Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [POSILICZNY]

Następne hasło: POSILIĆ SIĘ »

POSILIĆ (62) vb pf

o jasne.

Fleksja

inf	posilić

praet
	sg		pl
2	m	posiliłeś, -ś posilił	m pers
3	m	posilił	m pers	posilili
3	n	posiliło	subst

imperativus
	sg	pl
1		posilmy
2	posil	posilcie
3	niechåj posili

conditionalis
	sg		pl
2	m	byś posilił	m pers
3	m	by posilił	m pers	by posilili

con praet
	pl
3	m pers	by byli posilili

impersonalis
praet		posil(o)no
participia
part praet act		posiliwszy

inf posilić (16). ◊ fut 1 sg posilę (3). ◊ 2 sg posilisz (1). ◊ 3 sg posili (7). ◊ 2 pl posilicie (1). ◊ praet 2 sg m posiliłeś, -ś posilił (3). ◊ 3 sg m posilił (5). n posiliło (1). ◊ 3 pl m pers posilili (3). ◊ imp 2 sg posil (6). ◊ 3 sg niechåj posili (1). ◊ 1 pl posilmy (1). ◊ 2 pl posilcie (1). ◊ con 2 sg m byś posilił (2). ◊ 3 sg m by posilił (5). ◊ 3 pl m pers by posilili (1). ◊ con praet 3 pl m pers by byli posilili (1). ◊ impers praet posil(o)no (1). ◊ part praet act posiliwszy (3).

Składnia dopełnienia sprawcy przy impers: posilono przez kogo (1).

Sł stp: posilić, posielić, Cn brak, Linde bez cytatu.

Znaczenia

1. Wzmocnić, dodać sił, pokrzepić (58)
- W przen (1)
- Przen (1)
- a. O siłach fizycznych, zdrowiu (23)
  - α. Przez pokarm i napój (16)
    - W przen (3)
    - Przen (4)
      - a) O Eucharystii (3)
  - β. Przez leki i zabiegi lecznicze (5)
    - Przen (1)
- b. O siłach psychicznych: utwierdzić, podnieść na duchu (31)
2. Wesprzeć, udzielić pomocy (4)
- a. O wojsku (3)
  - Przen (1)
- b. O pieniądzach; w przen (1)
*** [Dubium]

1. Wzmocnić, dodać sił, pokrzepić; confirmare, confortare, perficere, reficere, refocillare Vulg; roborare, fulcire PolAnt; corroborare, fortificare Mącz [w tym: kogo (28), co (20)] (58): Fortifico, Pośilić/ Pomocnić. Mącz 134d.

posilić czym (1): Coniurationem nascentem non credendo corroboraverunt, Nie wierząc álbo nizacz nie máyąc wſzczináyącego ſie buntowánia ſami ye niewiernośćią álbo niedbálſtwem ſwym pośilili. Mącz 357b.

W przen (1): Też y w prorocech Ierozolimſkich widziałem kxtałth á podobieńſtwo cudzołożących/ y drogę kłamſtwá: y pośilili ręce naygorſſych/ áby ſie żaden ſnich nie náwroćił ode złośći ſwoiey Leop Ier 23/14.

Przen (1): Takież też z oſobna ſpuſciłes miły panie deſzcż dobrowolny dziedzicztwu twemu/ ktore zemdlone było ales ie ty miły panie poſilił WróbŻołt 67/10.

a. O siłach fizycznych, zdrowiu (23): pośilćie ſprácowánego Leop Is 28/12.

posilić czym (1): tedy y zdrowiem dobrym W.K.M. poſili [Bóg]/ też będźie racżył zwyćięſtwo nád nieprzyiaćioły dáć/ y rozmnoży ćię z Krolową Małżonką W.K.M. miłą BibRadz *3.

α. Przez pokarm i napój (16): thakowe pragnienie bywa vgaſzono wodą, w ktorą bywa przymieſzano nie czo ſubtilnego ſmaku, Iako ieſt oczet, wino, albo nieiaka confectia chłodna, kthora by mogła przeydz cżłonki takowe, y poſilić ie GlabGad G2.

posilić czym (5): SkarŻyw 249; StryjKron 442; Iákokolwiek zwano Wino/ co w ćię [w dzban] lano/ Przymkni ſye do nas/ á day ſye náchylić: Chćiałbym twym dárem gośći ſwych pośilić. KochPieś 4; LatHar 200. Cf »posilić pokarmem«.

W przeciwstawieniu: »umorzyć ... posilić« (1): pokarm yey [Marii] byl ktory uyączey naturą yey umorzycz myal nyſzly poſylycz a ozyuycz PatKaz III 147.

Zwroty: »posilić ciało« [szyk zmienny] (4): BielKron 52; A kápłan ćwierdził [...]/ iſz dziś Wielkanoc y niegodzi ſię pośćić: y iam dla tego/ powiáda/ od P. Bogá do ćiebie poſłány ieſt/ ábyś głodne ćiáło ſwoie/ temi dármi Bożymi pośilił. SkarŻyw 249, 51, 82.

»posilić pokarmem« (1): Tedy wnet przeyrzał [Paweł]/ y ochrzcżony ieſt od niego: y pośiliwſzy ćiáło ſwe pokármem/ iuſz náucżony y wyćwicżony prętko od Bogá ſamego/ długo cżekać nie mogł/ áby tego nie wyznał co wierzył SkarŻyw 82.

Szeregi: »napić się i posilić« (1): Sprágnął Sámſon przez picia/ wołał ku Pánu Bogu o wodę/ wnet mu Pan Bog wypuśćił wodę s cżeluśći [tj. oślej szczęki] [...]/ wyrwawſzy z niey trzonowy ząb/ nápił ſie y pośilił ciáło ſwoie BielKron 52.

»posilić a ożywić« (1): PatKaz III 147 cf W przeciwstawieniu.

W przen (3):

Zwrot: »posilić serce, duszę« = cor confirmare, refocillare animam Vulg; fulcire cor PolAnt [szyk zmienny] (2:1): Aby vweſelił oblicże ludzkie w oleiu/ á chleb aby ſerce ludzkie poſilił. WróbŻołt 103/15; kápłani moi/ y ſtharcowie moi/ w mieśćie poginęli: iż nábywáli iádła ſobie/ áby byli poſilili duſſę ſwoię. Leop Thren 1/19; Y przynioſę bochen chlebá/ że pośilićie ſerce wáſze BudBib Gen 18/5.

Przen (4):

Zwrot: »[czym] na drogę posilić« (1): Abowiem ſłuchay [...]/ cżym cie ten twoy Pan ná tę drogę [do wiecznego domu] twoię roſkázuie pośilić: przypátrz ſie co tu Ewányeliſtá piſze/ iż kazał przynieść ſiedmioro chlebá y máło rybek. RejPos 185.

a) O Eucharystii (3): Głodem ginę/ śrzod tey tu ſtráſzney puſtyni/ Tyś pokarm/ pośilić rácż/ chlebie iedyny. W prágnieniu omdlewam/ tyś napoy żywotá/ Ochłodź GrabowSet O4.

Zwrot: »posilić (drogim) ciałem, (i) krwią« (2): Przychodzącemu/ przed twe [Jezusa] Boſkie lice/ Nádźieię zmocni/ otworz ſkárby ſwoie/ Pośil ćiáłem krwią/ mdłe krewkośći moie. GrabowSet P; LatHar 224.

β. Przez leki i zabiegi lecznicze (5): Też vcżyń plaftr z prochu te^go to korzenia/ [...] przyłożyſz gi na mdły żołądek ieſtli gi chczeſz poſilić. FalZioł III 11b, I 38d; bo śledźióná iż odęta/ zátkána/ á ſtwárdźiáła będźie/ wodá ćiepła zmiękczy/ y wyśśie: á ieſli błotem obłożym/ wyſuſzy y dobrze pośili. Oczko 15.

posilić czego (1): Corroborare stomachum, Podeprzeć/ pośilić żołądká. Mącz 357b.

Przen (1): Zginioney [owcy] ſzukáć będę/ á błędną przywrocę/ złamáną zwiążę/ niedołężną pośilę BibRadz Ez 34/16.

b. O siłach psychicznych: utwierdzić, podnieść na duchu (31): A ták teraz będę ſie modlił nawyſſſzemu/ áby mię pośilił áż do końcá. Leop 4.Esdr 12/3[6], 4.Esdr 12/4[8], Dan 10/18, 19; Precz odemnie źli: ia páńſkich vſtaw niech pilnuię/ Pośil mię: niech ſye zá rzeczy płoné nie vymuię. KochPs 184, 183; ArtKanc B12v.

posilić czego (1): Rácżyſz tedy pośilić á podeprzeć they mdłey wiáry náſzey RejPos 69.

posilić ku czemu (1): áby ták iáko bjł [lege: był] wiele Chrześćián gdy ſię ſłońcu kłániał w zgorſzył y záſtráſzył: śmierćią ie teſz ſwoią nápráwił/ y ku wielkośći ſercá á vmieraniu dla Chryſtuſa pośilił. SkarŻyw 305.

posilić kim, czym (6): BudBib Ps 137/3; CzechRozm 228v; A niebył/ kogoby móy rzewny płácz rozkwilił/ Nie był/ ktoby mię ſłowkiem pośilił KochPs 101; Prośimy byś to vcżynił/ Duchem świętym nas pośilił/ żebyſmy mogli woley twey/ posłuſzni być ArtKanc M17; LatHar 617. Cf »duchownym pokarmem posilić«.

posilić w kim [= kto jest posilony] (1): Coż to zá wodá żywa? Otho w nim [w człowieku] pośili wiárę żywą/ oto w nim vmocni nádzieię żywą/ otho w nim vtwirdzi ſtałość pewną o zapłátách o pociechach ſwoich. RejAp 195.

posilić w czym [= co] (2): Tám wtym iáko głownym mieśćie [tj. w Gnieźnie]/ iáko páſterz nawyżſzy wſzey Polſki/ Polaki nowe Chrześćiány w wierze S. pośilił SkarŻyw 355, 209.

posilić w czym [= w ciężkiej sytuacji] (3): OpecŻyw 89v; W pánu trzebá mieć vfność/ á ten nie omyli/ Y w káżdéy trwodze duſzę pośili. KochPs 101; Boże ktoryś gory niewzruſzone vmocnił: rácż teſz ſerce iey [córki] w boiazni twey pośilić. SkarŻyw 224.

W połączeniu szeregowym (1): RejAp 195 cf posilić w kim.

Zwroty: »posilić w Chrystusie, Jehowie, Panie« = confortare Christo a. in Domino Vulg; roborare in Domino PolAnt (1:1:1): Poſilę ie [Izraelitów] w Pánie/ á w imię ie^go będą chodzić/ mowi Pan. Leop Zach 10/12, l.Tim 1/12; BudBib Zach 10/12.

»na drogę posilić« (1): Pośli Duchá ś. ktoryby nas ſtáre iuż y w złośćiách zgrzybiáłe ná tę drogę [do królestwa niebieskiego] pośilił SkarKaz 245b.

»duchownym pokarmem posilić« (1): tráfiło ſię tám/ iſz oycowie prośili Dominikanow ná obiad/ y wedle zwycżáiu ná kołácyey/ żądáli ich teſz/ áby łáknącą braćią/ duchownym pokármem ſłowá Bożego pośilili. SkarŻyw 543.

»posilić duszę, na duszy« = roborare in animae fortitudine PolAnt [szyk zmienny] (2:1): BudBib Ps 137/3; KochPs 101; Rzekł Páweł S. do Bárnáby: nawiedźmy bráćią/ á pośilmy one wſzytkie duſze/ ktoreſmy pierwſzą drogą Pánu Chryſtuſowi pozyſkáli. SkarŻyw 537.

»posilić mocą« (1): Wdzień przyzywánia mego ozwałeś mi ſię/ pośiliłeś mię ná duſzy moiey mocą [roborasti me ... fortitudine]. BudBib Ps 137/3.

»posilić serce« [szyk zmienny] (6): Oczekaway ná Iehowę/ zmacniay ſię/ á pośili ſerce twoie [roborabit Deus cor tuum] BudBib Ps 26/14; KochPs 43; SkarŻyw 224; Wysłuchayże prośby náſze [Ojcze]/ ktore cżynim k tobie záwſze/ pośil ſercá, y ſumnienie/ day woley ſwey zrozumienie ArtKanc P2, C; LatHar 617.

»posilić umysł« (1): RejPos 44v cf »posilić a umocnić«.

Szeregi: »ochłodzić i posilić« (1): Laſká Duchá ſwiętego [...] niechay oświeći ſercá náſze: á ſłodkośćią doſkonáłey miłośći niechay ie obficie ochłodźi y pośili. LatHar 617.

»posilić a podeprzeć« (1): RejPos 69 cf posilić czego.

»posilić a umocnić« (1): rácżyſz wſzechmogący Pánie posilić á vmocnić vmyſły náſze/ w iákimkolwiek ſtanie będące/ kileby wedle woley ſwiętey twoiey chodzące RejPos 44v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

2. Wesprzeć, udzielić pomocy (4):

a. O wojsku (3): Diar 68; Iednák [Władysław] ſwych pośiliwſzy wnet woyſko zſzykował/ A do Wárny ták w ſzyku drogę ſwą proſtował. StryjKron 602.

Przen [na kogo] (1): Angioł ſie Boży Gedeonowi vkazał/ Othoniel mu vcżynił offiáry/ zburzył Báłwáná Bááł/ Potym go Bog poſilił ná nieprzyiaćielá. Leop Iudic 6 arg.

b. O pieniądzach; w przen [czego czym] (1): Niemáſz żadney roznice: człowieku młodemu Dáć pieniądze do ręku, ktory zá roſpuſtą Idzie, y nie rządzi ſię rozumem, żeby czym Miał ſwoiey nałożoney posilić roſpuſty. CiekPotr 9.

*** [Dubium: Litwá/ Zmudź/ y Pruſſowie [...] głowne miaſto Dobrzyn [...] wzięli/ á pobiwſzy ſtáre y dzieći młode poſiliwſzy/ drugich w mieſćie y we wſiach poimánych (miáſto ſpaliwſzy) w nędzną niewolą záwiedli StryjKron 369.]

Synonimy: 1. pokrzepczyć, pokrzepić, potwierdzić, ukrzepczyć, ukrzepić, umocnić, wesprzeć, wspomoc, wzmoc, zmocnić; 2. pomoc, wesprzeć.

Formacje współrdzenne cf SILIĆ.

Cf POSILENIE, POSILONY

ALKa