Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PODNOSZĄCY SIĘ

Następne hasło: PODNOSZON »

PODNOSZENIE (36) sb n

Oba o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja

	sg	pl
N	podnoszenié
G	podnoszeniå
D	podnoszeniu
A	podnoszeni(e)	podnoszeniå
I	podnoszeni(e)m, podnoszenim
L	podnoszeniu

sg N podnoszenié (11); -é (4), -(e) (7). ◊ G podnoszeniå (6). ◊ D podnoszeniu (5). ◊ A podnoszeni(e) (5). ◊ I podnoszeni(e)m (1) WujNT, podnoszenim (1) SkarŻyw. ◊ L podnoszeniu (5). ◊ pl A podnoszeniå (2).

Składnia przydawki dopełniającej równoznacznej z dopełnieniem sprawcy: podnoszenie od czego (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI i XVIII w. s.v. podnieść.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „podnosić” (27)
II. Rzeczownik od „podnosić się”; wznoszenie się w górę (1)
III. To, co jest podnoszone (przynoszone) lub podnosi się (7)
- 1. Dar ofiarny, to, co się przynosi na ofiarę (6)
  - W przen (3)
- 2. To, co się unosi w powietrze, mgła (1)
*** Bez wystarczającego kontekstu (1)

I. Rzeczownik od „podnosić” (27):

1. Przemieszczanie w górę; elevatio, exaltatio Cn [czego] (11):

a. Wykonywanie ruchu w górę czymś trzymanym w ręku (o Sakramencie Ołtarza) (8): Podnoſzenie chlebá y kielichá wymyſlił y poſthánowił Honoryus trzeći KrowObr 197; BielKron 387; WujJud 226v; LatHar 80, 97 [2 r.], 98; A te ſłowá [...] kośćioł święty vſtáwicznie powtarza we Mſzey świętey [...] przed ſámym poświęceniem y podnoſzeniem ś. Sákrámentu. WujNT 89; [ŁaszczOkulary E2].

W charakterystycznych połączeniach: podnoszenie Chleba, Ciała Pańskiego (Bożego, Pana Jezusowego) (4), kielicha, krwie pańskiej, sakramentu (2).

b. Podwyższanie poziomu wody (1):

Wyrażenie: »pod obłoki podnoszenie« (1): dał teſz ná morze rozne wiátry/ ná iázdę y pływánia ludzkie [...]. á ná wełnachy wzruſzeniu/ y pod obłoki pod noſzeniu [!] od wiátrow wod onych/ moc Boſką ſwoię ziáwiáiąc. SkarŻyw 259.

c. Podkasywanie, podchylanie (1): bom ſię też y ſam o niektorych [artykułach wiary] pilnie wywiádował z kśiąg ich [...]. Iáko ná przykład/ y o onym/ w święto iákie wielkie/ podnoſzeniu podołká kśiędzą [!] we mſzą CzechEp 191.

d. W wyrażeniu przenośnym: »podnoszenie myśli do Pana Boga« (1): Był ten święty/ w modlitwie/ w śpiewániu godzin/ w pſalmach/ w pośćiech/ w nocnjm cżućiu/ y podnoſzenim myśli do Páná Bogá nieprzerobiony. SkarŻyw 471.

2. Wykonywanie ruchu w górę częścią ciała [czego] (2):

Wyrażenie: »podnoszenie rąk« [w tym: ku komu (= ku Bogu)(1)] (w modlitwie) (2): LubPs ee3; kthore podnoſzenie rąk y kádzenie/ nic inſzego niebyło y nieznámionowáło/ iedno modlitwy Páná Kryſtuſowe y wſzyſtkich wiernych KrowObr 91v.

3. Podwyższanie wartości materialnej [czego] (1): Ale Myto wodné y źiemſkié z moſtem y z iego budowániém wedle ſtárégo zwyczáiu przez podnoſzénia mytá [ampliori augmento praedicti Thelonei JanStat 894] przy Zakonie zoſtánie. SarnStat 1073.

4. Ogłaszanie władcą; zawsze w wyrażeniu: »podnoszenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, na Wielkie Księstwo Litewskie, Wielkiego Księdza« (3:1:1) (5): [á záchowuiąc ſtározwykłe obyczáie podnoſzenia wielkich Xiędzow/ był w czapkę Xiążęcią/ y w ſzáty k temu należące vbrány StryjKron 494 (Linde s.v. podnieść).]

podnoszenie czyje [= kogo] (1): Podnoſzenie ná W: X: Lit: Alexandrowo. StryjKron 667 marg.

Szeregi: »podnoszenie albo inauguracyja« (2): żeby y znák żaden ábo podobieńſtwo [osobnego obierania w Litwie] nápotym nie było/ z którégoby ſie okázowáło álbo znáczyło podnoſzenié álbo inaugurátia Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo. SarnStat 1020, 1011.

»obieranie i podnoszenie« (2): A obiéránié y podnoſzenié Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ któré przedtym oſobné bywáło w Litwie/ áby iuż ták vſtáło SarnStat 1011, 1020.

5. Składanie ofiary sakralnej; elevatio, exaltatio PolAnt (8): Lopátkę práwą oddaćie kápłanowi ku podnoſzeniu/ odiąwſzy ią odſpokoynych ofiar ſwoich. BibRadz Lev 7/32, Lev 23/15, 17, Num 15/20.

podnoszenie komu (1): Abowiem ia Lewitom oddałem dźiedźicznie dźieſięćiny od ſynow Izráelſkich/ ktore będą oddáwáć ku podnoſzeniu Pánu BibRadz Num 18/24.

G sg w funkcji przydawki: ofiarny (3): Mięſo ich ná ćię przychodźić będźie/ iáko y pierſi podnoſzenia BibRadz Num 18/18; BudBib Lev 10/14, 15.

II. Rzeczownik od „podnosić się”; wznoszenie się w górę (1): Bowiem ſpanie cżyni ſie z podnieſienia dymow od pokarmu z żołądka, á tak iż w Melankolikach mnieyſze bywa takowe podnoſzenie dla niedoſtatku ciepła przyrodzonego gdyż oni ſą zimni á ſuſzy dla ziemney natnry [!] przeto też y mnieyſze albo krotſze bywa ich ſpanie. GlabGad L3.

III. To, co jest podnoszone (przynoszone) lub podnosi się (7):

1. Dar ofiarny, to, co się przynosi na ofiarę; elevatio, oblatio PolAnt (6): Káżde podnoſzenia święte/ ktore ofiáruią ſynowie Izráelowi/ Iehowie/ dałem tobie BudBib Num 18/19.

podnoszenie czyje [= komu, tj. Bogu składane] (1): A otom ia dał tobie dochod co mnie przynoſzą (marg) Właſnie/ oſtrożność podnoſzenia mego. (–) BudBib Num 18/8.

Wyrażenie: »podnoszenie podarku« (1): podnoſzenie podárku ich [Et hoc quoque tuum oblationem doni eorum]/ y káżde obracánie ſynow Izráelowych/ tobie dałem BudBib Num 18/11.

W przen [czego (= czyje)] (3): Tám teſz noſić będziećie cáłopalenia wáſze/ y ofiáry wáſze/ y dźieſięćiny wáſze/ y podnoſzenie rąk wáſzych BudBib Deut 12/6, Deut 12/11, 17.

2. To, co się unosi w powietrze, mgła (1): Ktory głoſem ſwym dáie zgráię wod ná niebieſiech/ y podnośi mgły (marg) wł. podnoſzenia. (–) [qui ascende refectis nubis] z kráiow ziemie BudBib Ier 10/13.

*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Elevatio, Podnoſzenie. Mącz 190b.

Synonimy: I.4. inauguracyja, obieranie; 5. ofiara; III. 1. dar, ofiara; 2. mgła.

Cf PODNOSIĆ, PODNOSIĆ SIĘ

KW, MM