[zaloguj się]
[pdf]

POTKAĆ SIĘ (295) vb pf

sie (260), się (35).

pot- (212), pod- (83).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf potkać się
praet
sg pl
1 m potkåłem się, -m się potkåł m pers
2 m -ś się potkåł m pers
3 m potkåł się m pers potkali się
f potkała się m an
n potkało się subst potkały się, potkali się
imperativus
sg
2 potkåj się
conditionalis
sg pl
1 m m pers bysmy się potkali
3 m by się potkåł m pers by się potkali

inf potkać się (50). ◊ fut 1 sg potkåm się (1); [-åm], -ąm (1). ◊ 2 sg potkåsz się (3). ◊ 3 sg potkå się (12). ◊ 2 pl potkåcie się (1). ◊ 3 pl potkają się (10). ◊ praet 1 sg m potkåłem się, -m się potkåł (4). ◊ 2 sg m -ś się potkåł (2). ◊ 3 sg m potkåł się (67). f potkała się (3). n potkało się (4). ◊ 3 pl m pers potkali się (107). subst potkały się (8), potkali się (2) Leop, BielSpr [cum N pl: miłosierdzie i prawda, ufy]. ◊ imp 2 sg potkåj się (2). ◊ con 3 sg m by się potkåł (1). ◊ 1 pl m pers bysmy się potkali (1). ◊ 3 pl m pers by się potkali (3). ◊ part praet act potkåwszy się (14).

Sł stp notuje, Cn s.v. potykam się z nieprzyjacielem, Linde XVI – XVIII w.

1. Znaleźć się w tym samym miejscu co ktoś inny; occurrere Vulg, PolAnt; congredi Vulg, Calag; fieri obviam Mącz, Calag; obviare sibi Vulg; adversum venire, habere obviam, se obvium dare, praesto esse Mącz; fieri obvium Calag [w tym: z kim (43), z czym (żywotne) (7), z czym (8)] (61): [liszka] ſzłá w drogę ze pſem. Oſłá w towárzyſtwo máiąc [...]. Owa śię z wilkiem potkáli/ Y tám ſobie ręce dáli BierEz R3v, A4, P, S3; Służ ty katowi nieſzlachetny chłopie: wſzak ſie ciebie każdy wyſtrzegá/ aniby ſie s tobą rád potkáł ForCnR D, E2; LibLeg 9/50v; RejPs 106v; S płochąś przyſzedł poſtáwą/ [...] Alboś co złego widzyał/ álbo ſie s cżym potkał. RejWiz 170v, A6; Leop 2.Reg 15/32, 19/25, 3.Reg 18/7, Prov 22/2, Dan 11/10; RejFig Cc3; Ztámtąd odiechawſzy podkał ſię z Ionádábem ſynem Rechábowem [invenit Iehonadab filium Rechab in occursum sibi]/ á przywitawſzy go rzekł mu [...] BibRadz 4.Reg 10/15, Ex 5/20; Tey to Tetki dziewká [...] wyiecháłá z dziewkámi drugimi ná przeieżdżkę w gory [...] podkáły ſie ze dwiemá niedzwiedziomá. BielKron 321; Poſłan theż był przed tym Erázmus Rogoźińſki w poſelftwie do Turek w tych rzecżach/ pothkał ſie s poſłem Tureckim/ ćiągnęli ſpołu do Wáłach. BielKron 424, 64, 73, 119v, 357v; Mącz 3d, 128a, 151a, 492c [2 r.]; GórnDworz T6v; Tedy Grzegorz wſzedſzy do miáſtá/ á podkawſzy ſie z iednym miefzcżáninem/ prośił iego áby iemu dobrą goſpodę vkazał. HistRzym 34v; RejZwierc 178; BudNT Mar 14/13; Calag 159b, 396b; ćić [dobrzy] śię z tobą Pánie w dźień ſądny potkáią. ArtKanc O16v; KochAp 8; LatHar 705; WujNT Matth 28/9, Mar 14/13, Luc 22/10; SkarKaz 387b.

potkać się gdzie (8): Pan Lasszky od Crolya Rzymszkiego yachal do Cessarza ſchtorego czelyadzyą podkalem sye wlesye pol dnya chodv za Endrnopoliem LibLeg 9/50v; RejFig Bb; Tákżeć kiedy przed niebem [wiatry] w zyemię vciekáią/ Tám tymi przepáſciámi/co tám w niey bywáią. A gdy ſie tám s tym ogniem/ co tám ieſt podkáią/ Wnet ſrogie nawáłnośći s ſobą vdzyáłáią RejWiz 149v; W ten cżas Prorok Achiás potkał ſie z nim [z Hieroboamem] ná drodze przed Ieruzálem BielKron 78v, 242, 439v; Mącz 319b; WujNT 1.Thess 4/17.

W połączeniu szeregowym (1): A nie tylko kupić álbo przedáć/ ále gdy we dzwonek zádzwonią [tj. ekskomunikują kogoś] á ſwiecżkę zágáſzą/ iuż s tákim áni ieść áni pić/ áni ſie potkáć/ áni go pozdrowić. RejAp 116.

[Przysłowie: Ecce ſimilia omnia omnes congruunt, unum cognoris omnes noris. Gdzie podobność/ tam y zgodnoſć. Każdy wilk ſſárą ſierſć ma/ Każdy ſie też z owcą podka. TerentMatKęt S5.]
Zwrot: »potkać się w drodze« [szyk zmienny] (5): Mącz 123c; MWilkHist F4v; Potkałem się wdrodze zMiechowa zPanem Starostą Czakowskim. ActReg 64, 61; CiekPotr 85.
Przen (5): Miłoſierdzie y prawdá potkáli ſie Leop Ps 84/11 [przekład tego samego tekstu: RejPs, LubPs]; A poſtánowiwſzy ták ſtátecżną myſl ſwoię/ potkaſz ſie beſpiecżniey s tą márną obłudą á s tą ſmiercią ſwoią RejZwierc 179.
Zwroty: »potkać się na drodze« (1): iż prawdá á ſpráwiedliwość potkawſzy ſie ná drodze obłápiły ſie y pocáłowáły ſie RejZwierc 51.

»potkać się z sobą« (1): Abowiem wten czás miłoſierdzie á wiárá podkáią ſie z ſobą RejPs 126v.

»społu się potkać« (1): Miłoſierdzye y prawdá ſpołu ſie potkáły LubPs Tv.

2. Stoczyć walkę: bitwę lub pojedynek; pugnare Miech, HistAl, Vulg; occurrere Miech, Vulg; congredi Vulg, Modrz; facere conflictum, incidere Miech; committere, facere impetum, obviam venire Vulg; aggredi, dare pugnam, dimicare, sese offerre Mącz; concurrere, conserere Modrz; facere Cn (234): RejŁas w. 55; Leop 2.Mach 12/34; RejZwierz 31v; A gdy ſie woyſká potkáły/ bili ſie z obu ſtron dobrze/ cżáſem ći cżáſem owi przemagáli. BielKron 31v; Brácia gdy ſie ſámi dwá potkáli/ obá ſie zábili. BielKron 61v, 11v, 58v [2 r.], [842], 87v, 101v (19); detrectare pugnam, Nie ſmieć ſie podkáć/ álbo bitwy zwieść. Mącz 330a, 279d, 330a; Hetman wſpaniły więcey ſercá doda/ Mężną ochotą/ niż gdy ſie ſam potka. RejZwierc [213], 23; áby tego przeſtrzegał nawięcey/ [...] áby co przednieyſze ludźi miał ku pirwſzemu potkániu ná kthorymkolwiek rogu ſie tráfi/ bo ći máią tym obycżaiem wſzyſthkim dobre ſerce vcżynić ktorzy ſie ná przodku potkaią á nieprzyiaćielſkie woyſko przełomią BielSpr 22, 15, 18, 25, 31, 43; PaprPan Hh4v; SkarŻyw 502; BielSjem 32 [2 r.].

potkać się czym (6): Gdy ſie śilnie potkáli rohátynámi/ ránił Achilleſá Hektor BielKron 58, 246v, 248v, 252; BielSpr 21v; Wſzák wiéſz czym ſie wprzód potkáć: mnieby ſie ták zdáło: Kulą poráźić WyprPl C3v.

potkać się z kim (130): Potim huphi dwa Suliſławow y Miecżława Opolſkiego kxiążęcia/ podkali ſie ze trzemi huphy Tatarſkimi MiechGlab 10, 7, 44, 66; RejKup q7v; wyſſli ná nas w pole/ á my potkawſſy ſie z nimi/ goniliſmy ie áż do Brony mieyſckiey. Leop 2.Reg 11/23; Tedy on [Judas] vcżynił bráty ſwe Hetmány w oboim ſzyku/ [...] w pierwſſym ſzyku ſam Iudás Hethman potkał ſie z Nikánorem. Leop 2.Mach 8/23, Num 21/33 [2 r.], Deut 1/44, 2.Mach 12/10; RejZwierz 31v; Iágub ná troie woyſko rozdzielił/ pierwſze ſie podkáło z oną piąćią ſet Skánderbegowych BielKron 256v; Gdy ſie woyſká podkáły Atylowy z Ekiuſem Rzymſkim Hethmanem á z Theodorikiem Krolem Gotſkim w Gálliey v Tholozy/ bili ſie od wſchodu ſłońcá áż ku nocy BielKron 298; Pothkał ſie potym ſnimi [Prusami] Vff Polſki s tákim grzmotem/ iákoby ſie wielka wieżá obáliłá BielKron 384; Wyſiádło nas ſześć ſet Krześćijanow z wody/ potkáło ſie ſnámi oſḿ tyſięcy pogan/ y poraźiliſmy ie BielKron 460v, 52v [3 r.], 54v [2 r.], 55, 57, 57v [2 r.] (79); BielSpr 20v, 42v, 71; MycPrz I Cv; Swych niećwicżonych vżywáć/ á co inſzego ieſt/ iedno nieprzyiaćielowi chćieć poſtąpić zwyćięſtwá? bo [...] nieprzyiaćielowi ztąd ſerce rośćie/ wiedząc że nieumieią ſpoſobu walcżenia/ z ktoremi ſię potkáć máią. ModrzBaz 110v; A wtym rowem z Dąbrowy przytárli Ruſacy/ Z krzykiem z hukiem ogromnym z Węgry ſię potkáli StryjKron 255, 305, 537, 602, 752; KochJez B2; WujNT Luc 14/31. Cf Zwroty.

potkać się gdzie (31): tamże gdy burzili wſzędy po okoliczy/ Potkał ſie ſnimi v wſi Chmielnika nie daleko Szydłowcza Włodzimirz woiewoda MiechGlab 7, 7, 68; Leop Num 21/33; A gdy ſie podkáli v Wárny/ tho ieſt ná koſsowym polu w Bulgáriey/ tám Włádziſław poráżon y zábit BielKron 304v; Boleſław przyćiągnął z ludem nád woyſko Ceſárſkie/ podkáli ſie milá od Wrocłáwiá/ bili ſie od záránia do wiecżorá BielKron 352, 62v, 72v, 172, 229, 298 (23); StryjKron 496, 537; KochPam 80. Cf »w polu się potkać«.

Zwroty: »potkać się [jakim(-ą)] bojem, bitwą, w boju« (3:1:1): Potkał ſie z Swaby y z Burgundiony wielką bitwą y krwawim zwycięſtwem [in Svevos et Burgundos incidit, quibusque cmentissimam pugnam egit cum victoria]. MiechGlab 44; BielKron 314v; BielSpr 56v; gdy ſię obiedwie woyſká ſciągnęły/ v Niedokudowá podkáli ſię wſtępnym boiem ná ſzerokich polach ogromną zápalczywością StryjKron 496; Potkáć ſię w boiu, rzecz to iemu [Polaninowi] miła KlonKr A.

»potkać się dobrze« [szyk zmienny] (14): [Rzymianie] nie rowny pocżet ludzi mieli przećiw Porſenie/ wſzákże ſie dobrze potkáli y mężnie ſie bili. BielKron 106, 256 [2 r.], 256v, 309v, 384v, 409v [2 r.] (11); wiele ich naydźie w Woyſcże chłopow proſtych/ [...] á wżdy ſie chłop potka dobrze z drzewem ná przodku BielSpr 69, 65v, 69.

»mężnie, śmiele, z śmiałością się potkać« [szyk zmienny] (8:2:1): BielKron 411v, 422v; pożegnawſzy káżdy ſwego páná/ przed nim thuż pothkał ſie z oną niepodobną ſmiałoſcią/ ktorey mu miłość dodawáłá GórnDworz Bb7, Z5v; Lecz ſię Sláchtá Podgorſka wnet z Sláchtą zebráli/ Pod Bardionem z Węgry mężnie ſię potkáli StryjKron 537, 442, 527, 757; KochPam 80; PudłFr 45; CzahTr Ev.

»potkać się mocnie, silnie, duże, ogromnie, okrutnie, potężnie, ogromną zapalczywością, z wielką siłą« [szyk zmienny] (6:2:1:1:1:1:1:1): dawſzy ſobie znáki z obu ſtron/ potkáli ſie z wielką śiłą BielKron 59; Potym Tárquinius [...] ciągnął przećiw Rzymiánom/ Rzymiánie też przećiw iemu drugie/ y potkáli ſie mocnie BielKron 105v; Kálibaſzá krzyknął ná ſwe aby ſie rychley potykáli ſthą trochą ludzi poki nieućieką wſtępnym boiem/ podkáły ſie tedy duże przednie vffy wielkie z obu ſtron BielKron 245, 57v, 58, 100v, 105v, 201v (11); Przywodził im potćiwość/ ſławę y wolnośći/ Dziatki/ Zony/ Rodzice/ Brácią/ Máiętnośći/ Aby ſię zá ich zdrowie potężnie potkáli StryjKron 702, 340, 496.

»[z kim] niefortunnie się potkać« (1): tamże zebrawſzy woyſko, y z bratem ſwym nie fortunnie ſie potkawſzy [infeliciter pugnavit]: był porażon MiechGlab 68.

»potkać się z nieprzyjacielem (a. nieprzyjacielskim czołem)« = hostem aggredi, sese hosti offerre Mącz; cum hoste congredi a. conserere Modrz [szyk zmienny] (20): OrzRozm R2v; [Lestko] potkał ſie z nieprzyiaćielmi ſwemi/ ktore poráźił y rozproſzył BielKron 365, 49v, 365; Mącz 53c, 252d, 281d; iż w thym obycżąiu Rzymiánie ſtárzy pieſzemu lekkiemu ludowi przodkiem kazáli ſie z nieprzyiaćielem potkáć rozmáitą bronią y poćiſki BielSpr 21v, 13v, 16, 18, 20, 21v (11); ModrzBaz 110v, 114v.

»[z kim] w polu się potkać« (1): [Wojsko litewskie Moskwę obiegło.] Dimitr Wielki Xiądz Moſkiewſki [...]/ nievfaiąc obronie zamkowey y mieſckiey myſlił ſię z Litwą w polu potkáć StryjKron 421.

»potkać się [z kim] sam a sam« (2): Widząc Achilles ſzkodę w ludu przez Hektorá/ potkał ſie z nim ſam á ſam BielKron 58, 60v.

»potkać się z sobą« [szyk zmienny] (3): A nátychmiaſt gdi ſie vſpokoiły ſzyki/ obadwa krolowie tylko ſami s ſobą ſie potkáli [inter se solummodo pugnaverunt] HistAl H8; BielKron 83v; CzahTr Ev; [HistTroj I4v].

»społu się potkać« [szyk zmienny] (4): záſtąpili im v Koronowá/ potkáli ſie ſpołu/ bili ſie ták mężnie áż ſie wſzyſcy ſprácowáli BielKron 384v, 57v, 69, 256v.

»potkać się zbrojnie (a. [zbrojno])« [szyk zmienny] (1): BielKron 62v; [Nie poydzieſz przez moię źiemię/ ábo więc woiennie á zbroyno ſie ſtobą podkam [alioquin armatus occurram tibi]. Leop Num 20/18 (Linde)].

Przen [w tym: z kim, z czym (9)] (12): powáżnieyſza żywię Sławá tego/ ktory z ſámym nie lękliwie Podkał ſie nieſzczęśćiem SzarzRyt C2.
Zwrot: »mężnie się potkać« (1): Sćięta pánná/ wnuk zrzucón z wieże: gárłá dáli Twoi/ lecz z śmierćią táką mężnie ſie podkáli. GórnTroas 69.
a) W antropomorfizowanym opisie gry w szachy (1): Bowiem Krolewſkie obie miłoſnice [tj. figury królowych wcześniej zbite]/ Zeby záś iáko z martwych nie powſtáli/ A drugi raz ſie z nowu nie potkáli. KochSz B4.
b) O walce Chrystusa i świętego męczennika ze złem (2):
Zwrot: »potkać się z (s)przeciwniki« (2): Pan náſz Iezus Kriſtus [...] iuż ſam ocżywiſcye sſtąpiwſzy/ á ſam ſie napirwey potkawſzy s thymi ſprzećiwniki náſzymi/ ſam [...] pokaźiwſzy ich moc/ [...] náukę wſzythkę y obronę nam zoſtáwić racżył/ iáko ich iuż prawie iedno dobiyáć mamy RejPos A4v; RejPos [278].
c) Stoczyć walkę duchową (4): [musi] cnotę pocżćiwą iuż ná gruſzt záłożyć. A potkáć ſie z niecnotą/ á odiąć iey chćiwość RejWiz 102v; Potkayże ſie s ſwiátem s tą márną obłudą/ Widziſz żeć rádę ma przy ſobie chudą RejZwierc 116v; CzechRozm 178v.
Zwrot: »z nieprzyjacielem się potkać« (1): gdy ku onemu dawnemu bechtyrowi przyoblecżeſz ná ſię tę nieomylną zbroię Páńſką/ [...] pewnie káżdy nieprzyiaciel twoy będzie záwżdy ſnádnie vſthráſzon przed ocżymá twemi/ y ini [...] w niey ſie beſpiecżnie s káżdym nieprzyiacielem krzyżá ſwiętego będą mogli pothkáć y ochynąć. RejZwierc 254v.
d) Stoczyć dysputę, podjąć rywalizację literacką (3): iż ia cżłowiekiem będąc nieucżonym/ ważyłem ſię z cżłowiekiem wedle świátá/ zacnym/ y vcżonym potkáć. NiemObr 6.

potkać się czym (1): A ták ſobie dáli [Ekkius i Luter] mieyſce w Lipſku ku Gadániu [...]/ Potkáli ſie napierwey rzecżą o Przełożeńſtwie Papieſkim BielKron 195.

Zwrot: »potkać się mężnie« (1): Z dworſkimi Poétámi zetrzeć ſię kęs ſkuſzę. W cżym nie wiem iezliże tu doſtoię potężnie/ Ale zá to przyrzekam że ſię potkąm mężnie. CzahTr C4v.
3. [Stać się czyimś udziałem, dostać się [od kogo komu]: Taka ſerdeczna miloſc/ y wielka laská/ Daremnie od Bogá/ nam ſie podkalá/ przes Chriſtuſa iego/ ſyna miłego Krofej D5.]

Synonimy: 1. potrafić się, znaleźć się; 2. potrzeć się; 3. dostać się, trafić się, znaleźć się.

Formacje współrdzenne cf POTKAĆ.

KW, ZCh