[zaloguj się]
[pdf]

1. PODEJRZENIE (158) sb n

podejrzenie (66), podejźrzenie (66), podeźrzenie (21), podejźrenie (4), podejrzenie a. podejrzenie (1), [podejzdrzenie, podeźrenie]; podejrzenie BartBydg, SeklKat, HistAl, DiarDop, GliczKsiąż (4), GrzegRóżn, SarnUzn, RejAp, RejPosWstaw, SkarŻyw (2), StryjKron (4), GórnRozm, PaprUp, ActReg, SkarKaz, SkarKazSej (2); podejźrzenie FalZioł, BierRozm, Leop (2), UstPraw, CzechRozm (8), Calag, CzechEpPOrz, NiemObr (8), ReszHoz, ZawJeft, OrzJan, WujNT (2), SarnStat (2), GosłCast; podeźrzenie OpecŻyw (3), BielŻyw, WróbŻołt (2), GroicPorz (4), RejZwierz (2), GórnDworz (6); podejźrenie BibRadz (2); podejrżenie a. podejrzenie MycPrz; podejrzenie : podejźrzenie : podeźrzenie : podejźrenie GlabGad (1:–:1), BielKron (27:1), Mącz (2:22:1:1), BudBib (1:1), ModrzBaz (8:–:1), CzechEp (1:6), Calep (2:1), CiekPotr (–:4:–:l).

-jźrz- (57), -jzrz- (9); -źrz- (14), -zrz- (7).

o oraz pierwsze i drugie e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N podejrzenie podejrzeniå
G podejrzeniå
D podejrzeniu
A podejrzenié podejrzeniå
I podejrzeni(e)m, podejrzenim
L podejrzeniu
inne sg A a.N - podejźrzeni(e)

sg N podejrzenie (17); -é (1), -(e) (16). ◊ G podejrzeniå (48); -å (45), -a (1), -(a) (2); -å : -a SarnStat (1:1). ◊ D podejrzeniu (1). ◊ A podejrzenié (35); -é (4), -(e) (31). ◊ A a. N podejźrzeni(e) (1). ◊ I podejrzeni(e)m (3) ReszHoz, ActReg, CiekPotr, podejrzenim (2) SeklKat, StryjKron. ◊ L podejrzeniu (42). ◊ pl N podejrzeniå (7). ◊ A podejrzeniå (2).

Sł stp: podejrzenie, podeźrenie, podeźrzenie, Cn: podejrzenie, Linde XVII w.: podejrzenie, podejźrzenie; poza tym XVIII w.: podejrzenie s.v. podeźrzeć.

1. Przypuszczenie, domyślanie się czegoś złego; suspicio Vulg, Mącz, PolAnt, Calag, Calep, Cn; suspectio Calag, Calep, Cn; praeumptio BartBydg; occasio Vulg; opinio Cn (144): Subest suspicio, Ieſt nieyákie podeyźrzenie/ obawáyą ſie nieyákiey w tym chytrośći álbo zdrády. Mącz 431c, 406d, 483b; Calag 32a; Calep 1037b [2 r.].

podejrzenie czego (2): GrzegRóżn G3v; bo [Koloman] ledwo trzy látá w ſpokoynym Kroleſtwie wykonawſzy vmárł/ z podeyrzenim trućizny StryjKron 330.

podejźrzenie o czym (1): A taki Circul [na urynie] cżyni podeyzrzenie o oſzaleniu onego cżłowieka FalZioł V 8.

a. Posądzenie (134): Iozeff lepák chciáł pannę opuſcitz/ nie dlá ktorego podezrzeniá/ bo więcey [...] Iozeff wierzyl iey ſwiątoſci/ niżli iey brzemiennému żywotowi. OpecŻyw 13v; BartBydg 122b; DiarDop 119; Kroil myſlił go poſtánowić nád wſzyſtkim kroleſtwem ſwym: ſtegoż Kxiążętá y ſtároſtowie pátrzyli przycżyny kthorąby nálezli ná Dánielá z ſtrony kroleſtwá: ále żadney áni przycżyny/ áni podeyźrzenia nie mogli náleść/ przeto że był wiernym/ á żadna winá/ ábo podeyźrzenie náydowáło ſie w nim. Leop Dan 6/4; BielKron 223v, 374 [2 r.], 379; A qua suspicione ille aberat plurimum, Namniey podeyźrzenia tego nie był winien/ dáleko był od tego podeyźrzenia. Mącz 429c, 19c, 406d, 481d; BudBib 2.Mach 4/34; MycPrz I [A3J; CzechRozm 130; Alexander też Ceſarz widząc że máło co wyſzych cżáſow przed nim wiele ludźi dla ledá podeźrzenia/ iákoby przeciw máieſtatowi wyſtępne karano/ wolnieyſze práwo ná ten wyſtępek vcżynił ModrzBaz 81v; przeto nádźiewałbych ſię/ żeby tákiemu podeyrzeniu [o nieuczciwe pobieranie podatków] mieyſcá dáley żadnego niebyło/ gdyby y ći coby przynośili pieniądze do ſkárbu/ y ći ktorzi ie bráli/ zobopolnie ſobie kwity pod piecżęćiámi dawáli. ModrzBaz 124v, 20,124v; SkarŻyw 243 marg; po trzeći kroć Krzyżakow oſzukawſzy vćiekł z więzienia do Litwy piechotą/ dla czego wielkie poſwarki/ y podeyrzenia v Krzyżakow były vroſły/ gdy ieden ná drugiego wkłádał winę niepilnowania Kieiſtuta w więzieniu. StryjKron 443, 472; w ktorych [domach bractwa] wdowy vbogie [...] w doſtátku chowáią/ áby ſię tám y ſám nie tułáły z iákim podeyźrzeniem y dobrego mnimánia vbliżenim. ReszHoz 131; SkarKaz 519a; że káżdemu dobremu y káżdey Dobrey ná tym należy, nie iedno wyſtępku Ale y podeyźrzenia ſtrzedz ſię wſzelákiego. CiekPotr 7,60; GosłCast 75; SkarKazSej 684b; [Szychtmistrz, a huttman w iedney gorze braćia albo przyiaćiele blizcy, nie maią być dla poideyzdrzenia [!] OrdunekGórn 29].

podejźrzenie kogo (1): O podeyźrzeniu ſláchćicá. UstPraw I4.

podejrzenie czego (11): Zadne chwalenie bez podezrzeniá łże niebywa. BielŻyw 140; BielKron 206v; Mącz 406d, 429c; RejPosWstaw [1433]v; wſzákże przed ſię ná káżdego należy/ nietylko ſię krzywdy wyſtrzegáć/ ále też podeyrzenia krzywdy. ModrzBaz 89; WujNT 1.Thess 2/5. Cf »by(wa)ć w podejrzeniu«, »w podejrzenie przyść«, »z podejrzenia wywieść«.

podejrzenie na kogo (5): bo w innych źiemiách/ y v was we Włoſzech/ ſkoro kto namniey co wyſtąpi/ álbo choć y nie wyſtąpi/ iedno że nań ieſt iákie podeyrzenie; to go wnet połápią GórnRozm A4v. Cf »mie(wa)ć podejrzenie«.

podeźrzenie na co (1): ná mieyſthcách poświęconych niebywa podeźrzenia ná cudzołoſtwo. GroicPorz 112.

podejrzenie na kim (2): BielKron 358v; Similis in Bulbo suspicio consistebat, Równie w tákim podeyźrzeniu był Bulbus álbo [...] tákie podeyrzenie yeſt zoſtawało ſie ná Bulbuwe [!]. Mącz 396d.

Ze zdaniem przydawkowym dopełniającym [w tym: iż, że (4), jakoby (3), żeby (1)] (8): BibRadz *4v; thákże przez długi cżás [Wierszowscy] w Cżechách będąc/ przednieyſze páńſtwo mieli. Potym byli w wielkim podeyźrzeniu y wzgárdzeniu od wſzech/ iż kilko krolow Cżeſkich cicho pozábiiáli/ chcęcy ſámi pánowáć BielKron 321, 233v, 358v; CzechRozm 130; táowi proſzący/ nie vydą podeyrzenia/ iákoby przedárowáć mieli/ y tych przez ktore ſobie iednáią/ y tych v ktorych ſobie iednáią/ y tych v ktorych w mocy ſą Vrzędy. ModrzBaz 44, 87v; Gdybym ia chciał o tobie robić podeyźrzeniem, Ześ onegda z kościołá porwał kielych złoty CiekPotr 7.

W połączeniach szeregowych (4): SeklKat M2v; tedy ten Dworzánin nie młody/ nie vcżuie żadney gorzkośći/ áni cięſzkośći ſerdecżney/ iáką młodzi ludzie niemal záwdy cżuią: iáko ieſth niewiárá/ gniew/ podeźrzenie/ boiaźń/ deſperácia/ y ine zápálcżywe ſkutki wſćiecżęniu podobne GórnDworz Mm4; CzechEp 102; Ieſli kto [...] nie przeſtawa na zdrowych mowách Páná náſzego [...] ten pyſzny ieſt/ nie nieumieiący/ ále czwierzący ſię około gadek y ſporow o ſłowiech: z ktorych pochodzą zazdrośći/ ſwary/ bluźnierſtwá/ złe podeyźrzenia WujNT 1.Tim 6/4.

W charakterystycznych połączeniach: podejrzenie(-a) jawne, łacne, najmniejsze, niemałe, niesłuszne, niesłychane, rozmaite, uporne, wielkie (3); leda podejrzenie, niejakie, wszel(a)kie (3); podejrzenie ślachcica; podejrzenie na cudzołostwo, krzywdy, luterskiej wiary, łakomstwa (2), łże, miłości, niecnoty, pijaństwa, porażki, przywiedzienia [na co], w rożności wiar, występu; podejrzenia powstały, rodzą się, rostą; przymnażać podejrzenia, strzec się, uchronić się, ujć (3); dla podejrzenia spalić, z ziemią zrownać; daleko być od podejrzenia, wyzwolić; podejrzenie czynić (2), naleźć, pełnić, złożyć; być cierpliwym w podejrzeniu; robić podejrzeniem [o kim].

Zwroty: »by(wa)ć w podejrzeniu« [w tym: w kogo (8), z strony czego (2), czego (1)] = suspicionem sustinere Mącz; perstringi suspicionibus Modrz [szyk zmienny] (22): GroicPorz ii2; Tego cżáſu vmárł Fránćiſzek krolewic [...]/ ták iáko ſie domnimawáli przez trućinę/ ſthey przycżyny był w podeyrzeniu/ Włoch ieden Sebaſthyan BielKron 215v; [Turcyporazili Skanderbega] Moizeſz ktory wiele poſług cżynił Skánderbegowi był w podeyrzeniu tey porażki/ bo vćiekł do Thurkow. BielKron 252, 104, 218, 218v [2 r.], 231, 233v (14); Mącz 396d, 399c, 448a; SarnUzn C2v; zgołá ták ma poſtępowáć [płeć białogłowska]/ áby nietelko wcżym nie przyſtoynym nie byłá doznaná/ ále theż/ iżby y w podeźrzeniu naymnieyſzym być nie mogłá. GórnDworz V8; CzechRozm 130; ModrzBaz 124v.

»mieć w podejrzeniu« [w tym: kogo (8), co (2); w kogo (1)] = podejrzewać; zelare PolAnt; suspicere Calep [szyk zmienny] (12): RejZwierz 8, 11v; BibRadz Eccli 9/1; Olbrycht Márgrábic znowu cżynił ſzkody Norymbercżánom y Biſkupom/ [...] Mauryc tedy máiąc go w podeyrzeniu v ſiebie/ y v innych/ ziednał ſie z Brunſzwickim/ obiecał mu pomágáć przećiw Olbrychtowi BielKron 237, 385v, 411, 435v; ſkoro ono ktho zocży/ á pocżnie mieć w podeźrzeniu/ ták długo będzie podſtrzegał/ [...] áż ſie wſzytkiey prawdy dowie GórnDworz Dd2, Cc6v; BudBib Eccli 9/1; Calep 1037b [2 r.].

»mie(wa)ć, mając(y) podejrzenie« [w tym: kogo (4), o kogo (1), o kim (1); z czego (1)] = podejrzewać; suspicari Vulg, Cn; suspicax, suspiciosus Calep; cadit in [alicuius] suspicionem, habere suspicionem, percelli suspicione, suspectare, suspectus [alicui] est, suspicere Cn [szyk zmienny] (8:2): widzątz ią [Jozef Maryję] brzemienną/ wzdycháł y ſmutnym ſie iey miloſci vkázowál/ [...] bo niéktoreé podezrzenijé (iako ieſt miedzy ludem) na nię miál. OpecŻyw 13v, 13v; GlabGad M4, M7; Racżi też odciąć odemnie ſromotę moię iżem podezrzenie miewał [suspicatus sum] na bliznego mego WróbŻołt 118/39, oo; Tegoż roku Krol Włádźiſław poſadzał ty pány Polſkie [...] ná gorny zamek Lwowſki: Andrzeiá s Tęcżyná[,..] ná zamek Krákowſki/ á Mikołay Chrząſtowſki z domu Strzegomia wywołań iż miał ná nie podeyrzenie o krolową Annę nieſłuſzne BielKron 385v; Suspiciosus - Lieda skąd podeizrżenie maiąci. Calep 1038a, 1038a; OrzJan 84.

»oddalić od siebie podejrzenie« (1): Suspicionem a se segregare, Wypráwić ſie z podeyźrzenia, Oddáłić od ſiebie podeyrzenie. Mącz 406d.

»w podejrzenie przyść (a. wniść)« [w tym: czego (1); do kogo (2)] = cadere a. venire in suspicionem Mącz (6): GliczKsiąż K6v, O6v; Qui tibi in suspicionem nullo suo delicto venit, Który do ciebie w podeyźrzenie wſzedł/ namnieyſzey drobiny w tym nie będąc winien. Mącz 481a, 29a, 481a, 504d.

»w podejrzenie przywieść (a. przywodzić), przywiedziony« [w tym: do kogo (3), komu (2)] [szyk zmienny] (8:1): Ktore wſzytkie [pożądliwości i namiętności]/ ma ſobie przywieść w podeyźrzenie: y ták o nich rozumieć/ iáko o głownych nieprzijaćiołách ſwych CzechRozm 227; áby ſię wżdy y niektorzy z tych záwiedźionych y omamionych ludźi/ ktorym ſłowo Boże we złe podeyźrzenie ieſt od nowych zwodźićielow przywiedźione/ obacżyć [...] mogli CzechEp 128,215; CzechEpPOrz *2v; OBRONA Przećiw [...] rozlicżnym potwarzam/ ktoremi Xiądz Powodowſki Kánonik Poznáńſki/ w ſwoim Wędźidle/ ludźi niewinnych/ wpodeyźrzenie/ y w brzytkie pohańbienie/ przywieść vśiłuie. NiemObr kt [idem] 3, 4 [2 r.], 73.

»sprawić (a. wyprawić) się, oczyściać (się), wyniść z podejrzenia; uść podejźrenia« [w tym: u kogo (1)] = purgare crimen, suspicionem a se segregare Mącz (2:1:1;1): BibRadz *4v; [Mojżesz do Żydow:] Ale ábych was s tego domnimánia [że nie z woli boskiej wybrał Aarona na kapłana] wywiodł/ vcżyńcie ták/ weźmi każdy ſwoy kadzidlnik [...]/ przed Pánem kadźcie/ á tám ktorego Pan bog obierze á obiáwi/ będzye v nas ſwiętym. Wſzyſcy tę rzecż pochwalili y przyięli/ y wyſzedł s podeyrzenia v nich. BielKron 41; Mącz 332a, 406d; Napirwey ſie ocżyſcia y wſzytki ine wierne s podeyrzenia piyańſtwá RejPosWstaw [1433]v.

»z podejrzenia wywieść (a. wywodzić), wyprawić; od podejrzenia wyzwolić, [wypleść się]« [w tym: czego (2)] = a suspicione liberare HistAl.; suspicionem dimovere a. removere Mącz [szyk zmienny] (3:1;1): HistAl D7; GliczKsiąż B6; Mącz 234e, d; ále go [Sadachmata] nádzieiá omyliłá/ bowiem był poiman od Pánow Litewſkich (co ſámo Litwę z podeyrzenia przywiedzienia iego ná burzenie Podola wywodzi) StryjKron 617; [Me hac ſuſpicione exduam. Z tego podezrzenia ſie wyplotę. TerentMatKęt Q3].

Wyrażenia: »podejźrzenia, od podejrzenia wolny« (1:1): CzechRozm 130; przetoż tem więcey małżeńſtwá trzebá ſtrzec/ żeby nietylko od iákiey wády/ ále y od podeyrzenia były wolne [a vitiorum suspicione sint quam remotissima]. ModrzBaz 33.

»złe, szkodliwe podejrzenie« = suspicio mala Vulg (4:1): CzechEp 102, 128; CzechEpPOrz *2v; Częſto mężczyzny z gniewu álbo z ſwaru ſłudzy/ Szkodliwé podeyźrzenié nam [kobietom] czynią v ludźi. ZawJeft 22; WujNT 1.Tim 6/4.

Szeregi: »podejrzenie, (i) nienawiść« [szyk 1:1] (2): CzechEp 45; ze Krol za oſkarzenim mial Krolowa wnienawiſci y wpodeirzeniu PaprUp C3v.

»złe mnimanie a (albo) podejrzenie« (2): GliczKsiąż B6v; Cadere in suspicionem alicuius, We złe mnymánie/ álbo podeźrzenie do kogo prziść. Mącz 29a.

»podejźrenie i złe rozumienie« (1): bo gdybychmy byli tylko wedle właſnego náſzego zdánia na ſię thák zacną ſpráwę wźięli/ żadnym ſpoſobem nie vſzlibychmy byli podeyzrenia y złego o ſobie rozumienia/ iákobychmy ſię w to ſámi wſzetecżnie á hárdzie wdáć mieli BibRadz *4v.

Wyrażenie przyimkowe: »bez, krom podejrzenia« = ne suspicione quidem Mącz (4:2): BielKron 192v; Mącz 406d; RejAp 143; Y to cżáſem nie wádzi/ nie kryć ſie z miłoſcią/ bo ludzie widząc tákowe beſpiecżeńſtwo/ iáſną twarz/ y poſtępki ſzcżyre/ niemogą rozumieć nicz złego: á za tym wnet wolno ſiádáć poſpołu/ mawiáć/ żárthowáć/ krom żadnego podeźrzenia GórnDworz Cc4v; SkarŻyw 392; Dobrochowſki ná poſag ſkárbu ruſzyć musiał. Lecz áby tym beſpieczniey y bez podeyźrzenia Mogł dáć: nápráwił kogoś, iákoby od Skárbká Pieniądze ze Fráncyey przynioſł CiekPotr 2; [StatNorb 113].
W przen (3): [te znaki są] iednym świádkiem potwierdzone/ ták godnym ná ktorego by namnieyſza mákułá podeźrzenia niebyłá GroicPorz hh3v; Improborum facta primo suspicio insequetur deinde sermo, Złych ludźi vczinków pirwey podęyźrzenie á potym omówká náśláduye to yeſt nie mogą być zátáyone. Mącz 385c; Lecz podeyźrzenie w ſercu v obcych zásiádło. CiekPotr 7.
b. Spodziewanie się [żeby nie = że] (1): za iakimsi podeirzeniem zeby Karanie zato wtargnienie doWołoch od KIM nie odniesli, na wies się zas swowolnie rozbiezeli. ActReg 121.
2. O tekstach: niepewność, niewiarygodność; suspectio, suspicio JanStat (11): A ieſliby Literá ná mieyſtcu ſzkodliwym byłá odnowioná/ kthora by iákie podeźrzenie przynośiłá/ táki liſt ma być odrzucon. GroicPorz y3; SarnStat 1104.
Zwroty: »w pode(j)źrzeniu mieć« [szyk zmienny] (2): iż dawni niektorzi wieldzy wymowce [...] dawáli to znáć chytrze ludziom/ iákoby ſie vcżyć [oracyj] nigdi nie mieli/ [...] ktora náuká by ſie byłá namniey odkryłá/ bárzoby byli ná tym chramáli/ bo ią ludzie máią w podeźrzeniu/ á iákoby ſie boią/ by ich nią nie oſzukano. GórnDworz E7v; NiemObr 135.

»w podejźrzenie przywodzić (a. przywieść)« [szyk zmienny] (4): Bo gdźiebyś ty mnie viąwſzy ſie zá rzecż kthorą chćiał mieyſce iedno y drugie w podeyźrzenie przywodźić/ omyłkę mu ábo podmiot przycżytáiąc: áżćiby też zás tobie/ ktho inſzy toſz vcżynił/ [...] tákby ſie potym o wſzyſtkim zwątpic muſiáło. CzechRozm 138, 137; NiemObr 152, 165.

»w podejźrzeniu zostać« (2): powiedz cżemu nie tych ſłow vżywa Máteuſz ktorych vżywáł Ezáiaſz: gdyż ſłowy iego/ rzecży ſwey podeprzeć/ ábo iey rádſzey dowieść chćiał? Abowiem ieſli ſie to nie obroni/ tedy świádectwo iego w podeyźrzeniu zoſtanie CzechRozm 125v, 126.

Wyrażenie przyimkowe: »przez podejźrzenia« (1):
~ Szereg: »przez podejźrzenia i przygany« (1): ábyſmy [...] liſt Párgáminowy potwiérdzenia Przywileiu [...] Káźimiérzá Królá Polſkiégo [...] zdrowy/ cáły/ niezgwałcony/ niepomázány/ áni w żadnéy części ſwéy niepodeyźrzány/ y owſzem przez wſzelkiégo podeyźrzeniá y przygány [sed omni prorsus vicio et suspectione carentem JanStat 1017] [...] raczyli on potwiérdźić SarnStat 951. ~
3. Podejrzliwość [czyje] (1): wybráli [...] Rochowicá/ wſzákże dla iego okrutnośći á podeyrzenia rychło go złożyli. BielKron 321.
*** Bez wystarczającego kontekstu (2): BierRozm 9 [tekst zdefektowany]; Falsitas, Fałſziwość/ Podeyźrzenie. Mącz 117a.

Synonimy: 1. domysł; a. posądzenie; 2. niepewność.

Cf PODEJRZANIE, PODEJŹRZEĆ

KW, ZCh