[zaloguj się]
[pdf]

PODNIOSŁY (42) part praet act

Oba o jasne.

comp podnieślejszy (2).

Fleksja
sg
mNpodniosły fNpodniosłå, podnieślejszå, podniosł(a) nNpodniosł(e)
Gpodniosł(e)go G Gpodniosł(e)go, podnieślejsz(e)go
Dpodniosł(e)mu Dpodniosł(e)j D
Apodniosł(e)go, podniosły Apodniosłą A
I Ipodniosłą I
L Lpodniosł(e)j L
pl
N subst podniosł(e)
I m podniosłymi
f podniosł(e)mi
inne formy
pl A - podniosł(e)

sg m N podniosły (6). ◊ G podniosł(e)go (1). ◊ D podniosł(e)mu (1). ◊ A podniosł(e)go (2), podniosły (1). ◊ f N podniosłå, podnieślejszå (3), podniosł(a) (3). ◊ D podniosł(e)j (1). ◊ A podniosłą (5). ◊ I podniosłą (1). ◊ L podniosł(e)j (2). ◊ n N podniosł(e) (3). ◊ G podniosł(e)go, podnieślejsz(e)go (4). ◊ pl N subst podniosł(e) (4). ◊ A podniosł(e) (3). ◊ I m podniosłymi (1). f podniosł(e)mi (1).

Sł stp: podniosły, podniesły, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Wysoki (26):
a. Wyższy niż otoczenie; acclinis, acclinus, acclivis, acclivus, editus, elatus, intumescens, leniter erectus, subgrandis, sursum pendulus Mącz; elevatus, exaltatus, excelsus, sublimis PolAnt (19): Grumus, Kupká roley álbo górka podniosła ná roley. Mącz 150a; AEditior locus alicuius montis, Podnieyśleyſza górká yákiey góry/ górká ná górzę [!] pagorek. Mącz 485c, 2a, 101b, 159c, 425c, 468c; BudBib Is 2/15; Y znácżnego Rycerſtwá niepoślednie koło Stáwi ſię: ktore iedno obłápiły ſwymi Y Niemen y Wiliia brzegi podnioſłymi. WitosłLut A2; [Zamek też z ludem wespół podniosły spalili StryjPocząt 285].

[W połączeniu szeregowym: á tám gdzie naydzieſz ptakow więcey támże pátrzay gdzieby choiná byłá cudna/ podnioſła/ gáłęźiſta CygMyśl A2v.]

W porównaniu (1): SYmon Syn Oniaſzow [był] [...] Iáko oliwá piękna y rodzáyna/ y iáko Cyprys podniosły áſz ku obłokom [quasi cypressus exaltata in nubibus], BudBib Eccli 50/10.

W charakterystycznych połączeniach: brzeg podniosły(-a, -e), cyprys, gor(k)a (3), miejsce (3), stolec, wieża, ziemia.

Wyrażenia: »ku gorze podniosły« (1): Tho ieſt [ipostasis] napewnieyſza zdrowia, ktora ieſt ku białoſci ſkłonnieyſza, gładka/ ku gorze podnioſla/ napodobieńſtwo ſzyſzki ſoſnowey FalZioł V 10.

»podniosły ku obłokom« (1): BudBib Eccli 50/10 cf W porównaniu.

»wielkością podniosły« (1): á ktore źwierżętá wielkośćią podnioſłe/ y rozſzerżone ſtánęły/ tedy tym onęſz ogromność/ onęſz wielkość dał ku obronie. GórnRozm Nv.

»od ziemie podniosły« (2): od ziemie nie barzo ma być podnioſly [stolec, tj. stołek]/ á w poſrzodku wydłubany FalZioł V 20a; Mącz 312d.

Szeregi: »wyniosły a podniosły« (1): Supercilium, [...] Aliquando accipitur, miáſto wyniosłego á podnieśleyſzlego [!] mieyſcá. Mącz 433d.

»wysoki a podniosły« (1): Ná gorze wyſokiey á podniosłey [Super montem excelsum et elevatum] poſtáwiłeś kownatę twoię BudBib Is 57/7.

Przen (3): á co wyſoko ſtoi będźie podrąbiono/ á podnioſłe rzeczy będą złożone [et sublimes humiliabuntur]. BibRadz Is 10/33; Bo wyſoki (ieſt) Iehowá/ lecż ná niſkiego pátrzy/ á (co ieſt) podniosłego (to on) zdáleká zna. BudBib Ps 137/6.
Szereg: »podniosły i długi« (1): ále z iego [Dawida] źiarneczká/ z ták máłego o ſobie rozumienia/ wielkie drzewo y rodzay Meſſyaſzá Chryſtuſá vroſł/ y kroleſtwo y páńſtwo podnioſłe y długie. SkarKaz 83b.
b. Podniesiony ku górze; wyprostowany; sublatus Mącz, Cn; erectus, prosus, subrectus, surrectus, sursum tendens Cn (3): Sublatum ad frontem supercilium cui depressum opponitur, Podniosłe brwi/ to yeſt weſoły wzrok. Mącz 457c.
Wyrażenie: »podniosłe głowy« (1): ia widzę cory Syońſkye/ [...] á ony chodzą z wyciągnionemi ſzyiámi á s podnioſłemi głowámi RejPos 306.
Przen (1):
Wyrażenia: »podniosłe głowy« (1): Záprawdę zetrze Pan Bog ták ſwoyemi ſłowy/ Wſſytkich ſwych nyeprzyiacyoł ty podnyoſłe głowy LubPs P5v.

[»podniosły rog« = zuchwałość: mam nádźieię w Bogu/ Zeć iáko drugim vtrę podnioſłego rogu. ŁaszczPogrom 9v.]

c. Znajdujący się wyżej niż normalnie (4):
Wyrażenie: »podniosły ku gorze, wzgorę« [szyk 2:2] (3:1): Też macziczę podnioſlą ku gorze białem głowam ſciąga nadoł gdy thym Galbanem będzie okadzona FalZioł III 33c, ++4c, I 124b, III 3a.
2. Pyszny, hardy (16): Serce ich w hárdey myſli z nádętoſcyą buyáło/ [...] Potwarſtwá vżywáiąc w podnioſłey wymownośći. LubPs Rv.

podniosły w czym (3): Podobyeńſtwo cżłowieká w złich ſpráwách podnioſłego LubPs K2v marg. Cf »w myśli podniosły«.

W porównaniu (1): Iż widzyałem złoſniká w myſli podnioſłego iáko drzewo Cedrowe RejPos 228v.

W charakterystycznych połączeniach: człowiek podniosły(-a), wymowność, złośnik (2).

Wyrażenia: »podniosły duch« = pycha (1): Szkodliwe vboſtwo/ niedoſtátek dobrych vczynkow: á podnioſły duch/ bogáctwá fałſzywe. SkarKaz 352b.

»podniosła myśl; w myśli podniosły« [szyk 5:4] (7;2): Przeciwko myſli podnioſlei RejPs 198 marg, 198; RejJóz E7 [2 r.]; Bom ya widzyał złoſniká w myſli podnyoſłego LubPs K2v, H3, dd6v; RejPos 228v; SkarKaz 83b.

Szereg: »podniosły a wielki« (1): Lecz gorną o ſobie dumą y podnioſłą á wielką myślą/ śiłá ſobie zepſuie człowiek. SkarKaz 83b.
W przen (3):
Wyrażenia: »podniosły język« (1): Ale bog rad niſſczy tákie vſtá fáłeczne á podnioſſly ięzyk RejPs 17.

»podniosłe serce« [szyk 1:1] (2): RejPos 200; Korzeń z ktorego gniew nieporządny wyraſta/ ieſt [...] hárdość podnioſłego ſercá. SkarKaz 314a.

a. W funkcji rzeczownika (1):

W przeciwstawieniu: »pokorny ... podniosły« (1): Záwżdy ſtrzela wyſoko/ Pan Bog pokornemi. Aleby záſię trzebá/ też folgowáć temu/ Bo bárzo więc rad vmknie/ ſtołká podnioſłemu. RejZwierz 59.

Synonimy: 1., 2. wyniosły; 1. wysoki; 2. buczny, butny, chłubliwy, hardy, nadęty, pyszny, wysokomyślny, zuchwały.

Cf PODNIEŚĆ

KW, MM