[zaloguj się]
[pdf]

POSILENIE (143) sb n

posilenie (141), posielenie (2); posielenie Calep (2).

-enie (142), -ęnie (1).

o oraz pierwsze e jasne, w końcowym e wahania; posielenie z tekstu oznaczającego é niekonsekwentnie.

Fleksja
sg pl
N posilenié posileni(a)
G posileniå
D posileniu
A posilenié
I posileni(e)m, posilenim
L posileniu posileni(a)ch
inne sg N a. A - posileni(e)

sg N posilenié (13); -é (4) OpecŻyw, OpecŻywSandR, SiebRozmyśl, też Calep, -(e) (9). ◊ G posileniå (56); -å (15), -a (1) Oczko, -(a) (40). ◊ D posileniu (24). ◊ A posilenié (40); -é OpecŻyw (2), -e (2) BiałKat, Oczko, -(e) (36). ◊ N a. A posileni(e) (1). ◊ I posileni(e)m (4), posilenim (1) SkarJedn. ◊ L posileniu (2). ◊ pl N posileni(a) (1). ◊ L posileni(a)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde w objaśnieniach s.v. posiłek i posilić.

I. Rzeczownik od „posilić” (137):
1. Wzmocnienie, dodanie sił, pokrzepienie; refectus Mącz, Calep, Cn; refocillatio Mącz; fulcimentum PolAnt; stabilimen Calep; refectio Cn (135): Refectus, Pośilenie też Goſpodárſtwo. Mącz 116b, 132b; Stabilimen – Vmocżnienie, poſielenie. Calep 1008a, 904a.
a. O siłach fizycznych, zdrowiu (108): A iáko tho żadnym obycżáiem być nie może/ áby cżłonek odcięthy pocżuć mógł z głowy iákie pośilenie/ ták też to niepodobna rzecż ieſt/ áby Duchem Páná Kryſtuſowem obżywieni mieli być ći/ ktorzy ſie od Koſciołá prawdziwego ktory ieſt ciáło iego/ odłącżyli. RejPosWstaw 143v; [choroba może pochodzić] od wątroby/ która na tym ieſt/ áby kreẃ ku pośileniu dobrą czyniłá Oczko 12v; GrabowSet C2v.
Zwrot: »wziąć posilenie« (1): tobye [...] ſymeonye anyol pouyedzyal yſz nyeumrzeſz aſch tą panną y dzyeczyątko oglądaſz o uyerzą temu yze ſtaroſzcz twoya wzyąla poſylenye ſtey ſcząſney nouyny PatKaz II 62v.
Wyrażenia przyimkowe: »dla posilenia« (1):
~ Wyrażenie: »dla posilenia sił« (1): Sceuola [...] piłą wybornie vmiał gráć/ [...] ku tey nawięczey grze dla pośilenia śił/ y vmocznienia bokow przychadzał. KwiatKsiąż P2.
Szereg: »dla posilenia i umocnienia« (1): KwiatKsiąż P2 cf Wyrażenie. ~

»ku posileniu [czego]« (1): Ktemu iż/ w młodych ludziech ciepło y krew okwituye/ nietylko ku pośileniu ćiáłá/ ále też y ku rozmnożániu/ ktora rzecż yeſt przećiwna w ſtarych ludziech KwiatKsiąż Cv.

α. Przez pokarm, picie, także sen (55): w Ruſkhich ziemiach cżęſto ludzie giru pożiwaią, poſilenie małe ſpożiwania giru przichodzi FalZioł I 96a; RejPs 164; SienLek 7; PowodPr 71.

posilenie czego [= co jest posilone] (5): A pomniąc iſz po iedney ćięſzkiey niemocy/ ná pośilenie zdrowiá mięſo iádłá y wino piłá: oſtro bárzo to nágrádzáłá. bo nákoniec odrzezywáłá niektore mięſo zćiáłá ſwego SkarŻyw 580. Cf »posilenie ciała«.

posilenie czego [= co posila] (2): BO oto Pan Iehowa Ceweoth odyimuie z Ieruſzalimá y z Iehudy wſzelkie pośilenie chlebá/ y wſzelkie pośilenie wody. BudBib Is 3/1.

posilenie czyje [w tym: pron poss (3), G pron (1)] (4): Koláná me od wyelkyego poſtu omdlewáły/ [...] Nye inák yák od oleyu moc moyá ſzcżernyáłá/ Z żadney ſtrony pośilenya ſwego nye vznáłá LubPs Zv; WerGośc 227; Czwarte Słowo twoie było o moy namilſzy Pánie: PRAGNę. Cóż tám było o móy namilſzy pánie zá pośilenié twoie w vtrapieniu twoim? Oná przykra żółć z octem zmiéſzána [...]/ á tyś dla mnie pił ták przykrą żółć ná krzyżu. SiebRozmyśl E. Cf »ku posileniu«.

W porównaniu (1): Bo iáko chleb nád inſze pokármy więtſze pośilenie ćiáłu dawa/ [...] ták Ciáło Páná Chriſtuſowe cżłowieká wnętrznego duchownie/ doſtátecżnie/ pośila y tucży. WujJud 257v.

Zwroty: »posilenie brać, wziąć« [szyk zmienny] (2:2): Ona [Maria] dla żaloſci nitz ieſtz niemogla/ anij żádnégo pocieſſeniá/ anij poſileniá wziątz niechciala/ ale [...] vſtáwno we dnie ij w nocy gorzko plakala OpecŻyw 159v, 159; O de ſloċ [lege: odeszło-ć] by to wnet mdłenie Gdy bys wzdy bral poſylenie. RejKup h4v; KromRozm III D4v.

»posilenie da(wa)ć« [szyk zmienny] (7): Trzeciey [sile duszy i rozumu] ſpanie dawa poſilenie, bo gdy ſie duſza rozumem robiąc vpraczuie w cżuynoſci tedi w ſpaniu bierze odpocżynienie. GlabGad Lv, H4; BielKron 115v; WujJud 190, 257v; Oczko 27v; Zdrowie ieſt duſze y ćiáłá trzeźwie pićie/ ále co wetkaſz álbo wleieſz nád potrzebę/ toć nie tylko nie da pośilenia/ ále y on oſtátek zepſuie/ y w guzy ſię obroći WerGośc 228.

Wyrażenie: »posilenie ciała, ciału« (4:2): OpecŻyw 159; Bowiem ciepłey wilgoti żądvmy [!] [d]la poſileniá ciała gdyż naſz żywot w cieple á [w] wilgotnoſci zależy GlabGad Gv. Cf »ku posileniu ciała«.
Szeregi: »moc i posilenie« (1): bo ony [niewiasty] krole y ludzye poſpolite chowáią [...] y náucżáią/ karmią y nápawáią/ moc y pośilenie dáią/ aż do poł vroſzcżenia BielKron 115v.

»tuczność i posilenie« (1): Też z naſienia Oſtowego cżinią chleb ktori iedza [!] w miaſto pſzenicżnego chleba/ maią ſniego tucżnoſć y poſilenie FalZioł I 148b.

»posilenie i (w)zrost« [szyk 1:1] (2): KromRozm III D4v; on chleb/ ktorego Pan pożywał/ w ćiáło ſie iego przemieniał y podobny ſie sſtawał naświętſzemu iego ćiáłu/ y ku wzroſtowi y pośileniu pomagał obycżáiem ludzkim. WujJud 175.

Wyrażenia przyimkowe: »dla posilenia« (1): Ia też winney żophecżki wnet dla pośilenia/ Vcżynię przeń s ſzáfránem wſypawſzy korzenia. HistLan C3v.

»do posilenia« (1): Szcżeśliwa źiemiá/ ktorey Krol ieſt Sláchetny/ y ktorey Przełożeni iedzą cżáſu ſwego/ do pośilenia/ nie do zbytku. PowodPr 72.

»k(u) posileniu« (12): W cżáſy [lege: czaszy] kthorą gośćiom dáią/ Trzy śiły w niey powiádáią: Pierwſzać ieſt ku pośileniu/ Wtora ku vweſeleniu. Ale trzećia ku ſzaleńſtwu/ A nierządnemu pijańſtwu BierEz D4; OpecŻyw 38; GrzegŚm 27.

~ ku posileniu czyjemu (1): Potym gdy przychodził ku iednemu miáſtu w Sydoniey/ potkał vbożuchną niewiaſthkę/ prośił iey áby mu wynioſłá kęs chlebá y kęs wody ku pośileniu iego. RejPos 81v.

Zwroty: »ku posileniu brać« (1): [Maria] pirweyſie modlitz nieprzeſtala/ aliż ſie iey anioł vkázál/ s ktorego rąk pokárm ku poſileniu brała OpecŻyw 2v.

»k(u) posileniu dać, dany« [szyk zmienny] (3:1): gdiby kto ſlowa poſwiącania mowił nad chlebem y winem naftole wobiat tedy nie ieſt ſacrament ale proſti chleb y wino ku poſſyleniu ciala człowieczego dani SeklKat Y2v, D2; SkarŻyw 589; Chleb duſzam k obżywieniu/ nád podſtátni niebieſki/ ćiáłom záś k pośileniu/ náſz teń powſzedni źiemſki [...] day nam dźiś. ArtKanc M14v.

»ku posileniu jadać (a. zjeść)« (2): O błogoſłáwiona zyemio ktora maſz krolá ſláchetnego/ á kſiążętá twoie w ſłuſzny cżás iadáią/ ku pośileniu tylko iadáią á nie ku zbytku pełniąc ieden drugiemu. BielKron 81v; SkarŻyw 292.

Wyrażenie: »k(u) posileniu ciała, ciału« [szyk 1:3] (3:1): Wſzechmogąci miłoſciwy panie/ [...] gdis też nam raczył ziednac ty pokarmy ku poziwieniu y poſſileniu cziała naſſego proſimy twei ſwięthey miłoſci daÿ abyſmy ich w łaſcże twoiey [...] pożiwali SeklKat Dv, D2, Y2v; ArtKanc M14v.
Szereg: »ku pożywaniu (a. pożywieniu) i posileniu« (2): panie Boże/ Dziękuiem [...] zaten pokarm y picie ktoris raczył nam ziednac y dac kupożiwaniu y poſileniu ciała naſzego SeklKat D2, Dv. ~

Przen: O Eucharystii (17): Pośilenie. LatHar 200 marg.

posilenie czego (9): o Pánie Iezu Chryſte pokornie proſzę: áby ten ćiáłá y krwie twoiey Sákráment/ ktorym ia niegodny cżłowiek przyiął/ był mi grzechow moich ocżyśćieniem/ krewkośći moiey pośileniem LatHar 226. Cf »posilenie dusze«.

W połączeniu szeregowym (1): Tobie zá naprzednieyſzy pokarm/ napoy/ y pośilenie duſzy twoiey/ Ciáło y Krew Páná twego zoſtáwiono. LatHar 200.

Zwroty: »posilenie brać, przyjmować« (2:1): Tákże my też o tym ſákrámencie wiecżerzey Pánſkiey mamy rozumieć/ iż ciáłu bywa pokarm dawan widomy/ á duſzá pośilenie bierze wiárą przez ſłowo Boże nie widome/ zá ſpráwą Duchá s. RejPosWiecz3 [97]v; BiałKat 326; Lecż dobrzy ktorzy ſámi śiebie dobrze doświadcżywſzy/ y przez Pokutę ocżyśćiwſzy przyſtępuią: ći nietylko Ciáło Páńſkie prawdźiwe iáko y źli/ ále też dáry Boſkie w nim/ łáſkę y pośilenie duchowne/ y niewymowne inſze pożytki prziymuią. WujJud 258v.

»posilenie podać« (1): ćiáło ma ſwoy obrok/ duſzá ſwoy: który ćiáło záwżdy opátruię/ y duſzę cżáſem ſłowem Páńſkim pośilam; dziś iey naprzednieyſze pośilenie z łáſki Páná mego podam. LatHar 201.

Wyrażenia: »posilenie na (daleką) drogę« [szyk 1:1] (2): iż óni/ którzy ná wielką drógę idą [tj. umierają]/ ná ón świát/ iżby ćiáłem prawdźiwym Chryſtuſowym pośilenie ná drógę bráli. BiałKat 326; A iſz ná dáleką drogę/ potrzebá mu [umierającemu królowi] było pośilenia/ chlebá onego ktori z Nniebá [!] z ſtąpył/ to ieſt prawdźiwego ćiáłá Páná naſzego Iezuſá Chryſtuſá. przyiął [...] ćiáło Páńſkie BiałKaz M4.

»posilenie dusze(-y), duchowne (a. duszne)« [szyk 9:1] (8:2): WujJud 258v; PRzy ſámym záſię przyięćiu [Eucharystii]/ wzbudź w ſobie ſerdecżne y gorące prágnienie tego duſzy twoiey pośilenia/ iednym/ z tych dwu/ ſpoſobem: Abo modlitwą [...]. Abo nabożnym rozmyślánim LatHar 190, 199, 200 [2 r.]. Cf Wyrażenia przyimkowe.

Szereg: »nakarmienie i posilenie« (1): Trzećia [pamiątka pozostawiona przez Jezusa]/ nákarmienie y pośilenie duſz náſzych. LatHar 199.
Wyrażenia przyimkowe: »dla posilenia« (1):
~ Wyrażenie: »dla posilenia dusze« (1): iż [Chrystus] nie tylko śmierć podiąć y krew ſwą dla odkupienia twego przelać racżył/ ále toż iſte ćiáło y krew ſwoię/ dał tobie oto teraz ná pokarm/ dla pośilenia y záchowánia duſze twoiey. KarnNap D4.
Szereg: »dla posilenia i zachowania« (1): KarnNap D4 cf Wyrażenie. ~

»ku posileniu« (1):

~ Wyrażenie: »ku posileniu dusznemu« (1): Więc kiedy chceſz tey nadoſtoynieyſzey świątośći [Ciała Chrystusowego] ku twey poćieſze y pośileniu duſznemu vżjwáć/ tedy ná Páná Chriſtuſá Zbáwićielá twego pámiętay/ y śmierć iego ſobie rozcżytay KarnNap D4. ~

»na posilenie« (4):

~ Zwrot: »wziąć na posilenie« (1): Niechże mi ſmákuią potráwy twoie/ niechże ie ſłodko w zębách ſercá mego rośćieram. Cożem wźiął? [...] Wźiąłem chleb niebieſki ná pośilenie: toć iuż duży będę ná pracą w roboćie Bożey. SkarKaz 161b.
Wyrażenie: »na posilenie dusz(e)« = ad refocillandam animam Vulg (3): Leop Thren 1/11; KarnNap D2; bo w Sákrámenćie ieſt obecność ćiáłá iego [Jezusa] docześna/ niewidoma/ ná pośilenie y zbáwienie duſz náſzych SkarKaz 243b.
Szereg: »na pokarm i posilenie« (1): POniewaſz namileyſzy bráćie/ [...] ſkłoniłeś do tego wſzyſtkę myśl twoię [...]/ ábyś teraz przyiął Páná Chriſtuſowe Ciáło prawdziwe/ ná pokarm y pośilenie głodney y mdłey duſze twoiey. KarnNap D2. ~

β. Przez leki i zabiegi lecznicze (47):

posilenie czego (20): á ieſtli ku temu zielu przyłożyſz koſziſzcżkha/ Ruty/ iaſkołcżego ziela/ weſpołek w iednym alembiku ſpaliſz na wodę/ tedy będzieſz mieć dziwną wodę á niepoſpolitey moczy w poſileniu chorych ocżu/ á zwłaſzcża ludziem ſtarym á flegmiſtym. FalZioł II 12a, V 70v. Cf Wyrażenia przyimkowe.

posilenie czemu (1): Oczam czyſcienie y poſilenie. FalZioł I ‡3a.

posilenie czym (1): PO puſzcżaniu krwie y po przecżyſcieniu żołądka z złych wilkoſci, y też po poſileniu ſercza rzecżami wyzſzey napiſanemi Gdyby ſie bolącżka vcżyniła/ tak ią maſz goijć. FalZioł V 70v.

Zwrot: »posilenie dawać« [szyk zmienny] (3): Też naprzeciwko mdłoſci Poley ſtłucżony á z ocztem zmieſzany á pod noſem trzimany poſilenie daie. FalZioł I 101b; [sok powoju] pierſiam y płuczam daie poſilenie FalZioł I 153d, III 13d.
Wyrażenia przyimkowe: »dla posilenia« (37): wezmi kołacżkow z apteki dialacce/ dla poſilenia ſpięć nakażdy dźień. FalZioł I 6d; okładay ſercze rzecżami wyzſzey napiſanemi dla poſilenia/ y też lekarzſtwa pożyway ktore potwierdzaią Sercze FalZioł V 69, I 8c, 16b, 17c, 18b, 23c [2 r.] (23).

~ dla posilenia czego (14): tego [korzenia pasternakowego z miodem i ziołami] pożiway poranu dla poſilenia żołądka y dla dobrey krwie pomnożenia FalZioł I 105d; Też dla poſilenia mozgu gałganow proch włoż w nos. FalZioł III 10a, I 3d, 5a, 13c, 28d, 32a (13); Oczko [42]. ~

»ku posileniu [czego]« (4): Też wino w ktorym by wrzało to ziele [kuklik] z miętką/ z gałganem ieſt dobre ku poſileniu dobrego trawienia żołądkowego/ y wiatry wygania z żywota. FalZioł I 58b, [*7], V 70v; SienLek 87v.

b. O siłach psychicznych: utwierdzenie, podniesienie na duchu (23): RejPosWiecz2 93; y miał [św. Wincenty] obiáwienie od Mátki Bozey [!] iż to był głos dyabelſki: ktory trudność w dobrych vcżynkách zádaie. ále walcżyć znim á pośilać ſię w Bogu trzebá/ zá ktorego pomocą wſzytkich ſzátáńſkich śideł vść mogł. Z tákiego pośilenia wielkie miał w wſzytkich cnotách pomnożenie SkarŻyw 308.

posilenie czego (2): Ermigildus młodzieniec/ gárdząc świeckim kroleſtwem: chętliwie niebieſkiego ſzukáł: á ná włośiennicách w wieży śiedząc/ o pośilenie ſercá ſwego/ Bogá wſzechmogącego prośił. SkarŻyw 368; Niechayże mi tá ſłábość y oźiębłość moiá [...] náchyla y ſkłánia litościwą y łáſkáwą Bozką dobrotliwość twoię/ do niepotężnośći moiey pośilenia LatHar 217.

posilenie w czym (2): SeklKat P2v; Vżycżże [Boże] nam dźiatecżkam ſwym/ poki będźiem żyli/ Abyſmy twym słowem świętym duſze ſwe karmili: Day nam grzechow odpuſzcżenie/ w práwey wierze pośilenie/ w łáſce twoiey pomnożenie. Amen. ArtKanc T11v.

posilenie czyje [= kto jest posilany; w tym: G sb (5), pron poss (1)] (6): [Jezus do Marii:] O rodzicielko moia námileyſſá/ proſſę ij chcę racż oſtatz na mieſtzu moijm/ dlá zwolenikow moijch poſileniá ij téż naucżeniá OpecŻyw 173v, 101; OpecŻywSandR nlb 4; GrabowSet P4v. Cf Wyrażenie przyimkowe.

posilenie czyje [= kto posila] (1): prośił Oycá y zá ſię ſam y zá ſwoie/ pocąc ſię krwáwym potem/ Anielſkie pośilenie wźiął. GrzegRóżn K2v.

Zwroty: »posilenie brać, wziąć« [szyk zmienny] (3:3): OpecŻyw 105v; A pofolguy [Panie] máluczko mnie od ſrogoſći káránia twego/ ábych mogł przydz ku pirwſſey mocy ſwoiey ábych wziął poſilenie ná on czás gdy mi każeſz ná drogę z ktorey ſie wroćić iuż nigdy moc niebędę. RejPs 59v; GrzegRóżn K2v; ArtKanc O14v; GrabowSet P4v; iż iego [Jezusa] Bozka náturá y śiłá/ ták ſię w nim byłá vtáiłá/ [...] że od niey żadnego pośilenia/ áni poćiechy náturá człowiecza nie bráłá WujNT 121; [JanKoszŻyw E6].

»dawać posilenie« [szyk zmienny] (3): SeklKat P2v; Boć ieden Bog/ [...] Ieden Kryſtus á przezeń wſzego doſtáwamy Ieden Duch Swiety ktory pośilenie dawa GrzegRóżn O2v, N2.

Szereg: »posilenie i moc« (1): Dla nas [Jezu] poioneś octem/ áby mdłośći moie/ Swe pośilenie bráły/ y moc/ w trwogi ſwoie. GrabowSet P4v.
Wyrażenie przyimkowe: »ku posileniu« (3):

~ ku posileniu komu (1): Dla tego [...] doſtąpiłem miłośierdzia/ w wielkich grzechách moich/ áby ná mnie Chryſtus pokazał/ iáko ieſt ćierpliwy/ nie ſkwápliwi/ á łácno odpuſzcżáiący/ ku náuce y pośileniu tym wſzytkim/ ktorzy weń vwierzą ná żywot wiecżny. SkarŻyw 82.

ku posileniu czyjemu (2): Ządamy [...]/ ábychmy to od ſtolice y kośćioła wáſzego ktory ieſt mátką y głową wſzytkich kośćiołow ku pośileniu y ochłodzie wſzytkich práwowiernych przez ty poſły ninieyſze otrzymáli. SkarJedn 105, 64.~

Przen: Ten, kto wzmacnia duchowo (3):

posilenie czego (2): Ten yeſt ſam pośilenyem moyey nędzney młodośći. LubPs M; SkarJedn 121.

posilenie komu (1): Swiátło wſzech wiekow/ Iezu świątobliwy Bądź pośileniem/ pielgrzymowi twemu. GrabowSet K2v.

W połączeniu szeregowym (1): Pierwſza [powinność starszego Kościoła]/ áby wiary S. y iey wyznániá y náuki niebieſkiey był opoką/ pośilenim/ y vkrzepcżenim/ vkázuiąc co wiará/ á co niewiárá SkarJedn 121.

2. Pomoc, wsparcie (2): [zwierzęta] Przez ſwe poſły ryb prośiły/ Aby im pomocny były. Y dufáiąc pośileniu/ Miáły ſie ku odpierániu BierEz O4.
Zwrot: »dać posilenie« (1): Abych miáł brżuch nicz niecżuyę Podmącż wiarą niekunſtuyę I wgłowie prawie niebarzo Snadniecż złego yeno racżie Dać mi yake poſylnie [!] Bo mi prawie ciało mdleye RejKup r4.
II. Rzeczownik od „posilić się”: nabranie sił przez przyjęcie pokarmu (3): Drugą [część doby] iżeby na pośileniach y na proznowaniu [...] ſtrawili. KwiatKsiąż Q; ábowiem tym [ciężko pracującym ludziom] áni trzebá potraw obieráć/ áni bárzo ſye miernie chowáć: iż wielka praca/ wielkiego pośilenia potrzebuie SienLek 3v; SkarŻyw 544.
III. Lekarstwo (3): Ale przed pitzim tego ſyropu: dobrzeby wzyątz piłułek de Reubarbaro: A potym poſilenie: ktore doctorowie zowa [!] Dyiarodon abbatis. FalZioł I 1c, V 63.

W połączeniu z przymiotnikiem od rzeczownika oznaczającego organ ciała (1): ten trunk [tj. napój] ieſt ſerdecżne poſilenie broniącz go od wſzelkiego nakażenia powietrznego/ y też od wſzelkich ynych iadow FalZioł V 62v.

Synonimy: I.1. pokrzepczenie, pokrzepienie, pomoc, potwierdzenie, ukrzepczenie, umocnienie, utwierdzenie, wspomożenie, wzmożenie, zmocnienie; 2. pomoc; III. lek, lekarstwo.

Cf POSILIĆ

ALKa