[zaloguj się]

POMNAŻAĆ (50) vb impf

o oraz drugie a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); w inf -mna- (8) Mącz (4), GrzegŚm, BudNT, ModrzBaz, ArtKanc, -mnå- (8) GroicPorz, RejPos, RejPosWstaw (2), Oczko, LatHar, SarnStat (2); w pozostałych formach -mnå-.

Fleksja
inf pomnażać
indicativus
praes
sg pl
1 pomnåżåm pomnåżåmy
3 pomnåżå pomnåżają
praet
sg
3 m pomnåżåł
f pomnåżała
imperativus
sg
2 pomnåżåj
conditionalis
sg pl
3 m by pomnåżåł m pers by pomnåżali

inf pomnażać (15).praes 1 sg pomnåżåm (7).3 sg pomnåżå (13).1 pl pomnåżåmy (1).3 pl pomnåżają (2).praet 3 sg m pomnåżåł (2). f pomnåżała (1).imp 2 sg pomnåżåj (2).con 3 sg m by pomnåżåł (4).3 pl m pers by pomnåżali (1).part praes act pomnåżając (1) ModrzBaz, pomnåżając (1) Oczko.

stp, Cn notuje, Linde XVII w. (z Cn).

1. Powodować wzrost, rozwój, obfitość czegoś; powiększać, przyczyniać, krzewić, rozszerzać, wzbogacać, augere Mącz, Modrz, Cn; ampliare, augmentare, cumulare, multiplicare, propagare Mącz, Cn; adaugere, exaugere, mactare Mącz; incrementum dare PolAnt; fovere, efficere Modrz; adauctare, amplificare, auctare, auctitare, augescere, exaggerare, geminare, ingeminare, locupletare, propagare, afferre a. facere (magnam) accessionem, augmen addare, augmine donare, crescere maximis auctibus, ad maximum numerum perducere Cn (47): ani ten ktory ſádźi ieſt cżym/ ani ten który polewa/ ále Bog który pomnaża. BibRadz 1.Cor 3/7; Propago, Mácicę winną w ziemię kłádę/ y rozſzerzam. Et per Meta. Rozmnażám [!]/ Pomnażam/ Roſciągam/ Rozſzerzam. Mącz 325d, 20b [3 r.], 71d, 203a, 236c.

pomnażać czego (7): Propagare religionem, Bożey chwały pomnáżáć. Mącz 325d, 353b; Oczko 14; Vweſelił ſię y [św. Józef] przyśćiem trzech krolow: y onym nabożnym witánim ich/ y powiádánim o gwiazdzie y co dzień więcey pomnażał wiáry ſwey SkarŻyw 243. Cf pomnażać czego z czego; czego komu.

pomnażać czego z czego (1): Kryſtus máłe ſtadko ćieſzy/ pomnaża go zmáłey rzeſzy/ bo on fam mieſzka miedzy námi ArtKanc K12.

pomnażać czego komu (2): Tedy [Tyberyjus] ieſzcze więtſzym był iáłmużnikiem/ á Pan Bog mu wſzytkiego pomnażał/ pátrząc ná dobre ſerce iego. SkarŻyw 101; SkarKaz 420a.

pomnażać co (24): [wódka rozmarynowa] Chęć ku iedzeniu ſtraczoną przywracza y duchy ożiwiaiącze pomnaża FalZioł II 10d, IV 47c; BVrmiſtrzá z Rádą vrząd ná thym ieſth [...] o poſpolitym dobrym rádźić/ poſpolithą rzecz pomnażać GroicPorz b3v; Mącz 72a; SienLek 14v; RejPos 307; to świádectwo około ſkłonney ku grzechow przepuſzcżeniu woley Bożey/ y wiárę náſzę pomnaża/ y żywi nádźieię/ y miłość zápala KuczbKat 415; WujJud 213v; RejPosWstaw [412]v; ModrzBaz 25, 68; Refocillo – Ochładząm, ſiełi pomnaząm, poſieliąm. Calep 904b; Phil P; Pierwſzy Duchowny vrząd ieſt: Chwalę bożą pomnażáć SarnStat 192, 166; Iákie vpadki kroleſtwom y policyom herezye czynią/ á iáko ſámá Kátholicka wiárá świeckie kroleſtwá zátrzymawa/ y ſzcżęśćia ich pomnaża/ ná drugim kazániu dali P. Bog vſłyſzyćie. SkarKazSej 682b. Cf pomnażać co komu; co przez co; co czym; co w kim; Zwrot.

pomnażać co komu (1): Też Lactuka domowa [...] mleko paniam w pierſiach pomnaża FalZioł I 74a.

pomnażać co przez co (1): ieſzcże więtſzą nádźieię o nim [o synu, dziecięciu natury dobrej] pomnażay przez náuki vcżćiwe KlonWor 4.

pomnażać co czym (1): SienLek Vuu3v; [Owa Confederátia/ ktora w pokoiu bliźniego od błędu ſłowem Bożym [...] odwodźić chce/ gási miłość á wáſzá coniuratia ktora miecżem [...] mizernego cżłowieká o błąd á złe wyćwicżenie/ iego zámordowáć vśiłuie/ miłość ku bliźniemu dekretem twoim pomnaza? Respons E2v].

pomnażać co w kim (4): GrzegŚm 53; KuczbKat 5; ModrzBaz 66v; Tákowey wiáry nayprzednieyſzy ſpráwcá ieſt pan Bog ſam/ ktoremu ſię ták vpodobáło/ áby przez pewne śrzodki/ tákowey wiáry ludźiom vżycżał/ y w nich ią pomnażał. NiemObr 69.

pomnażać kogo w czym [= sprawiać, że ktoś będzie miał czegoś więcej lub o większej intensywności] (4): będźieſz mogł [antykryzysowe nauki] y ine tym podobne łatwie przyſtoynie rozeznáć/ A to Páná Bogá/ przez iego miłego iednorodzonego ſyná proſząc/ ábyćię [!] Duchem ſwoim Swiętym oświecáć y w prawdźie pomnáżáć racżył GrzegŚm 67; Páná Bogá proſzę/ áby W. mć iáko pocżął/ ták y do końcá racżył w poznániu prawdy/ y we wſzelákiey zbożnośći ku cżći ſwoiey ze wſzem W. mći domem pomnáżáć/ á od wſzego złego bronić/ Amen. BudNT przedm a6v; Bądź wiecżna chwałá Oycu, y Synu/ y tobie Duchowi świętemu/ zá wſzyſtko coś dał z ſwey miłośći/ w cżym nas ty ſam rácż pomnáżáć/ á przywiedź k ſwey rádośći. ArtKanc H7v; LatHar 627.

pomnażać czego a. co czym (1): Bo P. Bog ná to dał przyrodzony rozum: áby go ſobie człowiek pracą ſwoią pomnażał SkarKazSej 662b.

pomnażać do ilu (1): A ieſli dni trzydźieśći śiedźiéć będźie/ że tego chorobá potrzebę pokaże/ wyśiadáiąc z przodku godźin ná dźień trzy/ á pomnażáiąć áż do ſzéśći/ półtorá ſtá to przynieśie Oczko 27v.

W połączeniu szeregowym (1): A przetoż wſzytcy ktorzi vcżniámi Chriſtuſowemi chcą być/ máią ſie o to pilnie ſtáráć/ áby ſię zwad/ nieprzyiáźni y waśni wyſtrzegáli: á pokoy y zgodę ze wſzytkiemi w cáłośći záchowáli/ forytowáli/ á iáko mogąc pomnażáli. ModrzBaz 68.

W przeciwstawieniach: »pomnażać ... gasić, niszczyć, wykorzeniać, wyrzucać, być przyczyną zguby i zniszczenia« (3): [pobożna i bogobojna zwirzchność] prawdę Bożą y przepowiádánie iey/ z ſzcżyrą á z prawdźiwą wiárą pomnaża. Fáłſze/ nabożeńſtwá zmyślone ze wſzelką niepráwością y báłwochwálſtwem wyrzuca/ niſzczy y wykorzenia. WujJud 213v; [cieplicznych wód niechaj żaden nie używa na gorączkę] gdyż káżda gorączká [...] przećiw przyrodzeniu grzeie: á wody té/ ieſli tęż moc máią/ niegáśić by iéy/ ále ieſzcze ſnaść pomnażáćby miáły. Oczko 14; PRzełożywſzy tedy powinność dobrego obywátelá y miłoſniká oycżyzny/ zoſtáie to ſámo do vkazánia/ czo ieſt przycżyną zguby y zniſzcżenia pańſtw y kroleſtw/ á co ie w cáłośći y zupełnośći záchowywa y pomnaża. Phil P.

W charakterystycznych połączeniach: pomnażać bożej chwały, majętności, wiary (2), wszytkiego; pomnażać błąd chwałę bożą (3), cieczenie krwie, dobrodziejstwa, ducha, duchy ożywiające, gorączkę, krolestwo, miłość, mleko w piersiach, nadzieję, państwo, pociechy, pokoj (2), pospolitą rzecz, prawdę, rozum, sieły, stadko, szczęście, uczciwość, wiarę (2), wilgoć, żywot wiecżny, pomnażać w cnotach, w łasce, w prawdzie (w poznaniu prawdy) (2), w zbożności.

Zwrot: »dziesięćkroć więcej pomnażać [co]« (1): Abowiem z domowymi zbytki ktorych ſye z máćierzynym mlekiem nápijamy/ wchodźimy miedzy ludźi/ gdzie náſz on błąd dźiećinny/ dźieśięć kroć więcey pomnażamy. SienLek 14v.
Szeregi: »pobudzać abo (i) pomnażać« (2): TEgo Kamienia tą mocz ieſth: iże ciecżenie krwie pobudza y pomnaża FalZioł IV 47b; wſzákże niemáią być żadnym obycżáiem zá dobre pocżytáni/ ieſli to cżego ſámi w ſobie niećierpią/ w drugich/ ábo pobudzáiąc/ ábo iákkolwiek inácżey pomnażáiąc [incitando, seu quiquis modo fovendo]/ ćierpią. ModrzBaz 66v.

»pomnażać a poszczęściać« (1): A thy ábyś nam pomnażáć á poſzcżęſciáć racżył wſzythki pociechy náſze/ według woley á przeźrzenia ſwoiego ſwięthego RejPos 307.

»zachowywać i pomnażać« (3): áby [król] był wodzem y pocżątkiem/ pokoy y wſzeláką vcżiwość ták w źiemi ſwey záchowywáć y pomnáżáć/ iáko iey też na pogránicżu od nieprzyiáćielá bronić [pacis cum honestate tum domi colendae, tum foris ab hoste tuendae dux et author esset]. ModrzBaz 25; Phil P; rácz ią [królową] z litośćiwey dobroći twoiey długowiecżnym zdrowiem y ſzczęśćiem obdárzoną/ ná gośćiniec wiekuiſtego zbáwienia prowádźić/ y w cnotách y łáſce twey ſwiętey záchowywáć y pomnażáć LatHar 627. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

a. Zapewniać pomyślny rozwój, szczęścić komu, krzepić, wzmacniać (5):

pomnażać czego (po przeczeniu) (1): RejPosWstaw 42 cf »szczęścić a pomnażać«.

pomnażać kogo, co [= Rzeczpospolitą] (2): KochPs 25; Zadne bowiem bogáctwá/ żadne dochody/ żadne cłá/ nie ták pomnażáią/ y beſpiecżną cżynią káżdą R.P. Iáko to/ gdy Obywáthele ſą s ſobą zgodni ku záchowaniu ſie iey Phil B2.

Szeregi: »szczęścić a pomnażać« (1): nicbyſmy vcżynić nie mogli/ ieſli thy Pánie Boże náſz pocżątkow náſzych ſzcżęśćić á pomnażáć nie będzyeſz racżył. RejPosWstaw 42.

»wspierać, pomnażać« (1): Twoiá mnie tarcz/ twoiá ręká można wſpieráłá/ Twoiá wieczna dobrotliwosć mnie pomnażáłá KochPs 25.

2. Powodować powstawanie czegoś, wzniecać, wzbudzać [co] (2): wiele przećiwko práwu y ſpráwiedliwośći cżynią/ á iáwne złośći pomnażáią/ gdy tym pochlebuią/ ktoreby zwirzchnoſcią ſwą káráć á hámowáć mieli. RejPosWstaw [413]v; iedná rádość drugą pomnaża CiekPotr 84.
3. Czynić płodnym [co] (1): Więc też nie ſámá [ziemia] rodzi: ále ią pomnaża Bog/ niebo/ ſłońce/ y cżás gdy iey nie przekaża. KlonWor 79.

Synonimy: 1. przyczyniać, przykładać, przysparzać, rozciągać, rozszerzać; a. fortunić, krzepić; 2. poczynać, rodzić, zapalać.

Formacje współrdzenne cf MNOŻYĆ.

Cf POMNAŻAJĄCY, POMNAŻANIE, POMNAŻANY

LW