[zaloguj się]
[pdf]

POŁOG (14) sb m

Pierwsze o jasne; -óg, -og-.

Fleksja
sg pl
N połóg
G połogu
D połog(o)m
A połóg połogi
I połogi(e)m
L połogu

sg N połóg (1). ◊ G połogu (4). ◊ A połóg (1). ◊ [I połogi(e)m.] ◊ L połogu (6). ◊ pl D połog(o)m (1). ◊ A połogi (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Poród, też okres czasu tuż po porodzie, kiedy kobieta przebywa w odosobnieniu; puerperium Mącz, Cn (12): Mącz 329d; że bogáte żony Zwykły więc poſpolicie w domy mężow ſwoich Wnáſzáć [...] wydatki niezmierne. [...] Gdy przydzie do połogu, Nie wiedzieć co pierwey Powiedáć: zbytek zbytku, koſzt koſztu popycha. CiekPotr [30], [30]; Bo z przyrodzenia dźiatki śiodmego ſię rodzą Mieśiącá żywe/ w oſmy rády z świátá zchodzą. Dźiewiąty y dźieśiąty xiężyc przyzwoity Połogom KlonWor 63.

polog czyj (1): Naliżſzy kmieć v nas/ ma ſwoię iámkę ábo cháłupkę/ w ktorey czeka żony ſwoiey połogu. SkarKaz 489b.

Zwrot: »leżeć, leżąca (jakoby) w połogu« [szyk zmienny] (3:1): Puerpera, Położnicá/ w połogu leżąca. Mącz 329d, 70a; ZIemiánin ieden w Polſcze ożeniwſzy ſie/ w kilká niedźiél záſtał á żoná leży w połogu/ y pocznie okná co były záſłonioné oddźiéráć/ y fráſowáć ſie: A żoná leżąc/ Nie fráſuy ſie/ powiáda/ niefráſuy/ nie twoieć. KochAp 11; KlonWor 34.
Wyrażenie przyimkowe: »w połogu« (5): może to y w połogu ieść/ bo y martwi płod y łożyſko łatwie odchodźi. SienLek 110. Cf Zwrot.
a. O zwierzęciu (2):
Wyrażenie przyimkowe: »w połogu« (1): PAtrzże zá tym huſarzem/ ze łbem nápierzonym [...]. Ano mu ſie náieżył/ łeb iáko w bárłogu/ Iedno Swiniá miewa więc/ tákowy w połogu. RejZwierz 139v.
Przen: O składaniu jaj przez kukułkę (1): Gżegżelicá Ieſt v ptáſtwá leśnego iáwna wſzetecżnicá. [...] Kiedy ſię iuż náſyći/ gdy iuż bywa nieśna: W cudzym gniaźdźie odpráwia nierządne połogi: Muśi bękárty wylądz ptaſzecżek vbogi. KlonWor 60.
2. Łoże, legowisko, miejsce do spania (2): VKażyſz kędy legaſz/ owożći nowiny [...]. Piernat żurem pomázał/ śmierdzi by z wychodu/ Pátrzayże chędogiego/ páńſkiego połogu. RejZwierz 140; [Chrystus] Národzony w żłobie leżał/ W ſtáyni w śienie połog ſwoy miał ArtKanc C4.
[Przen: Wylegiwanie się, leniuchowanie: Kiedy pieſzcżone połogi odrzućim/ A ku rycerſtwu ze ſnu ſie ocućim/ Możem rátowáć Oycżyzny y ſiebie StryjGoniec Sv.]
3. [W zwrocie: »być połogiem« = położyć się, upaść, tj. zostać zabitym: Nuſz też Sokoł/ y Iáſtrąb/ y z rącżym Rarogiem/ Aza kacżor gdy ſpędźiſz nie będźie połogiem. BielawMyśl E3.]

Synonimy: 1. porod; 2. leża, leżenie, łoże, łożko.

LWil