[zaloguj się]
[pdf]

ROZSTRZELAĆ SIĘ (9) vb pf i impf

pf (8) [w tym: praet (6), fut, plusq, part praet act] LubPs, KochSat, Mącz (3), BielSpr, KochMarsz, KlonFlis, [MurzNT, Leop, PamJancz, BielKron 1597]; impf (1) [zawsze: praes] Calep, [Volck, Cresc 1571 280].

rozstrzelać się (5), rostrzelać się (4); rozstrzelać się LubPs, KochSat, BielSpr, Calep, KlonFlis; rostrzelać się Mącz (3), KochMarsz.

sie (7), się (2).

rozſ- (5), [rozs-, roſſ-].

o jasne; -e- Mącz (3), -é- (1) KochMarsz.

Fleksja
praet
pl
1 m pers -chmy się rozstrzelali
3 m pers rozstrzelali się
plusq
sg pl
3 m m pers byli się rostrzelali
f rozstrzelała się była m an
n subst rozstrzelały się

praes i fut 1 sg rozstrzelåm się (1). ◊ [3 sg rozstrzelå się.] ◊ 3 pl rozstrzelają się (1). ◊ praet 1 pl m pers -chmy się rozstrzelali (1). ◊ 3 pl m pers rozstrzelali się (3). subst rozstrzelały się (2). ◊ [plusq 3 sg f rozstrzelała się była. ◊ 3 pl m pers byli się rostrzelali.] ◊ part praet act rostrzelåwszy się (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. rozstrzelić.

Rozmieścić (rozmieszczać) się w pewnej odległości od siebie, rozproszyć (rozpraszać) się; dissipari, spargere se, spargi Mącz, Cn; dispalari Calep, Cn; dispergi, fugari Cn (9): Sparsim, I tu y owdźie/ roſtrzelawſzy ſie. Mącz 403d; Dispalo – Rozſtrzeląm ſie, rozbiegąm ſzie. [...] Huius passivum est Dispalor Calep 331a; [Volck Yyyv].
Zwroty: »tu i owdzie się rozstrzelać« (1): Támże ná wielkim morzu/ wyſpy/ ſkáły/ Tu ſię y owdźie rozno rozſtrzeláły KlonFlis Dv.

»rozno [= osobno] się rozstrzelać« (1): KlonFlis Dv cf »tu i owdzie się rozstrzelać«.

Przen (1): Iáka ćiżbá/ iákiéby mordy być muśiáły? Ták dźiś źle/ choć ſye ludzkie myśli roſtrzéláły. KochMarsz 154.

[rozstrzelać się po czym: A rozſtrzeláłá ſie byłá [fuit ... dispersum] thá bitwá po wſzyſthkiey źiemi Leop 2.Reg 18/8 (Linde s.v. rozstrzelić).]

a. O ludziach (i wyjątkowo: o istotach mitologicznych): rozejść się, rozbiec się (5):

rozstrzelać się po czym (4): [mówi satyr:] Za cżaſem poginęli ci bożkowie mali/ Mychmy ſię też po gęſtich leſiech rozſtrzelali. KochSat Bv; Dissipati fuga per agros, Roſtrzeláli ſie po polách. Mącz 396a, 403d; BielSpr 19v; [Tákże náſzy ná trzy mile biiąc y śiekąc gonili ie [...]: á te co po gorách y leśiech ſie rozstrzeláli y ku Káſzubom zvćiekáli chłopi bili wſzędźie gdźie ktorego znich náleźli BielKron 1597 744]. Cf [»rostrzelać się po stronach«].

[Zwroty: »na rozliczne mieśca rozstrzelać się«: miléi panu Bogu i lepſzy rząd bywá/ gdy śię wſzyścy zyidą na chfałę bożą do iednego abo wedlé potrzeby do kilka kościołów/ niſz kiedy się na rozliczné mieśca/ mało nie poiednęmu człowieku roſſtrzelaią MurzNT 109.

»rostrzelać się po stronach«: y tenże rátował ludźi Domáratowych y wiele Swidwinych pobił/ gdy ſie byli roſtrzeláli po ſtronách nierządnie goniąc nieprzyiaćielá BielKron 1597 261.]

[Szereg: »rozstrzelać się a rozjechać«: z małem ludźmi wielką by jem [gońcom] szkodę uczynili, bo się tedy ⟨rozstrzelają a rozjadą⟩, a też tedy ⟨się⟩ nawięcej boją, a strach na nie wielki jest, iż są rozno. PamJancz 151.]
Przen: Otoczyć kogoś [na kogo] (1): [nieprzyjaciele moi] Ták ſie z wyelką chytroſcyą ná myę rozſtrzeláli [dissipati sunt Vulg Ps 34/16] A żadney mi litośći nye okázowáli LubPs I3.
b. [O nasieniu: rozsypywać się:
Zwrot: »precz się rozstrzelać«: Náśienie iego [skoczka] [...] ku lekárſtwu śię godźi/ á ma być zbierano gdy iuż moſzenki/ w ktorych śię ono chowa/ pocżną więdnąć: bowiem precż rozſtrzela śię. Cresc 1571 280.]

Synonimy: rozbieżeć się, rozsypać się.

Formacje współrdzenne cf STRZELAĆ.

MN