[zaloguj się]
[pdf]

POWŚCIĘGAĆ SIĘ (39) vb impf

powścięgać się (36), powciągać się (3); powciągać się KromRozm I, KromRozm II; powścięgać się : powciągać się WujJud (1:1).

W inf -cięg- (5), -ciąg- (5); -cięg- GlabGad, SeklWyzn, SeklKat, HistAl, SienLek; -ciąg- FalZioł, KromRozm I, Mącz, SarnStat (2); w imp -ciąg (6), -cięg- (1) FalZioł; w pozostałych formach -ciąg-.

sie (22), się (17).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf powścięgać się, powściągać się
indicativus
praes
sg pl
1 powściągåm się
2 powściągåsz się
3 powściągå się powściągają się
praet
sg pl
3 m powśdągåł się m pers powściągali się
f powściągała się m an
imperativus
sg pl
2 powściągåj się, powścięgåj się powśćiągåjcie się
conditionalis
pl
1 m pers bychmy się powśćiągali
2 m pers byście się powściągali
3 m pers by się powściągali

inf powścięgać się (5), powściągać się (5). ◊ praes 1 sg powściągåm się (1). ◊ [2 sg powściągåsz się.] ◊ 3 sg powściągå się (3). ◊ 3 pl powściągają się (3). ◊ praet 3 sg m powśdągåł się (1). f powściągała się (1). ◊ 3 pl m pers powściągali się (2). ◊ imp 2 sg powściągåj się (1), powścięgåj się (1). ◊ 2 pl powśćiągåjcie się (5). ◊ con 1 pl m pers bychmy się powśćiągali (1). ◊ 2 pl m pers byście się powściągali (3). ◊ 3 pl m pers by się powściągali (5). ◊ part praes act powściągając się (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. s.v. powściągnąć się

Powstrzymywać się, hamować się (zwykle od zjawisk ocenianych negatywnie); panować nad sobą; abstinere HistAl, Mącz, PolAnt, Vulg, JanStat, Cn; abstinentem esse, cohibere, comprimere, continere se, moderari, reprimere, supprimere, temperare, tenere Cn [w tym: od czego (31)] (39): á przeto ludzie [...] w ktorych melankolia obphituie maią ſię powſciągać od łuku [tj. czosnku] FalZioł I 101d, V 52; Więtſzemu panu nie przeciw ſie, od przyſiegi ſie powſciągay.BielŻyw 19; SeklWyzn F; SeklKat K2, V2v, X3; HistAl K4; nye przyſtoi káráć wſſędy dzieći ſwe/ nyechayby ſie od tego rodzicowie powſcyągáli GliczKsiąż G4v; GroicPorz dd2v; Abstineo, Odzierżawam/ otrzimawam/ powściągam/ ſtrzegę ſie od czego. Mącz 446d, 446d; SienLek 107v; RejAp 83; RejPos 113v; GrzegŚm 32; Ieſt y to rzecż pewna/ ktory śie od inſzych plugáwośći niepowśćiąga/ iż ten o cudzołoſtwo bárzo łátwie prziydźie. KuczbKat 320; nád to [chrześcijański człowiek] powinien Poſtem ćiáło ſwoie pewnych cżáſow trapić/ powćiągáiąc ſie od mięſá/ winá/ y roſkoſznieyſzych potraw. WujJud 190v; RejPosWstaw [212]; Namilſzy/ [...] powśćiągayćie ſię od ćieleſnych pożądliwośći ktore walcżą naprzećiw duſzy. BudNT 1.Petr 2/11; ábowiem tać ieſt wola Boża poświęcenie wáſze/ żebyśćie ſię powśćiągali od wſzetecżeńſtwá NiemObr 77; WujNT 1.Cor 9/25, 1.Thess 4/3; SarnStat 901, 904; [Karząc kogo od gniewu śię powśćiągáć mamy. CiceroKosz 46 (Linde s.v. powściągnąć się); TerentMatKęt H8].

powścięgać się w czym (1): [takowa niewiasta bywa] ſmiała na rzecży mężom przywoite, [...] á zwłaſzcża ktora ſie nieumie w ſwej namiętnoſci powſcięgać, abo rozumem ſprauować. GlabGad O5.

cum inf (2): A sthey przycżyny powśćiągáli ſie káżdy poddanym ſwym krzywdy cżynić. BielKron 376, 177.

W połączeniu szeregowym (1): Nyepoſćić/ nye ſwyęćić/ nyeſpowyádáć ſye/ nyepokutowáć/ nye modlić ſye/ nye dręczyć ćyáłá/ nye powćyągáć ſye kyedy od ſpráwy małżeńſkyey. A nye ſą to zmázy y háńby poſpolite? KromRozm I D4.

W charakterystycznych połączeniach: powścięgać się od gniewu, od grzechu (5), od łuku [= od czosnku], od mięsa, od nieczystoty, od nierządnych rozkoszy, od obżarstwa (2), od pijaństwa (2), od plugawości, od porubstwa, od przysięgi, od rozkoszniejszych potraw, od sprawy małżeńskiej, od sprośnych słow, od swarow i kłopotow, od rzeczy zakazanych (2), od uczynkow przeciw przykazaniu bożemu, od wina, od złodziejstwa, od żądz (pożądliwości (cielesnych)) (4).

Zwroty: »od złości (a. podobieństwa złości) się powścięgać« [w tym: czym (1)] [szyk zmienny] (5): SeklWyzn F4; A gdźyeby tego wſſyſtkyego z dobrey woley nye czynili/ áby boyáźnyą ćyęſzkich á ſrogich kaźni/ [...] od złoſci ſye powćyągáli. KromRozm II i4; CzechRozm 89; Z wielkośći twoich lutośći/ iuż nie pámiętay moich złośći/ bom vpadł w popędliwośći/ nie powśćiągáiąc ſię od złośći. ArtKanc L20; Od wſzelákiego podobieńſtwá złośći ſię powśćiągayćie. WujNT 1.Thess 5/22.

»od żony się powścięgać« (3): Bo ieśli ludowi poſpolitemu roſkázuie S. Apoſtoł mowiąc: áby dla modlitwy do cżáſu ſię (od żon) powśćiągáli: dáleko więcey kápłanowi to roſkázuie SkarŻyw 457, 456, 457.

Szereg: »hamować się i powścięgać« (1): śiła ludźi od tych ćięſzkich á ſproſnych grzechow/ dla trudnieyſzego rozgrzeſzenia/ hámuią ſie y powśćiągáią. WujJud 86.
W przen (1):
Fraza: »ręka się powściągała« (1): Ciáłá nie związáłá miłość/ áni iego żadna chćiwość/ ręká śię też powśćiągáłá/ cudzego nie bráłá ArtKanc O15.
a. [Odmawiać sobie, oszczędzać: Dopiro ſie chce [młokosek] znowu dorabyáć/ záſtáwia ieſli ma co záſtáwyáć. Powſciąga ſię chce być mądr po ſzkodzye/ Do ſthołu ſiędzye cżáſem o głodzye. WirzbGosp A2v.]

Synonimy: hamować się, miarkować się, uskramiać się, wstrzymawać się.

Formacje współrdzenne cf CIĄGNĄĆ SIĘ.

Cf POWŚCIĄGANIE

MC