; RejWiz 188v; RejZwierz 141v; dáliſmy onym [ludziom wyspu Ity] ſiedmią mężów trzech więźniów á cżterzy żeńſkie płći/ ktore z wielkim weſelim nieśli do ſwey ziemie. BielKron 447; ZawJeft 5; O miły móy/ gdźieś teraz/ czy błądźiſz po leśie? Czyli ćie nieprzyiaćiél w ſwoię ſtronę nieśie? GórnTroas 42; KlonWor 1, 15. Cf »w kąt nieść«.

nieść skąd [z czego] (2): wzyawſchi gi [Żyda] nyoſl z zyemye sprzerzeczonym Nyklyem aſch kv yedney grobly [....] thamze zid yeſth gim moczą odbith. LibMal 1553/176v; Iudaſzow mu ná myśli on nienáſycony Mieſzek; do tego zdobycż nieśie z káżdey ſtrony. KlonWor 15.

Przysłowia: Mniema iż iuż ſkorę nieſie Choćia niedzwiedz będzie wleſie RejRozpr Ev.

NOśi Wilk á Wilká też/ záſię w zaiem nioſą RejZwierz 129.

Zwrot: »z sobą nieść« (1): Nie ieden Zoraẃ dźieći kilká z ſobą nieśie/ [...] Nie ieden chłopu z łożá weźmie gwałtem żonę/ Y zánieśie od niego ná pułnocną ſtronę. KmitaSpit A3.
W przen (19): A by cie też nabárzyey y ſzcżęſcie wynioſło/ Strzeſz pilnie by cie ſerce ná tę myſl nie nioſło. RejWiz 188v; Iż co dáley to bliżey/ do kryſu cie nioſą/ A ſroga Smierć tuż dybie/ zá piętami s koſą. RejZwierz 141v; y ia/ ácz mię nioſłá mowá twoiá Orzechowſki gdźie cbćiáłá/ á wſzákóż baczyłem to /że iéy czegoś ieſzcze nie doſtawáło. OrzQuin S4v; á przedſię thám być gdzie káżdego powinność nieſie/ by ſie nabárziey ociągał s cieniu tego. RejZwierc 170; O látá zazdrośćiwé/ wſzytko precz nieśiećie/ Zofia nie Zofiią/ kiedy wy przypniećie. KochFr 115; Doſyć było wſzégo wczorá/ A dźiś gdym weyźrzał do worá/ Ali puſtki iáko w leśie/ Chybáć wino ſkarb więc niesie. PudłFr 22; ZawJeft 5.
Frazy: »gdzie (kędy, gdziekolwiek) oczy niosą« = bez celu, bez określonego kierunku [szyk zmienny] (10): RejWiz 46, 64; Quoquo et quocunque item, quovis et quolibet, Do kądkolwiek/ á co wiedzieć do kąd/ gdziekolwiek oczy nioſą. Mącz 343c; A ták trzebá ſie nam pilno rozmyſláć ná tę drogę/ ábychmy ſie po niey nie ledá iáko tułáli/ á nie tám ſzli gdzie nas nioſą ocży/ iáko bydlę zá thrawą RejZwierc 137v; HistHel C3; BiałKaz Bv; S. Piotr vćiekał y krył ſię/ biegáiąc w ſtárośći ſwey po puſtych gorách y leśiech tylko z iednym bratem/ gdzie go iedno ocży nioſły/ ále ſię nigdzieſz zátáić niemogł. SkarŻyw 473, 51, 167, 411.

»jako myśl niesie« (1): Ten [hetman] poczynáiąc ſobie w domu/ iáko iego myśl nioſłá/ y ná ſámę Tymoklią baczenia nie miał. KochWr 140.

Zwrot: »w kąt nieść« (1): Iuż więc kto co popádnie káżdy w ſwoy kąt nieſie RejWiz 58v.
5. Przychodzić z czymś do kogoś (gdzieś), przynosić, znosić, zanosić coś; dawać, darować, ofiarować coś komu; deferre HistAl, Vulg, Mącz; portare HistAl, Mącz; ferre PolAnt, Vulg; afferre, offerre PolAnt; apponere Calag [w tym: kogo, co (161)] (168): A coſz tam wżdy nieſiecie y czoſz z ſobą macie Owa ſie czo ſpodoba tedy mi przedacie. RejJóz B8; y nánieſli tego ták wiele co naprzednieyſzych rzecży/ áż woźny wołał iáwnie áby dáley nic nie nieſli/ iuż wſzytkiego doſtawa. BielKron 35v, 14, 15v, 33v; Mącz 123a; Iam przyſzedł ku thwey miłośći nioſąc niekthore rzecży ku przedániu. HistRzym 57v; Ali wnet konfekty nioſą/ vpominki ſobie dawáią. RejPos 306v; Przyſzedł też y Nykodem/ co był przyſzedł do Ieſuſa nocą pierwey/ nioſąc zmieſzánie mirry y áloeſy BudNT Ioann 19/39; KochPs 99; z Perſyey aſz do Rzymu bieżáłá: y dziatki/ namilſzą rzecż ná świećie/ ná toſz męcżeńſtwo niosłá SkarŻyw 63; odkupić nas ma: á ty zań iako zá niewolniká/ y okupu potrzebuiącego/ táką ofiárę nieśieſz? [...] á cżemu báránká wedle zakonu nie nieśieſz? SkarŻyw 112; WujNT Ioann 19/39; Nie ieden Zoraẃ dźieći kilká z ſobą nieśie/ Ktore kto chce odkupić/ tátárkę niech niesie. KmitaSpit A3; Przyidą z Sábby złoto y kádźidło nioſąc/ y chwałę Páńſką opowiádáiąc. SkarKaz 516b; CiekPotr 74 [2 r.]; PaxLiz A2.

nieść do kogo, do czego (11): BielŻyw 148; ona tedy niewiáſthá przykrywſzy ono dziecię nioſlá ie potáiemnie do Alexandrá HistAl M8; LibMal 1553/172v; Tákież do woyſká/ ktore nie dáleko leżáło v gory Algidy/ nioſł [Wirginijus] ſwoię corę vkrwáwioną. BielKron 119v; RejPos 23; SkarŻyw 102, 161; KlonKrGum Av; A Máchábeuſz gdy zá ſwe żołnierze pobite modły czynić/ y ofiáry y ſummę pieniędzy wielką do kápłanów nieść każe [...] czyli błądźi? SkarKaz 382a; CiekPotr 85; Pod cżás weźmie ámpułki y z turybularzem. Nie pámięta ná BOGA, nieśie to do Zydá KlonWor 10.

nieść komu, czemu (43): Nieś to [kołacz] mey żenie vporney/ A mnie nigdy niepowolney. BierEz C4; OpecŻyw 41; FalZioł Y 1v; BielŻyw 25; RejPs 77v; HistAl L4; Myeycie wdzyęczne dáry Pánu pogotowie/ Nieścieſz ie z ochotnym ſercem záwżdy iemu/ Należącą chwałę daycy [!] Pánu ſwemu. LubPs G4, P5v; Tákże żoná nierządna gdy iey zewſząd nioſą/ Mnima by iey to pádło z niebá Bożą roſą RejWiz 139v, 94v; Nieś ten obiad ktory maſz do Bábilonu Dánielowi/ kthory ieſt w iámie Lwiey. Leop Dan 14/33; RejZwierz 5v; BielKron 330; Mącz 313b; Iuż teraz cżyrpaycie á nieſcye ſtárſzemu weſela tego [ferte architriclino PolAnt Ioann 2/8; á donieśćie przełożonemu weſela. WujNT]. RejPos 41v; NVż gdy przydzie ono gorące Láto [...] ánoć nioſą iábłuſzká/ gruſzecżki/ wiſnecżki/ ſliwecżki s pirwſzego ſzcżepienia twego. RejZwierc 109, 202v; KochMon 19; KochPs 2, 40 [2 r.], 149, 155; gdy kupiono dla niego innych rybek [...] wſledzie ſię tákie iákich prágnął/ obroćiły: y dziwuiąc ſię wſzyſcy z wielką mu ie rádośćią nieſli. SkarŻyw 202, 126, 173, 458; Wiérſzów ći ſwoich garść niemáłą nioſę/ Któré/ byś wdźięcznie przyiął/ o to proſzę. PudłFr 15; Sam żywym będąc/ cześć dawáł mártwému/ Nioſąc kádźidło/ dźiéłu rąk właſnemu. ZawJeft 18, 17; GrochKal 28; Sámnitowie gdy do C. Fábrycyuſá Hetmáná Rzimſkiego przyſzli/ niemáłą ſummę pieniędzy nioſąc mu. Phil I3; GrabowSet H, Kv, T; KołakSzczęśl A2v; RybGęśli A2; KlonFlis G; SapEpit ktv; KlonWor 11; RybWit B3v. Cf nieść komu od kogo.

nieść komu od kogo (2): Azaſz ono nie obfite odrobiny iemu nioſą od Páná iego niebieſkiego RejPos 162v; SkarKaz 119b.

nieść ku komu (1): Nadto nieſzli knięmu i dźiátki/ abyśie ich dotykáł MurzNT Luc 18/15.

nieść przed kogo, przed co (9): Co zá wdzięcżne ofiári mamy nieść przed oblicżność Páńſką LubPs V5v marg; BielKron 331; Wroćiłám ſie pánie ſláchetny nioſąc przed twą miłość złoto y mądość HistRzym 23v; Przynośćie Iehowie sławę/ imieniu iego/ bierzćie obiátę á nieśćie przedeń [levate sacrificium et venite in conspectu eius] BudBib 1.Par 16/29; y drogie á piękne ſzáty y korzyść koſztownieyſzą/ nioſą przedeń. SkarŻyw 560; SiebRozmyśl M2. Cf »nieść przed nogi«, »przed oczy nieść«.

nieść dokąd [w tym: do czego (29), na co (6), ku czemu (1), przed co (1), w co (1), „tam’’ (2)] (40): PowUrb +4; MurzNT Matth 5/23; BielKom E4v; Poſtánowiwſzy domek iáko cżyni pcżołká/ Nieśiſz k niemu przyſmáki z rozlicżnego zyołká. RejWiz 80v, 83, 83v; Leop Num 11/12, Dan 14/33; pocżułá Wilcżycá płácż ich/ wyciągnęłá ſkrzynkę ná brzeg/ dobyła dzyeći/ nioſłá ie do iámy ſwoich wilcżąt/ tám sſáły poſpołu z wilcżęty. BielKron 98v; Foracia, Gburká ktora wſzelákie rzeczi ná táki targ nieſie. Mącz 135a; RejAp 187; GórnDworz S6v; HistRzym 16v; A Gdy ſie iuż były wypełniły dni ocżyſcienia ich [...] Thedy nieſli go do Ieruzalem [tulerunt illum in Hierusalem PolAnt Luc 2/22; przynieśli go WujNT]/ áby go poſtáwili á ofiarowáli przed Pánem. RejPos 55v, 57, 213v; KuczbKat 315; KarnNap B4v; Twárdźiſmy z rodu ludźie/ Syn ſkoro ſię rodźi/ Nieśiemy iy do rzeki/ że ſię w wodźie chłodźi. ModrzBaz 110; Calag 596b; SkarŻyw 30, 184, 226, 253, 352 (9); iż y wodę z morzá á zwłaſzczá Czechowie w Fláſzki/ chcąc ią ná znák zwycięſtwá do Domow nieść bráli. StryjKron 577; KlonŻal Bv; WerGośc 247; á kto chćiał ſię ſam oczyſczáć/ dawał ſię nieść do ſądu choro. GórnRozm H4; PowodPr 44; SkarKaz 39a, 41a; SkarKazSej 681a; Do bárći nioſą prácowite roie Zdobycży ſwoie. KlonFlis C2. Cf »nieść do nog«.

W połączeniu szeregowym (1): z chućią nioſł/ dawał/ vpraſzał/ pomoc y żywność niedoſtátecżnym. SkarŻyw 458.

W porównaniu (1): Awo ia też Iuſtinie twoiá przyaciołká/ Nioſę miod do vſt twoich iáko miła pcżołká/ A ieſzcże co lepſzego do cyebye przynioſę BielKom E4v.

W charakterystycznych połączeniach: nieść kadzenie, kadzidło (2), kamienie, kartę, konfekty, korzyść, miod (2), obiad, obiatę, nowe odzienie, okup (2), olej, pieniądze (sumę pieniędzy) (5), pokarm, pokłon, posiłek, potrawy, pożytek, przysmaki, rzeczy ku przedaniu, srebro, szaty, wieniec, wierszow garść, złoto (2), żywność (2).

Zwroty: »nieść chwałę, cześć« = wychwalać, wysławiać [szyk zmienny] (3:2): LubPs V5v; RejAp 187; Adferte Domino filii Dei, adferte Domino. Nieśćie chwałę/ mocarze/ pánu mocnieyſzemu/ Nieśćie chwałę/ krolowie/ krolowi więtſzemu KochPs 40; Wſzytkie zaſtępy Niebieſkie/ y władza Iáko ie kolwiek/ twa wola rozſadza/ Tobie cżeść nioſą/ bo tobie náleży GrabowSet T.

»nieść dar(y), upominek« [szyk zmienny] (7:1): nátyhmiast [!] poſláłá poſly do Alexandra/ ktorzi mu nieſli rozmáite dáry/ y liſt tákowy [deferentes Alexandro encenia et tributa et epistolam]. HistAl L4; LubPs G4, P5v; KuczbKat 315; Dáry známienite nieśćie/ A do bram ſye iego ſpieśćie KochPs 145; Z Krolow Cháldeyſkich trzey/ wieſzcże nioſąc dáry/ W Troycy iedynemu/ potroyne ofiáry GrabowSet Kv; KmitaSpit C5; SkarKaz 119.

»darem, za dar, za upominki nieść« [szyk zmienny] (1:1:1): KołakSzczęśl A3v; A on wieniec niezwiędły/ pánieńſtwá ſwoiégo/ Nieśćie zá vpominki/ przed królá wáſzégo. SiebRozmyśl M2; Nuż więc káżda duſzo co was w mieśćie Dárem ſwemu Panięćiu co możećie nieśćie. RybWit B3v.

»nieść dzięki« = dziękować (1): Wnidźćie w kośćiół/ nieśćie dzięki pánu/ Dayćie winną chwáłę iego miánu. KochPs 149.

»ku chwale [czyjej] nieść głosy« = wysławiać (1): Lody/ śniegi/ y roſy/ Ku wiecżney chwale Páńſkiey/ nieśćie głoſy. GrabowSet V4v.

»gotowość do posług nieść« (1): Iáko ſię dworzánie krolowi vkázuią/ znáiąc że ich pánem ieſt/ á gotowość do poſług iego nioſąc. SkarKaz 39b.

»nieść do nog [czyich], przed nogi [czyje]« [szyk zmienny] (1:1): przedawáli imioná wſzytkie/ á pieniądze nieśli do nog Apoſtolſkich SkarŻyw 535; GrabowSet G2.

»przed oczy nieść« (2): Ieſliżeś tedy W. M. tákiey godnośći PAnem będąc/ łácinę moię [...] ktoram przed ocży nioſł po ten cżás/ z łáſką odemnie przyimowáć zwykł RybGęśli A3, A2v.

»nieść ofiarę, co na ofiarę« [szyk zmienny] (7:1): Abowiem bych ći też nioſl y rozmaite ofiáry rozumiem iż tem niewzruſſę miłoſierdzia twego RejPs 77v; Ieſliby tedy niośł offiarę twoie na ołtárz [si ergo offers munus tuum ad altare] a tam wſpomniáł że brat twói má co przeciwko tobie MurzNT Matth 5/23; LubPs V5v; Cżemu Pánná Mátká Boża ofiárę y okup zá ſyná niosłá. SkarŻyw 112 marg, 112; GrabowSet Kv; áby káżdy mąż [...] trzykroć do roku vkazał ſię przed obliczność wſzechmogącego P. Bogá Izráelowego/ nioſąc co w ręku ſwoich ná ofiárę SkarKaz 39a, 41a.

»nieść pomoc« [szyk zmienny] (2): Portare auxilium alicui, Pomoc komu nieść álbo wieść. Mącz 313v; SkarŻyw 458.

»nieść śmierć i zarażenie« (1): [żurawie] Pigmeom drobnym niosąc śmierć i zarażenie KochMon 19.

»nieść z dobrej woli swej« (1): nieſli co mogli z dobrey woli ſwey/ bez wſzego przymuſzenia/ do oney ſwiętey ſpołecżnośći/ ták żywnośći iáko y pieniądze RejPos 23.

»nieść ukłony« (1): Tákże kray źimnu zlécony/ Niech Pánu nieśie vkłony. I wy Pánu chwałę daćie ZawJeft 17.

Szeregi: »nieść i ofiarować« (1): y zá vbogi dar y pokłon W. M. ſwemu Miłośćiwemu Pánu nioſzę y ofiáruię. KołakSzczęśl A2v.

»nieść albo wieść« (1): Mącz 313b cf »nieść pomoc«.

W przen (12): ręká páńſka nieśie odmiány KochPs 114; [zdroje] pośiłek nioſą rzékom kryſztałowym. KochPs 155; Niegardzćie y wy tym/ co dom vbogi nieśie KochFr 99; ZawJeft 17; Switánie/ źiołom/ wdżięcżną roſę/ nieśie GrabowSet H, Sv; KROLE Polſkie do ćiebie nioſę/ możny Pánie/ Acż twey oſobie ſnadź to zá dar lichy ſtánie. KlonKrGum Av; ZNiwá mego pierwſzy kłos nioſęć niedoyrzáły/ Oycże drogi/ bom w ćiele ſam ieſt do tąd máły. Przto z máłym podárkiem/ tum ſię przed ćię ſtáwił SapEpit ktv.
Zwroty: »gardło (na plac) nieść« = ofiarować życie (2): SkarJedn 394; iſz wy ludzie rycerſcy/ ktorzy co dzień gardła ſwe ná woynie dla świeckiego Páná nieśiećie/ á tu ich dla niebieſkiego Krolá Iezuſa ſzánuiećie y vmykaćie. SkarŻyw 46.

»do kupy nieść« = zgromadzać (1): gdyż niezgodá nic do kupy nie nieśie/ ále wſzytko roſpraſza SkarKaz 673a.

»[za kogo] zdrowie nieść na wojnę« (1): Ioáb hetman Dawidow/ rad zá ſąśiády ſwe zdrowie nioſł ná woynę SkarKazSej 667b.

a. Przybywać gdzieś z listem, wiadomościami itp.; donosić o czymś, oznajmiać, głosić coś; portare HistAl, Vulg, Mącz; ferre PolAnt [co] (34): Woźni poſtrzygáni może z nich káżdy dáć moc woźnemu niepoſtrzygánemu pozwy nieść. UstPraw C; ieſli kto przychodzi do was/ á tey náuki nie nieśie: w dom go nie przyimuyćie/ y nie pozdrawiayćie go. SkarŻyw 59; Potym ſzedł do Fráncyey do Károlá Károlomaná/ nioſąc Papieſkie liſty/ á proſząc/ aby wierze Chrześćiáńſkiey [...] pomoc dał SkarŻyw 518; CiekPotr 64.

nieść do kogo (3): GrabowSet M3v; gdy iáko z piekłá ſámego kácermiſtrze y błędy wſzytkich heretyków do nas nioſą SkarKazSej 681b, 674b.

nieść od kogo (2): Tego dlá od ſwiętee troyce nies rychlo to orędzie [...] prziſtąpiwſſy kniey/ pocżeſnie opowiedz iey orędzié niebieſkié OpecŻyw 7; CiekPotr 72.

nieść komu (11): RejJóz K6v, P3; ktoremu Alexander dał liſthy/ áby ie nioſl Didimowi krolowi [ut portaret eas didimo regi; yszebi ye donysl nyedowyerkv krolyv HistAl 1510 353] HistAl I4; BibRadz 1.Mach 6/60; z roſkazánia krolewſkiego poimał poſły [...] ktorzy liſty nieśli Witułtowi BielKron 386v; GórnDworz Ff; KochOdpr B3; A S. Woyćiech powiedział: idziem z Polſki/ nioſąc wam zbáwienie wáſze SkarŻyw 356; GórnTroas 39; Zbáwićiel náſz tákże nioſąc nam z niebá zbáwienną náukę/ y dźiwne rzeczy powiádáiąc/ iż on ieſt Syn Boży SkarKaz 417a, 314a.

nieść ku komu (1): KołakCath B4v cf W przen.

nieść dokąd [w tym: do czego (2), na co (1), w co (1)] (4): GórnDworz Mm; Są káznodzieie/ co rzecży trudne y ſzkolne ná kazánie nioſą SkarŻyw 312, 245 marg; á cżłowiek/ gdy onę Widźi: twą ſławę niozłby w káżdą ſtronę. GrabowSet Mv.

nieść skąd [z czego (1), „z tamtąd” (1)] (2): Iádę z źiemie świętey. Rzekł iemu rycerz: Co s támtąd nieſieſz zá nowiny? HistRzym 32; SkarKaz 417a.

W charakterystycznych połączeniach: nieść błędy heretykow, listy (4), naukę (2), orędzie, pozwy, sławę, zbawienie.

Zwroty: »nieść [jaką] nowinę« [szyk zmienny] (8): RejJóz K6v, P3; Dii boni boni quid porto, Co zá nowinę nioſę. Co zás nowiną ydę. Mącz 313b; HistRzym 32; Nie kołác tu brácie miły/ Ieſli nieſieſz złe nowiny. RejZwierc 236v; KochOdpr B3; Iozeph S. niosł dobrą nowinę do odchłáni Oycow ś. SkarŻyw 245 marg; SkarKaz 314a.

»nieść pokoj« [szyk zmienny] (2): támze ku nim poſłáli ty ktorzy im nieſli pokoy [et misit ad eos pacem facere]. BibRadz 1.Mach 6/60; SkarJedn 321.

»poselstwo [jakie] nieść« (2): bo gdy nieprzyiaćiel przyimie liſty thákowe/ ſpráwi ſie s nich [...] álbo poſłá będzie męcżył/ áż mu muśi powiedzieć co zá poſelſtwo nieſie. BielSpr 49; GórnTroas 39.

»nieść [jakie] prośby« (1): Nieśiem prośby rzewliwe/ Do ćiebie/ byś nas rátował troſkliwe. GrabowSet M3.

»radość wieczną nieść« (1): Oto Kroi twoy idźie/ rádość wiecżną nieśie ArtKanc A15.

»do ucha [czyjego] nieść« (1): ábo co tákiego niepewnego kto o nim mowi/ y do vchá twego nieśie SkarKaz 278b.

W przen (4): Leop Sap 18/16; iż ocży iego chytáią ſie zá onę piękność thwarzy/ á niemogącz ſámey twarzy/ iż contráfet iey do ſercá nioſą/ á duſzá imie ſie o nemu obrázowi z luboſczią przypáthrowáć GórnDworz Mm; Tedy słowo twoie wſzechmocne iáko ſrogi walecżnik przyſkocżyło [...] Nioſąc iáko oſtry miecż roſkazánie twoie iáwne BudBib Sap 18/15; A cżtery kąty świátá ſwoiemi wiátrámi Zágrzmią/ dźwięk iákiś nioſąc/ ku mnie KołakCath B4v.
6. Mieć coś przy sobie i na sobie lub w sobie; odznaczać się czymś; być odzianym w coś, być ozdobionym czymś; portare Vulg [w tym: co (44)] (64): Wyſſedł they Iezus ná dwor/ nioſąc koronę ćierniową/ y Páwłocżáne odzienie. Leop Ioann 19/5; Iſz wſzelaki źwierz inſzi pochyłym ſtworzono: A cżłowiek twarz wynioſłą nieſie przed wſzitkimi KochSat B4; [łabędź] Práwé ſkrzydło przy práwéy ręce Cepheowéy/ A lewé źáś [!] przy nodze nieśie Pegázowéy KochPhaen 11, 12; KochMRot A3; KochPieś 38; Chwałá Bogu/ że té kráie/ Nioſą inſzé obyczáie KochSob 67; LatHar 733; WujNT Ioann 19/5; wyiąwſzy to oſtatnie [a]/ któré zawzdy ſwé piątno ma niéść. JanNKarKoch E3v; z ſtrony P. Bogá ſámo mam ſumnienie/ ktore przećiw wáſzym potwarzom nievſtráſzone nioſę. SkarKaz 352b.

nieść ile czego (3): a pyenyadze kthorich mało nyeſli, bilo ieſt grzywną polſka roſtrawyl LibMal 1548/146v; Trzy gwiazdy nieśie dyſzel/ czterémá pałáią Kołá KochPhaen 2, 8.

nieść na czym (4): Záſnieſz też ná lewy bok twoy/ á złość domu Izráelſkiego włożyſz nań/ y ponieſieſz tę złoſć ich iáko długo ná nim łeżeć będźieſz. (marg) Przez ten ſen ná lewy bok/ ná ktorem Prorok niósł złość Izráelſką/ rozumie Sámáryą (‒) BibRadz Ez 4/4; Rok wſzytkorodny wieniec znákomity Nieśie ná głowie twoią łáſką wity KochPs 93, 26; Na tarcży wronę nieśie ná przyłbicy łyſka KmitaSpit B2.

nieść w czym (1): Ná niéy [chorągwi] ſkrzydłá roſtoczył czarny orzeł śmiáły/ Nioſąc w ſercu zwyćiężce wielkiégo znák máły. KochProp 11.

W charakterystycznych połączeniach: nieść koronę (3), kształt [jaki], obyczaje (2), wadę, wieniec (2), własność; nieść na głowie (2), w sercu, na tarczy.

Zwroty: »gniew nieść [przeciw komu]« = gniewać się (1): A gniéw twóy dawny niechay zgaśnie w tobie: Gniéw/ któregoś ty nie zwykł niéść do wieku Przećiw człowieku. KochPs 127.

»hańbę nieść [z czego]« = sprowadzać na siebie hańbę (1): Ja tam nie pojdę, bobych hańbę niosła z tego, Bych mu łoże słać miała i trojańskie panie Będą mię klnąć, a ja mam wieczne frasowanie. KochMon 33.

»imię [jakie a. od czego] nieść« (3): GroicPorz g4v; Pan imię nieśie wielce świętobliwé/ A niepoſłuſznym záraz y ſtráſzliwé. KochPs 171; którzy álbo przy leśiéch/ álbo przy górách/ álbo przy niźinách/ lubo doléch mieſzkáią/ y od tych mieyść imioná nioſą. KochCz B2v.

»jednaką myśl [kiedy] nieść« (1): Ty wſzytki rzeczy ludzkié maſz zá fráſzkę ſobie/ Iednáką myśl ták w ſzczęśćiu/ iáko y w żáłobie Záwżdy nieśieſz KochTr 9.

»na sobie, z sobą (nic nie) nieść« [szyk zmienny] (5:3): A naſobie nicz nienieſie Gdzes go odąrto na leſię RejKup v6; Bo ten blizek Subenicze Co na ſobie nieſie liczę A czi ſie prawie vbrali Wto/ czem Boga rozgniewali RejKup x6, x7, x7v; GroicPorz g4v; że wodá tę właſność z ſobą nieśie/ którą w źiemi/ ſkąd płynie/ wźięłá Oczko 4v; SkarŻyw 599; [Chrystus] nioſąc ná ſobie kſztałt niewolnicży/ ſtawſzy ſię podobny grzeſznikom NiemObr 106.

»skromnie nieść« = być skromnym (1): Bo widzę iż v niego ſzcżęſcie ma goſpodę. [...] Ale tym śiłá wygrał/ iż to ſkromnie nieſie/ Bo pyſznemu y s ſzcżęſciem/ ni wzwie gdy być w leſie. RejZwierz 56.

»umysł nieść wyniosły« (1): Vmyſł nieśie wynioſły/ depce podłe rzecży/ Wſzytkim gárdzi/ co źiemſki cżłowiek ma ná piecży. W niebie wſzytkę ſwoię myśl/ nie ná źiemi ſadzi WisznTr 23.

»ani nieść wady« = nie mieć wad (1): Doſyć ná tym kiedy praw/ áni nieśie wády KochPieś 44.

»wdzięczną nieść postać« (1): On idąc k nam z ochotą/ wdzięcżną nieśie poſtáć. PaxLiz C3.

a. Zawierać coś w sobie, mieścić, obejmować; ważyć (26):

nieść co (9): MurzHist E3; RejWiz A4; RejPos C4v; KochPam 88; Ieſli Fráſzek nie lubiſz/ téy kśięgi nie czytay/ Fráſzki té kárty nioſą/ indźiéy ſtátku pytay. PudłFr kt. Cf Ze zdaniem, »co niesie«.

nieść ile czego (13): Ieden kupił na zyſk kuphę wina: nieſie 20. barił za 50. zło. KłosAlg G, E3v, F4, F4v, G3, H (11); Leop Aaa; ſztuká nieśie cztérzy laſki/ á laſká ośḿ łokći/ tho vczyni w ſztukę łokći Trzydźieśći y dwá. Strum D 2v; [A gdy ſie iuż nápili Wielbłądowie/ wyiął mąż kołſtki złote ktore nioſły [appendentes] dwá łoty złotá: y dwie zaponie złote/ ważące dzieſięć łotow złotá. Leop Gen 24/22 (Linde)].

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem i odpowiednikiem: to (3), tak; iż (2), co (2), że (5): prziwilei [...] ktori wsobie tho niesie iz czi wsitczi ktorzi prawa nie othpowiedne maia [...] przed vowoda [!] i vicesgerenta maia bicz poziwani ZapWar 1545 nr 2646; KochSat B3v; RejPos 288v; RejZwierc 14v; Niech/ nieſkońcżone nioſą to pámięći/ Ze dobroć iego/ niebioſá przewyżſza GrabowSet R4.

Frazy: »co niesie« = ile zawiera (1): Oleyki báńkámi bierzćie A co káżda niesie płáććie, MWilkHist C3v.

»ile niesie« = ile liczy (2): Ieſtli Czo oſtanie złotich mniey niż dzielnik tedy ie obroć na groſze przez to ile nieſie złoty á rozłożywſzy zaſię dziel przez dzielnika KłosAlg E4v, D3.

Zwroty: »na sobie nieść« (1): gdiż ſie przirodzenie náſze rodzi iáko goła tablicżká/ á co ná niey nápiſzą to iuż thák záwżdy ná ſobie nieść muśi. RejZwierc 14v.

»w sobie nieść« [szyk zmienny] (6): ZapWar 1545 nr 2646; iſz w onęm człowieku krom cięſzkiéi roſpaczy/ niebyło nic ſzálonego abo coby w ſobie iaki znak rozumu naruſzonego niosło. MurzHist E3; RejWiz A4; [Żołtarz] Niesie w ſobie Pſálmow pułtoráſtá. Leop AAa; A powinność Krześćiáńſka ták właſnie w ſobie nieść ma/ iż ieden drugiemu właſnie ták życżyć ma iáko ſam ſobie. RejPos 288v, C4v.

Szereg: »nieść a zamykać« (1): Poſyłam W. M. ty kſiąſzki/ z roznych ſentenciy y s przypadkow omylnośći ſwiátá tego [...] kthore w ſobie nioſą á zámykáią ſpráwy y poſtępki iego RejWiz A4.
b. Podtrzymywać coś zawieszonego na sobie [co] (2): Drzewo kráſné ij wybrané/ [...] Nadewſſytki godné tego/ Niéſtz cżlonki boga prawego. OpecŻyw 161v, 161v.
7. Być obciążonym czymś, obowiązanym do czegoś; wypełniać jakieś powinności, odpowiadać za coś, sprawować coś; gerere Mącz, JanStat; fungi Modrz, JanStat [w tym: co (27)] (28): ConPiotr 33v; Gero, Nioſę też ſpráwuyę/ Mam ná ſobie vrząd/ Rządzę. Mącz 144d; Bo nie przeto ćię wybawiáią y wolnośći dáią/ ábyś bez zakonnie á ſwowolnie żył/ á poddánośći żadney nie nioſł SkarŻyw 3; Tedy y my/ którzy namieſtnictwo pieczołowánia ludzkiégo poruczoné nieśiemy SarnStat 155; áby nam y miáſtóm przyśięgáli/ onera ciuilia nieśli/ y poſłuſzeńſtwo wſzelákié vrzędowi mieyſćkiému czynili SarnStat 277.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Dáiąc też to nam ná przykład/ iż káżdy wierny iego/ powinien tu nieść ná ſobie/ tho co ieſt wola á vſtáwá Bogá Oycá iego. RejPos 57.

W charakterystycznych połączeniach: nieść gotowość obrony pospolitej, poddaność, posługę, służbę wojenną.

Zwroty: »powinność nieść« [szyk zmienny] (5): Iozeph y oná pánná iż byli oboie s tegoż pokolenia/ [...] Nieſli też thę powinność ná ſobie/ iż też byli powinni z inemi narody ſwemi kiodyby tego byłá potrzebá tám ſie też ſchodzić do miáſtecżká onego Dawidowego. RejPos 18v; SkarJedn A5v; Vrząd ſwoy y powinność nioſą s przyrodzenia KołakCath B4; máią ſie do tego ſądu ziácháć/ Sędzia/ Podſędek/ Piſarz [...] wſzytkę tę powinność ná ſobie odnośić máią/ którą nieśli przedtym przy ſądźiéch Séymowych ábo Dworſkich SarnStat 859, 1147.

»prawo nieść« (3): (marg) Práwá yákye mamy/ thákye nyeść muśimj (‒) Ale coż mamy ſtym rzec gdychmy ſie w to wdáli/ Iż tych praw vżywamy iákiechmy ſpiſáli. RejWiz 123, 88, Dd.

»na sobie nieść« [szyk zmienny] (11): RejWiz 88; BibRadz I 346; BielKron 307v; RejPos 18, 57; ModrzBaz 24v; Ale ieſliby ón [urzędnik] ná ſobie pracą miał niéść/ y tobie pożytek czynić/ á ty nań bácznośći nie maſz/ ieno go ná obiethnicach chowaſz/ bárzo mu ſye prędko to goſpodárſtwo oprzykrzy Strum Q4v; SkarJedn A5v; którzy téż ſłużbę woienną ná ſobie powinni niéść SarnStat 448, 830, 1147.

»nieść urząd« [szyk zmienny] (3): [Salomon] y záiſte nieſie ná ſobie vrząd práwdźiwego Káznodźieie/ okázuiąc w zgromadzeniu Páńſkim/ ſzczyrą y zbáwienną náukę BibRadz I 346; Był wźiętym v wſzech ludźi/ nióſł piérwſzé vrzędy KochTarn 78; KołakCath B4.

»władzę nieść« (3): przeto zdáłá śię być słuſzna rzecż/ áby ią [władzę królewską] ieden ná ſobie niosł [ut ea unus fungeretur]/ ktoryby wſzytkiemi rządźił. Bo łácniey iednogo pánowániu posłuſznym być/ niżli wiela ich ModrzBaz 24v; SarnStat 830, 1147.

Szeregi: »nieść i dosyć czynić« (1): SarnStat 1147 cf »nieść i mieć«.

»nieść i mieć« (1): Ale Woiewodá káżdy Mázowecki/ tákąż władzą y powinność ná ſobie niéść/ y doſyć iéy czynić ma/ y powinien będźie/ iáko inſzy Woiewodowie W Koronie Polſkiéy nioſą y máią/ y która w Státućiéch Polſkich ieſt opiſána. SarnStat 1147.

Przen (7): Przodkiem Krol nápomináł/ áby z mężnym ſercem [...] wſzytcy ku bitwie ſzli/ przypomináiąc o co im idzie/ iż dziś oycżyznę ſwą/ dziathki/ żony/ á co więtſzego rzecż wſzytkę krześćiáńſką ná ſobie nioſą BielKron 307v.
Zwrot: »osobę [jaką a. czyją] na sobie nieść« = reprezentować kogoś, pełnić czyjeś funkcje, być kimś [szyk zmienny] (6): BibRadz Ps 41[40] arg; Bo ieden álbo kilá Doktorow/ nie nieśie ná ſobie oſoby wſzytkiego Kośćiołá Powſzechnego/ przetoż y zbłądzić iáko cżłowiek może. WujJud 36v; Bowimby káżdy znich iuż dwie oſobie ná ſobie niosł [duas sustineret personas] ModrzBaz 121; iż Podſkárbi Koronny/ iáko korony y ſkárby króleſtwá/ któré rzeczy między nawiętſzémi ſą nawysſzé/ chowa: ták téż niechay ná ſobie Páná Rádnégo oſobę nieśie [sic fungi debeat consulari auctoritate JanStat 308] SarnStat 20 [idem 357], 43, 357.
8. Przynosić ze sobą, powodować, sprawiać; ferre Modrz, JanStat [co] (75): Od Acceſſorii ktore nienioſſa vieczney vtraty rzeczy glowney iedno ſtraczenie Rokv abo volnoſczi ComCrac 16v; Ale zá proſte zekrwáwienie/ ktore żadney vłomnoſći nie nieſye GroicPorz k3v; Będą walcżyć przećiw przyrodzeniu/ ktore przemiány w rzecżách ludzkich nieśie? ModrzBaz 106; y ieſli co nie ſzkodźi wtém ćiele/ coby pogorſzenié rádczéy/ niż poprawę nioſło Oczko 22v, 30v; Tákli ty chceſz/ tákli to nieśie ſczęsćié moie KochFr 95, 106; KochPhaen 23; Dzbanie poléwány/ Bądź płácz/ bądź żárty/ bądź gorącé woyny/ Bądź miłość nieśieſz/ álbo ſen ſpokoyny KochPieś 4; Iednák bárżobym nie rad o tym mowił/ bo tákowa mowá/ wielką nienawiść nieśie GórnRozm D4v; WysKaz 42; rozumieiąc/ iż ládá o co przyśięgáć/ grzechu nie nieśie. SkarKaz 311b.

nieść komu, czemu (29): y gdzye bi ſzye czo takyego dzyalo czo bi ſkode anyeprzeſpyeczenſthwo panv Voyewodzye y zyemy yego nyeſcz myalo LibLeg 11/169v, 161; MetrKor 34/265; MurzNT 111; UstPraw K3v; RejZwierz 78v; BielKron [3322]; Si in rem est utrique ut fiat accersi iube, Ieſli tá rzecz obiemá pożitek nieſie/ káz ich záwołáć. Mącz 353b, 353b, 430b; iż to roſpuſtne ich życie [...] nie nieſie im ták oſławy GórnDworz Z8, V, Mm3; RejPos 194; BielSat C2v; Lecźći prawdá nienawiść v niektorych nieſie RejZwierc 266; SkarJedn 373; Oczko 11v; NiemObr 40; KochFr 53; KochDz 105; BielRozm 19; ActReg 104, 108; Phil R3; GrabowSet F3; OrzJan 72; SarnStat 117; CiekPotr 55.

Ze zdaniem dopełnieniowym [z zapowiednikiem: to (2); iż, że] (2): KochWr 23; Ale iż ſczęśćié moie to z ſobą nioſło/ że mi czáſu inſzégo przed tobą niepozwoliło/ ieno ten/ którego wáſzá kró: M widźiſz oſtátnią przygodę y potrzebę króleſtwá ſwégo OrzJan 73.

W przeciwstawieniu: »nieść... brać« (1): Bo czás nie da trwáć żadnéy rzeczy w iednéy mierze/ A iáko wſzytko nieśie ták záś wſzytko bierze. KochFrag 20.

W charakterystycznych połączeniach: nieść doległości, grzech, miłość, niełaskę, nienawiść (2), odmiany, osławę (2), pamiątkę, pamięć, podziwienie, pogorszenie, pożogę, przemiany, przypadki, pustki, sen, sromotę, swobodę, trwałość, ubliżenie (2), ułomności, upad(ek) (2), utratę, winę (2), zapłatę, zelżenie, zelżywość, zwady.

Przysłowie: Nie káżdyć iednę dzyeń fortunę nieſie. KochSz C2v.
Zwroty: »cześć nieść« (2): [Jędrzej Bzicki] Był wźiętym y wſzech ludźi: śiedźiał w páńſkiéy rádźie/ Co mu więtſzą cześć nioſło/ niż złoto w pokładźie. KochFr 53; CiekPotr 55.

»pożytek nieść« (15): GroicPorz ddv; Non minuam meum consilium, ex usu quod est id persequar. Nie odmienię ſwego vmysłu/ to co pożitek nieſie to przed ſie poprowádzę. Mącz 223a; Quae tua interesse existime, Co bedę rozumiał tobie należeć álbo pożitek twóy nieść. Mącz 430a, 353b [2 r.], 430b; á wſzytko tho ieſt [...] iáko brzęk miedzyány/ ktory namnieyſzego pożytku nam nie nieſie/ iedno brzmi w vſzoch náſzych. RejPos 194; BielSat C2v; SkarJedn 373; Oczko 11v; á ſwarow około zakonu/ ſtrzeż ſie. bo ty rzecży pożytku nie nioſą/ á próżne ſą. SkarŻyw A2; WerGośc 204; BielRozm 19; SkarKaz 309b; Práwo też to żadnego pożytku nie nieśie/ ktore ſię dobrą exekucyą/ y pilnym wykonánim nie opátrzy SkarKazSej 699a.

»nieść sławę« [szyk zmienny] (4): RejZwierz 78v; Nie nieśie to [zaparcie się Chrystusa] tedy oſobliwey iákiey ſławy/ y powagi Piotrowi/ ále go rychley vniża NiemObr 40; Nie nieſie to bowiem ſławy żadnemu przełożonemu/ ktory gniewowi ſwemu pomſtę wyciągáiącemu pánem nie ieſt. Phil R3; SarnStat 79.

»z sobą nieść« [szyk zmienny] (9): á co Miniſter y Heretyk/ to nowiná. Zadney ſtárożytnośći/ żadney trwáłośći z ſobą nie nioſą. SkarJedn 23; KochOdpr Dv; Ponieważ ieſt chorobá przyrzutna/ która zſobą wſtęchlinę iádowitą nieśie Oczko 39v, 13; PAſterſtwo duſz ludzkich/iáko wielkiey miłośći ku Bogu znákiem ieſt/ ták teſz wielką z ſobą zapłátę nieſie SkarŻyw 238; KochPhaen 23; WerGośc 204; KochTarn 78; OrzJan 73.

»za sobą nieść« (7): KochWr 23; mówiąc w rádźie o doległośćiách/ któré wyſokié vrzędy zá ſobą nioſą KochAp 6; wſzákże płácąc Targowé/ któré cztérnaśćie grzywien pewnéy winy zá ſobą nieśie [salvis tamen foralium solutionibus poenam certam XIIII marcarum constituens JanStat 58] SarnStat 386 [idem 928]; że ſłuſznie wielka/ á któraby wieczną pámiątkę zá ſobą nioſłá/ wdźięczność y nagrodá iemu zá nie pokazána bydź ma. SarnStat 1051, 79, 928; KlonWor 47.

»w sobie nieść« (3): nizly od takovych acceſſorii ktore wſſobie nioſſą Zyſk y ſtratę glowney rzeczy ComCrac 16v; Phil C3; Iż ieſliby kto w zbroi álbo zbroią/ któré záśiadánia álbo zwády iákié w ſobie nieść będą [insidias et seditionem ac violentiam prae se ferentibus JanPrzyw 46]/ ná przerzeczoné Séymy álbo do ſądów przyſzedł SarnStat 946.

»nieść stratę, stracenie« [szyk zmienny] (5:1): ComCrac 16v; UstPraw K2; Appelláciiéy áni ruſzenia od rzeczy, która ſtrácenia nie nieśie, dopuſczáć nie máią. SarnStat 808, 808 [2 r.]; [Leszko Czwarty] Niedbał áby ſię oſtrą bronią wſławił. To vpátrował, ze nie pewny częſto Ieſt koniec Marſá, nioſąc ſtrátę gęſto. KlonKr B4.

»nieść szkodę« [szyk zmienny] (5): LibLeg 11/169v; y tho czoby kolwye krolyowy yego myloſczy y koronye polſkyey myalo ſkodzicz albo nyeyaką skodą albo trudnoſcz nyeſcz MetrKor 34/265; Wſzákże w ſpráwách kthore nie nioſą wielkiey ſzkody/ y iednemu Świádkowi wiárá bywa daná GroicPorz x2v; Ale iáko wgorączce człowiek lubi wodę/ Máło ſye rozmyśláiąc że mu nieśie ſzkodę KochDz 105; KochTarn 78.

»zginienie, zgubę nieść« (1:1): Q. Caeditius Tribunus przyſzedſzy ad Conſulem, vkazał że to mieyſce Rzymianom ieſt bárzo niebeſpiecżne y zginienie w ſobie nieſie. Phil C3; Oſobliwość poiedynkowa zgubę nieśie. SkarKazSej 676b marg.

»nieść zysk« (4): ComCrac 16v; żaden Sąd áni vrząd nie ma dopuśćić áppellácyey áni ruſzenia ab acceſſorio/ chybá iżby tákowe było ktoreby nioſło żyſk álbo ſtrátę. UstPraw K2 [idem (2)] SarnStat 808 [2 r.].

9. Stawiać pewne wymagania lub ograniczenia; wymagać czegoś, zezwalać na coś; exigere Modrz, JanStat; postulare Mącz; ferre, pati Modrz (73): iesli ze też niemoze bydź aczasy takie niosą westchnąwszy przydzie do czasu cierpiec ActReg 158.

nieść co (28): KromRozm III Iv; iż dłużnik wierzyćielowi od Sędźiego w moc bywa podan wedle Práwá/ ále tego zwyczay nie nieſye/ áni nośić ma GroicPorz dd; Więc iſz łakomſtwa nienióſł on wiek ſtaradawny/ Nie był żaden prokurat miedzi nimi ſławny. KochSat B2; A coż gdy przyrodzenie wſzyſtkich rzecży ſwą powinność nieſie/ á Pan Bog ieſzeże od wiekow ták poſtánowić racżył RejZwierc 171v; KochPieś 52; Chwalę barzo tę czuinosc y pracę ktorą W. Kr. M. Orzeczyptey mieć raczysz. bo to y powinnosc WKM. niesie y potrzeba Rptey ActReg 137; JanNKar F. Cf nieść co komu, Ze zdaniem, »co(kolwiek) prawo itp. niesie«.

nieść co komu (1): A nie ſromotá/ co komu czás nieśie. KochPieś 22.

nieść jak [w tym: „tak” (4)] (5): Tempus postulat et necessitas, Czás y potrzebá ták nieśie/ Nie może ynáczey być. Mącz 315c; Prot B3v; Lepiéy polnych Tátárów dawny zwycżay nieśie KochPieś 1; Miéy złoto/ kto miłuie/ ták wiek dźiſzy niesie/ Tego puſczą/ kto więcéy w kálećie przyniesie. PudłFr 76; KochPij C3v.

nieść ile (2): Chceſz wſzyſtkę roſtropność twoię ile rozum twoy nieſie/ Boſkiemu piſmu/ y wyrozumieniu poddáć? KrowObr 127; SarnUzn F5v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (6); aby (4), iż (2), iżby, że, żeby] (9): Zwycżay theż nieſye/ iż dłużnik pierwey niż ſye pocznie ruchomym fantem wyzwáláć/ przyſyęgę cżyni GroicPorz cc4v; GrzepGeom C4; Przyrodzenie do tego ćiągnie/ zwycżay ludzki też to nieśie/ iż káżdy człowiek ma tych z ktoremi towárzyſkie żywię ModrzBaz 25v, 87v; A iż doſkonáłość zakonu nowego nie nioſłá/ ábyśię żonámi y ćieleſnym rodzáiem báwili SkarJedn 48; KochPieś 5; WysKaz 42; A ſpráwiedliwość nie nieśie, ábyſmy dla ſześći wſzyſcy mieli zginąć. SarnStat 18; GrabPospR K3.

W charakterystycznych połączeniach: baczenie niesie (niosą), cnota, czas(y) (6), (stare) lata (2), obyczaj(e) (5), poczciwość, potrzeba (5), powinność (9), prawda (2) prawo (5), przyrodzenie, religija, rozsądek, rozum, siły, sprawiedliwość (3), stan (4), świat, uchwała, urząd (3), wiek (3), wina (2), zdrowie, zwyczaj (9).

Przysłowie: Co nieśie przyrodzenié/ zbrániáć ſye nie godźi KochTarn 77.
Frazy: »co(kolwiek) prawo, powinność, czas, cnota, prawa nauka itp. niesie« (14): LibLeg 11/43; Za thą cbwilią prżj nym ſiędzę A ſnim ſię rozmawiacż będę Co prawá nauka nieſſie Bocz zabłądzijł wgłuchym lieſſie RejKup q5v; Bo y to rządnye á ſtátecznye przez ápoſtoły poſtánowyono/ co ktory vrząd ná ſobye nyeſye. KromRozm III K2v; Bo káżdemu przyſtoi/ co pocżćiwość nieſie RejZwierz 27v, 76v; Decernere quaestionem, Vcziniwſzy poſtępek práwny/ to co prawo nieſie vczinić. Mącz 336a; Mea tamen in te omnia officia constabunt non secus ac si te vidissem, Nie mniey k woley będę yáko bych ſie s tobą widział/ álbo wſzyſtko to vczinię co yedno mogę/ álbo co powinność nieść może Mącz 418a, 336a [2 r.]; KochOdpr A4; tedy téż nie iednáki tych ſzácunek bydź ma: ále co ſtan każdégo nieśie: ſzláchcic niech ná woynę iedźie: kápłan niech żołniérzá wypráwi: kmieć záśię niech ſie z kupcem złoży/ áby ſie tym ſpoſobem Rzeczypoſpolitéy od wſzyſtkich dogodźiło OrzJan 123, 3; VotSzl E2. Cf Przysłowie.

»inaczej (a. więcej itp.) niż (aniż, niżli) [coś] niesie« (7): inaczej nauczono i nauczają, aniż ich powinność przeciw Rzeczypospolitej, na ktorą są postawieni i ubogaceni, niesie. Diar 70; Cursum suum transcurrere, Więcey ſie wáżyć niżly śyłi nioſą. Mącz 75a; Me arctior quam solebat somnus complexus est, Przipadł ná mię ſen cięſzſzy niżli móy obyczay nieſie. Mącz 401d; á rozum y dowcip ich wysławiáli choćia też y więcey niżli prawdá nieſie [quam veritas patiatur] ModrzBaz 10v; Lecż ieſli co inácżey/ niżli prawdá y ſpráwiedliwość nieśie [quod si quid secus quam veritas et iusticia ferat]/ rzecże/ ábo vcżyni ModrzBaz 87v; KochPs 195; A ia to wiedząc więcey ſię dobrego ſpodźiewam/ y onego wſzytkim życzę/ niż y moy rozſądek nieśie/ y niż też ich ſpráwy záſłużyły CzechEp 319.

»jako powinność, potrzeba, obyczaj (a. zwyczaj), stan [czyj], prawo, czas itp. niesie« (27): tedy Woyt dáie Woźnemu Ziemſkiemu przyſyęgłemu moc ku pozywániu tákim liſtownym pozwem/ álbo innem iáko kędy zwycżay y potrzebá nieſye. GroicPorz p2, p4v, bb3v, rv; Acż rozumiem/ iż/ ták iáko dziś ſwiát nieſie/ thá rzecż bez ſzácunkarzá á bez ſędzyego być nie może RejZwierz A2v; Convenienter ad praesentem fortunae nostrae statum loquuti estis, Práwieście cziście mówili wedle ſtanu dźiſieyſzego ſzczęścia náſzego wedle tego yako dziś rzecz náſzá nieſie. Mącz 482a; Congruenter naturae convenienterque vivere, Wedle tego yako przirodzenie ciągnie á yáko yey zdrowie nieſie żyć. Mącz 482a, 233b, 319a; Prot B; cżyńże wolą ſwiętą iego [...] abyś go miłował/ woley á ſłow iego ſwiętych pilen był/ á bliźniego ſwoiego miał ná piecży náwſzem/ iáko nieſie krześćiáńſka powinność twoiá. RejPos 220, 257v; BudBib C; CzechRozm 43; ták iáko cżyiá potrzeba nieśie [prout cuiusque exigeret necessitas] ModrzBaz 117; SkarŻyw 567; KochMarsz 154; KochSob 55; Aby co honore był wwięzieniu iako stan iego Xiązęcy niesie ActReg 58, 17, 53, 78; á onému ránnému niech zápłáći zá leczenié ran/ y zá nakłády: iáko práwá źiemie náſzéy potrzebuią/ y ich powinność nieśie [ut iura terrae nostrae requirunt et exigunt JanStat 1118] SarnStat 253; máiętnośći onego Kmiećiá będą mogli/ y máią ie do Skárbu obróćić/ ſzácuiąc ie iáko winá nieśie [ad poenae valorem aestimanda JanStat 50] SarnStat 385, 925; GrabPospR K2v; Toż chćiał (mnimam) w pierścieniu co dał Ośley głowie Mieyſce naprzod: by głupſtwá ſproſność potomkowie Ná ten ználi Herb pátrząc/ mądrość mieli w cenie/ Y dokazał/ ták iáko nieśie me baczenie. SzarzRyt D3v.

Zwroty: »z sobą nieść« (2): Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ do nóg Máieſtatu Wáſzéy Kró: M. poſyłam/ gdźie/ co czás y potrzeba z ſobą nieśie/ doſtátecznie opiſano o woynie Tureckiéy OrzJan 3; JanNKar F.

»nieść na sobie« (2) : iż dwoyákye ſą y były záwſſe vrzędy w koſcyele krzeſcijáńſkim/ Yedny/ ktore poſlugę tylko ná ſobye nyoſą/ yáko yeſt vrząd diakonów KromRozm III Iv; że ſie poſłánie w piſmie ſciąga záwżdy ad formam ſerui/ ile nieſie vrząd ná ſobie Poſrzedniká. SarnUzn F5v.

10. Składać jaja (12): Ku iedzeniu lepſza ieſt Kokoſz ktora ieſzcże nie nieſie: niżli ſtara. FalZioł IV 19b.
Zwrot: »nieść jajca« = eniti a. parere a. ponere ova Mącz [w tymi komu (2)] [szyk zmienny] (11): BierEz H2v; KOkoſz albo Kwocżka żona Kogutowa: która mu Iaycza nieſie przez wſzytek rok FalZioł IV 19a; odpowiedział Albiciades, gęſi moie gąſiątka mi lęgą y iaycza nioſą, ktemu Socrates, á Xantipa żona moia ſiny mi rodzi BielŻyw 48, 149; kokoſz kthora iayca złote nioſła [qua ova aurea generabat]/ iuż ſie sſtała niepłodną HistAl B3v; RejFig Dd6; Parit ova quanta anseres, Ták wielkie nieſie yáycá yáko gęſie. Mącz 338a, 248b, 278b, 309d; GostGosp 108.
11. Prawdopodobnie: Nieść się (z elipsą „się”); unosić się, oddalać (1):
Fraza: »jako kamień z ręki niesie« (1): A iako więc wierzch gory szara mgła odzieje, Na pasterze niedobra, ale na złodzieje Lepsza niż noc, bo człowiek okiem nie doniesie Nie dalej, jedno jako kamień z ręki niesie KochMon 19.

Synonimy, 1. dźwigać, mieć, trzymać; 3. poruszać; 4. brać, odbierać, plądrować, wydzierać; 5. dawać, ofiarować, poświęcać; a. mowić, oznajmiać, powiadać; 6. mieć; 7. czynić, dokonywać, rządzić, sprawować; 8. czynić, sprawiać.

Formacje współrdzenne: donieść, nanieść, nanieść się, nieść się, odnieść, odnieść się, podnieść, podnieść się, ponieść, ponieść się, przenieść, przenieść się, przynieść, przynieść się, roznieść, roznieść się, unieść, unieść się, wnieść, wnieść się, wynieść, wynieść się, wznieść, wznieść się, zanieść, zanieść się, znieść, znieść się; donosić, nanosić, nanosić się, naodnosić się, nosić, nosić się, obnosić, odnosić, odnosić się, podnosić, podnosić się, ponosić, poroznosić, poznosić się, przenosić, przenosić się, przynosić, roznosić, roznosić się, unosić, unosić się, wnosić, wnosić się, wynosić, wynosić się, wznosić, wznosić się, zanosić, zanosić się, znosić, znosić się, zwnosić; donaszać, donaszać się, naszać, odnaszać, podnaszać, podnaszać się, przenaszać, przenaszać się, przynaszać, roznaszać, roznaszać się, sprzenaszać, unaszać, unaszać się, wnaszać, wynaszać, wynaszać się, wznaszać, znaszać, znaszać się, unaszać, unaszać się; znoszać; noszować; znoszywać.

Cf NIESIENIE, NIESION, NIOSĄCY

AW