[zaloguj się]
[pdf]

POŁEĆ (24) sb m i f

m (14), f (2), m a. f (8); m Murm (2), ZapWar (2), RejRozpr (4), RejWiz (3), BielKron, KlonFlis, KlonWor; f Mącz (2). [Do poszczególnych rodzajów zaliczono też użycia bez wykładników rodzajowych z tekstów, w których jest zaświadczony jeden pewny rodzaj (tj. dla m typ: ten połeć oraz formy sg G, I, L, pl N, A; dla f typ: ta połeć).]

połeć; połć- z tekstów nie oznaczających ó (z wyjątkiem [I pl połciami]).

Fleksja
sg pl du
N połeć połcie połcia
G połcia połci
A połeć połcie
I połci(e)m półciami połci(o)ma
L połciu

sg N połeć (9). ◊ G połcia (6). ◊ A połeć (3). ◊ I połci(e)m (1). ◊ L połciu (1). ◊ pl N połcie (1). ◊ G połci (1). ◊ A połcie (2). ◊ [I półciami.] ◊ [du N (cum nm) połcia. ◊ I (cum nm) połci(o)ma.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Wielki kawał mięsa, stanowiący połowę ubitego i rozkrojonego wzdłuż zwierzęcia, albo słonina oddzielona od tego mięsa; niekiedy: duży płat mięsa lub słoniny; succidia Murm, Mymer1, BartBydg, Mącz, Calep, Cn; lardum Murm, BartBydg; pinguedo porci, cuti adherens BartBydg; dimidiatus, porcus, tergum, targus Cn (24): RejRozpr H2v [2 r.]; RejWiz 92; IEden láik nie vmiał kęſá po łáćinie/ [...] Ten pytał á co to ieſt powiedzcie mi lárdum. Powiedzieli iż połeć RejFig Cc6; Nuż theż wieprzká choćbyś też zań dał połkopy/ więcz go chwaſthem młotem/ y cżyni możeſz przez látho rozetkáć/ á pothym máło mu ziárná dodawſzy/ áliſz ty kopę zá połeć/ a drugić y z drobnemi rzecżámi zoſtánie w zyſku. RejZwierc 109, 108; Połćie też w domu z niemáłą poćiechą Wiſzą pod ſtrzechą. KlonFlis Cv; [InwSzlachKal 1573 nr 28; Zabito wieprzów 9, z których połci 6, sadeł 3 InwBiskWłocł 1582 267; tedy Pan Bóg znáć dáie y przeſtrzéga/ áby ſye ludźie ná pieczy mieli/ á to wiedźieli/ żeć to iuż látá nie oné/ [...] któré złotémi álbo tłuſtémi zwano/ [...] álbo iáko báby plotą/ kiedy z kiełbas płoty plećiono/ á półćiámi y gomołkámi domy pobijano/ á mléko y miód rzákámi płynął JanWróż 24].
Wyrażenia: »połeć mięsa« [szyk zmienny] (8): Tarmus vermis lardi. eyn made Robak wpołćyu myęſá álbo wſłonynach. Murm 102, 160; Mymer1 41v; Iakom ya wdomw iego na vielkiem sokołowie czasszw nocznego nyevkradlem pol pyatha polczia myassza ZapWar 1545 nr 2630, 1528 nr 2468; BartBydg 153; Calep 1024a; [In Chociszewice [...]. Gomółek 7 mendeli [...], dwiema połcioma mięsa, dwiema sadły [...] InwSzlachKal 1568 nr 19; item wołowcom, którzy po woły do Rusi z [S]migielskim chodzili, mięsa półpołcia [dałem] InwBiskWłocł 1582 147; mięsa wieprzewego połci 2. InwMieszcz 1583 nr 248; połeć mięsa poczęty oszacowali za 2 tal. InwMieszcz 1599 nr 304, 1552 nr 46].

»połeć słonin(y), [sadła]« (2): ZapWar 1528 nr 2468; Lardum, d⟨icitu⟩r pinguedo porci, polecz slonyny, cuti adherens BartBydg 79b; [połeć słonin już poczętych InwMieszcz 1580 nr 228; Pod dachem w komorze 2 połcia mięsa i 2 sadła InwMieszcz 1585 nr 265].

Szereg: »połeć, sadło« (1): [Złodziej] Bierze co komorá ma [...]. Bierze wieyſkie vboſtwo/ płotno y przędźiwo: Połćie/ ſádło/ ná źimę zchowáne wárzywo. KlonWor 35.
Przen (2):
Zwrot: »tłusty połeć mazać« = dawać prezenty bogatemu (1): (did) Woyt [mówi do Pana]. (–) MIły pánie bog żeć zápłáć Snadzby tobie lepiey [zamiast Plebanowi] gęś dáć Kiedybyś nam ták chćiał kázáć Niż ten tłuſty połeć mázáć RejRozpr B2.
a) Zysk (1):
[Wyrażenie: »tłusty połeć«: Záwżdy bowiem v dobrego y vſtáwicżnego goſpodarzá/ [...] wizytek folwárk ná wſzytko bogáty. [...] Nuż záś Ogrod/ ſámiż Oracże práwie drugim tłuſtym połćiem przezywáią. CiceroBBud 27.]
Szereg: »połeć, sadło« (1): Wſzytko [tj. każdy] gdzye może pędzi do cechu ſwoiego/ Co iáko wieprza tucżą nędzniká márnego [tj. człowieka]. Lecż iście nie dla niego/ dla połciá/ dla ſádłá/ Ták ſie márna wſzetecżność w ludzki narod wiádłá. RejWiz 174v.
α. O ludzkim mięsie (1):
Zwrot: »połcie solić« (1): [ludożercy] rzecżeni Kánibales od pſow/ bo iedzą ludzkie ćiáłá iáko pśi [...]/ połćie ſolą ku chowániu iáko wieprzowe. BielKron 441.
a. Ćwiartka ubitego zwierzęcia, zwłaszcza tylna, szynka (3):
Wyrażenia: »połeć mięsa świniego« (1): Succidia, Połeć mieſá świniego ſolona/ ſzołdrá wieprzowego mięſá. Vel etiam Cáła ſtroná mięſá wieprzowego. Mącz 426d.

»połeć solona« (1): Mącz 426d cf »połeć mięsa świniego«.

Szereg: »połeć, (albo, vel) szołdra« [szyk 2:1] (3): Perna, d⟨icitu⟩r media pars carnium porci, polecz vel soldra BartBydg 112; Succidia, Solona ſztuká mięſa świniego/ Szołdra/ albo Połeć. Mącz 30b, 426d.
b. Wkrojnie do potrawy kawałki tłustego mięsa lub słoniny (2): Tákież groch [nie jest podawany] bez márſzałká álbo bez cżeládzi [tj. bez potraw towarzyszących]/ Gdyż go s połciem á z iágły cżáſem zyeść nie wádzi. RejWiz 15.
Przysłowie: Bo ſłáby polak ná trawie [tj. w pojedynku] Gdy niemáſz połćiá wpotráwie RejRozpr I4v.

Synonimy: lardum; a. czwierć, szołdra.

Cf POŁTA

MFr