Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POMIERZWIONY]

Następne hasło: 2. POMIERZYĆ »

1. POMIERZYĆ (23) vb pf

o jasne; w imp e pochylone, w pozostałych formach e jasne.

Fleksja

inf	pomierzyć

praet
	sg		pl
3	m	pomierzył	m pers	pomierzyli
3	f	pomierzyła	m an

imperativus
	sg	pl
2	pomiérz	pomiérzcie

impersonalis
praet		pomierz(o)no
con		by pomierz(o)no
participia
part praet act		pomierzywszy

inf pomierzyć (12). ◊ fut 2 sg pomierzysz (1). ◊ [3 pl pomierzą.] ◊ praet 3 sg m pomierzył (1). f pomierzyła (1). ◊ [3 pl m pers pomierzyli.] ◊ imp 2 sg pomiérz (4); -érz (2), -(e)rz (2). ◊ 2 pl pomiérzcie (1). ◊ impers praet pomierz(o)no (1). ◊ con by pomierz(o)no (1). ◊ part praet act pomierzywszy (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. mierzę co, Linde także XVII w.

Znaczenia

1. Obmierzyć, dokonać pomiaru (o wielu obiektach lub wielu wymiarach) (19)
- a. Określić pod względem wielkości (15)
  - W przen (2)
- b. Określić pod względem ilości, policzyć (4)
  - α. [O czasie]
2. Odmierzyć (2)
3. Spędzić pewien czas na celowaniu (2)
4. [Przejść, pokonać; przen]

1. Obmierzyć, dokonać pomiaru (o wielu obiektach lub wielu wymiarach); contemperare JanStat; admetiri, demetiri, metiri, permetiri Cn [co] (19):

a. Określić pod względem wielkości (15): ODewśić pánie dobrze/ polá rozmierzono/ Ale tám ku gránicam/ bárzo rozſzyrzono. Otożby to pomierzyć RejZwierz 138, 100, 102; Tymże téż obyczáiem pomierzyſz Figurę Romboides. GrzepGeom G4v; pomiérz Kwádrat długi/ według náuki wyſzéy nápiſánéy GrzepGeom G4v; Przetóż/ kiedy chceſz Klin iáki pomierzyć/ vczyń którą z tych cztérech Figur GrzepGeom H2v, H [3 r.], H2v; (nagł) Ná Máthemátiká. (–) ZIemię pomierzył/ y głębokié morze/ Wié iáko wſtáią/ y záchodzą zorze. KochFr 22; [Ale nieboszczyk pan wojewoda sandomirski, gdy wójta skupił, tedy role miesckie znowu pomierzył i czynsz postanowił. LustrLub 51; LustrMalb II 131].

pomierzyć czym (2): CzechEp 272 cf W przen. Cf »miarą pomierzyć«.

W charakterystycznych połączeniach: pomierzyć figury (4), klin (2), kwadrat, łokcie (2), morze, role, włoki, ziemię; pomierzyć miedzy sobą, niesprawnie, według nauki (2), tymże obyczajem, ku pożytku Rzeczypospolitej, znowu; umieć pomierzyć.

Zwroty: »[co z czym] miarą pomierzyć« (1): y by Geometrowie/ [...] chćieli Kśięſtwo z Króleſtwem miárą ſwoią pomierzyć/ nie naydą inák tego/ iedno że Kśięſtwo Króleſtwu wiárą poddánych przećiwko Pánu zwiérzchniemu/ równé być żadną miárą niemoże OrzQuin Q2.

»na poły pomierzyć« [w tym: miedzy kim (1)] (2): A czo ssie tycze Imienya russaiączego y lezączgo [!] czy panovie Iednacze vyssey pisany vyednali y wssythko Imienie napoly dzielicz maią y Miarnika zwiescz ku Rozmierzenyv spolnym nakladem wssyczko Imienie na poly pomierziwssy rozdzieliwssy ZapWar 1550 nr 2655, 1548 nr 2668.

W przen (2): OrzQuin Q2; ręká moiá vgruntowáłá źiemię: á práwicá moiá dłonią pomierzyłá niebioſá [Vulg Is 48/13]. CzechEp 272.

b. Określić pod względem ilości, policzyć [co] (4): Pódźćie/ obydźćie wkoło to miáſto wyſokié/ Wieże/ y wáły pomierzćie ſzérokié. KochPs 72; Ogrodne rzecży/ Cybule/ Kápuſty/ Márchwie/ Páſternaki/ Rzepę/ to wſzyſtko vprzątnąć/ pomierzyć GostGosp 72, 72; Chcąc tedy płácenia tych rzeczy ku pewnému pomiárkowániu przywiéść/ y ku poſpolitému rzeczypoſpolitéy pożytku pomierzyć/ y wietſzéy częśći niż mnieyſzéy chcąc rádźić/ vſtáwiliſmy/ y ſkazáli [...] SarnStat 274.

α. [O czasie:

Zwrot: »pomierzyć czas«: Ieſliż zá czáſem będą ſię mogli zezwolić/ áby w Niedźielę y w święta śpiewáli Officium Beatiſsime Virginis parvum [...]. Tákim kſztałtem pomierzą ſobie czás. Iutrznią y godźinki záczną záraz/ [...]. Nieſzpor záś godźinę przed kazániem poobiednym. BzowRóż 108 (Linde).]

2. Odmierzyć [co] (2): Boć poprawdzye nieſpráwnie ten funt pomierzono/ Drożey wołu niż chłopá/ s koniem záceniono. RejZwierz 103.

pomierzyć komu (1): To pan Burmiſtrz z Ráycámi/ iuż piją ná ono/ Wierę niewiem ty korce/ by nam pomierzono. RejZwierz 102.

3. Spędzić pewien czas na celowaniu [do czego] (2): A ieſliby mogł [młody człowiek] y drzewecżko [tj. włócznię] znieść/ tedy y to niewádzi z nim ſobie poigráć/ ręką vważáć do pierſcionká álbo do cżapecżki pomierzyć/ á poducżáć ſie z młodu coby ſie y nápotym przy godziło. RejZwierc 15 [idem] 113.

4. [Przejść, pokonać; przen:

Zwrot: »trudności pomierzyć«: kthorzy [panowie krześcijańscy] zátrudnieniem máło pożytecżnym roſtárgnieni/ nieprzypuſzcżáią do ſyebie poddánych/ áni vdręcżonych więc racżą wyſlucháć/ tych ktorzy ná drogách wiele trudnośći pomierzyli/ y záſyę ie nitz nieſpráwiwſſy ná zad iádąc podeymowáć á przemierzyć muſſą LorichKosz 101 (Linde).]

Synonimy: 1.b. obliczyć, obrachować, policzyć, porachować, zliczyć.

Formacje wspołrdzenne cf 1. MIERZYĆ.

Cf 1. POMIERZENIE, 1. POMIERZONY