[zaloguj się]
[pdf]

PODNOSIĆ SIĘ (134) vb impf

sie (77), się (57).

Oba o jasne.

Fleksja
inf podnosić się
indicativus
praes
sg pl
1 podnoszę się podnosim się, podnosimy się
2 podnosisz się
3 podnosi się podnoszą się
praet
sg pl
1 m -m się podnosił m pers
3 m podnosił się m pers podnosili się, podnosiły się
f podnosiła się m an
n subst podnosiły się, podnosili się
fut
sg
3 m podnosić się będzie
imperativus
sg pl
1 podn(o)śmy się
2 podnoś się podn(o)ście się
3 niechåj się podnosi
conditionalis
sg pl
2 m byś się podnosił m pers
3 m by się podnosił m pers by się podnosili
f by się podnosiła m an
n by się podnosiło subst
con praet
sg
3 m by się był podnosił

inf podnosić się (25). ◊ praes 1 sg podnoszę się (3) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg podnosisz się (1). ◊ 3 sg podnosi się (19). ◊ 1 pl podnosim się (2) SkarKaz, KlonFlis, podnosimy się (1) HistAl. ◊ 3 pl podnoszą się (21). ◊ praet 1 sg m -m się podnosił (1). ◊ 3 sg m podnosił się (6). f podnosiła się (3). ◊ 3 pl m pers podnosili się (7), podnosiły się [cum N pl: cherubini] (1); -ili : -iły BibRadz (2:1). subst podnosiły się (6), podnosili się [cum N pl: koła] (1) Leop. ◊ fut 3 sg m podnosić się będzie (1). ◊ imp 2 sg podnoś się (4); -oś (1), -(o)ś (3). ◊ 3 sg niechåj się podnosi (4). ◊ 1 pl podn(o)śmy się (1). ◊ 2 pl podn(o)ście się (4). ◊ con 2 sg m byś się podnosił (1). ◊ 3 sg m by się podnosił (7). f by się podnosiła (1). n by się podnosiło (2). ◊ 3 pl m pers by się podnosili (6). ◊ con praet 3 sg m by się był podnosił (1). ◊ part praes act podnosząc się (5).

Sł stp s.v. podnosić, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. podnieść.

1. Przemieszczać się w górę; erigere se Vulg, Cn; ascendere, elevari, erigi, ferri Vulg; elevare se, exaltare se PolAnt; assurgere, surgere Mącz; attollere se, insurgere, levare se, sublevare se, tollerare se, tollere se Cn (29): NIegdy też przychodzi na dziecię [...] z płacżem wielkiem mokrzenie, cżęſto á po trozſze, A k temu chłopiecżkowi, Przy tym cżęſtho ſie podnoſi cżłonek. FalZioł V 44v; RejPs 35; Mącz 435b; Dopiero gdy ćiáło podnieść chćieli/ połowicá ſię tylko mar podnośiłá/ á połowicá niewzruſzoná ſtałá. SkarŻyw 528.
a. Wstawać (2): Assurgo, Powſtawam/ podnoſzę ſie. Mącz 435b.
Zwrot: »na nogi się podnosić« (1): Tho zwierzę gdy go łowiecz goni/ [...] tedi ſie na zadnie nogi naprzeciwko iemu podnoſi FalZioł IV 7d.
b. Wzbijać się w górę, wzlatywać (zwykle: w powietrze) (14): Potym dokonáwſſy wſſytkiégo tzo bylo piſáno onijm/ [...] rzékl: Wſtępuię ku oyttzu memu y waſſemu. Y iąl ſie podnoſitz motzą ſwą. OpecŻyw 174; GlabGad G7; Gdy oni [cherubinowie] ſtali/ [koła] ſtáli [!]: á z podnieſionemi podnośili ſie Leop Ez 10/17; Potym ſię podnośiły Cherubini BibRadz Ez 10/15, Ez 10/17 [2 r.]; BudBib Ez 10/17 [2 r.], 4.Esdr 11/20, 21, 25.

podnosić się ku czemu (1): A przychodzi takowa niemocz dzieciom z wielkiego ozſania mlekiem niecżyſtym/ nie zdrowym/ ktorego dziecię ſtrawić nie może, á z tego dymy ku głowie ſie podnoſzą FalZioł V 43.

Zwroty: »ku gorze się podnosić« (1): Gdzież więcz cięſzkie niemoczy na onę niewiaſtę w ktorey będzie zatrzymana Secundina: przychodzą, [...] á to dla prochnienia y zagniłoſci iey/ ſkąd dymy/ pari cięſzkiey woniey ku gorze ſie podnoſzą FalZioł V 25v.

»podnosić się do nieba« (1): A gdy on błogoſłáwił/ odſtąpił od nich/ y podnośił ſię do niebá [et sursum ferebatur in caelum]. BudNT Luc 24/51.

c. Wznosić się wraz z poziomem wody (1):

W przeciwstawieniu: »podnosić się ... spaść« (1): Leop Ps 106/26 cf Zwrot.

Zwrot: »podnosić się aż do nieba« (1): Podnoſſą ſie aż do niebá [ludzie na morzu]/ y ſpádną aż do przepáśći [ascendunt usque ad caelos et descendent usque ad abyssos] Leop Ps 106/26.
d. Ukazywać się nad horyzontem [z czego] (1): W Ten cżás/ gdy z Oceanu głębokiego zorze Rumiáne ſię podnoſzą/ á w iáſney komorze/ Phoebus złoty ná świát ſię pokázáć gotuie SapEpit A2.
e. Odrywać się od spraw ziemskich, zwracać się do Boga; zyskiwać łaskę bożą; osiągać określone wartości duchowe; przen (7):

podnosić się od czego (2): iż P. Bog [...] pierwey ſercá łáſką ſwoią vprzedza/ áby ſię duſzá náſzá ożywiáłá/ á od grzechu podnośiłá. SkarKaz 347a. Cf »od ziemie się podnosić«.

podnosić się ku czemu (1): iż dla obacżenia rodu y ſkładnoſci rzecży przyrodzonych [rozum] obracza ſie y podnoſi ku oney pirwſzey á wiecżney bytnoſci Pana Boga GlabGad A5.

podnosić się na co (2): Bo im więcey cżuł vtrapienia/ tym ſię więcey od świeckich rzecży dzieląc/ na niebieſkie ſłodkośći podnośił SkarŻyw 291, 412.

podnosić się nad co (1): Pátrz iáko to mocna y płodna wiárá: iáko ſię nád to podnośi co widźi SkarKaz 519b.

Zwroty: »ku gorze się podnosić« (1): Lecż zazdrośćiwy Smok [...] dobrze żyw był/ prze ćięſzkość: pátrząc ná niewieśćią á vłomną płeć/ iáko mądrze z śideł ſię iego wywichłáłá y ku gorze ſię cnot S. dziwną pokorą/ y oſtrożną rádą podnośiłá SkarŻyw 14.

»od ziemie się podnosić« (1): od tey ſię zgniłey ziemie/ myſlą/ ná słuchánie onego weſela odwodzmy/ y podnośmy. SkarŻyw 127.

2. Wykonywać ruch w górę (o częściach ciała) (2): Ręce ſie przeto podnoſzą aby dobrze boiowały. BielŻyw 92.
Zwrot: »podnosić się ku gorze« (1): Abowiem onyć to ſą rogi o kthorych nam Dániel powiedział/ iż ie widział iáko ſie podnośiły ku gorze RejZwierc 263v.
3. Stawać się wyższym, podnosić swój poziom; ascendere PolAnt; assurgere, attollere se, atolli, consurgere, exsurgere, surgere Cn (9):

W przeciwstawieniu: »podnosić się ... zniżać się« (2): Ascendunt montes et deſcendunt campi: in locum quem fundaſti eis. Podnoſzą ſie gori a pola ſie zniżáią na mieſcza ktores im ſprawił. WróbŻołt 103/8; Od tey ſkáły od záchodu Słońcá miáſto ſzło ná doł zniżáiąc ſie/ mieyſcámi też podnoſząc/ áż do muru ku wſchodu Słońcá BielKron 264v.

Zwroty: »ku gorze się podnosić« (1): Sarmata też álbo Sauromata wykłáda ſie Wodz álbo Xiążę wyſokośći/ álbo Pan wyzſzey y gorney kráiny/ co ſie rozumie o pułnocnych ſtronach/ bo ſie ku gorze podnośi Ziemiá idąc ná połnocy. StryjKron 21.

»wysoko się podnosić« (1): Wrzał oley á ogień ſię wyſoko podnośił SkarŻyw 408.

Przen (1): A rob nigdy nieprzeſtáiąc/ áby ſię budowánie zbáwienia twego záwżdy podnośiło SkarŻyw 32.
a. O wodzie; fluctuare Mącz (4): Mącz 131c; RejPos 153v; Sżumieć będą (y) nádymáć ſię będą wody iego [morza]/ trząść ſię będą gory gdy ſię podnoſić będzie [contremiscent montes propter sub limitatem eius] BudBib Ps 45/4.
Zwrot: »podnosić się nawałnościami« (1): ták mowi Pan Bog/ Otom ia Tyrze przećiw tobie/ á przywiodę ná ćię wiele narodow/ iáko ſię podnośi morze náwáłnośćiámi ſwemi [sicut ascendit mare fluctibus suis]. BibRadz Ez 26/3.
4. Wzrastać; augere PolAnt; extollere se Vulg; procedere, propalare Mącz; adolescere Calep (5): Adolesco – Doraſtiuam, Podnoſzeſzie. Calep 26a.
Zwroty: »podnosić się ku gorze, wzgorę« [szyk zmienny] (1:1): MurzNT Mar 4/27; Iáko oliwá wypuſzcżáiąca pąkowie/ á Cyprys ktory ſie podnośi wzgorę [in altitudinem se extollens] Leop Eccli 50/11.

»podnosić się na wysz (a. na wyszą)« = procedere in sublime Mącz (2): Propalo, Osławiam/ Roznoſzę/ wyyáwiam/ też podnoſzę ſie ná wyſz wzraſtam. Mącz 273a, 44c.

5. Wzmagać się; w przen (1):
Fraza: »serce [= odwaga] się podnosi« (1): Assurgit animus, Powſtáye vmysł/ ſerce ſie podnośi. Mącz 435b.
6. Sterczeć, być wyższym od otoczenia (1):
Zwrot: »nad ziemią się podnosić« (1): Ita ut supra terram paululum extent, Ták yż ſie trochę nád ziemią podnoſzą/ wychodzą. Mącz 418c.
7. Nabierać znaczenia, stawać się sławnym (2): że też Kolegium Krákowſkye doſić zacne y známyenite záłożył/ ktore [...] myedzy inſſemi narody záwołánye dobre otrzymáło/ [...] á ſnadź im dáley tem ſie wyęcey podnosi GliczKsiąż Lv.
Zwrot: »na wysokości się podnosić« (1): on záprawdę boiuie iáko mąż/ á iáko krol ſie vpokarza/ á im więcey nań vſiłuię/ tym więcey imię iego ná wyſokoſći ſie podnoſi. HistAl D8v.
8. Wywyższać się, wbijać się w pychę; extolli HistAl, PolAnt; elevari, exaltari HistAl; efferri Modrz, JanStat; insolentem se gerere Modrz; attollere se, inflavere Cn (74): Abowiem by ſię był Piotr ſwięty podnoſił/ tedyby był nigdy tak nienápiſał. KrowObr 25, 6; Tu Pan Bog dawa ná przykład/ áby żadny nie dufał ſwey mocy/ áni ſie podnośił BielKron 117; BudNT 2.Cor 11/20; Y owſzem y to roſkazano/ ábyś ſię niepodnośił ModrzBaz 58; SkarJedn 188.

podnosić się z czego (10): HistAl E6v; KromRozm III N2v; Cyruſie nie podnoś ſie s tego żeś mi ſyná ná ſwych trućinach vłowił BielKron 112v; HistRzym 3; Tákże też y w tey ſwiętey ſpráwie á vſtáwie ſwey/ [...] widząc że ſie ſwowolni ludzie s tego podnośili/ wnet tho odmienić racżył RejPos 56v; Potym ie vpominał/ áby ſobie y Páńſtwu ſwemu nie dufali/ áni ſię z niego podnośili SkarŻyw 58, 310, 527, 597. Cf »w pychę się podnosić«.

podnosić się nad kogo, nad co (18): o Alexandrze nie podnos ſie nad ſwoy ſtan ani miey dufania w ſwieczki cżci BielŻyw 154, 104; iż tho [papież] ieſt on ſyn zátrácony/ ktory ſie nád Bogá podnoſi KrowObr 9, 6, 9, 12v, 16, 25 [2 r.] (10); HistRzym 3; SkarJedn 174; Oni ludziom pochlebuiąc ſwey v nich sławy y podwyſzſzenia nád kápłaná ſię naywyſzſzego podnoſząc/ ſzukáli SkarŻyw 493; SkarKazSej 674b. Cf »w pychę się podnosić«.

podnosić się nad kim (1): á owi záś zbuntowawſzy y podniowſzy ſie/ przećiw Moyzeſzowi y Aáronowi/ ſtrofuiąc ie/ iż ſie nád ludem podnośili/ ſrogą kaźń ná ſobie odnieśli WujJud 9v.

podnosić się w czym (3): Yáko Krezus [...] nyechcyał nic wyęcey dbáć/ yedno o te obfite bogáctwa/ w ktorych ſie kochał/ á wnich ſie podnosił GliczKsiąż Fv; Prozno ſie podnoſi [...] nádęty w umyſle ćiáłá ſwoiego/ y w tych rzetzach/ ktorych niewidział. KrowObr B4v; LatHar 21.

W połączeniu szeregowym (1): Drugie/ cżego ſie mamy vcżyć/ á zwłaſzcżá białe głowy/ s tych ſwiętych ſpraw tey chwálebney á z dawná przeźrzáney pánny/ á nic ſobye nie przypiſowáć/ áni ni cżym ſie nie chłubić/ áni podnośić/ iedno [...] RejPos 307.

W przeciwstawieniach: »podnosić się ... być poniżon, serce tracić, truchleć, upaść, upokorzyć się, zelżony ginąć« (6): BierEz F4; Iam ſie wpychę podnoſil/ a tys ſie barzo vpokorzyl OpecŻyw 134v; KrowObr 6v; To też ná zwierzchnego Páná przynależy/ niepodnośić śię cżáſu ſzcżęśliwego powodzenia/ á cżáſu nieſzcżęśćia nie truchleć. ModrzBaz 22; LatHar 21; WujNT 836.

W porównaniach (2): Oto cżwarte czudo iże pan Ieſus złamał pyſzne kxiążęta piekielne ktorzy ſie wyſoko podnoſili iako Cedrus. WróbŻołt 17; iż iáko nádęte wáły/ im ſię wyżſzey pyſzniąc ſię podnoſzą/ tym więcey zelżeni/ iákoby ſię w lekkie piány roſpuſzczáiąc giną. WujNT 836.

Zwroty: »podnosić się ku gorze« (1): Nie podnoſćież ſię ku gorze ſtrząſáiąc porożem wáſzym [Ne extollatis in excelsum cornu vestrum] BibRadz Ps 74/6.

»w pychę, pychą, w pysze, w hardość, w nadętości się podnosić« [w tym: nad kogo (2), z czego (1), przeciw komu (1)] = elevari (in supersiam a. in superbia), exaltari HistAl; in superbiam efferri JanStat [szyk zmienny] (24:1:1:1:1): A dlá tego anij ſie podnos w pychę przeciw bogu cżaſu ſſcżęſnégo/ anij vſtáwáy od dobrych vcżynkow cżaſu przeciwnégo OpecŻyw [27]v, 134v; WróbŻołt ſſ7; záſię ſtych zwycięſtw kthorych nam opatrznoſć boska vżycża/ żadnim obycżáiem ſie nie podnoſimy w pychę HistAl E6v, Bv, E6, G2, K5, L7v; Wſſyſcy ktorzy przećiw tobye mowyą dziwne złośći/ Y prożno ſie tu podnoſſą w ſwoyey nádętośći LubPs eev; vcho mię tego Pánie Boże/ ábym ia miał [...] prawdziwe przełożone ſromoćić/ lżyć/ álbo ſie pychą tzártowſką nád nie podnoſić. KrowObr 118v, 5v, 17v, 63v; BibRadz II 12a marg; BielKron 44v; Co Pan Bóg przepuſzczał/ ták ná oné Philoſophy/ iáko y ná tego Królá/ dla hárdośći ich/ w którą ſye podnośili/ wielką hoynośćią mądrości OrzQuin O4; GórnDworz Ee5; HistRzym 47; Gdyż też to wieſz/ że áni Anyołom/ áni żadnemu moczarzowi nigdy tego przepuśćić nie racżył/ kthory ſie chciał w pyſze ſwoiey podnośić nád wolą iego. RejPos 184v; MycPrz I B2; SkarŻyw 483; Phil I2; SarnStat 293, 665, 920; SkarKazSej 692a; KlonFlis C4v.

»podnosić się wysoko, ku wysokości« = ad sublimia elevari HistAl [szyk zmienny] (5:1): Nie podnośże ſie wyſoko/ Niechceſzli vpáść głęboko. BierEz F4; BierRozm 19; WróbŻołt I7; HistAl F5; WujNT 836; SkarKaz 314a.

Szeregi: »chłubić się a podnosić« (1): A rozważay ſobie/ cżym ſie ty maſz chłubić á podnośić przed oblicżnoſcią Páná ſwego RejPos 228v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»podnosić się i podwyszszać« (1): Ktorech nie dla tego poſlał y poſtánowił: Aby [...] ieden nád drugiego ſię podnoſili y podwyſſſzáli. KrowObr 6.

»nie być pyszny ani się nie podnosić« (1): Boć Piotr Swięty/ niebył nigdy pyſzny/ ani ſie też nigdy nie podnoſił nád inſze Apoſtoły. KrowObr 25.

»rość i podnosić się« (1): iáko rość y podnośić ſię pocżęli [papieże] CzechEp 370.

W przen (8): Alexander odpowiedzial ty ieſtes krol Arridiyski/ á wſzákże niechay ſie twe ſerce w pychę nie podnoſi HistAl Bv; dla cżegoż złote nacżynie ſpráwuiecie/ izali z gliny nie ták wiele vcżynią pożytku? tylko iż ſmyſly wáſze więcey dla iáſnoſći złotá w pychę ſie podnoſzą. HistAl K5, E6, F5, G2, L7v; A Páweł S. vpomina onego/ ktory w łáſce bożey ſtoi/ áby ſye w ſercu ſwym nyepodnośił KromRozm III Dv; HistRzym 47.
9. Powstawać, zaczynać się (2): że na ten czas [...] wszytki nieprzyjaźni, wszytki insolencyje najwięcej się podnoszą a odkryją, gdy nieprzyiaciel jaki zacznie walkę z Koroną? Diar 66; Tego nie ma żadne kroleſtwo/ w ktorym herezye ſię podnoſzą. SkarKazSej 685a.
10. Występować przeciw (zawsze: przeciw Bogu) [(na)przeciw(ko) komu, przeciwko) czemu] (7): Owſſem záchoway ná ony niełáſkę twoię/ ktorzy ſie chłubliwie podnoſſą przećiwko ſwiętemu máieſtatowi twemu RejPs 22v; KrowObr 19; Vſłyſzałeś Pánie poháńbienie ich/ á wſzytko ich ſtáránie przećiwko mnie. Też y wárgi tych ktorzy ſię podnoſzą przećiwko mnie [Labia surgentium in me] BibRadz Thren 3/62; RejPos 200; zle cżyniſz/ niewdzięczne ſtworzenie/ iſz ſię przećiw ſtworzyćielowi podnośiſz SkarŻyw 258.

W połączeniu szeregowym (1): A miáſto Bogá ſiedzieć/ y co ieſt inſzego/ iedno ſie wſpináć/ ſprzećiwiáć y podnoſić/ ná przećiwko Pánu Bogu. KrowObr 11.

Szereg: »wspinać się i podnosić« (1): Rad y nierad muśiſz rzec y zeznáć ſie/ iż [papież jest] ná mieyſcu [...] onego Syná zátracone/ kthory ſie náprzećiwko Kryſtuſowi Synowi Bożemu wſpina y podnośi. KrowObr 182. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]
*** Dubium (2):
Zwrot: »wzgorę się podnosić« (2): Y wy nie pytayćie ſię/ cobyśćie ieść ábo pić mieli: á wzgorę ſię nie podnośćie [nolite in sublime tolli] WujNT Luc 12/29, s. 249.

Synonimy: 1.a. powstawać, wstawać; b. podlatać, podlatować, wzbijać się, wzlatać, wzlatować; 8. bucić się, chełpić się, chłubić się, chwalić się, kokoszyć się, podwyższać się, pysznić się, rość, sławić się, wynosić się, wysławiać się, wywyższać się; 9. powstawać, wszczynać się, zaczynać się; 10. buntować się, burzyć się, obracać się, występować.

Formacje współrdzenne cf NIEŚĆ.

Cf PODNOSZĄCY SIĘ, PODNOSZENIE

KW, MM