[zaloguj się]
[pdf]

PODESZWA (44) sb f

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl du
N podeszwa podeszwy
G podeszwy podeszw, podeszw(o)w
D podeszwåm
A podeszwę podeszwy podeszwie
I podeszwami
L podeszw(a)ch

sg N podeszwa (10). ◊ G podeszwy (6). ◊ A podeszwę (5). ◊ pl N podeszwy (3). ◊ G podeszw (7), podeszw(o)w (1); podeszw FalZioł; podeszw : podeszw(o)w SienLek (6:1). ◊ D podeszwåm (1). ◊ A podeszwy (9). ◊ I podeszwami (1). ◊ [L podeszw(a)ch.] ◊ du A (cum nm) podeszwie (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde także XVIII w.

1. Spodnia strona stopy; stopa; planta Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Cn; solum, vestigium Mącz, Cn; tota inferior pars pedis Murm; planities pedum BartBydg; planta pedis, pes PolAnt; calcaneum, calcaneus, pars posterior pedis imi Calep; aversus pes, imum pedis, vola pedis Cn (31): A od kolana na dol az do podeſchwy aby zadne plechowye rzeczy any panczerzowe nyebyly MetrKor 26/62; Planta tota inferior pars pedis, Dye ſole. Podeſſwá. Murm 63; Mymer1 23; BartBydg 117; rozmáitemi mękámi ie trapią/ niektore biją bicżmi záwieſiwſzy nogámi wzgorę/ drugim podeſzwy kráią ſoli náſypuią/ drugie wieſzą. BielKron 261v; Ná ſkończeniu tych Kſyąg czwartych/ pomkniemy rzeczy ku podeſzwam/ ábowiem ſye ku thyńi ſtárćie bótem ćiągnie/ á ták Otręt bótowy tym obyczáiem zléczyſz SienLek 123v; Ten co dáleko w drogę idźie á chce áby nie vſtał/ ma ſobie nákłáść pod podeſzwy pokrzywnégo liśćia/ albo olſzowégo SienLek 158v, 55, 115v, 136v, S[ss]3v [2 r.], S[ss]4; Boże vchoway w inych ſtronach pijánego vyrzeć/ tho wnet kijem podeſzwy odbiją/ álbo tám ſchowáią gdzie pewnie ledwe drugiego dniá ſłońce ogląda. RejZwierc 60v; Calep 154a; tu [w Ewangelii św. Marka] dozwala [Chrystus] trepek/ ktore podeſzwę tylko zákrywáią WujNT 148; KlonWor 74.
Wyrażenia: »podeszwa nog, u nog, nożna« (1:1:1): Solca, Bernadinska trepka obóẃ zwłaſzczá tilko podeſzwę nożną nákriwáyąca/ ná wierſchu rzemieniem záwiązána. Mącz 398d; Solum etiam Podeſzwá v nóg. Mącz 400b; LatHar 298.

»podeszwa stopna« (3): Planta, Stopá/ Podeſzwá ſtopna. Mącz 302d, 490a [2 r.].

Szereg: »od podeszwy (stopny) aż do wi(e)rzchu (a. wierzchołku) głowy, od (wierzchu) głowy (i ciemienia aż) do (naniższej części i) podeszwy (nog)« = a planta pedis et usque ad verticem PolAnt; a vestigio ad verticem Mącz (2:2): OpecŻyw 131v; Záráźi ćie Pan wrzodem iádowitym nieuleczonym w kolánách y w goleniách/ od podeſzwy áż do wierzchu głowy. BibRadz Deut 28/35; Mącz 490a; wſpomni ná niezlicżone rány twoie/ ktoremiś od wierzchu głowy/ y ćiemienia twego/ áż do naniżſzey cżęśći y podeſzwy nog twoich był zrániony LatHar 298; [ErazmJęzyk Kk6 (Linde)].
Przen (1):
Wyrażenie: »podeszwa nog« (1): chroniłem ſie záwżdy drogi okrutnikow. Poſtąpienia moię były mocne ná drogách twoich/ á podeſzwy nog moich nie poſliznęły ſie [ne declinent pedes mei]. BibRadz Ps 16/5.
a. Spodnia strona stopy zwierzęcia (5): Gdy ſobie koń podeſzwy odbije. Koń ieſli ſye mu podeſzwy odbiją/ Muśiſz mu dáć wybráć do żywégo SienLek 174v; odeymi koniowi podkowę poléyże mu podeſzwę źimną wodą/ [...] tám day kowalowi otworzyć róg przeſtrugáwſzy/ á ropę wyćiſnąwſzy SienLek 177v, 177v, Aaaav.
2. Spodnia część buta; fulmenta, subpacta, solum Cn (9): ale ie [te rzeczy] muſi pierwey ſpalić/ á tak też będą mocznieyſze ku grizieniu, Iako naprzod Czenturzija/ babka/ koſtywał/ popioł z ſtarich podeſzw/ ſkora dębowa. FalZioł V 100v; RejWiz 150v; Ale ow nędzny dłużnik co iáko ſzwiec kiedy ſie ná ſkory zádłuży/ tedy podeſzwámi wypłaca/ [...] o bárzo mu cięſzko wroćić czo ſie komu zádłużył RejZwierc 167v.
Wyrażenie: »podeszwa bota, botowa, u bota« [szyk 5:1] (3:2:1): weźmi ſtárą botową podeſzwę/ á ſpal ią ná proch SienLek 69v; poſyṕ prochem s palonych podeſzwow ſtárych botow/ toć nieiedno ludźiom ále y koniom pomaga. SienLek 120, 168v, 180, 184v; drudzy [posłowie] miedzy dwie podeſzwie v botow dáią [tajemne listy] záſzyć. BielSpr 49.
3. Obuwie w postaci podeszwy przywiązanej do stopy rzemykami lub sznurkami, sandał; solea Mymer1, Mącz; caliga, campagus, sandalium, soccus Cn (2): Solea. Sole. Podeſzwá. Mymer1 [312]; Mącz 398d.
4. Fundament, podwalina; ima trabs aedificii, materia robustea super quam paries cratitius extruitur, solea, substructio aedificii a. operis Cn (1): admisit domino Martino suppositorium pallacii alias podeſzpha super fundamento sui muri ponere ZapMaz II Ł 117/7; [Kuchnia nowo zbudowana na podeszwach dębowych, [...] w strychulce lepiona LustrWpol I 113, I 114; ále y tego ieſt doſyć/ że po zgorzeniu domu/ ná ćiepłym ieſcze pogorzeliſku/ podeſzwy ná dom ludźie zákłádáią. SenekaGórn 371].
a. [Dolna część konstrukcji młyna: Podeſzwę do Młyná/ ktorą wiele chłopſtwá v iednego końcá podnośiło/ on v drugiego ſam tylko ſnádnie podnośił PaprHerby 370 (Linde).]
5. n-pers (1): Item Miczką Cząmlyethowa hadzie v podeſchwy krawcza ſluzaczey vkradl LibMal 1548/140.

Synonimy: 1. stopa; 3. sandał, trepka; 4. fundament, podpora, podwalina, przycieś.

Cf [PODESZWICA]

SBu